Με την παραδοσιακή έννοια του όρου, βιβλιοθήκη είναι μία συλλογή βιβλίων και περιοδικών. Μπορεί να αναφέρεται στην προσωπική βιβλιοθήκη ενός ατόμου, αλλά συχνότερα είναι μια μεγάλη σε όγκο συλλογή η οποία χρηματοδοτείται και συντηρείται από τις αρχές μιας πόλης ή έναν οργανισμό. Αυτή η συλλογή συχνά χρησιμοποιείται από άτομα που δεν διαθέτουν μεγάλες δικές τους συλλογές.

Παρ' όλα αυτά, πολλές βιβλιοθήκες σήμερα συλλέγουν μη έντυπο πληροφοριακό υλικό και αποτελούν καταθετήρια και σημεία πρόσβασης για χάρτες, δίσκους βινυλίου, βιντεοκασέτες και DVD, και παρέχουν πρόσβαση σε CD-ROM, συνδρομές σε βάσεις δεδομένων και το Διαδίκτυο. Έτσι, οι σύγχρονες βιβλιοθήκες μετατρέπονται σε χώρους ελεύθερης πρόσβασης σε πληροφορίες σε πολλές μορφές και από πολλές πηγές.

Πιο πρόσφατα, οι βιβλιοθήκες έχουν επεκτείνει τον ρόλο τους πέρα από τα κτήρια όπου στεγάζονται, παρέχοντας βοήθεια στην αναζήτηση και εύρεση πληροφοριών μέσω διαφόρων ψηφιακών εργαλείων.
Είδη βιβλιοθηκών

Οι βιβλιοθήκες διακρίνονται σε κατηγορίες με διάφορους τρόπους:

* ανάλογα με το είδος αρχής (π.χ. οργανισμός, δήμος, εταιρεία) που το υποστηρίζει και συντηρεί
o σχολικές βιβλιοθήκες
o ιδιωτικές βιβλιοθήκες
o βιβλιοθήκες εταιρειών
o κυβερνητικές βιβλιοθήκες
o ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες
* ανάλογα με το είδος τεκμηρίων ή υλικού που διαθέτουν
o ψηφιακές βιβλιοθήκες
o βιβλιοθήκες φωτογραφιών
o βιβλιοθήκες διαφανειών
* ανάλογα με το θέμα με το οποίο καταπιάνονται
o βιβλιοθήκες αρχιτεκτονικής
o βιβλιοθήκες καλών τεχνών
o νομικές βιβλιοθήκες
o ιατρικές βιβλιοθήκες
o στρατιωτικές βιβλιοθήκες
o θεολογικές βιβλιοθήκες
* ανάλογα με τους χρήστες που εξυπηρετούν
o Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες — Βρίσκονται σε κολέγια και πανεπιστήμια και εξυπηρετούν κυρίως τους φοιτητές και το ακαδημαϊκό προσωπικό του οργανισμού, καθώς και άλλων ακαδημαϊκών οργανισμών.
o Σχολικές βιβλιοθήκες — Τα περισσότερα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν βιβλιοθήκες που απευθύνονται στους μαθητές.
o Δημόσιες βιβλιοθήκες — Παρέχουν υπηρεσίες στο ευρύ κοινό και δανείζουν τουλάχιστον μέρος της συλλογής βιβλίων τους, ώστε οι χρήστες να μπορούν να τα παίρνουν στο σπίτι τους για διάστημα κάποιων ημερών ή εβδομάδων.
o Ειδικές βιβλιοθήκες — Οι υπόλοιπες βιβλιοθήκες εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Πολλές ιδιωτικές εταιρείες και δημόσιοι οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένων νοσοκομείων και μουσείων, ερευνητικά εργαστήρια, δικηγορικά γραφεία, και πολλές κυβερνητικές υπηρεσίες, έχουν τη δική τους βιβλιοθήκη για τις ανάγκες του προσωπικού που εργοδοτούν. Κάποιες ειδικές βιβλιοθήκες είναι ανοικτές και στο ευρύτερο κοινό.

Επίσης, οι κυβερνήσεις των περισσοτέρων μεγάλων χωρών στηρίζουν τον θεσμό της εθνικής βιβλιοθήκης, όπως π.χ. η Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσου στις ΗΠΑ, η Βρετανική Βιβλιοθήκη και η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.

Περιγραφή

Οι βιβλιοθήκες έχουν το υλικό τους ταξινομημένο βάσει κάποιου συστήματος ταξινόμησης βιβλιοθήκης, ώστε τα τεμάχια να εντοπίζονται γρήγορα και ο χρήστης να μπορεί εύκολα να ρίχνει μια ματιά σε βιβλία πάνω σε κάποιο θέμα. Κάποιες βιβλιοθήκες έχουν κλειστά κάποια ή όλα τα βιβλιοστάσιά τους στο κοινό και οι χρήστες ζητούν το υλικό από κάποιον υπάλληλο ο οποίος τους το φέρνει.

Οι μεγάλες βιβλιοθήκες συχνά διαχωρίζονται σε διάφορες υπηρεσίες, στις οποίες εργάζονται τόσο επαγγελματίες όσο και μη επαγγελματίες βιβλιοθηκονόμοι.

* ο Δανεισμός διαχειρίζεται λογαριασμούς χρηστών, δανεισμούς, επιστροφές, και επανατοποθέτηση υλικού στα ράφια.
* οι Τεχνικές Υπηρεσίες εργάζονται παρασκηνιακά για την καταλογογράφηση και επεξεργασία νέων υλικών και την απόσυρση υλικού που κρίνεται ως μη χρήσιμο.
* η Εξυπηρέτηση Χρηστών απαντά σε ερωτήσεις των χρηστών, εκπαιδεύει τους χρήστες και αναπτύσσει προγράμματα. Ανάλογα με το είδος και τη χρήση της βιβλιοθήκης, η Εξυπηρέτηση μπορεί να εξειδικεύεται σε συγκεκριμένες ομάδες χρηστών ή είδη υλικού.
* η Ανάπτυξη Συλλογής παραγγέλνει υλικό και τηρεί τον προϋπολογισμό του υλικού.

Χρήση της βιβλιοθήκης

Πολλοί δυνητικοί χρήστες δεν είναι σε θέση να αξιοποιήσουν σε μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες που μπορεί να τους προσφέρει μια βιβλιοθήκη. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε μη εξοικείωση με το περιβάλλον βιβλιοθήκης ή τις νέες τεχνολογίες, καθώς και σε μη παραδοχή της άγνοιας. Αυτοί οι λόγοι δημιούργησαν την κίνηση για εκπαίδευση βιβλιοθήκης (library instruction), η οποία τονίζει την ανάγκη για εκπαίδευση των χρηστών βιβλιοθήκης. Η εκπαίδευση βιβλιοθήκης τέθηκε σε εφαρμογή στις ΗΠΑ από τον 18ο αιώνα. Από τους πρωτεργάτες της ήταν ο John Cotton Dana. Η εκπαίδευση βιβλιοθήκης σχετίζεται άμεσα με την πληροφοριακή παιδεία.

Οι βιβλιοθήκες πληροφορούν το κοινό για το τι υλικό διαθέτουν και πώς είναι δυνατή η πρόσβαση σε αυτό. Πριν από την εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών, αυτό γινόταν με τον καρτοκατάλογο — ένα έπιπλο με πολλά μικρά συρτάρια τα οποία περιείχαν δελτία (κάρτες) που αντιστοιχούσαν σε βιβλία ή άλλο υλικό. Στις μεγάλες βιβλιοθήκες ο καρτοκατάλογος συχνά γέμιζε ένα ολόκληρο δωμάτιο. Η εμφάνιση του Διαδικτύου, όμως, οδήγησε στη χρήση των ηλεκτρονικών καταλόγων (οι οποίοι στην αγγλική αναφέρονται συχνά ως "webcats" ή OPAC, "online public access catalog"), οι οποίοι δίνουν τη δυνατότητα στον χρήστη να διεξάγει αναζήτηση στις συλλογές της βιβλιοθήκης από οποιοδήποτε σημείο με πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Αυτός ο τρόπος τήρησης καταλόγου είναι συμβατός με νέα είδη βιβλιοθηκών, όπως είναι οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, καθώς και με παραδοσιακές βιβλιοθήκες που έχουν εκσυγχρονιστεί. Η Φινλανδία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό, κατά κεφαλή, εγγεγραμμένων χρηστών σε δανειστικές βιβλιοθήκες. Πέραν του μισού πληθυσμού της χώρας είναι εγγεγραμμένοι χρήστες σε βιβλιοθήκες που δανείζουν.

Υπηρεσίες

Οι βιβλιοθήκες συναντώντας τις ανάγκες της κοινωνίας παρέχουν μια σειρά από υπηρεσίες μερικές από τις οποίες είναι προτιμότερο να προσφέρονται μέσα στον ίδιο το χώρο τους, επί τόπου, ωστόσο σε άλλες περιπτώσεις είναι χρήσιμο και θεμιτό να παρέχονται υπηρεσίες και έξω από τα όρια και τους τοίχους των κτηρίων τους.

Κάθε βιβλιοθήκη θα πρέπει να παρέχει υπηρεσίες βασιζόμενες στην κοινότητα που έχει να εξυπηρετήσει. Ορισμένες αρχές βέλτιστης πρακτικής υποδεικνύουν ότι κατά το σχεδιασμό των υπηρεσιών πρέπει να τεθούν οι προτεραιότητες και να χαραχτεί η στρατηγική μιας μακρόχρονης πολιτικής που αφορούν τις υπηρεσίες. Οι υπηρεσίες καθώς και άλλες δραστηριότητες αποτελούν τον πυρήνα των λειτουργιών των βιβλιοθηκών.

* Υπηρεσία δανεισμού και διαδανεισμού.
* Υπηρεσία εξυπηρέτησης, πληροφόρησης και κατεύθυνσης χρηστών.
* Υπηρεσία υποστήριξης και διευκόλυνσης της έρευνας και συγκέντρωσης υλικού πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα.
* Υπηρεσία υποστήριξης της ανάγνωσης, της εκπαίδευσης και της προώθησης της ψυχαγωγίας.
* Υπηρεσία προώθησης της αναγνωσιμότητας και της δια βίου εκπαίδευσης.
* Υπηρεσία πρόσβασης σε πολύγλωσσες και πολύμορφες πηγές.
* Υπηρεσία ξενάγησης στο χώρο της βιβλιοθήκης.
* Υπηρεσία διάθεσης του χώρου.
* Υπηρεσία διάθεσης μηχανημάτων εντός της βιβλιοθήκης.
* Υπηρεσία πρόσβασης για άτομα με σωματικές, μαθησιακές δυσκολίες.
* Υπηρεσία εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
* Υπηρεσία χρήσης Διαδικτύου εντός της βιβλιοθήκης.
* Δικτυακή παρουσίαση των βιβλιοθηκών.
* Εκπαίδευση χρηστών στον ψηφιακό αλφαβητισμό, κ.ά.

Αυτή δεν είναι μια εξαντλητική λίστα με τις υπηρεσίες που προσφέρουν οι εν λόγω οργανισμοί ούτε είναι με σειρά προτεραιότητας. Το εύρος και το βάθος της παροχής των υπηρεσιών εξαρτάται από το μέγεθος των εν λόγω οργανισμών και την κοινότητα που εξυπηρετούν. Για να μπορέσουν οι οργανισμοί αυτοί να προσφέρουν όσο το δυνατόν καλύτερες υπηρεσίες θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους:
το ωράριο λειτουργίας τους, το σχεδιαζόμενο χώρο τους, τη λειτουργικότητα του χώρου τους, την πρόσβαση, το περιβάλλον τους, την σηματοδότηση τους, τον ηλεκτρονικό και οπτικοακουστικό εξοπλισμό τους, την ασφάλεια τους, το χώρο στάθμευσης, κ.ά.

Διοίκηση βιβλιοθήκης

Βασικά καθήκοντα στη διοίκηση βιβλιοθήκης είναι, μεταξύ άλλων, ο σχεδιασμός των προσκτήσεων (ποιο υλικό πρέπει να αποκτήσει η βιβλιοθήκη, είτε με αγορές είτε με άλλους τρόπους), η ταξινόμηση του υλικού που αποκτάται, η συντήρηση του υλικού (κυρίως για σπάνιο αρχειακό υλικό, όπως χειρόγραφα), η απόσυρση υλικού, ο δανεισμός υλικού στους χρήστες, και η ανάπτυξη και διαχείριση πληροφοριακών συστημάτων της βιβλιοθήκης. Πιο μακροπρόθεσμα θέματα περιλαμβάνουν τον σχεδιασμό και κτίσιμο νέων κτηρίων βιβλιοθήκης ή επεκτάσεων σε υφιστάμενα, καθώς και την ανάπτυξη και υλοποίηση υπηρεσιών εξ αποστάσεως και υπηρεσιών για διευκόλυνση της ανάγνωσης.

Μερικές γνωστές βιβλιοθήκες

* Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος στην Αθήνα
* Βιβλιοθήκη Βατικανού στο Βατικανό
* Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσου στη Ουάσινγκτον
* Βρετανική Βιβλιοθήκη στο Λονδίνο
* Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας στο Παρίσι
* Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης
* Η αρχαία Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο και η σύγχρονη Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη
* Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη στο Μιλάνο
* Bodleian Library στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
* Cambridge University Library στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ
* Widener Library στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στη Βοστώνη (η μεγαλύτερη ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη στον κόσμο)
* Staatsbibliothek στο Βερολίνο
* Βιβλιοθήκη του Βατικανό

Για περισσότερες βιβλιοθήκες βλ.

* Κατάλογο βιβλιοθηκών (στα αγγλικά)
* Κατάλογο εθνικών βιβλιοθηκών (στα αγγλικά)
* Κατάλογο πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών (στα αγγλικά)

Βλέπε επίσης

* Βιβλιοθηκονομία και Επιστήμη της Πληροφόρησης
* Βιβλιοθηκονόμος
* Κατάλογος βιβλιοθήκης
* Καταλογογράφηση
* Σύστημα ταξινόμησης βιβλιοθήκης

Ελληνικές βιβλιοθήκες στο Διαδίκτυο

Βιβλιοθήκες Ελληνικών Πανεπιστημίων

• Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
• Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών
• Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
• Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο Αθηνών (κεντρική)
• Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
• Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
• Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών
• Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
• Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Πανεπιστήμιο Πατρών
• Πανεπιστήμιο Πειραιά
• Πανεπιστήμιο Αιγαίου
• Πανεπιστήμιο Ιονίου
• Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ηράκλειο
• Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ηράκλειο (ψηφιακή)
• Πανεπιστήμιο Κύπρου
• Πολυτεχνείου Κρήτης
• Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
• Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Βιβλιοθήκες Ελληνικών Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων

• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Αθήνας
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Δυτικής Μακεδονίας
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Ηπείρου
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Κρήτης
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Λάρισας
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Πάτρας
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Πειραιά
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Σερρών
• Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ι. Χαλκίδας

Ελληνικές Δημόσιες και Δημοτικές Βιβλιοθήκες

• Κατάλογοι Δημοσίων και Δημοτικών Βιβλιοθηκών
• Συλλογικός Κατάλογος Δημοσίων Βιβλιοθηκών
• Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λεβαδείας

Άλλες Ελληνικές Βιβλιοθήκες

• Βιβλιοθήκη του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος
• Ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΕΚΤ
• Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
• Ανώτατη Σχολή καλών τεχνών
• Ίδρυμα Ευγενίδου
• ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.E. (Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας)
• Βιβλιοθήκη Χίου, Κοραής
• MAICH Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων
• Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Λίλιαν Βουδούρη
• Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος
• Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Δυτικής Ελλάδας

Βιβλιογραφία

* Evans, E. G., Anthony J. Amodeo, and Thomas L. Carter. 1992. Introduction to library public services. Englewood, Colo: Libraries Unlimited.
* Glashoff, Iliona. 1998. “The division of libraries serving the general public: a survey". Proceedings of the 64th IFLA General Conference, Amsterdam, 16-21 August 1998. [Online]. Available: http://www.ifla.org/IV/ifla64/101-87e.htm [7 May 2007].
* International Federation of Library Association (IFLA). 2001. The public library services: IFLA/UNESCO guidelines for development. Munchen: Saur.
* International Federation of Library Association (IFLA). 2004. Public libraries section. [Online]. Available: http://www.ifla.org/VII/s8/annual/sp08-2005.html [22 December 2005].
* Montanelli, D. S., and P. F. Strenstrom, eds. 1999. People come first: user-centered academic library service. Chicago: Association of College and Research Libraries.
* PULMAN Network. 2004b. Public library services for children and schools.[Online]. Available: http://www.pulmanweb.org/dgms/section1/ChildrenSchools1.htm [7 ,May 2007].
* PULMAN Network. 2004c. Public library services supporting education in adult life. [Online]. Available: http://www.pulmanweb.org/DGMs/section1/AdultLife.htm [7 May 2007].
* Μονάδα Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. 2001. Αποτίμηση βιβλιοθηκών και υπηρεσιών πληροφόρησης. Ιωάννινα: ΜΟΠΑΒ.
* Μπώκος, Γ. Δ. 2001. Εισαγωγή στην επιστήμη της πληροφόρησης. Αθήνα: Παπασωτηρίου.
* Φέσσα, Ρ., και Κ. Λίτσα. 1970. Η βιβλιοθήκη, οργάνωση – λειτουργία. Αθήνα: Ίδρυμα Ευγενίδου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Wikisource, The Free Library
• Libraries : Frequently Asked Questions
• LibWeb - Directory of Library servers via WWW
• Private Libraries in Ancient Rome
• International Federation of Library Associations and Institutions
• A Library Primer, by John Cotton Dana, 1903, setting out the basics of organising and running a library
• "The Infinite Library," Technology Review article on the Google