Μουσικό κλειδί

 

Στη θεωρία της μουσικής, με τον όρο κλειδί (ή γνώμονας) εννοούμε το σύμβολο που βρίσκεται στην αρχή κάθε γραμμής πενταγράμμου, που προσδιορίζει την ονομασία και το ύψος κάθε μουσικού φθόγγου ανάλογα με τη θέση του στο πεντάγραμμο. Βάσει της θέσης του κλειδιού στο πεντάγραμμο μπορούμε να διαβάσουμε τα ονόματα των φθόγγων που αντιστοιχούν στις γραμμές και τα διαστήματα. Στη μουσική σημειογραφία υπάρχουν τα εξής τρία κλειδιά: κλειδί του Σολ, κλειδί του Φα και κλειδί του Ντο. Το καθένα απ' αυτά χρησιμοποιείται για διαφορετικά όργανα και φωνές, ανάλογα με την έκταση του καθενός. Χονδρικά, το κλειδί του Σολ είναι για τα υψίφωνα μέρη, το κλειδί του ντο για τα μεσόφωνα μέρη και το κλειδί του φα για τα βαθύφωνα μέρη.

Ιστορικά, στη μουσική σημειογραφία χρησιμοποιούνται δέκα κλειδιά:

Δύο κλειδιά του Σολ πρώτης και δεύτερης γραμμής
Πέντε κλειδιά του Ντο - ένα για κάθε γραμμή του πενταγράμμου
Τρία κλειδιά του Φα, τρίτης, τέταρτης και πέμπτης γραμμής.

C clef
F clef
G clef

Κλειδί του Σολ
Κλειδί του Σολ

Το κλειδί του σολ δεύτερης γραμμής είναι το πιο διαδεδομένο κλειδί. Πρωτίστως γνωστό ως «κλειδί του βιολιού», χρησιμοποιούταν ιστορικά για να σημειώνει υψίφωνα μέρη. Χρησιμοποιείται για τα εξής μουσικά όργανα:

Φωνές: υψίφωνος, μεσόφωνος, οξύφωνος (συχνά με την προσθήκη του αριθμού 8 στο κάτω μέρος του κλειδιού).
Έγχορδα: άρπα, πιάνο, βιολί, κιθάρα, λύρα, τσέλο (ψηλές νότες).
Ξύλινα πνευστά: φλάουτο, πίκολο, φλογέρα, όμποε, αγγλικό κόρνο, κλαρινέτο, σαξόφωνo, γκάιντα.
Χάλκινα πνευστά: τρομπέτα, κόρνο, ευφώνιο.
Κρουστά: βιμπράφωνο, μαρίμπα, μεταλλόφωνο, πιάνο (ψηλές νότες).

Κλειδί του Φα
Μουσικά κλειδιά σε χρήση τον 15ο αι. (Ντο-Φα-Σολ)

Το κλειδί του φα τέταρτης γραμμής, γνωστό και ως 'κλειδί του μπάσσου', χρησιμοποιείται για τα εξής όργανα:

Φωνές: βαρύτονος, βαθύφωνος.
Έγχορδα: πιάνο (χαμηλές νότες), τσέλο, κοντραμπάσο, βιόλα ντα γκάμπα, ηλεκτρικό μπάσο.
Ξύλινα πνευστά: φαγκότο, κλαρινέττο μπάσσο, σαξόφωνο μπάσσο.
Χάλκινα πνευστά: τρομπόνι, τούμπα.
Κρουστά: τυμπάνια, μαρίμπα (χαμηλές νότες), πιάνο (χαμηλές νότες).

Κλειδί του Ντο

Το κλειδί του ντο τρίτης γραμμής, γνωστό και ως "κλειδί της άλτο" χρησιμοποιείται για τη βιόλα και συχνά για το αγγλικό κόρνο. Το κλειδί του ντο τέταρτης γραμμής χρησιμοποιείται για την ψηλή περιοχή στο φαγκότο, το τρομπόνι και το τσέλο.

Ειδικά για τις φωνές, στην προκλασσική εποχή και μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, τα κλειδιά χρησιμοποιούνταν ως εξής:

υψίφωνος (σοπράνο): κλειδί σολ δεύτερης γραμμής και κλειδί ντο πρώτης γραμμής.
δραματική υψίφωνος (μέτζο σοπράνο): κλειδί ντο δεύτερης γραμμής.
μεσόφωνος (άλτο): κλειδί ντο τρίτης γραμμής.
οξύφωνος (τενόρος): κλειδί ντο τέταρτης γραμμής.
βαρύτονος και βαθύφωνος (μπάσσος): κλειδί ντο πέμπτης γραμμής, κλειδί φα τρίτης γραμμής και κλειδί φα τέταρτης γραμμής.

Βιβλιογραφία

Μανώλης Καλομοίρης: Τα θεωρητικά της Μουσικής, Εκδοτικός οίκος Γαϊτάνου.
Hiley, David. 2001. "Clef". The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 2nd ed., edited by Stanley Sadie and John Tyrrell. London: Macmillan Publishers.