.
Τα διαγνωστικά εργαλεία, όπως και η ενδεχόμενη ψυχοθεραπεία έχουν ως τελικό στόχο τους στην αναλυτική ψυχολογία τη διαδικασία της εξατομίκευσης. Ο Γιουνγκ (1977) επισημαίνει ότι η κοινωνία προετοιμάζει τη νεολαία της για το πρώτο μισό της ζωής από την άποψη της κατάλληλης εκπαίδευσης, αλλά δεν προσφέρει τίποτα στον μεσήλικα που θα τον προετοιμάσει για το δεύτερο μισό της ζωής (σημειώνει ότι βασική εξαίρεση συνιστά η θρησκεία για εκείνους που τη δέχονται). Αποκαλεί το πρώτο μισό της ζωής φυσική φάση και το δεύτερο πολιτιστική φάση.
Η μετάβαση
Η μετάβαση μεταξύ αυτών των δύο φάσεων είναι δύσκολη για τους περισσότερους ανθρώπους και τα προβλήματα εμφανίζονται συχνά κατά τη διάρκεια αυτής της «επικίνδυνης ηλικίας». «Αυτό που αναζητά ο νέος έξω, ο μεσήλικας οφείλει να το ανακαλύψει μέσα του» (Jung, 1977, 74). Οι στόχοι του πρώτου μισού της ζωής εξωτερικά έχουν να κάνουν κατά ένα μεγάλο μέρος με την καθιέρωση μιας οικογένειας και τη σταδιοδρομία. Οι στόχοι του δεύτερου μισού της ζωής είναι εσωτερικοί και θα έπρεπε να σχετίζονται κυρίως με την αναζήτηση νοήματος στη ζωή και το θάνατο.
Ο Γιουνγκ αποκαλεί τον κύριο στόχο που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού της ζωής του διαδικασία εξατομίκευσης, μια συνεχόμενη διαδικασία ψυχολογικής ωρίμανσης. Η εξατομίκευση του Γιουνγκ είναι στην πραγματικότητα όμοια, αν όχι ταυτόσημη, με την πραγμάτωση του εαυτού του Maslow (1968, 1971). Η σύγχρονη ψυχολογία θεωρεί εν γένει επιτυχημένη ενηληκίωση με μεταβλητές όπως: η συντήρηση της καλής διανοητικής και φυσικής υγείας, η ζωτικότητα (συντήρηση της ενεργού συμμετοχής στη ζωή), η ανθεκτικότητα (δυνατότητα αντίδρασης και ανάκαμψης από παράγοντες άγχους) και η ευτυχία.
Η γήρανση
Δύο άλλοι τρόποι είναι κανονική γήρανση και η παθολογική γήρανση. (Hock, 1997 και Maddox, 1987 στο Jaffe, 1984). Η κανονική γήρανση επιτρέπει μερικά διανοητικά και φυσικά προβλήματα και κάποια απώλεια στη ζωτικότητα και την ανθεκτικότητα. Η παθολογική γήρανση συνδέεται με την έλλειψη υγείας, ζωτικότητας, ανθεκτικότητας ή ευτυχίας και περιλαμβάνει συχνά τέτοιες προβληματικές καταστάσεις όπως η κατάθλιψη και η αϋπνία, επικρατούσες στους σημερινούς ηλικιωμένους. Η παθολογική γήρανση μπορεί επίσης να προκύψει από έλλειψη νοήματος. «Η απουσία νοήματος στη ζωή διαδραματίζει έναν κρίσιμο ρόλο στην αιτιολογία της νεύρωσης», (Jaffè, 1984, 12).
Η επιτυχημένη, βάσει των παραπάνω παραμέτρων, γήρανση μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της εύρεσης νοήματος στη ζωή. Το νόημα είναι υποκειμενικό και δύσκολο να μετρηθεί, αλλά είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένο με την έννοια της ευτυχίας. Συνεπώς, στο ερώτημα τι είναι ευτυχία ή νόημα για κάθε διακριτό άτομο, δεν μπορεί να υπάρχει καμία αντικειμενικά έγκυρη καθολική απάντηση στο θέμα καθώς, εκτός από την αντικειμενική σκέψη, παίζει σημαντικό ρόλο και η υποκειμενική αξιολόγηση, επίσης(Jaffè, 1984, 12).
Τα στάδια της εξατομίκευσης
Η εξατομίκευση βάσει των παραπάνω είναι μια διαδικασία ωρίμανσης, κατά την οποία η ψυχή ωριμάζει με τον ίδιο σχεδόν τρόπο με το φυσικό σώμα. Η Jacobi (1973) προτείνει τέσσερα στάδια εξατομίκευσης:
Στο πρώτο στάδιο αποκτά το άτομο συνείδηση της σκιάς. Η σκιά είναι η σκοτεινή πλευρά μας, που περιέχει όσα έχουμε καταστείλει ή έχουμε αγνοήσει για κάποιο λόγο. Αποκαλύπτεται συνήθως στα όνειρα ως αρχετυπική μορφή σκοτεινή και δυσοίωνη. Ακριβώς όπως το προσωπείο (persona) αντιπροσωπεύει εκείνο το τμήμα του εαυτού που θέλουμε να παρουσιάσουμε στον κόσμο, έτσι η σκιά περιέχει όλα εκείνα που επιθυμούμε να κρύψουμε από τον κόσμο, και από τον εαυτό μας. Αυτή τη σκοτεινή πλευρά μας χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε και να γίνει αποδεκτή, τουλάχιστον κατά ένα μέρος, ως πρώτο βήμα στη διαδικασία της εξατομίκευσης.
Το δεύτερο βήμα είναι να γίνει κανείς συνειδητός του animus ή της anima. Η διαδικασία εξατομίκευσης είναι, πάνω από όλα τα άλλα, διαδικασία ολοκλήρωσης. Κάτι τέτοιο βέβαια περιλαμβάνει και τη σεξουαλική πληρότητα. Ο Γιουνγκ (Jung, 1978, 20) έγραψε ότι η anima και ο animus αντιπροσωπεύουν «τις λειτουργίες που φιλτράρουν το περιεχόμενο του συλλογικού ασυνείδητου κατευθείαν στο συνειδητό νου». Κατά συνέπεια όταν το εγώ επιδιώκει να ανακαλύψει τον εσωτερικό Εαυτό, οφείλει να κοιτάζει μέσω της anima ή του animus. Ο Edinger (1995, 18) διακρίνει τέσσερις καταστάσεις προοδευτικής ωρίμανσης στη σχέση του εγώ με την anima:
την παιδική κατάσταση, κατά την οποία το εγώ δε γνωρίζει καν την παρουσία της anima ή του animus,
την προβαλλόμενη κατάσταση, κατά την οποία η anima ή ο animus προβάλλεται εξωτερικά σε άτομα του αντίθετου φύλου
την κατειλημμένη κατάσταση, κατά την οποία το εγώ κατέχεται ή κυβερνάται από την anima ή τον animus και
τη συνειδητή κατάσταση, κατά την οποία το εγώ αποκτά συνείδηση της anima ή του animus.
Το τρίτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση του αρχετυπικού πνεύματος. Αυτό το αρχέτυπο στον κόσμο των παραμυθιών απεικονίζεται συχνά ως σοφός ηλικιωμένος, ειδικά για τους άνδρες. Για τις γυναίκες, λαμβάνει συχνά τη μορφή της Magna Mater, της μεγάλης γήινης μητέρας. Η διαδικασία εξατομίκευσης είναι πρώτιστα διαδικασία ένωσης των αντιθέτων. Σε πρώτη φάση, ενώνουμε το καλό και το κακό και προσπαθούμε να αντιληφθούμε ότι είμαστε ικανοί και για τα δύο. Στη δεύτερη φάση αντιλαμβανόμαστε ότι περιέχουμε τόσο αρσενικά όσο και θηλυκά χαρακτηριστικά. Τώρα πρέπει να ενώσουμε την ύλη και το πνεύμα, τη μορφή και το άμορφο, το σώμα και την ψυχή (psyche). Ο Γιουνγκ (1990) αποκάλεσε τα αρχέτυπα του πνεύματος και της ύλης «προσωπικότητες mana» εννοώντας με το mana μια κατάσταση εξαιρετικής δύναμης. Εν μέρει, αυτό το βήμα περιλαμβάνει την απελευθέρωση ενός άνδρα από τον πατέρα του, και της γυναίκας από τη μητέρα της, γεγονός που οδηγεί και στις δύο περιπτώσεις στην αληθινή προσωπικότητα.
Το τέταρτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση του Εαυτού (Self). Ο Γιουνγκ αποκάλεσε αυτό το τελικό στάδιο πραγμάτωση του Εαυτού. «Θα μπορούσαμε επομένως να μεταφράσουμε την εξατομίκευση ως πραγμάτωση του Εαυτού η αυτοπραγμάτωση» (Jung, 1977, 173). Η Jacobi με τη σειρά της αναφέρει: «Για τη συνειδητή προσωπικότητα η γέννηση του Εαυτού μια μετατόπιση στο ψυχικό της κέντρο, και συνεπώς μια εξ ολοκλήρου διαφορετική τοποθέτηση ως προς τη ζωή - με άλλα λόγια μια μεταμόρφωση με την πληρέστερη σημασία του όρου» (Jacobi, 1973, 127). Ο Εαυτός συμβολίζεται συχνά από έναν κύκλο ή μια mandala, σύμβολα που αντιπροσωπεύουν την πληρότητα. Κάθε βήμα της διαδικασίας εξατομίκευσης βέβαια έχει κινδύνους που πρέπει να αποφευχθούν, αλλά και τις ανταμοιβές του. Ο Γιουνγκ προειδοποιεί ότι η εξατομίκευση είναι μια συνεχόμενη διαδικασία και ότι, καθώς προχωρεί, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η διόγκωση του εγώ.
Αλλά γιατί το εγώ πρέπει να πλησιάσει τον εαυτό, αν το τέλος είναι πάντα ο θάνατος; Με τα λόγια του ίδιου του Γιουνγκ: «Η ίδια η ψυχή, σε σχέση με τη συνείδηση, είναι προϋπάρχουσα και υπερβατική» (Jung, 1991, 91). Έτσι, ενώ το εγώ γεννιέται, αυξάνεται και πεθαίνει, με τον ίδιο τρόπο όπως το σώμα, η ίδια η ψυχή και ιδιαίτερα ο Εαυτός, δεν υπόκειται στους ίδιους περιορισμούς. Ο αιώνιος αρχετυπικός Εαυτός του Γιουνγκ αποτελεί πιθανώς το κύριο αντικείμενο της διαφωνίας του με άλλους ψυχολόγους και ένας λόγος για τον οποίο τα επικρατούντα ρεύματα της ψυχολογίας απέτυχαν να τον αντιμετωπίσουν σοβαρά, εκτός από εκείνους που διερευνούν την υπερπροσωπική ψυχολογία.
Βιβλιογραφία
Edinger, E. F. 1995. The mysterium lectures: A journey through C. G. Jung’s mysterium coniunctionis. Blackmer, J. D. (Ed.). Toronto: Inner City.
Jacobi, J. 1973. The psychology of C. G. Jung: An introduction with illustrations. Bash, K. W. (Trans.). New Haven: Yale University Press. (πρώτη έκδοση 1942).
Jaffé, A. 1984. The myth of meaning in the work of C. G. Jung. Zürich, Switzerland: Daimon.
Jung, C. G. 1977. The Soul and Death. In Psychology and the Occult. CW 8 Princeton, NJ: Princeton University Press. (πρώτη έκδοση 1934).
Jung, C. G. 1991. The development of personality: Papers on child psychology, education, and related subjects. CW 17. Princeton, NJ: Princeton University Press. (πρώτη έκδοση 1954).
Maslow, A.H. 1968. Toward a psychology of being (2nd ed.). Van Nostrand Reinhold. New York.
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
