Μάχη των Καννών

 

 

.

Η Μάχη των Καννών (αγγ. Battle of Cannae, λατ. Cannensis pugna, ιτα. Battaglia di Canne, γαλλ. Bataille de Cannes, ισπ. Batalla de Cannas), σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μάχες του Δεύτερου Καρχηδονιακού Πολέμου και διεξήχθη στις 2 Αυγούστου του 216 π.Χ., στις Κάννες της περιφέρειας Απουλίας, στη Νότιοανατολική Ιταλία. Ο στρατός της Καρχηδόνας, υπό την ηγεσία του στρατηγού Αννίβα Βάρκα νίκησε με αποφασιστικό τρόπο τον αριθμητικά μεγαλύτερο στρατό της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, υπό την ηγεσία των υπάτων Λεύκιου Αιμίλιου Παύλου και Γάιου Τερέντιου Βάρρωνος. Θεωρείται μια από τις πιο ένδοξες μάχες εκείνης της περιόδου, καθώς αποτελεί και τη δεύτερη μεγαλύτερη ήττα των Ρωμαίων στη στρατιωτική τους ιστορία (μετά τη ήττα στο Αραύσιο το 105 π.Χ.)

Μετά από τις ήττες στον ποταμό Τρέβιο και στη Μάχη της λίμνης Τρασιμένης[1] (Λατ. Thrasymenne ή Trasimenne), οι Ρωμαίοι αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν μετωπικά τον Αννίβα στις Κάννες, έχοντας στη διάθεσή τους συνολικά 87.000 στρατιώτες. Το ρωμαϊκό πεζικό στη μάχη είχε βαθύτερο σχηματισμό από ό,τι συνηθιζόταν εκείνη την εποχή, και ο Αννίβας αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει χρησιμοποιώντας την τακτική της διπλής υπερκέρασης. Αυτή η τακτική είχε ως αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό του ρωμαϊκού στρατού στη μάχη, καθώς επίσης και την υποταγή μερικών σύμμαχων της Ρώμης στον Αννίβα.

Στρατηγικό πλαίσιο

Λίγο μετά την έναρξη του Δεύτερου Καρχηδονιακού Πολέμου, ο Καρχηδόνιος στρατηγός Αννίβας είχε διασχίσει την Ιταλία δια μέσου των Άλπεων, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, και είχε νικήσει τους Ρωμαίους στον ποταμό Τρέβιο και στη λίμνη Τρασιμένη. Ύστερα από αυτές τις ήττες, οι Ρωμαίοι διόρισαν ως δικτάτορα τον Φάβιο Μάξιμο, για να αντιμετωπίσει την καρχηδονιακή απειλή. Ο Φάβιος αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την τακτική της καμένης γης κατά του καρχηδονιακού στρατού, κόβοντας τις γραμμές ανεφοδιασμού του τελευταίου και προσπαθώντας να αποφύγει την ανοιχτή σύγκρουση. Αυτή η τακτική αποδείχθηκε μη αγαπητή στον ρωμαϊκό λαό και στρατό. Ο ρωμαϊκός λαός άρχισε να αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα της τακτικής του Φάβιου, η οποία έδωσε την ευκαιρία στον καρχηδονιακό στρατό να συνενωθεί.[2] Επίσης υπήρχε ο φόβος ότι αν ο Αννίβας συνέχιζε τη λεηλασία της Ιταλίας, θα δινόταν η εντύπωση στους συμμάχους της Ρώμης, πώς αυτή δεν θα μπορούσε να τους προστατεύσει.

Λόγω των αποτελεσμάτων της τακτικής του Φάβιου, η Ρωμαϊκή Σύγκλητος δεν ανανέωσε τις δικτατορικές εξουσίες του και το 216 π.Χ. εξέλεξε νέους υπάτους, τον Λούκιο Αιμίλιο Παύλο και τον Γάιο Τερέντιο Βάρρωνα, οι οποίοι πήραν εντολές να αντιμετωπίσουν τον Αννίβα. Ο Πολύβιος καταγράφει:

Η Σύγκλητος αποφάσισε να παρατάξει στο πεδίο της μάχης 8 λεγεώνες, κάτι που δεν είχε συμβεί ξανά στη στρατιωτική
ιστορία της Ρώμης, η καθεμιά από τις οποίες θα αποτελούταν από 5.000 στρατιώτες, παρατεταγμένους πίσω από
τους συμμάχους των Ρωμαίων. Συνήθως, οι στρατηγοί δεν παρατάσσουν περισσότερες από 4 λεγεώνες, αλλά τόσος
ήταν ο φόβος των Ρωμαίων για το μέλλον τους, έτσι ώστε αποφάσισαν να παρατάξουν στο πεδίο της μάχης 8 λεγεώνες [3]

Οι 8 αυτές ρωμαϊκές λεγεώνες, αποτελούταν περίπου από 40.000 Ρωμαίους στρατιώτες μαζί με 2.400 Ρωμαίους ιππείς, οι οποίοι και αποτελούσαν τον πυρήνα αυτού του νέου στρατεύματος. Οι σύμμαχοι των Ρωμαίων διέθεταν ίσο αριθμό στρατιωτών και 4.000 ιππείς. Έτσι αυτός ο στρατός που θα αντιμετώπιζε τον Αννίβα, αποτελείτο περίπου από 90.000 στρατιώτες.[4]
Ιστορικές πηγές
Η Μάχη των Καννών

Γνωστές για τη μάχη είναι τρεις αφηγήσεις. Αυτή του Πολυβίου, την οποία έγραψε 50 χρόνια μετά τη διεξαγωγή της μάχης, αυτή του Λίβιου, την οποία έγραψε την εποχή του Αυγούστου και αυτή του Αππιανού, την οποία έγραψε κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. Η αφήγηση του Αππιανού δεν συμφωνεί, σε μεγάλο βαθμό, με τις υπόλοιπες δύο.[5] Ο Πολύβιος επιδιώκει να απεικονίσει τη μάχη με απώτερο ναδίρ[ασαφές] για τη ρωμαϊκή οικονομία και λογοτεχνία, ώστε η μετέπειτα ανάκαμψη της Ρώμης να παρουσιάζεται πιο δραματική και αξιοσημείωτη.[6] Ο Λίβιος επιδιώκει να απεικονίσει τη Σύγκλητο στον ρόλο του ήρωα ρίχνοντας τις ευθύνες για την ήττα των Ρωμαίων στις Κάννες στον Βάρρωνα.[7] Είναι δύσκολο να βρεθεί κάποιος ιστορικός, ο οποίος να έχει δηλώσει κάτι καλό για την αφήγηση του Αππιανού. Σύμφωνα με τον ιστορικό Φίλιπ Σάντιν, έμοιαζε σαν ένα μίγμα άχρηστων και λαθασμένων πληροφοριών[8].
Ρωμαϊκή διοίκηση

Συχνά ο καθένας από τους δύο Ρωμαίους υπάτους αναλαμβάνει τη διοίκηση μερικών σωμάτων στρατού, αλλά δεδομένου του ότι οι Ρωμαίοι είχαν δύο διοικητές, ο νόμος τους απαιτούσε την εναλλαγή στη διοίκηση. Φαίνεται ότι ο Αννίβας ήταν πληροφορημένος για αυτό το σύστημα διοίκησης, για αυτό και άρχιζε να ετοιμάζει κατάλληλα τον στρατό του. Η παραδοσιακή αφήγηση βάζει τον Βάρρωνα στην αρχηγία του ρωμαϊκού στρατού την ημέρα της μάχης και ρίχνει μεγάλο μέρος της ευθύνης για την ήττα των Ρωμαίων σε αυτόν.[9] Εντούτοις η μικρή συμμετοχή του στη μάχη υπερτονίζεται από τις αρχαίες πηγές και σύμφωνα με την αριστοκρατορική παράδοση, ο Βάρρων εμφανίζεται ως ένας αποδιοπομπαίος τράγος.[9] Ο Βάρρων στερήθηκε τους ισχυρούς απογόνους του Παύλου, οι οποίοι ήταν έτοιμοι να προστατέψουν τη φήμη του - κυρίως επειδή ο Παύλος ήταν ο παππούς του Σκίπιωνα του Αιμιλιανού, προστάτη του Πολυβίου.[10]

Ο ιστορικός Μ. Σάμουελς αναρωτιέται αν ο Βάρρων είχε αναλάβει την αρχηγία την ημέρα της μάχης ή αν τον στρατό διοικούσε ο Παύλος. Κύριος λόγος για αυτή την αμφιβολία του Σάμουελς αποτελεί η θερμή υποδοχή του Βάρρωνος από τη Σύγκλητο, η οποία αρκετές φορές εμφανίστηκε σκληρή με τους στρατηγούς της όταν αυτοί έχαναν μάχες. Ο Σάμουελς αμφιβάλλει αν ο Βάρρων θα είχε λάβει τέτοια θερμή υποδοχή αν πράγματι ήταν ο διοικητής του ρωμαϊκού στρατού την ημέρα της μάχης.[11] Ο ιστορικός Γκρέγκορι Ντάλυ καταγράφει πώς ο Αννίβας δήλωσε πώς την ημέρα της μάχης είχε αντιμετωπίσει τον Λούκιο Παύλο και όχι τον Βάρρωνα, όπως συνηθίζεται να καταγράφεται στις ιστορικές πηγές. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει καμιά αξιόπιστη πληροφορία, στην οποία να καταγράφεται ποιος ήταν ο διοικητής των Ρωμαίων την ημέρα της μάχης.[12]
Πρελούδιο

Κατά την άνοιξη του έτους 216 π.Χ., ο Αννίβας αποφάσισε να πολιορκήσει τη μεγάλη αποθήκη ανεφοδιασμού των Ρωμαίων στις Κάννες, η οποία βρισκόταν στον κάμπο της περιφέρειας της Απουλίας, στη Νοτιοανατολική Ιταλία. Ο Πολύβιος θεωρεί πώς αυτό το γεγονός «προκάλεσε μεγάλη αναταραχή ανάμεσα στους Ρωμαίους, καθώς είχαν χάσει ένα μεγάλο μέρος του εφοδιασμού τους. Αυτό που τους τρόμαζε, όμως, περισσότερο ήταν η παρουσία του Αννίβα στην περιοχή».[3] Οι ύπατοι, θέλοντας να βρουν και να κατατροπώσουν τον Καρχηδόνιο στρατηγό, κατευθύνθηκαν στον νότο. Μετά από πορεία δύο ημερών, τον βρήκαν στην αριστερή όχθη του Ωφίδου ποταμού και στρατοπέδευσαν 6 μίλια (10 χιλιόμετρα) από το σημείο αυτό.

Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, ένας Καρχηδόνιος ονόματι Γίσκων, σχολίασε την αριθμητική υπεροχή των Ρωμαίων. Ο Αννίβας του απάντησε: «Ένας σημαντικός παράγοντας που σου διέφυγε, Γίσκων, κάτι που θα σε εντυπωσιάσει περισσότερο, είναι ότι παρά την αριθμητική τους υπεροχή, οι Ρωμαίοι ακόμα δεν πρότειναν μάχη.»[13]

Ο ύπατος Βάρρων, αρχηγός των Ρωμαίων την πρώτη μέρα των εχθροπραξιών, παρουσιάζεται από τους αρχαίους ως αλαζόνας, ο οποίος ήταν αποφασισμένος να νικήσει τον Αννίβα. Καθώς οι Ρωμαίοι πλησίαζαν στις Κάννες, ένα μικρό σώμα που έστειλε ο Αννίβας έστησε ενέδρα στον ρωμαϊκό στρατό. Ο Βάρρων απώθησε αυτό το καρχηδονιακό σώμα και συνέχισε την πορεία του προς στις Κάννες. Αυτή η νίκη, αν και στην ουσία ήταν μια μικρή αψιμαχία, προκάλεσε μεγάλα προβλήματα στη συνεργασία των Ρωμαίων διοικητών. Σε αντίθεση με τον Βάρρωνα, ο Λούκιος Παύλος παρουσιάζεται πιο υπομονετικός και προσεκτικός, και δήλωσε πώς θα ήταν ανόητο να αντιμετωπίσουν ανοιχτά τους Καρχηδόνιους, έστω και αν είχαν αριθμητική υπεροχή. Αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς ο Αννίβας είχε ακόμα την υπεροχή σε ιππικό (τόσο από ποιοτική άποψη όσο και από αριθμητική). Παρά τις ανησυχίες του, ο Παύλος θεώρησε επίσης ανόητο να αποσύρει τον στρατό του μετά από τέτοια επιτυχία και στρατοπέδευσε με τα 2/3 του στα ανατολικά του Ωφίδου ποταμού, ενώ το υπόλοιπο 1/3 στρατοπέδευσε στην αντίθετη πλευρά. Ο στόχος αυτού του δεύτερου στρατοπέδου ήταν να καλύψει με προμήθειες τον υπόλοιπο στρατό και να κλέψει μερικές προμήθειες του αντιπάλου.[14]

Οι δύο στρατοί έμειναν στις θέσεις τους για δύο μέρες. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης ημέρας (1 Αυγούστου), ο Αννίβας, καλά ενήμερος πώς τη διοίκηση, την επόμενη μέρα, θα αναλάβει ο Βάρρων, άφησε το στρατόπεδό του και πρότεινε τη μάχη. Ο Παύλος, εντούτοις, αρνήθηκε την πρόταση. Όταν η αίτηση του απορρίφθηκε, ο Αννίβας, καταλαβαίνοντας τη σημασία των νερών του Ωφίδου ποταμού, για τα ρωμαϊκά στρατόπεδα, έστειλε το ιππικό του απέναντι σε ένα αδύναμο ρωμαϊκό στρατόπεδο για να εμποδίσει την παροχή νερού σε αυτό. Σύμφωνα με τον Πολύβιο,[3] το ιππικό του Αννίβα είχε προκαλέσει όλεθρο και εμπόδισε εντελώς την παροχή νερού στο στρατόπεδο.[15]
Η μάχη
Δυνάμεις

Συνήθως, οι διάφορες πηγές δεν δίνουν τον ακριβή αριθμό των στρατευμάτων σε μια μάχη, και οι Κάννες δεν αποτελούν εξαίρεση. Εξ ου και τα ακόλουθα στοιχεία πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή, ιδιαίτερα όσα αφορούν στον καρχηδονιακό στρατό.[16]

Οι δυνάμεις των δύο υπάτων υπολογίζονται σε 80.000 στρατιώτες, 2.400 Ρωμαίους ιππείς και 4.000 συμμάχους ιππείς (οι οποίοι συμμετείχαν στη μάχη). Και στα δύο στρατόπεδα υπήρχαν 2.600 βαριά οπλισμένοι και 7.400 ελαφρά στρατιώτες (από το σύνολο των 10.000 ανδρών). Έτσι η συνολική δύναμη των Ρωμαίων ανέρχεται σε 86.400 άνδρες. Ο καρχηδονιακός στρατός αριθμούσε 40.000 βαρύ πεζικό, 6.000 ελαφρύ πεζικό και 10.000 ιππείς.[17]

Ο καρχηδονιακός στρατός αποτελείτο από στρατούς διάφορων εθνικοτήτων. Περιλάμβανε 8.000 Λίβυους, 8.000 Ίβηρες, 16.000 Γαλάτες (οι μισοί από τους οποίους την ημέρα της μάχης παρατάχθηκαν στα αριστερά) και περίπου 5.500 Γετούλιους πεζούς. Το ιππικό του Αννίβα είχε διαφορετική σύνθεση. Περιλάμβανε 4.000 Νουμίδες, 2.000 Ισπανούς, 4.000 Γαλάτες και 450 Φοίνικες. Τέλος, ο Αννίβας διέθετε 8.000 ακροβολιστές μαζί με Βαλέριους, καθώς και άλλων εθνικοτήτων, σφενδονιστές.[18]
Εξοπλισμός

Οι Ρωμαίοι ιππείς ήταν οπλισμένοι με τον συνηθισμένο, για εκείνη την εποχή, εξοπλισμό του ρωμαϊκού στρατού: με πίλα (βαρύ ακόντιο) και χάστα (λόγχη), καθώς επίσης με τα παραδοσιακά κράνη, ασπίδες και πανοπλία. Από την άλλη πλευρά, οι Καρχηδόνιοι στρατιώτες χρησιμοποιούσαν μια ποικιλία εξοπλισμού. Οι Ίβηρες πολεμούσαν με ξίφη, με τα οποία μπορούσαν να καταστρέψουν διάφορα ακόντια και λόγχες του αντιπάλου. Για να αμύνονται, χρησιμοποιούσαν μεγάλες ωοειδείς ασπίδες όπως και οι Γαλάτες.[19] Το καρχηδονιακό ιππικό ήταν εξοπλισμένο με δύο βαριά ακόντια, ξίφη και με βαριές ασπίδες για προστασία. Οι Νουμίδες ήταν πιο ελαφρά εξοπλισμένοι, με μικρότερες και πιο ελαφριές ασπίδες και με μαχαίρια ή λεπίδες. Οι ακροβολιστές ενεργούσαν ως ελαφρύ πεζικό χρησιμοποιώντας σφεντόνες και λόγχες. Οι Βαλέριοι ήταν εξοπλισμένοι με μικρές και μακριές σφεντόνες.[20]

Ο εξοπλισμός των Λίβυων έχει προκαλέσει διάφορες συζητήσεις. Ο ιστορικός Ντούκαν Χέντ θεωρεί πώς ήταν εξοπλισμένοι με κοντές λόγχες.[21] Ο Πολύβιος θεωρεί πώς οι Λίβυοι χρησιμοποιούσαν τον εξοπλισμό που έλαβαν από τους ηττημένους Ρωμαίους. Είναι ασαφές αν εννοούσε μόνο τις ασπίδες και τα όπλα των Ρωμαίων,[22] αλλά οι περισσότεροι θεωρούν πώς εννοούσε όχι μόνο τον εξοπλισμό αλλά και τη στρατηγική των Ρωμαίων. Ο Πολύβιος αργότερα δήλωσε πώς "...εναντίον του Αννίβα, οι ήττες που υπέστησαν δεν είχαν καμία σχέση με τον εξοπλισμό τους" επειδή "ο Αννίβας από μόνος του... εξόπλιζε τον στρατό του με ρωμαϊκά όπλα".[23] Ο Ντάλυ θεωρεί πώς το πεζικό των Λίβυων αντέγραψε τους Ίβηρες ως προς τον τρόπο χρήσης των όπλων τους, και έτσι οπλίστηκαν σχεδόν όπως οι Ρωμαίοι.[24] Ο ιστορικός Πέτερ Κοννόλι υποστήριξε πώς οπλίστηκαν όπως μια φάλαγγα,[25] αλλά αυτό δεν έχει αποδειχθεί. Είχε απορριφθεί από τον Χέντ με την αιτιολόγηση πώς ο Πλούταρχος καταγράφει πώς είχαν μικρότερες λόγχες από ότι οι Ρωμαίοι[21] και από τον Ντάλυ επειδή πιστεύει πώς δεν μπορούσαν να ήταν οπλισμένοι έτσι και την ίδια ώρα να έχουν βαριές ρωμαϊκές ασπίδες.[22]
Τακτική

Για να πετύχουν συμβατική επέκταση, οι στρατοί της εποχής έπρεπε να παρατάσσουν το πεζικό στο κέντρο και το ιππικό στα πλάγια. Οι Ρωμαίοι ακολούθησαν αυτή τη σύμβαση πιστά, αλλά με περισσότερο βάρος στα πλάγια αντί στο κέντρο, ελπίζοντας με το ιππικό να κατατροπώσουν το αδύναμο κέντρο του Αννίβα. Ο Βάρρων ήξερε πως το ρωμαϊκό πεζικό είχε διεισδύσει στο κέντρο του Αννίβα κατά τη διάρκεια της μάχης στον ποταμό Τρέβιο και σχεδίαζε να το εφαρμόσει ξανά σε μεγαλύτερη κλίμακα. Οι πρίγκηπες (μονάδα στρατού των Ρωμαίων) παρατάχθηκαν πίσω από τους χαστάτι, έτοιμοι να προωθηθούν προς τα εμπρός και να εξασφαλίσουν την παρουσία των Ρωμαίων ως ενοποιημένο μέτωπο. Όπως έγραψε ο Πολύβιος, «οι σπείρες ήταν πλησιέστερες η μια με την άλλη ή απλά μειώθηκαν τα διαστήματα... και οι σπείρες παρουσίαζαν περισσότερο βάθος από ό,τι ο στρατός που βρισκόταν μπροστά.»[3][26]
Οι αρχικές παρατάξεις των δύο αντίπαλων στρατών. Οι Ρωμαίοι (διακρίνονται με το κόκκινο χρώμα) επιτίθενται στον καρχηδονιακό στρατό (διακρίνεται με το μπλέ χρώμα)

Ο Βάρρων θεωρούσε πως αν πίεζε με περισσότερες δυνάμεις τους Καρχηδόνιους, αυτοί θα πανικοβάλλονταν. Ο Βάρρων αποφάσισε να αντιμετωπίσει ανοιχτά τον Αννίβα, καθώς πίστευε πώς ο τελευταίος είχε επικρατήσει στις δύο προηγούμενες μάχες χάρη στην πονηριά του. Το πεδίο μάχης στις Κάννες ήταν καθαρό, χωρίς να δώσει την ευκαρία στον αντίπαλο να στήσει ενέδρες ή να κρύψει κάπου τον στρατό του.[27]

Ο Αννίβας, από την άλλη πλευρά, είχε αναπτύξει τις δυνάμεις του με βάση τις στρατιωτικές ικανότητες των στρατιωτών του, λαμβάνοντας υπόψη τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του κάθε σώματος ώστε να βελτιώσει την τακτική του.[28] Τοποθέτησε τους Ίβηρες, τους Γαλάτες και τους Κελτίβηρες στη μέση, εναλλάσσοντας την εθνοτική σύνθεση σε όλη την πρώτη γραμμή. Το πεζικό του Αννίβα από την Καρχηδονιακή Αφρική ήταν τοποθετημένο στα πλάγια του υπόλοιπου πεζικού.

Ο Ασδρούβας διοικούσε το πεζικό των Ιβήρων και των Κελτίβηρων στα αριστερά (νότια του Ωφίδου ποταμού) του Καρχηδονιακού στρατού. Ο Ασδρούβας ανέλαβε τη διοίκηση 6.500 πεζών, ενώ ο Άννων τη διοίκηση 3.500 Νουμίδων στα δεξιά.

Ο Αννίβας υπολόγιζε ότι το ιππικό του, το οποίο αποτελείτο από το ισπανικό ιππικό και το ελαφρύ ιππικό των Νουμίδων και βρισκόταν στα άκρα, θα μπορούσε να νικήσει το πιο αδύναμο ρωμαϊκό ιππικό και θα επιτίθετο στους Ρωμαίους από πίσω. Τα αφρικάνικα σώματα, την κρίσιμη στιγμή, θα πίεζαν τους Ρωμαίους και θα τους περικύκλωναν.

Ο Αννίβας δεν ανησυχούσε για τα αποτελέσματα της τακτικής του στον Ωφίδο ποταμό. Με την αγκυροβόληση του στον ποταμό, ο Αννίβας εμπόδισε τα σχέδια των Ρωμαίων. Οι Ρωμαίοι βρίσκονταν μπροστά από τον λόφο που οδηγούσε στις Κάννες και στη δεξιά πλευρά του Ωφίδου ποταμού, έτσι η αριστερή τους πλευρά ήταν το μόνο μέσο για υποχώρηση.[29] Επιπλέον, οι Καρχηδόνιοι ιππείς είχαν σχεδιάσει ελιγμό, ώστε να αντιμετωπίσουν τους Ρωμαίους στα ανατολικά.[26]
Γεγονότα

Όσο η απόσταση που χώριζε τους δύο στρατούς γινόταν όλο και πιο μικρή, ο Αννίβας επέκτεινε βαθμιαία το κέντρο της γραμμής του, και όπως περιγράφει ο Πολύβιος: «Μετά, αφού παρέταξε τον στρατό του σε ευθεία γραμμή, πήρε τις κύριες δυνάμεις των Ισπανών και των Κελτών και προωθήθηκε με αυτές, κρατώντας τις υπόλοιπες σε επαφή με αυτές, αλλά προωθήθηκε μακριά, έτσι ώστε να παραταχθεί σε σχήμα ημισέληνου, με κύριους δράστες τους Ισπανούς και τους Κέλτες». Ο Πολύβιος περιγράφει το αδύνατο κέντρο των Καρχηδονίων να επεκτείνεται σε σχήμα ημισέληνου, κάμπτοντας προς τα έξω στους Ρωμαίους με τους Αφρικάνους στα πλάγια.[3] Θεωρείται πώς ο στόχος αυτού του σχηματισμού ήταν να καταστραφεί το ρωμαϊκό πεζικό πριν οι μετέπειτα εξελίξεις δώσουν την ευκαιρία στον Αννίβα να επεκταθεί περισσότερο με το αφρικανικό πεζικό[30], όμως, μερικοί ιστορικοί υποστηρίζουν πώς αυτό είναι μόνο μια εικασία.[30] Οι περισσότεροι από αυτούς θεωρούν πώς ο Αννίβας είχε σκόπιμα παρατάξει τον στρατό του σε σχήμα ημισέληνου για να παρασύρει τους Ρωμαίους, και μετέπειτα να τους καταστρέψει.
Η θέσεις των Καρχηδόνιων και των Ρωμαίων στη μάχη των Καννών. Οι Καρχηδόνιοι διακρίνονται με το κόκκινο χρώμα, ενώ οι Ρωμαίοι διακρίνονται με το μπλέ χρώμα. Οι Ρωμαίοι βρίσκονται περικυκλωμένοι από τους Καρχηδόνιους

Όταν άρχισε η μάχη, και στις δύο πλευρές άρχισε τρομερή αναμέτρηση μεταξύ των αντίπαλων ιππικών. Ο Πολύβιος περιγράφει τους Ισπανούς και τους Κέλτες ιππείς να καταβαίνουν από τον λόφο με βάρβαρο τρόπο. Όταν οι Ισπανοί και οι Γαλάτες πήραν το πλεονέκτημα, κατέστρεψαν το ρωμαϊκό ιππικό.[3] Στην άλλη πλευρά του πεδίου, οι Νουμίδες είχαν περικυκλώσει τους Ρωμαίους, και όταν εμφανίστηκαν οι Ισπανοί και οι Γαλάτες, οι οποίοι είχαν ήδη νικήσει, οι Νουμίδες τους ακολούθησαν.[3]

Όσο οι Καρχηδόνιοι κατατρόπωναν το ρωμαϊκό ιππικό, το πεζικό και από τις δύο πλευρές προωθούνταν στο κέντρο. Ο άνεμος από τα ανατολικά προκάλεσε στους Ρωμαίους προβλήματα με την όραση. Ενώ ο ίδιος ο άνεμος δεν θεωρείται σημαντικός παράγοντας, η σκόνη, η οποία δημιουργήθηκε και από τους δύο στρατούς δεν τους επέτρεπε να βλέπουν καλά.[26] Παρά το γεγονός ότι η σκόνη είχε καλύψει σχεδόν όλη την περιοχή, οι αντίπαλοι μπορούσαν ακόμα να διακρίνουν ο ένας τον άλλο. Παρά την κούραση και τη νύστα τους, και οι δύο στρατοί συνέχισαν τη μάχη. Οι Ρωμαίοι είχαν να αντιμετωπίσουν ακόμα ένα πρόβλημα - εξαιτίας των επιθέσεων του Αννίβα την προηγούμενη, μειώθηκε η παροχή νερού στα στρατόπεδά τους. Εκτός από αυτό, στο πεδίο της μάχης επικρατούσε τρομερή φασαρία. Αυτοί οι ψυχολογικοί παράγοντες έκαναν τη μάχη δύσκολη και για τους δύο στρατούς.[31]

Ο Αννίβας και οι στρατιώτες του παρέμειναν στο αδύναμο κέντρο της καρχηδονιακής παράταξης. Η ημισέληνος, η οποία δημιουργήθηκε από τους Ισπανούς και τους Γαλάτες, όλο και παρέσυρε τους Ρωμαίους πιο μακριά. Γνωρίζοντας την υπεροχή του ρωμαϊκού πεζικού, ο Αννίβας οδήγησε το πεζικό του στη μάχη και κατάφερε να περικυκλώσει τους Ρωμαίους, και να μετατρέψει το δυνατό τους σημείο σε αδύνατο. Εντούτοις, όσο το μέτωπο προωθούνταν βαθμιαία προς τα εμπρός, οι Ρωμαίοι άρχισαν να χάνουν τη συνοχή τους, εξαιτίας του χάσματος που δημιουργήθηκε. Σύντομα συμπιέστηκαν τόσο πολύ ώστε για λίγη ώρα δεν ήταν σε θέση να χειρίζονται τα όπλα τους. Οι Ρωμαίοι προσπαθούσαν να σπάσουν το μέτωπο των Ισπανών και των Γαλατών, αλλά (ίσως εξαιτίας της σκόνης) δεν παρατήρησαν τα αφρικανικά σώματα, τα οποία βρισκόταν στα άκρα τους.[30] Αυτό είχε δώσει χρόνο στο καρχηδονικό ιππικό να παρασύρει τους Ρωμαίους πιο μακριά, έτσι ώστε να επιτεθούν στο κέντρο της ρωμαϊκής παράταξης από πίσω. Το ρωμαϊκό πεζικό, περικυκλωμένο και από τις δύο πλευρές του, δημιούργησε μια σφήνα, η οποία οδηγούσε πιο βαθιά στην ημισέληνο των Καρχηδονίων, οδηγώντας τους εαυτούς τους στην παγίδα που τους έστησαν οι Αφρικανοί.[32]

Το καρχηδονιακό ιππικό επιτέθηκε στα πίσω άκρα του ρωμαϊκού στρατού, ενώ τα σώματα των Αφρικανών επιτέθηκαν στα πλάγια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να περικυκλωθούν οι Ρωμαίοι, χωρίς ελπίδα για διαφυγή. Οι Καρχηδόνιοι δημιούργησαν ένα τείχος και άρχισαν να καταστρέφουν τα παγιδευμένα ρωμαϊκά σώματα. Ο Πολύβιος ισχυρίζεται ότι, «παρά την υποχώρηση των Ρωμαίων προς τα πίσω, οι Καρχηδόνιοι τους έσφαξαν όλους.»

Ο Τίτος Λίβιος περιγράφει: «Χιλιάδες Ρωμαίοι σκοτώθηκαν ... κάποιοι, εξαιτίας του κρύου, που επικρατούσε το πρωί, ήταν γεμάτοι με αίμα και καταστράφηκαν από τον εχθρό. Ορισμένοι είχαν τα κεφάλια τους στη γη, προσπαθώντας να σώσουν τις ζωές τους.»[33] Ο Ρόμπερτ Κόουλεϊ ισχυρίζεται ότι περίπου 600 λεγεωνάριοι σφάζονταν κάθε λεπτό μέχρι το σκοτάδι να βάλει τέλος σε αυτή τη μάχη.[34] Μόνο 14.000 Ρωμαίοι κατάφεραν να διαφύγουν, οι περισσότεροι από τους οποίους έφτασαν στην κοντινή πόλη του Κανουσίου.
Απώλειες
Ρωμαϊκές και συμμαχικές

Ο Πολύβιος γράφει ότι 70.000 άνδρες σκοτώθηκαν, 10.000 συνελήφθησαν και ίσως 3.000 επέζησαν. Αναφέρει επίσης πως από το σύνολο του ρωμαϊκού και συμμαχικού ιππικού, μόνο 370 άνδρες επέζησαν.[35]

Ο Λίβιος αναφέρει πώς σκοτώθηκαν 45.500 πεζοί και 2.700 ιππείς.[36] Επίσης αναφέρει πως 3.000 πεζοί και 1.500 ιππείς αιχμαλωτίστηκαν από τους Καρχηδόνιους.[37] Ο Λίβιος δεν καταγράφει τις πηγές του, αλλά οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν πως η πηγή του ήταν ο Κούιντους Φάμπιους Πίτορ, Ρωμαίος ιστορικός, ο οποίος είχε ασχοληθεί με τον Δεύτερο Καρχηδονιακό Πόλεμο.[38][39]

Αργότερα, οι Ρωμαίοι ιστορικοί ακολουθούν πιστά τις αναφορές του Λίβιου. Ο Αππιανός δηλώνει πώς την ημέρα της μάχης σκοτώθηκαν 50.000 Ρωμαίοι.[40] Ο Πλούταρχος συμφωνεί, καταγράφοντας πώς «στη μάχη σκοτώθηκαν 50.000 Ρωμαίοι, ενώ μόνο 4.000 επέζησαν».[41] Ο Μάρκους Φάμπιους Κουϊντιλίανους γράφει: «60.000 άνδρες σκοτώθηκαν από τον στρατό του Αννίβα στις Κάννες».[42] Ο Ευθρόπιος γράφει: «20 στρατιωτικοί, 30 μέλη της Συγκλήτου, και 300 χιλιάδες ευγενείς πέθαναν ή αιχμαλωτίστηκαν, όπως επίσης 40.000 πεζοί και 3.500 ιππείς».[43]

Πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν την εκδοχή του Πολυβίου λαθασμένη και συμφωνούν με αυτήν του Λιβίου.[44] Οι περισσότεροι από τους σύγχρονους ιστορικούς κάνουν αναφορά για λιγότερους νεκρούς. Ο ιστορικός Π. Κανταλούπι καταγράφει πώς στη μάχη σκοτώθηκαν από 10,5 - 16 χιλιάδες Ρωμαίοι.[45] Ο Σάμουελς θεωρεί πώς ο Αννίβας δεν ήθελε να θανατώσει τόσους πολλούς Ρωμαίους καθώς ήλπιζε να μεταμορφώσει τους Ιταλούς από εχθρούς του σε μελλοντικούς συμμάχους.[46]
Καρχηδονιακές και συμμαχικές

Ο Τίτος Λίβιος μας πληροφορεί πως στη μάχη σκοτώθηκαν «περίπου 8.000 απ' τους γενναιότερους άνδρες του Αννίβα.»[47] Ο Πολύβιος μας πληροφορεί πως σκοτώθηκαν 5.700 στρατιώτες του καρχηδονιακού στρατού: 4.000 Γαλάτες, 1.500 Ισπανοί και Αφρικανοί και 200 ιππείς.[35]
Τα επακόλουθα

Κύριο λήμμα: Β' Ρωμαιο-Καρχηδονιακός Πόλεμος

Άγαλμα του Αννίβα στο Λούβρο της Γαλλίας, από τον Σεμπαστιέν Σλόντζ, 1704

Όπως καταγράφει ο Λίβιος:
« Ποτέ πριν, όσο η Πόλη ήταν ακόμα ασφαλής, δεν υπήρξε τόσος ενθουσιασμός και πανικός μέσα στα τείχη της. Δεν θα προσπαθήσω να το περιγράψω, ούτε θα αποδυναμώσω την πραγματικότητα με τη μετάβαση στις λεπτομέρειες… είχε απλά πολλαπλασιαστεί η καταστροφή που ανακοινώθηκε. Σύμφωνα με κάποιες εκθέσεις, χάθηκαν δύο στρατιές προξένων καθώς και δύο πρόξενοι - δεν υπήρχε πια ρωμαϊκό στρατόπεδο, ούτε ένας στρατηγός ή απλός στρατιωτικός - η Απούλια, το Σάμνιο, σχεδόν όλη η Ιταλία ήταν στα πόδια του Αννίβα. Βεβαίως δεν υπάρχει κανένα άλλο έθνος που δεν θα είχε ενδώσει κάτω από ένα τέτοιο βάρος της καταστροφής.[48] »

Για μια μικρή περίοδο στη Ρώμη επικρατούσε πλήρης αταξία. Οι καλύτεροι στρατοί τους είχαν καταστραφεί και ο Βάρρων είχε δυσφημιστεί. Ήταν μια πλήρης καταστροφή για τους Ρωμαίους. Σύμφωνα με την παράδοση, στη Ρώμη κυρήχθηκε μέρα πένθους, καθώς δεν υπήρχε ένας απλός πολίτης, ο οποίος δεν έχασε συγγενικό πρόσωπο στη μάχη.Οι Ρωμαίοι έφτασαν σε τόση απελπισία που προσέφυγαν στην ανθρωποθυσία, θάβοντας δύο ζωντανούς ανθρώπους[49] στο Ρωμαϊκό Φόρουμ και εγκατέλειψαν ένα μωρό στην Αδριατική[49].

Ο Λούκιος Καικίλιος Μέτελλος, ένας χιλίαρχος, απελπίστηκε ως προς τις αιτίες της ήττας των Ρωμαίων στη μάχη, δήλωσε πώς όλα χάθηκαν και πρότεινε να τεθούν στην υπηρεσία ενός ξένου πρίγκιπα.[17] Ωστόστο, αναγκάστηκε να δώσει όρκο υποταγής στη Ρώμη για όλο τον χρόνο. Οι επιζώντες, μετά τη μάχη, Ρωμαίοι στρατιώτες ανασυγκροτήθηκαν σε δύο λεγεώνες και στάλθηκαν στη Σικελία ως τιμωρία για την ταπεινωτική τους λιποταξία στο πεδίο της μάχης.[17] Εκτός από τη σωματική απώλεια του στρατού της, η Ρώμη θα υφίστατο μια συμβολική ήττα γοήτρου. Ένα χρυσό δαχτυλίδι ήταν σημάδι της συμμετοχής στις συζητήσεις θεμάτων της ανώτατης κοινωνικής τάξης.[17] Ο Αννίβας και οι στρατιώτες του κατάφεραν να πάρουν 200 χρυσά δαχτυλίδια και τα έστειλαν στην Καρχηδόνα ως ένδειξη του θριάμβου τους. Η συλλογή έπεσε στο πάτωμα μπροστά από τη Σύγκλητο της Καρχηδόνας και θεωρήθηκε "τρία και μισό μέτρα".

Ο Αννίβας, κερδίζοντας ακόμα μια μάχη (μετά από αυτές του Τρεβίου και της Τρασιμένης), είχε κατατροπώσει 8 στρατιές προξένων.[50] Μέσα σε 20 μήνες, η Ρώμη είχε χάσει το 1/5 του συνολικού πληθυσμού της άνω των 17 ετών.[51] Επιπλέον, η ήττα επηρέασε και τους συμμάχους της, οι οποίοι αποφάσισαν να πάρουν το μέρος του Αννίβα. Μετά τη μάχη των Καννών, οι Ελληνιστικές περιφέρειςς στον νότο της Αργόριππας, της Σαλάπιας, του Ουζεντούν, της Χερδόνιας (σημ. Φώτζια), συμπεριλαμβανομένων της Καπούας και τουΤάραντα, υποτάχθηκαν στον Αννίβα. Ο Πολύβιος σημειώνει, «Το πόσο σοβαρό ήταν το αποτέλεσμα της ήττας των Ρωμαίων στις Κάννες, μπορεί κανείς να καταλάβει από τη συμπεριφορά των συμμάχων της Ρώμης - πριν από αυτή τη μοιραία μέρα, ήταν πιστοί στη Ρώμη, αλλά μετά άρχισαν να αμφιβάλλουν κατά πόσο δυνατή ήταν η Ρώμη.»[3] Την ίδια χρονιά οι πόλεις της Σικελίας προκλήθηκαν να επαναστατήσουν κατά της Ρώμης και ο Φίλιππος Ε' της Μακεδονίας ξεκίνησε τις προετοιμασίες για τον Πρώτο Μακεδονικό Πόλεμο. Επίσης εξασφάλισε τη συμμαχία του Ιερώνυμου των Συρακουσών.

Μετά τη μάχη, ο αρχηγός του ιππικού των Νουμίδων, ο Μάαρβας, παρότρυνε τον Αννίβα να επιτεθούν κατά της Ρώμης. Ο Καρχηδόνιος στρατηγός αρνήθηκε και η απάντησή του προκάλεσε έκπληξη στον Μάαρβα ο οποίος του είπε «Αννίβα, ξέρεις πως να κερδίζεις μια μάχη, αλλά δεν ξέρεις πως να εκμεταλλευτείς τη νίκη σου.»[52] Ωστόσο ο Αννίβας είχε πιο σοβαρούς λόγους για να κρίνει ποια στρατηγική έπρεπε να διαλέξει μετά τη νίκη στις Κάννες από ό,τι ο Μάαρβας. Ο ιστορικός Χανς Ντελμπρούκ επισημαίνει πώς λόγω του μεγάλου αριθμού νεκρών και τραυματιών στη μάχη δεν ήταν σε θέση να αρχίσει επίθεση κατά της Ρώμης. Ακόμη κι αν ο στρατός του ήταν σε πλήρη ισχύ, η επιτυχής πολιορκία της Ρώμης απαιτούσε την κατάληψη της ενδοχώρας, προκειμένου να διασφαλίσει την τροφοδοσία του και να διακόψει την παροχή πολεμοφόδιων στους Ρωμαίους. Παρά τις μεγάλες απώλειες στις Κάννες, την αποστασία μερικών συμμάχων της, η Ρώμη είχε ακόμα άφθονο εργατικό δυναμικό, κάτι που της έδινε την ευκαιρία να διατηρήσει τον έλεγχο της στην Ιβηρία, τη Σικελία και τη Σαρδηνία, παρά την παρούσια εκεί του Αννίβα.[53] Η συμπεριφορά του Αννίβα μετά τις νίκες στην λίμνη Τρασιμένη (217 π.Χ.) και στις Κάννες (216 π.Χ.), καθώς και το γεγονός ότι επιτέθηκε στη Ρώμη πέντε χρόνια μετά τη νίκη στις Κάννες (211 π.Χ.), δείχνει πως στόχος του δεν ήταν η καταστροφή του αντιπάλου του, αλλά η αποθάρρυνση των Ρωμαίων μετά από σφαγές σε πεδία μάχης, έτσι ώστε να πείσει τη Ρώμη να υπογράψει μαζί του συνθήκη ειρήνης.[54][55]

Έτσι μετά τις Κάννες ο Αννίβας έστειλε μια αντιπροσωπεία με αρχηγό τον Καρθάλο για να διαπραγματευτεί μια συνθήκη ειρήνης. Ωστόσο παρά τις πολλαπλές καταστροφές της Ρώμης, η Ρωμαϊκή Σύγκλητος δεν δεχόταν διαπραγματεύσεις. Αντιθέτως ξεκίνησε την επιστράτευση ολόκληρου του ανδρικού πληθυσμού της Ρώμης, επιστρατεύοντας και σκλάβους.[56] Τόσα αποφασιστικά ήταν αυτά τα μέτρα, ώστε απαγορευόταν η χρήση της λέξης «ειρήνη», το πένθος περιορίστηκε σε 30 μέρες και απαγορευόταν το δημόσιο πένθος ακόμα και στις γυναίκες.[57] Για το υπόλοιπο του πολέμου στην Ιταλία, δεν θα συσσώρευαν τόσο μεγάλες δυνάμεις υπό τη διοίκηση ενός στρατηγού κατά του Αννίβα – αντ' αυτού χρησιμοποιήσαν ανεξάρτητους στρατούς και με αυτό τον τρόπο είχαν και πάλι περισσότερο στρατό από ότι οι Καρχηδόνιοι. Αυτό ανάγκασε τον Αννίβα να αποσυρθεί στον Κρότωνα, απ' όπου κλήθηκε να επιστρέψει στην Αφρική μετά την εισβολή των Ρωμαίων.
Ιστορική σημασία
Επιδράσεις στο Ρωμαϊκό στρατιωτικό δόγμα
Η ασπίδα του Ερρίκου Β' της Γαλλίας, η οποία απεικονίζει τη νίκη του Αννίβα κατά των Ρωμαίων, παρομοιάζοντας τη σύγκρουση της Γαλλίας με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 16ο αιώνα μ.Χ

Η Μάχη των Καννών έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της στρατιωτικής δομής και της τακτικής οργάνωσης του ρωμαϊκού στρατού. Στις Κάννες, το ρωμαϊκό πεζικό είχε σχηματισμό ίδιο με αυτό της φάλαγγας. Το γεγονός αυτό έκανε τους Ρωμαίους να πέσουν στην παγίδα του Αννίβα, επειδή δεν είχαν την ικανότητα να κάνουν ελιγμούς, έστω και αν είχαν αριθμητική υπεροχή. Έτσι κατέστη αδύνατη η αντιμετώπιση των κυκλωτικών ελιγμών που χρησιμοποιούνταν από τον καρχηδονιακό ιππικό. Επιπλέον, οι αυστηροί νόμοι του ρωμαϊκού κράτους απαιτούσαν εναλλαγή της ανώτατης διοίκησης μεταξύ δύο προξένων, οι οποίοι θα περιόριζαν τη στρατιωτική συνοχή.

Ωστόσο, στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τη μάχη, εντυπωσιακές μεταρρυθμίσεις τέθηκαν σε εφαρμογή για την αντιμετώπιση αυτών των ελλείψεων. Πρώτα, οι Ρωμαίοι «άρθρωσαν τις φάλλαγες, μετά τις μοίραζαν σε στήλες, ενώ αργότερα τις χώριζαν σε μικρές ομάδες στρατού, οι οποίες ενώνονταν και πάλι άλλαζαν το σχήμα τους» Για παράδειγμα στη μάχη της Ίλιπας και στη μάχη της Ζάμας, οι πρίγκηπες διαμόρφωσαν καλά το πίσω τμήμα των χαστάτι, τεχνική που επέτρεπε γρήγορες κινήσεις και ελιγμούς.

Επιπλέον, μια ενιαία διοίκηση φάνηκε να είναι χρήσιμη. Μετά από διάφορα πολιτικά πειράματα, ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός έγινε αρχηγός των Ρωμαίων στην ήπειρο της Αφρικής, έχοντας εξασφαλισμένη τη διατήρηση του τίτλου του για όλη τη διάρκεια του πολέμου. Ο διορισμός αυτός μπορεί να έχει παραβιάσει τους συνταγματικούς νόμους της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, αλλά, όπως ο Χανς Ντελμπρούκ έγραψε, αυτό «επηρέασε την εσωτερική μεταμόρφωση όπου η δυνατότητα αύξησης του στρατού ήταν εξαιρετικά μεγάλη» ενώ προαναγγέλλει την παρακμή των πολιτικών θεσμών της Δημοκρατίας. Μετά από τις Κάννες, ο ρωμαϊκός στρατός εξελίχθηκε σε μια επαγγελματική δύναμη: τον πυρήνα του στρατού του Σκιπίωνα κατά τη διάρκεια της μάχης στη Ζάμα αποτελούσαν βετεράνοι που είχαν πολεμήσει τους Καρχηδόνιους στην Ισπανία για δεκαέξι χρόνια.
Κατάσταση στη στρατιωτική ιστορία

Η Μάχη των Καννών έγινε γνωστή για την τακτική που χρησιμοποίησε ο Αννίβας, η οποία είχε επηρεάσει σημαντικά τη μετέπειτα ρωμαϊκή και στρατιωτική ιστορία. Ο ιστορικός Τεοντόρ Αυράουλτ Ντόντζ έγραψε:
« Λίγες μάχες των αρχαίων είναι εξαιρετικές από την πλευρά ικανοτητας στην αρχηγία του στρατού... από ότι η μάχη των Καννών. Ο Αννίβας είχε το κάθε πλεονέκτημα για νίκη... Η μάχη, από την πλευρά των Καρχηδονίων, ήταν έργο τέχνης, και ότι καμία μάχη δεν ήταν τόσο καλή όσο αυτή στις Κάννες.[58] »

Ο Γουίλ Ντούραντ έγραψε:
« Ήταν ένα υπέρτατο παράδειγμα στρατηγίας, δεν υπήρχε ποτέ κάτι καλύτερο στην ιστορία... είναι από τις καλύτερες μάχες τακτικής για 2000 χρόνια[59] »

Η τακτική της διπλής υπερκέρασης του Αννίβα, στη Μάχη των Καννών συχνά θεωρείται ως μια από τις καλύτερες τακτικές μάχης στην ιστορία και αναφέρεται ως η πρώτη επιτυχημένη χρήση της λαβίδας στον Δυτικό κόσμο.[60]
Το Μοντέλο των Καννών

Η μάχη των Καννών ήταν μια από τις μεγαλύτερες ήττες του ρωμαϊκού στρατού και αντιπροσωπεύει την αρχέτυπη μάχη του αφανισμού, μια στρατηγική που έχει σπάνια εφαρμοστεί με επιτυχία στη σύγχρονη ιστορία. Ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, ο Ανώτατος Διοικητής των Συμμαχικών Εκστρατευτικών Σωμάτων κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κάποτε έγραψε πώς «Ο κάθε διοικητής ξηράς επιδιώκει τη μάχη του αφανισμού όσο του το επιτρέπουν οι συνθήκες. Προσπαθεί να αναπαραγάγει στον σύγχρονο πόλεμο το παράδειγμα των Καννών». Επιπλέον, η νίκη του Αννίβα, έχει κάνει τη λέξη "«Κάννες»" συνώνυμο της στρατιωτικής επιτυχίας και έχει σήμερα μελετηθεί λεπτομερώς σε διάφορες στρατιωτικές ακαδημίες σε όλο τον κόσμο. Η ιδέα ότι μια ολόκληρη ομάδα θα μπορούσε να περικυκλωθεί και να εκμηδενιστεί, προξένησε γοητεία στους Δυτικούς στρατηγούς (συμπεριλαμβανομένων του Μεγάλου Φρειδερίκου και του Χέλμουτ φον Μόλτκε) οι οποίοι επιχείρησαν να δημιουργήσουν τις δικές τους «Κάννες».[34]

Η μελέτη του Χανς Ντελμπρούκ είχε επηρεάσει σημαντικά τη γερμανική στρατιωτική θεωρία:
« Μια μάχη του αφανισμού μπορεί να πραγματοποιηθεί σήμερα, με το ίδιο μοντέλο που είχε δημιουργήσει ο Αννίβας. Ο αντίπαλος δεν είναι ο στόχος της επίθεσης... Κύριος στόχος είναι η διάλυση των πλευρών του αντιπάλου και η επίθεση από πίσω... »

Ο Σλίφεν αργότερα ανέπτυξε το δικό του επιχειρησιακό δόγμα σε μια σειρά από άρθρα, πολλά από τα οποία μεταφράστηκαν αργότερα και δημοσιεύτηκαν σε ένα έργο με τίτλο «Cannae» (Κάννες).
Παραπομπές

↑ Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Φάβιος Μάξιμος, 3.1. ο οποίος αποκαλεί την λίμνη "Θρασυνία"
↑ Liddell Hart, Basil. Strategy. New York City, New York: Penguin Group, 1967.
↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 "Internet Ancient History Sourcebook".
↑ Cottrell, Leonard. Enemy of Rome. Evans Bros, 1965, ISBN 0-237-44320-1. p92
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, pp. 17-18.
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, pp. 21-23.
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, pp. 24-25.
↑ Sabin, Philip. Lost Battles, p. 183.
↑ 9,0 9,1 Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, p. 119.
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, pp. 119-120.
↑ Samuels, M. "The Reality of Cannae", Militargeschichtliche Mitteilungen, 1990, p. 23.
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, p. 120.
↑ Lazenby, J.F. Hannibal's War. London, 1978.
↑ Cottrell, Leonard. Enemy of Rome. Evans Bros, 1965, ISBN 0-237-44320-1. p94
↑ Caven, B. Punic Wars. London: George Werdenfeld and Nicholson Ltd., 1980.
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, p. 32.
↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Gowen, Hilary. "Hannibal Barca and the Punic Wars". Ανακτήθηκε την 25 March 2006.
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War. London, England: Routledge, 2002, ISBN 0-415-26147-3, p. 112.
↑ Polybius, Penguin Classics translation, p.271
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, pp. 107-108.
↑ 21,0 21,1 Ducan Head, p. 144.
↑ 22,0 22,1 Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, p. 89.
↑ Penguin Classics translation, p.509
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, p. 90.
↑ Connolly (1998), p. 148.
↑ 26,0 26,1 26,2 Dodge, Theodore. Hannibal. Cambridge, Massachusetts: De Capo Press, 1891, ISBN 0-306-81362-9.
↑ Moreman, Douglas. "Cannae - A Deception that Keeps on Deceiving". Ανακτήθηκε την 25 March 2006.
↑ Cottrell, Leonard. Enemy of Rome. Evans Bros, 1965, ISBN 0-237-44320-1. p95
↑ Bradford, E. Hannibal. London: Macmillan London Ltd., 1981.
↑ 30,0 30,1 30,2 Healy, Mark. Cannae: Hannibal Smashes Rome's Army. Sterling Heights, Missouri: Osprey Publishing, 1994.
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War.
↑ Cottrell, Leonard. Enemy of Rome. Evans Bros, 1965, ISBN 0-237-44320-1. p99
↑ Livy 22.5
↑ 34,0 34,1 Cowley, Robert (ed.), Parker, Geoffrey (ed.) The Reader’s Companion to Military History, "Battle of Cannae". Houghton Mifflin Company, 1996, ISBN 0-395-66969-3.
↑ 35,0 35,1 Polybius. The Histories, 3.117.
↑ Livy. The History of Rome, 22.49.15.
↑ Livy. The History of Rome, 22.49.18.
↑ Livy. The History of Rome, 22.7.2-4.
↑ Livy. The History of Rome, 22.49.16-17.
↑ Appian. Hannibalic War, 4.25.
↑ Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Φάβιος Μάξιμος, 16.8.
↑ Quintilian. Institutio Oratoria, 8.6.26.
↑ Eutropius. Abridgement of Roman History, 3.10.
↑ Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War, p. 202.
↑ Cantalupi, P. "Le Legioni Romane nella Guerra d'Annibale", Beloch Studi di Storia Antica.
↑ Samuels, M. "The Reality of Cannae", Militargeschichtliche Mitteilungen, 1990, p. 25.
↑ Livy. The History of Rome, 22.52.6.
↑ Livius, Titus. "Livy's History of Rome: Book 22". The War with Hannibal: Books XXI–XXX of the History of Rome from its Foundation. Ανακτήθηκε την march 25, 2006.
↑ 49,0 49,1 Palmer, Robert EA (1997). Rome and Carthage at peace. Stuttgart, F. Steiner. ISBN 3515070400.
↑ Slip Knox, E.L. "The Punic Wars—Battle of Cannae". History of Western Civilization. Boise State University. Ανακτήθηκε την 24 March 2006.
↑ Cottrell, Leonard. Enemy of Rome. Evans Bros, 1965, ISBN 0-237-44320-1. p102
↑ Λίβιος. Η ιστορία της Ρώμης, 22.51.
↑ Delbrück, Hans. Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte (I Teil: Das Altertum). Berlin, Germany: Walter de Gruyter & Co., 1964, pp. 353-354.
↑ Goldsworthy, Adrian. Cannae. London: Cassell & Co., 2001, pp. 162–163.
↑ Delbrück, Hans. Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte (I Teil: Das Altertum). Berlin, Germany: Walter de Gruyter & Co., 1964, pp. 354-355, 384-385.
↑ Cottrell, Leonard. Enemy of Rome. Evans Bros, 1965, ISBN 0-237-44320-1. p104
↑ Dodge, Theodore. Hannibal. Cambridge, Massachusetts: De Capo Press, 1891, ISBN 0-306-81362-9. p386
↑ Theodore Ayrault Dodge, Hannibal (N.Y., N.Y.: Perseus Publishing, 2004), pages 378-379.
↑ Will Durant, The Story of Civilization, vol. III (N.Y., N.Y.: Simon and Schuster, 1944), page 51.
↑ "Appendix C" (PDF file). The complete book of military science, abridged. Ανακτήθηκε την march 25, 2006.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Carlton, James. The Military Quotation Book. New York City, New York: Thomas Dunne Books, 2002.
Hoyos, Dexter B. Hannibal: Rome's Greatest Enemy. Bristol Phoenix Press, 2005, ISBN 1-904675-46-8 (hbk) ISBN 1-904675-47-6 (pbk).
Daly, Gregory. Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War. London/New York: Routledge, ISBN 0-415-32743-1.
Delbrück, Hans. Warfare in Antiquity, 1920, ISBN 0-8032-9199-X.
Livy, Titus Livius and De Selincourt, Aubrey. The War with Hannibal: Books XXI-XXX of the History of Rome from its Foundation. Penguin Classics, Reprint Edition, 1965, ISBN 0-14-044145-X (pbk).
Talbert, Richard J.A. (ed.) Atlas of Classical History. London/New York: Routledge, 1985, ISBN 0-415-03463-9.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

The Battle of Cannae at www.unrv.com
The Battle of Cannae at Roman-empire.net
Cannae - a treatise by General Fieldmarshal Count Alfred von Schlieffen
Battle At Cannae Mommsen History of Rome. Book 03 From the Union of Italy to the Subjugation of Carthage and the Greek States. Page 50

Wikipedia-logo.png Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Battle of Cannae της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License