Καμπαρντιανή γλώσσα

Τα Καμπαρντιανά (Καμπαρντιανά: адыгэбзэ, къэбэрдей адыгэбзэ, къэбэрдейбзэ, qabardejbza (βοήθεια·πολυμέσα), Αντίγκε: адыгэбзэ, къэбэртай адыгабзэ, къэбэртайбзэ), επίσης γνωστή ως Καμπαρντίνο-Τσερκεσικά (къэбэрдей-черкесыбзэ)[2] ή Ανατολικά Κιρκασιανά, είναι Βορειοδυτική Καυκάσια γλώσσα στενά συνδεδεμένη με την γλώσσα Αντίγκε. Ομιλείται κυρίως σε περιοχές του Βόρειου Καυκάσου, στη δημοκρατία της Καμπαρντίνο-Μπαλκαρίας και της Καρατσάι-Τσερκεσία (Ανατολική Κιρκασία) και στην Τουρκία, την Ιορδανία και τη Συρία (εκτεταμένη μεταπολεμική διασπορά). Έχει 47 ή 48 συμφωνικά φωνήματα, από τα οποία τα 22 ή 23 είναι τριβόμενα, ανάλογα με το αν καταμετριέται το [[h]] ως φωνημικό, αλλά έχει μόνο 3 φωνολογικά φωνήεντα. Είναι μία από τις ελάχιστες γλώσσες να έχουν μια σαφή φωνολογική διάκριση μεταξύ των εκβαλλόμενων δασυνόμενων και εκβαλλόμενων τριβόμενων.

Η Καμπαρντιανή γλώσσα έχει δύο κύριες διαλέκτους, τα Καμπαρντιανά και τα Μπεσλενέι. Ορισμένοι γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι τα Καμπαρντιανά είναι μόνο μία διάλεκτο μιας ευρύτερης γλώσσας Αντίγκε ή Καυκάσιας γλώσσας, η οποία αποτελείται από όλες τις διαλέκτους των Αντίγκε και Καμπαρντιανών μαζί, και οι Καμπαρντιανοί αναφέρονται πιο συχνά στη γλώσσα τους, χρησιμοποιώντας το Καμπαρντιανό όρο Αντιγκάμπζε ("γλώσσα Αντίγκε"). Αρκετοί γλωσσολόγοι, συμπεριλαμβανομένου του Ζωρζ Ντουμεζίλ, έχουν χρησιμοποιήσει τους όρους "Ανατολικά Κιρκασιανά" (Καμπαρντιανά) και "Δυτικά Κιρκασιανά" (Αντίγκε) για να αποφευχθεί η σύγχυση, αλλά τα "Κιρκασιανά" και "Καμπαρντιανά" μπορούν να βρεθούν ακόμα στη γλωσσική βιβλιογραφία. Υπάρχουν πολλές βασικές φωνητικές και λεξιλογικές διαφορές που δημιουργούν έναν αρκετά καλοκαθορισμένο διαχωρισμό μεταξύ των ανατολικών και δυτικών Καυκάσιων διαλέκτων, αλλά ο βαθμός στον οποίο οι δύο είναι αμοιβαία κατανοητές δεν έχει ακόμη καθοριστεί. Το θέμα είναι πολύπλοκο επίσης κάπως από την ύπαρξη των Μπεσλενέι, η οποία συνήθως θεωρείται μια διάλεκτος των Χαμπαρντιανών, αλλά μοιράζεται επίσης ένα μεγάλο αριθμό χαρακτηριστικών με ορισμένες διαλέκτους της Αντίγκε.

Τα Καμπαρντιανά γράφονται σε τροποποιημένο Κυριλλικό αλφάβητο και χρησιμεύει ως λογοτεχνική γλώσσα για τους Κιρκάσιους στην Καμπαρντίνο-Μπαλκαρία (όπου ονομάζεται συνήθως "Καμπαρντιανή γλώσσα") και Καρατσάι-Τσερκεσία (που ονομάζεται "Τσερκεσική γλώσσα").

Όπως και όλα τα άλλα Βορειοδυτικά Καυκάσιες γλώσσες, τα Καμπαρντιανά είναι εργατική γλώσσα και έχει ένα εξαιρετικά πολύπλοκο λεκτική σύστημα.

Από το 2004, η τουρκική κρατική ραδιοτηλεόραση TRT έχει διατηρήσει ένα μισάωρο εβδομαδιαίο πρόγραμμα στη διάλεκτο Τερέκ της Καμπαρντιανής.

Διάλεκτοι

Ανατολικά Κιρκασιανά

• Καμπαρντιανά
  • Δυτικά Καμπαρντιανά
    • Κουμπάν
    • Κουμπάν-Ζελέντσουκ (Τσερκέζοι)
  • Κεντρικά Καμπαρντιανά
    • Μπακσάν (βάση για τη λογοτεχνική γλώσσα)
    • Μάλκα
  • Ανατολικά Καμπαρντιανά
    • Τερέκ
    • Μοζντόκ
  • Βόρεια Καμπαρντιανά
    • Μούλκα
    • Ζαμπάρντικα (γνωστή ως Σοβιετική Ζαπαρίκα από το 1925 έως το 1991)
• Διάλεκτος Μπασλανέι (Αντίγκε: Бэслъыныйбзэ)

Ορθογραφία

А а [aː]	Э э [a]	Б б [b]	В в [v]	Г г [ɣ]	Гу гу [ɡʷ]	Гъ гъ [ʁ]	Гъу гъу [ʁʷ]
Д д [d]	Дж дж [d͡ʒ] ή [ɡʲ]	Дз дз [d͡z]	Е е [ja/aj]	Ё ё [jo]	Ж ж [ʒ]	Жь жь [ʑ]	З з [z]
И и [jə/əj]	Й й [j]	К к [k]	Ку ку [kʷ]	Къ къ [q]	Къу къу [qʷ]	Кхъ кхъ [q͡χ]	Кхъу кхъу [q͡χʷ]
Кӏ кӏ [t͡ʃʼ] ή [kʲʼ]	Кӏу кӏу [kʷʼ]	Л л [ɮ] or [l]	Лъ лъ [ɬ]	Лӏ лӏ [ɬʼ]	М м [m]	Н н [n]	О о [aw/wa]
П п [p]	Пӏ пӏ [pʼ]	Р р [r]	С с [s]	Т т [t]	Тӏ тӏ [tʼ]	У у [w], [w/əw]	Ф ф [f]
Фӏ фӏ [fʼ]	Х х [x]	Ху ху [ʷ], [xʷ]	Хъ хъ [χ]	Хъу хъу [ʷ], [χʷ]	Хь хь [ħ]	Ц ц [t͡s]	Цӏ цӏ [t͡sʼ]
Ч ч [t͡ʃ]	Чӏ чӏ [t͡ʃʼ]	Ш ш [ʃ]	Щ щ [ɕ]	Щӏ Щӏ [ɕʼ]	Ъ ъ [ˠ]	Ы ы [ə]	Ь ь [ʲ]
Ю ю [ju]	Я я [jaː]	ӏ [ʔ]	ӏу [ʷ], [ʔʷ]

Γραμματική

Τα Καμπαρντιανά, όπως όλες οι Βορειοδυτικές Καυκάσιες γλώσσες, έχει βασική τυπολογία πράκτορα–αντικειμένου–ρήματος, και χαρακτηρίζεται από εργατική κατασκευή της πρότασης.
Παράδειγμα

Τα παρακάτω κείμενα είναι αποσπάσματα από την επίσημη μετάφραση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στα Αντίγκε και Καμπαρντιανά, μαζί με την μετάφραση στα ελληνικά.
Αγγλικά[3] Adyghe[4] Kabardian[5]
Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Цlыф Фэшъуашэхэм Афэгъэхьыгъэ Дунэепстэу Джэпсалъ Цlыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ
Άρθρο 1 1-нэрэ пычыгъу 1-нэ пычыгъуэ
Όλα τα ανθρώπινα όντα γεννιούνται ελεύθερα και ίσα στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης. ЦIыф пстэури шъхьэфитэу, ялъытэныгъэрэ яфэшъуашэхэмрэкIэ зэфэдэу къалъфы. Акъылрэ зэхэшIыкI гъуазэрэ яIэшъы, зыр зым зэкъош зэхашІэ азфагу дэлъэу зэфыщытынхэ фае. ЦIыху псори щхьэхуиту, я щIыхьымрэ я хуэфащэхэмрэкIэ зэхуэдэу къалъхур. Акъылрэ зэхэщIыкI гъуазэрэ яIэщи, зыр зым зэкъуэш зэхащІэ яку дэлъу зэхущытын хуейхэщ.
Αναφορές

Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, επιμ. (2016). «Kabardian». Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
Например, в названии книги: Дзасэжь Хь. Э. Иджырей къэбэрдей-черкесыбзэ. Черкесск, 1964. p. 230. (in Kabardian)Πρότυπο:Kbd icon
[1]
[2]

[3]

Πηγές

Gordon, Matthew and Applebaum, Ayla. "Phonetic structures of Turkish Kabardian", 2006, Journal of International Phonetic Association 36(2), 159-186.
Halle, Morris. "Is Kabardian a Vowel-less language;" Foundations of Language, Vol. 6, No. 1 (Feb., 1970), pp. 95-103.
Kuipers, Aert. "Phoneme and Morpheme in Kabardian", 1960, Janua Linguarum: Series Minore, No. 8-9. 's-Gravenhage: Mouton and Co.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ranko Matasović (2008). «A Short Grammar of Kabardian» (PDF).
Adyga.org - Popular Circassian internet forum
Audio.Adyga.org - Virtual Circassian Dictionary
Louis Loewe (1854). A dictionary of the Circassian language. George Bell. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2012., Circassian, English, Turkish
A guide to North Caucasian languages
Kabardian (къэбэрдеибзэ) alphabet
Circassian language online lessons