Ομοφωνία (μουσική)

 

Στη μουσική, ο όρος ομοφωνία (<αρχ. ὁμός+φωνή) αναφέρεται σε συγκεκριμένο υφολογικό στοιχείο, χαρακτηριστικό του οποίου είναι η κίνηση δύο ή περισσοτέρων φωνών (ή οργανικών μερών) έτσι ώστε να παράγεται αρμονία μέσα από παράλληλες συγχορδίες. Η ομοφωνία διαφοροποιείται κατά κύριο λόγο από την πολυφωνία, όπου οι φωνές κινούνται ανεξάρτητα η μία από την άλλη, αλλά και τη μονοφωνία, όπου όλα τα μέρη (εάν αυτά υπάρχουν) κινούνται κατά βάση σε ταυτοφωνία. Βασικό χαρακτηριστικό της ομοφωνίας είναι και η ομορυθμία[1], ή η ελαφρά παραλλαγή αυτής[2]. Σε έργα όπου υπάρχει μια κυρίαρχη μελωδία και διέπονται από το ύφος της ομοφωνίας, η μελωδία (συνήθως στην ψηλότερη φωνή) μπορεί να είναι ημιανεξάρτητη, ενώ οι άλλες φωνές να έχουν συνοδευτικό χαρακτήρα, με πιο τυπικό παράδειγμα τα χορικά της Λουθηρανικής Εκκλησίας.[3] Στα πλαίσια, τέλος, του Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, ο όρος ομοφωνία είναι συνώνυμος με την ταυτοφωνία, όταν πρόκειται για ταυτόχρονη εκτέλεση μιας μελωδίας από δύο ή περισσότερους εκτελεστές (φωνές).

Στην ιστορία της Δυτικής Ευρωπαϊκής Μουσικής, ως μουσικολογικός όρος δεν εμφανίζεται παρά το 1776, από τον Άγγλο μουσικο-ιστορικό Τσαρλς Μπέρνεϋ, ο οποίος εστιάζει στην ερμηνεία της, στα πλαίσια της εναρμονισμένης μελωδίας.[4]
'

Εμφανής χρήση ομοφωνίας στο μοτέτο του Τόμας Τάλις "If ye love me" (1549). Οι φωνές κινούνται στον ίδιο ρυθμό, ενώ οι μεταξύ τους διαστηματικές σχέσεις δημιουργούν συγχορδίες.

Ιστορικά στοιχεία

Η ομοφωνία απαντάται σε σχεδόν όλα τα Ευρωπαϊκά είδη μουσικής, με πρώτο καταγεγραμμένο παράδειγμα να αποτελεί η χορευτική μουσική του Μεσαίωνα, όπως η Εσταμπί (estampie)[5]. Καθώς η αναπαραγωγή χειρογράφων την εποχή εκείνη ήταν μάλλον ακριβή, δεν σώζονται πολλά δείγματα· αντιστοίχως, την περίοδο της Αναγέννησης, τα περισσότερα σωζόμενα χειρόγραφα είναι σε πολυφωνικό ύφος[6].

Στις αρχές του 18ου αιώνα, τη λεγόμενη περίοδο του Μπαρόκ, η ομοφωνία γίνεται κυρίαρχο ύφος, ως επακόλουθο της αρμονίας. Οι συνθέτες δίνουν προτεραιότητα στο κάθετο άκουσμα (αντπρβλ. αντίστιξη), το οποίο βρίσκει τη βασική του έκφανση στο συνεχές βάσιμο[3]. Σταδιακά, εδραιώνεται η τετράφωνη αρμονία και έκτοτε καθιερώνεται το τετράπτυχο "Σοπράνο - Άλτο - Τενόρος - Μπάσος" στην Ευρωπαϊκή Μουσική[3]. Τα πρώτα δείγματα ομοφωνίας απαντώνται στη θρησκευτική μουσική της περιόδου και στη συνέχεια επεκτείνονται και στα υπόλοιπα μουσικά είδη, αντικαθιστώντας την πολυφωνία και τη μονοφωνία.

Η έννοια του ομοφωνικού ύφους εδραιώνεται εφεξής και μέχρι τις μέρες μας· κύρια εξαίρεση αποτελεί ή επιστροφή σε αντιστικτικές φόρμες, που επανήλθαν στο προσκήνιο χάρη στη σειραϊκή μουσική του Άρνολντ Σένμπεργκ και γενικώς τον εναγκαλισμό όλων των μουσικών ειδών μέσα στον 20ό αιώνα.
Μελωδική ομοφωνία

Η ομοφωνία αποτελεί το βασικό ύφος κατά βάση των τραγουδιών, όπου κυριαρχεί μια μελωδία, ενώ η συνοδεία συνιστά μια συγχορδιακή υποστήριξη[3]. Υπ' αυτή την έννοια, η μελωδική ομοφωνία είναι το βασικό στυλ της σύγχρονης λαϊκής μουσικής, όπου ο τραγουδιστής εκτελεί κάποιον μελωδικό σκοπό και συνοδεύεται από κάποια μουσικά όργανα (συνήθως πιάνο, κιθάρα, ακορντεόν κλπ). Σε πολλές περιπτώσεις η μελωδία ανταλλάσσεται μεταξύ του τραγουδιστή και κάποιου οργάνου (π.χ. βιολί, κλαρίνο), εν είδει συμμετρικής ομοιοκαταληξίας.

Η μονωδία του 17ου αιώνα μοιράζεται αρκετά κοινά στοιχεία με τη μελωδική ομοφωνία, κυρίως στο ότι αντιπαραβάλλεται μια σόλο μελωδία έναντι οργανικής συνοδείας. Ωστόσο, η μελωδική ομοφωνία περικλείει ευρύτερες περιπτώσεις, όπως την ύπαρξη περισσοτέρων μελωδικών φωνών, που μεταξύ τους μπορούν να λειτουργούν τόσο σε ομοφωνικό, όσο και σε αντιστικτικό ύφος.[7]
Πηγές

Griffiths, Paul (2005). The Penguin Companion to Classical Music. ISBN 0-14-051559-3.
Randel, Don Michael (2002). The Harvard Concise Dictionary of Music and Musicians. ISBN 0-674-00978-9.
Hyer, Brian. "Homophony", Grove Music Online ed. L. Macy (accessed 24 September 2006), Online (Subscription required)
Todd Michel McComb, ed. "What is monophony, polyphony, homophony, monody etc.?" Early Music FAQ (accessed 19 May 2009)
Wikibooks:IB Music/Music History/Medieval Period
Wikibooks:IB Music/Music History/Renaissance Period

Nigel Fortune and Tim Carter. "Monody", Grove Music Online ed. L. Macy (accessed 24 September 2006), Online (Subscription required)

Δείτε επίσης

Αρμονία
Αντίστιξη
Πολυφωνία
Ταυτοφωνία
Μονοφωνία