.
Ο φόβος είναι ένα βασικό συναίσθημα του ανθρώπου που προκαλείται από τη συνειδητοποίηση ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου ή απειλής. Είναι ένας μηχανισμός προστατευτικού χαρακτήρα, μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού χωρίς να απαιτείται συνειδητή σκέψη. Ο φόβος πρέπει να διακρίνεται από τη σχετική συναισθηματική κατάσταση του άγχους το οποίο εκδηλώνεται ως εσωτερική ένταση και το οποίο συνήθως συμβαίνει χωρίς την ύπαρξη οποιασδήποτε εξωτερικής απειλής, απειλής μάλιστα που γίνεται αντιληπτή ως ανεξέλεγκτη ή αναπόφευκτη. Στην περίπτωση της συναισθηματικής κατάστασης του φόβου έχουμε να κάνουμε σχεδόν πάντα με μελλοντικά γεγονότα, με καταστάσεις ή συμπεριφορές τις οποίες μπορούμε να διαφύγουμε ή να αποφύγουμε. Ο φόβος θα μπορούσε επίσης να είναι μια στιγμιαία αντίδραση σε κάτι που συμβαίνει στο παρόν.
Όταν όμως ο φόβος συνεχίζει να υφίσταται, ενώ δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος και σε καταστάσεις υπερβολικού στρες, τότε μετατρέπεται σε φοβία και γίνεται εμπόδιο στην φυσιολογική αντιμετώπιση της καθημερινότητας του ατόμου. Η φοβία είναι ένας επίμονος και παράλογος φόβος κάποιου συγκεκριμένου αντικειμένου ή κατάστασης, που έχει ως αποτέλεσμα την επιθυμία αποφυγής αυτού αντικειμένου που στην πραγματικότητα δεν αποτελεί σπουδαία πηγή κινδύνου.
Ο φόβος ως έκφραση
Η έκφραση του φόβου στο ανθρώπινο πρόσωπο περιλαμβάνει, τη διεύρυνση των ματιών, τα φρύδια συγκεντρώνονται, και τα χείλη τεντώνονται οριζόντια. Οι μύες που χρησιμοποιούνται για τη φυσική κίνηση βρίσκονται σε ένταση προκειμένου το θύμα να επιτεθεί ή να διαφύγει τον κίνδυνο, εμφανίζεται εφίδρωση λόγω αυξημένης ροής του αίματος που είναι αναγκαία για να μεταφέρει στο υπόλοιπο του σώματος, μαζί με οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες, θερμότητα, ωθώντας στην εφίδρωση για να δροσίσει το σώμα. Ο φοβισμένος άνθρωπος σε πρώτη αντίδραση στέκεται σαν άγαλμα ακίνητος και έχει δύσπνοια, οι τρίχες στο δέρμα του σηκώνονται και υπάρχει περίπτωση να εμφανιστεί τρέμουλο στους μύες . Όταν ο κίνδυνος ή η απειλή είναι συγκλονιστική ή απότομη, μια κοινή αντίδραση είναι η κάλυψη (για να προστατευτούν) ευάλωτα τμήματα της ανατομίας, κυρίως στο πρόσωπο και το κεφάλι. Όταν το ερέθισμα που θα προκαλέσει τον φόβο συμβεί απροσδόκητα, το θύμα μπορεί ενδεχομένως να αντιδράσει πηδώντας ή παραμερίζοντας. Η καρδιακή πίεση του ατόμου αυξάνεται και οι κτύποι της καρδιάς επιταχύνονται και αυτό έχει ως αποτέλεσμα η αναπνοή να είναι βιαστική.
Είδη φόβου
Ο φόβος ποικίλλει, από ήπια προσοχή μέχρι τις ακραίες καταστάσεις φοβίας και την παράνοια. Ο φόβος σχετίζεται με μια σειρά πρόσθετων γνωστικών και συναισθηματικών καταστάσεων, που συμπεριλαμβάνουν την ανησυχία, το άγχος, τον τρόμο, την φρίκη, και τον πανικό. Σχετικά με την εμπειρία του φόβου μπορεί να μείνει πολύ καιρό μετά την έκθεση στον ασυνείδητο νου, όπου μπορεί να εκδηλωθεί ως εφιάλτες, ή, σε μια ακόμη πιο ισχυρή μορφή, ως νυχτερινός τρόμος. Ο φόβος μπορεί επίσης να βιωθεί μέσα από μια μεγαλύτερη ομάδα ή κοινωνικό σύνολο, και μπορεί να συνδυάζεται με την κοινωνική επιρροή και να γίνει μαζική υστερία. Ορισμένες παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με τον φόβο (που ορίζεται από επίμονους και παράλογους φόβους) μπορούν να περιλαμβάνουν διάφορα είδη αγχώδους διαταραχής που είναι πολύ συχνές, όπως αγοραφοβία, κλειστοφοβία, κοινωνική φοβία, ακροφοβία, νοσοφοβία, ξενοφοβία, φόβος του θανάτου, πετοφοβία (φοβία των πτήσεων), φοβία συναισθημάτων, υποχονδρίαση, κρίση πανικού, διαταραχή πανικού αλλά και άλλες πιο σοβαρές ασθένειες όπως η ακραία φάση της διπολικής διαταραχής και ορισμένες μορφές σχιζοφρένειας.
Νευροβιολογία
Η ψυχοφυσιολογική αντίδραση του φόβου είναι αποτέλεσμα διέγερσης ενός αμυντικού συστήματος με το οποίο είναι προικισμένος ο άνθρωπος. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την αντίδραση αυτή είναι μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται αμυγδαλή, η οποία είναι μέρος του μεταιχμιακού συστήματος, το οποίο σχετίζεται με τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά. Η αμυγδαλή δέχεται πληροφορίες από το θάλαμο (τον ενδιάμεσο σταθμό οπτικών κι ακουστικών οδών) και μάλιστα οι πληροφορίες φτάνουν στην αμυγδαλή νωρίτερα από ότι φτάνουν στο φλοιό. Έτσι η άμεση αυτή προβολή του θαλάμου μπορεί να διεκπεραιώνει σύντομα αρχέγονες συναισθηματικές αποκρίσεις, κάτι που είναι σημαντικό σε περίπτωση κινδύνου. Με άλλα λόγια εξηγεί το γιατί είμαστε ικανοί να αντιδράσουμε σχεδόν αστραπιαία στον κίνδυνο, προτού προλάβουμε να σκεφτούμε και να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει.[1]
Επίσης ο θάλαμος προετοιμάζει την αμυγδαλή να δεχθεί προβολές από ανώτερα φλοιϊκά κέντρα, όπως είναι ο κοιλιακός έσω προμετωπιαίος φλοιός, που μεταφέρουν πιο πολύπλοκες πληροφορίες για τη γνωστική αντιπροσώπευση του συναισθήματος, ώστε να δημιουργηθεί συνειδητή συναισθηματική εμπειρία. [2]
Ειδικά για το συναίσθημα του φόβου, η προβολή του θαλάμου στην αμυγδαλή είναι πολύ σημαντική και μάλιστα οι πληροφορίες που μεταβιβάζει φθάνουν σ’αυτήν ταχύτερα από τις αισθητικές πληροφορίες του φλοιού. Επομένως, η άμεση αυτή προβολή του θαλάμου επιτρέπει την ταχεία δραστηριοποίηση της αμυγδαλής σε αρχέγονα συναισθηματικά ερεθίσματα, ειδικά υπό το καθεστώς απειλής.[3]
Σημειώσεις
Το ανθρώπινο είδος είναι «προγραμματισμένο» βιολογικά και ψυχολογικά να αντιδρά με φόβο στα ίδια ερεθίσματα, σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Το αντικείμενο των φοβικών αντιδράσεων λοιπόν έχει άμεση σχέση με το ένστικτο επιβίωσης του ανθρώπου και τα χαρακτηριστικά εκείνα που αποτελούσαν πάντα ένδειξη απειλής για την επιβίωσή του όπως τα ύψη, τα ζώα που κινούνται και ελίσσονται γρήγορα, που εμφανίζονται ξαφνικά, που έχουν περίεργη όψη, το σκοτάδι, οι ανοικτοί και μη προφυλαγμένοι χώροι, η θέα του αίματος. Αντικείμενα ή καταστάσεις που δεν έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά αλλά είναι πραγματικά επικίνδυνα στη σύγχρονη εποχή δύσκολα θέτουν το υπόβαθρο για την εκδήλωση φόβου ή μιας φοβίας. Πράγματι, ο άνθρωπος σήμερα δεν φαίνεται να έχει αναπτύξει φοβία για τα αυτοκίνητα, το κάπνισμα, το νέφος, τα όπλα, για τα κινητά τηλέφωνα, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Παραπομπές
LeDoux, Joseph (October 2003). «The Emotional Brain, Fear, and the Amygdala». Cellular and Molecular Neurobiology. Volume 23 (4-5): 727-738. doi:10.1023/A:1025048802629.
(Eric A. Kandel, Νευροεπιστήμη και Συμπεριφορά [1][νεκρός σύνδεσμος])
( Μελέτη Οπτικών Προκλητών ∆υναμικών σε συνθήκες απειλής. Λαρετζάκη Τζούλια, Επιβλέπων Μπίτσιος Παναγιώτης Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατρικής, Ηράκλειο 2005 - 2006 Πανεπιστήμιο Κρήτης, ∆ιατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Οπτική και Όραση [2] )
Πηγές
Νευροεπιστήμες και Συμπεριφορά, Eric R. Kandel, James H. Schwartz, Thomas M. Jessell, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1999 ISBN 960-524-075-0
Άρθρο σχετικά με τον Φόβο και τις Φοβίες στην ιστοσελίδα psychologynet
Σχετικό άρθρο στην ιστοσελίδα way2hope
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
