Διακρότημα (μουσική)

 

Το διακρότημα, ή εναρμόνια διαφωνία (αγγλ. false relation και cross-relation) είναι τύπος διαφωνίας, που απαντάται στην πολυφωνική μουσική της Αναγέννησης, ιδιαίτερα σε μαδριγάλια και κομμάτια για σύνολα με βιόλα ντα γκάμπα (consort music). Το διακρότημα αναφέρεται στην χρωματική αντίθεση μεταξύ δύο τόνων που ακούγονται ταυτόχρονα (ή σε κοντινή χρονική απόσταση), οι οποίοι ανήκουν σε ξεχωριστές φωνές ή οργανικά μέρη (συνήθως δύο). Επίσης, στην προ του 1600 μουσική, η εμφάνιση ενός τριμητόνιου ανάμεσα σε δύο νότες από διπλανές συγχορδίες, θεωρείται διακρότημα.

Παρ. 1, από το Ave Verum Corpus του Ουίλιαμ Μπερντ

Στο παραπάνω παράδειγμα, το διακρότημα εμφανίζεται ανάμεσα σε δύο νότες που ακούγονται ταυτόχρονα (σε κόκκινο χρώμα). Στη φωνή του τενόρου ακούγεται ένα Σολ♯, ενώ ταυτόχρονα στη φωνή του μπάσου εμφανίζεται ένα Σολ φυσικό, το οποίο στιγμιαία παράγει το διάφωνο διάστημα της αυξημένης ταυτοφωνίας (ημιτόνιο).

Παρ. 2, τυπικό δείγμα διακροτήματος στο ύφος του ύστερου μπαρόκ

Στο δεύτερο παράδειγμα το διακρότημα είναι λιγότερο εμφανές, καθώς το Μι♭ της σοπράνο με το Μι φυσικό του μπάσου δεν ακούγονται ταυτόχρονα. Η διαφωνία λαμβάνει χώρα καθώς στη σοπράνο η κατιούσα φιγούρα ανήκει στην μελωδική ελάσσονα κλίμακα, και έτσι συγκρούεται με τον μπάσο που ανεβαίνει κατά τον αρμονικό ελάσσονα.

Η γραμμική προσέγγιση είναι τυπική στην πολυφωνική γραφή της Αναγέννησης και ιδιαίτερα τα έργα στην Αγγλία της περιόδου των Τυδώρ. Πλείστα τέτοια δείγματα απαντώνται σε φωνητικά έργα, όπως (μοτέτα) και μαδριγάλια) του Κάρλο Τζεζουάλντο, αλλά και σε φαντασίες για πληκτροφόρο του Ουίλιαμ Μπερντ, που βασίζονται σε εξάχορδα. Οι αλλοιώσεις συχνά δεν είναι καταγεγραμμένες στα χειρόγραφα της εποχής, αφήνοντας την επιλογή της εκτέλεσής τους στους μουσικούς (βλ. επίσης λήμα Musica ficta), πάντα σύμφωνα με το στυλιστικό χαρακτήρα της μουσικής.

Από τα τέλη του 16ου αιώνα αρκετοί συνθέτες χρησιμοποίησαν το εν λόγω ιδίωμα επίτηδες στη μουσική τους, για να προσδώσουν χρώμα και συγκίνηση σε συγκεκριμένα τμήματα ενός έργου. Δείγματα αυτής της πρακτικής απαντώνται και αρκετά αργότερα, στη μουσική του Μότσαρτ και του Φρεντερίκ Σοπέν.
Πηγές

Dyson G. The New Grove Dictionary of Music and Musicians Λονδίνο, 1995
Butterworth A. Stylistic Harmony [σσ. 20-21] Οξφόρδη, 1994

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Luís Henriques (Saturday, July 21, 2007). "William Byrd - Ave Verum Corpus", Atrium Musicologicum. Άλλη μια περιγραφή του διακροτήματος στο Ave Verum Corpus του Μπερντ.