.
Ο χιλίαρχος (λατινικα: tribunus militum, τριβούνος των στρατιωτών), ήταν αξιωματικός του Ρωμαϊκού στρατού, κάτω από το λεγάτο και πάνω από τον εκατόνταρχο. Νέοι άντρες της τάξης των Ιππέων συχνά υπηρετούσαν ως χιλίαρχοι, ως σκαλοπάτι στην πορεία τους για τη Σύγκλητο[1]. Ο τίτλος του χιλίαρχου, tribunus militum, δεν θα πρέπει να συγχέεται με το αιρετό πολιτικό αξίωμα του τριβούνου του λαού (tribunus plebis, ισοδυναμεί περίπου με αυτό του δημάρχου), ούτε με αυτό του tribunus militum consulari potestate (τρίβουνος των στρατιωτών με εξουσίες υπάτου).
Πρώιμη περίοδος
Η λέξη tribunus προέρχεται από τη λέξη tribus, φυλή στα λατινικά[2]. Στην πρώιμη ιστορία της Ρώμης, κάθε μία από τις τρεις φυλές (Ramnes, Luceres, και Tities) έστελναν έναν διοικητή κάθε φορά που συγκεντρωνόταν ο στρατός[3], καθώς δεν υπήρχε τακτικός στρατός. Οι τριβούνοι ήταν διοικητές της αρχικής μορφής της Ρωμαϊκής λεγεώνας των 3.000 ατόμων. Ως την εποχή του Έλληνα ιστορικού Πολύβιου (θάνατος 118 π.Χ.), οι χιλίαρχοι ήταν έξι, και διορίζονταν από τους υπάτους[4]. Όμως, η διαδικασία με την οποία επιλέγονταν και τοποθετούνταν οι χιλίαρχοι είναι πολύπλοκη και διαφέρει ανά τις διάφορες χρονικές περιόδους.
Περίοδος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας
Κατά τη περίοδο της Δημοκρατίας, υπήρχαν έξι χιλίαρχοι σε κάθε λεγεώνα. Η εξουσία δινόταν σε δύο τη φορά, και η διοίκηση εναλλασσόταν μεταξύ των έξι. Οι χιλίαρχοι ήταν άντρες Συγκλητικού επιπέδου και διορίζονταν από τη Σύγκλητο. Για να αποκτήσει κανείς το βαθμό του χιλίαρχου το μόνο που χρειαζόταν ήταν να προέρχεται από την αριστοκρατία. Ως το 311 π.Χ. ο λαός απέκτησε το δικαίωμα να εκλέγει 16 χιλίαρχους, δηλαδή τέσσερεις από τους έξι τοποθετημένους χιλίαρχους στις τέσσερεις λεγεώνες που απάρτιζαν τον τακτικό Ρωμαϊκό στρατό. Πιο πριν η τοποθέτηση στις θέσεις αυτές ήταν στην ευχέρεια των υπάτων και των δικτατόρων[5].
Επιπλέον, στην πρώιμη περίοδο της Δημοκρατίας, ένας άλλου είδους στρατιωτικοί τριβούνοι επιλέγονταν στην θέση των ετήσιων εκλεγμένων υπάτων για να είναι αρχηγοί του Ρωμαϊκού Κράτους. Αυτοί είναι γνωστοί στα λατινικά ως tribuni militum consulari potestate, "στρατιωτικοί τριβούνοι με εξουσίες υπάτου". Εκείνη την περίοδο μόνο Πατρίκιοι μπορούσαν να επιλεγούν ως Ύπατοι, αλλά και Πατρίκιοι και Πληβείοι μπορούσαν να εκλεγούν ως τριβούνοι με εξουσίες υπάτου. Αντί δύο υπάτων, εκλέγονταν τέσσερεις με έξι στρατιωτικοί τριβούνοι κάθε χρόνο. Οι λόγοι για τα παραπάνω δεν είναι καθαροί, αν και ο Λίβιος θεωρούσε την απόφαση συνδεδεμένη με την διαμάχη των τάξεων που θεωρούσε ότι ήταν φαινόμενο της περιόδου, με του πατρικίους γενικά να στηρίζουν τους υπάτους, και τους πληβείους τους στρατιωτικούς τριβούνους. Τελικά ο θεσμός των στρατιωτικών τριβούνων έπεσε σε αχρηστία μετά το 366 π.Χ.
Μετά το 107 π.Χ.
Μετά τις αλλαγές του Γάιου Μάριου το 107 π.Χ. (που παγιώθηκαν παραπέρα από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο) οι οποίες δημιιούργησαν ένα επαγγελματικό στρατιωτικό σύστημα, τις λεγεώνες διοικούσαν οι λεγάτοι της λεγεώνας (legatus). Έξι χιλίαρχοι εξακολουθούσαν να διορίζονταν σε κάθε λεγεώνα, αλλά τα καθήκοντά τους είχαν αλλάξει, περισσότερο σε πολιτική θέση παρά στρατιωτικός βαθμός. Ο δεύτερος στη διοίκηση της λεγεώνας μετά το λεγάτο ήταν ο tribunus laticlavius ή «τριβούνος με φαρδιά ρίγα» (από την ανάλογη ρίγα που έφερε για ξεχωρίζει στο χιτώνα και την τήβεννό του)[6], συνήθως ένας νέος άντρας της Συγκλητικής τάξης. Αυτή η θέση του δινόταν για να μαθαίνει και να παρατηρεί τις κινήσεις του λεγάτου. Συχνά διοικούσε τη λεγεώνα σε περίπτωση απουσίας του λεγάτου, και κάποιες λεγεώνες διοικούνταν μόνιμα από τον tribunus laticlavius, όπως αυτές που στάθμευαν στην Αίγυπτο, καθώς ένας Αυγούστιος νόμος όριζε ότι κανένα μέλος της Συγκλητικής Τάξης δεν μπορούσε να εισέλθει στην Αίγυπτο[7].
Σε αντίθεση με τον tribunus laticlavius, οι άλλοι πέντε τριβούνοι ήταν tribuni angusticlavii (ενικός tribunus angusticlavius, τριβούνος με στενή ρίγα). Αυτοί οι "στρατιωτικοί δόκιμοι"[6] ήταν άντρες της τάξης των Ιππέων με στρατιωτική εμπειρία, αλλά δεν είχαν καμία εξουσία στη διοίκηση: μπορούσαν να αποτελούν μέλη στρατοδικείου, αλλά δεν είχαν καμία εξουσία στη μάχη. Οι περισσότεροι από αυτούς υπηρετούσαν τον λεγάτο, αλλά μερικοί τυχεροί (όπως ο Γνάιος Ιούλιος Αγκρίκολα) είχαν επιλεγεί στην υπηρεσία του έπαρχου[8]. Σύμφωνα με τον Τάκιτο, δεν έπαιρναν πάντα το διορισμό τους όσο θα έπρεπε, συγκρίνοντας τη θητεία του Αγκρίκολα με τους συναδέλφους του λέγοντας [Ο Αγκρίκολα δεν ], όπως πολλοί νέοι άντρες που μετατρέπουν την στρατιωτική υπηρεσία σε αχαλίνωτο ελεύθερο χρόνο, εκμεταλλεύτηκε για ευχαρίστηση ή νωθρότητα τον τίτλο του του τριβούνου, ή έκανε χρήση της απειρίας του για να ξοδεύει το χρόνο του σε απολαύσεις και απουσία από το καθήκον[8].
Υπό τον Αύγουστο οι πέντε τρίβουνοι από την τάξη των Ιππέων κάποιες φορές προάγονταν από το βαθμό του εκατόνταρχου, και μπορούσαν να προαχθούν στη διοίκηση του ιππικού των βοηθητικών μονάδων (auxilia) ή της Πραιτοριανής Φρουράς.
Παραπομπές
Dio, LXVII, 2.
Entry on tribunus, Oxford Latin Dictionary (Oxford: Clarendon Press, 1982, 1985 reprinting), p. 1972.
Βάρρων, De lingua latina 5.80.
Polybius, 6.12.6.
Τίτος Λίβιος, Ab Urbe Condita IX, 29, with translation and notes by B. O. Foster, Loeb Classical Library, ISBN 0-674-99210-5
Dando-Collins 2010, σελ. 42.
Dando-Collins 2010, σελ. 40.
Agricola, Tacitus, 5
Πηγές
Dando-Collins, Stephen (Δεκεμβρίου 2010). The Legions of Rome.
Εγκυκλοπαίδεια Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
