Είναι μια από τις κοινωνικές τάξεις και η πιο παλιά. Η τάξη αυτή υπόκειται σε πάρα πολλές παραλλαγές που εξαρτώνται από την εποχή, από τον τόπο, από τον τρόπο που εργάζεται ακόμη και από τον τρόπο που κατέχει τα μέσα παραγωγής.

Ο αγρότης μπορεί να θεωρηθεί σαν ο πρώτος επαγγελματίας πάνω στη γη. Όταν ο άνθρωπος άρχισε να ασχολείται με την καλλιέργεια της γης έπαψε πια να είναι κυνηγός και να γυρίζει από τη μια περιοχή στην άλλη και εγκαταστάθηκε σε μια περιοχή. Από το σημείο αυτό κι έπειτα, η ζωή και ο πολιτισμός του ανθρώπου ακολουθούν μιαν άλλη πορεία, πολύ πιο σύνθετη και περίπλοκη, που οδηγεί, όμως στη δημιουργία ενός ανώτερου πολιτισμού.

Με την πάροδο των αιώνων αρχίζουν να διαμορφώνονται δύο βασικοί τύποι αγρότη, που καθοριστικό τους στοιχείο είναι το αν έχουν ή όχι δική τους γη. Από το σημείο αυτό κι έπειτα αρχίζει μια άλλη σελίδα στην εξέλιξη της κοινωνίας, που χαρακτηρίζεται πλέον από τα διάφορα κοινωνικά συστήματα. Ο αγρότης, που δεν έχει δική του γη, γίνεται τελικά δούλος, χάνει την ελευθερία του για χάρη εκείνου που έχει δική του γη και την οποία δε δουλεύει μόνος του, αλλά βάζει να τη δουλέψουν εκείνοι που δεν έχουν. Με τον τρόπο αυτό, καθοριστικό στις σχέσεις των ανθρώπων είναι το αν έχουν γη δική τους ή όχι.

Στις αρχαίες κοινωνίες εκείνος που είχε γη δική του είχε και το δικαίωμα να συμμετέχει στη ζωή και στα κοινά της πόλης, ενώ εκείνος που δεν είχε δεν μπορούσε να συμμετέχει. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε την κοινωνία ακόμη πιο πέρα. Εκείνος που είχε περισσότερη γη, είχε και μεγαλύτερη οικονομική υπόσταση στην κοινωνία κι ο λόγος του είχε μεγαλύτερη πέραση. Άρχισαν, λοιπόν, μερικοί να συγκεντρώνουν γη σε βάρος των άλλων και να κάνουν εκείνους που δεν είχαν γη δούλους.

Γνωστοί από την αρχαία εποχή είναι οι νόμοι για τους αγρότες, όπως ο νόμος του Σόλωνα στην Αθήνα και οι μεταρρυθμίσεις του Άγη και του Κλεομένη στη Σπάρτη που δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα δείγμα της έντασης των κοινωνικών αγώνων της εποχής εκείνης.

Αργότερα, αρχίζει η δημιουργία των μεγάλων "τσιφλικιών", όπως λέμε σήμερα. Οι πρώτοι που χάνουν τη γη τους είναι οι μικροί καλλιεργητές που γίνονται τελικά δούλοι. Ακολουθούν τελικά και πόλεμοι, που αποκλειστικό σκοπό είχαν τη σύλληψη αιχμαλώτων, για να χρησιμοποιηθούν σαν δούλοι στα χωράφια των μεγάλων στρατηγών. Με τον τρόπο αυτό οι μεγάλοι στρατηγοί γίνονται και οι μεγαλύτεροι κύριοι των δούλων. Ενώ στην αρχή τους δούλους τους χρησιμοποιούσαν για να καλλιεργούν τα δικά τους χωράφια, αργότερα άρχισαν να τους χρησιμοποιούν σαν εμπόρευμα, ενώ άρχισαν να γίνονται και πόλεμοι για την απόκτηση δούλων.

Ο δουλοπάροικος που δούλευε στα χωράφια του αφεντικού (δηλ. ο αγρότης) δεν είχε κανένα δικαίωμα. Το αφεντικό όριζε τη ζωή του και την τύχη του. Είναι γνωστή, από την εποχή της Ρώμης ακόμη, η ζωή των δούλων στα διάφορα τσιφλίκια, όπως είναι γνωστοί και οι αγώνες των δουλοπάροικων να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Η πιο γνωστή επανάσταση στην αρχαία Ρώμη ήταν εκείνη που ξεσήκωσε ο Σπάρτακος και που τελικά οδήγησε στον αφανισμό πολλών χιλιάδων δούλων από το στρατό των Ρωμαίων. Η δουλοπαροικία διατηρήθηκε μέχρι και το τέλος του μεσαίωνα. Το καθεστώς των δουλοπάροικων δεν είχε και πολύ αλλάξει από εκείνο που είχαν οι όμοιοί τους δούλοι πριν από μερικά χρόνια. Ακόμη, το αφεντικό ήταν εκείνο που καθόριζε την τύχη του δουλοπάροικου.

Γεωργοί στο Βυζάντιο, δουλεόντας σαν εργάτες

Είναι γνωστές στην Ευρώπη διάφορες επαναστάσεις των δουλοπάροικων εναντίον των αφεντικών. Πολλές από τις επαναστάσεις αυτές είχαν και τη μορφή των θρησκευτικών επαναστάσεων. Όπως είναι γνωστό, η δυτική εκκλησία ήταν ένας από τους μεγαλύτερους τσιφλικάδες την εποχή του μεσαίωνα. Τα εκκλησιαστικά αγροκτήματα ήταν τεράστια. Μια από τις μεγαλύτερες εξεγέρσεις των αγροτών - δουλοπάροικων ήταν αυτή που έγινε στη Γερμανία το 1525 και που ήρθε σαν αποτέλεσμα της διδασκαλίας του Λούθηρου. Όπως και οι άλλες εξεγέρσεις, έτσι και αυτή πνίγηκε τελικά στο αίμα. Δεκάδες χιλιάδες ήταν οι νεκροί.

Στη Γαλλία μόνο μετά την επανάσταση του 1789 οι αγρότες αρχίζουν να αποκτούν μερικά δικαιώματα.

Στην Ελλάδα η δουλοπαροικία δε γνώρισε τη μορφή που γνώρισε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες κι είχε οπωσδήποτε διαφορετικό χαρακτήρα. Συνήθως οι τσιφλικάδες ήταν Τούρκοι και ο αγώνας των Ελλήνων εναντίον των τσιφλικάδων είχε τα χαρακτηριστικά του απελευθερωτικού αγώνα. Υπήρχαν φυσικά και ντόπιοι προύχοντες και τσιφλικάδες που πολλές φορές ήταν πολύ χειρότεροι από τους Τούρκους. Μετά την επανάσταση του 1821, όσα τσιφλίκια ήταν των Τούρκων και τα εγκατέλειψαν, έγινε μια προσπάθεια από την τότε κυβέρνηση να μοιραστούν στους φτωχούς αγωνιστές όχι σαν επιβράβευση των θυσιών τους, αλλά για να έχουν κάποιο πόρο για να ζήσουν.

Στην Ευρώπη τη χαριστική βολή στη δουλοπαροικία την έδωσε το αστικό καθεστώς που άρχισε να εγκαθίσταται. Με την ανάπτυξη της βιομηχανίας υπάρχει ανάγκη από εργατικά χέρια και μόνο η γεωργία μπορεί να τα δώσει. Με ειδικούς νόμους καταργείται η δουλοπαροικία, ενώ τα τσιφλίκια διαλύονται ή πουλιούνται σ' εκείνους που κάποτε τα δούλευαν. Έτσι, ύστερα από πολλά χρόνια, ο αγρότης ξαναγίνεται και πάλι ελεύθερος να καλλιεργήσει τη γη του. Σήμερα πάλι, οι απαιτήσεις για την παραγωγή αγαθών είναι πολύ μεγάλες, με αποτέλεσμα να ξαναρχίσει και πάλι μια συγκέντρωση των χωραφιών στα χέρια των λίγων. Για να αποφύγουν κάτι τέτοιο οι αγρότες, αλλά και για να παράγουν πια όσο γίνεται πιο φτηνά, άρχισαν να δημιουργούν τους συνεταιρισμούς. Έτσι και πάλι ο αγρότης αρχίζει να αποκτά μια καινούρια οντότητα. Δεν είναι πια, σκλάβος κανενός ούτε και του χωραφιού του, όπως γινόταν πριν από μερικά χρόνια. Τώρα γίνεται κι αυτός άνθρωπος, που δουλεύει ορισμένες ώρες την ημέρα, έχει σταθερές αποδοχές, άδειες, ασφάλιση, ιατρική περίθαλψη κλπ. Αυτό σήμερα συμβαίνει σ' όλες εκείνες τις χώρες, που έχουν προχωρήσει στη δημιουργία των αγροτικών παραγωγικών συνεταιρισμών.

Το περιεχόμενο του άρθρου βασίζεται σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia