Βιντσέντσο Γκαλιλέι

Ο Βιντσέντσο Γκαλιλέι (Vincenzo Galilei, 3 Απριλίου 1520 – 2 Ιουλίου 1591) ήταν Ιταλός λαουτίστας, συνθέτης και θεωρητικός της μουσικής και πατέρας του διάσημου αστρονόμου και φυσικού Γαλιλαίου Γαλιλέι και του βιρτουόζου λαουτίστα και συνθέτη Μικελάντζελο Γκαλιλέι. Ήταν σημαντική προσωπικότητα της μουσικής ζωής της ύστερης Αναγέννησης και συνέβαλε σημαντικά στη μουσική επανάσταση που οριοθετεί την αρχή της εποχής της μπαρόκ μουσικής.

Υπήρξε όχι μόνο σπουδαίος θεωρητικός της μουσικής αλλά και εξαιρετικός επιστήμονας. Πολλοί μελετητές τον πιστώνουν με το ότι ήταν αυτός που κατηύθυνε την επιστημονική δραστηριότητα του γιου του, όχι προς τα «καθαρά», αφηρημένα μαθηματικά αλλά προς την επεξεργασία των πειραματικών δεδομένων -χρήση μαθηματικής ποσοτικής περιγραφής των αποτελεσμάτων-, ένα σκεπτικό υψίστης σημασίας για την ιστορία της φυσικής και των φυσικών επιστημών, γενικότερα (βλ. ο Γκαλιλέι ως θεωρητικός).

Βιογραφικά στοιχεία

O Βιντσέντσο Γκαλιλέι γεννήθηκε, γύρω στο 1520, [1] στη Σάντα Μαρία α Μόντε της Τοσκάνης και άρχισε να μελετάει λαούτο σε μικρή ηλικία. Κάποια στιγμή, πριν από το 1562, εγκαταστάθηκε στην Πίζα, όπου νυμφεύτηκε μιαν ευγενή. Το 1564, γεννήθηκε ο Γαλιλαίος, το πρώτο από τα έξι ή επτά του παιδιά. Ένας άλλος γιος, ο Μικελάνιολο (Michelagnolo), γεννημένος το 1575, [2] έγινε επίσης καταξιωμένος λαουτίστας και συνθέτης.

Ο Βιντσέντσο ήταν δεξιοτέχνης λαουτίστας και, νωρίς στη ζωή του, προσείλκυσε την προσοχή των ισχυρών, καλά διασυνδεδεμένων πατρόνων. Το 1563, συναντήθηκε με τον Τ. Τσαρλίνο (Gioseffo Zarlino), τον σημαντικότερο θεωρητικό μουσικής του 16ου αιώνα στη Βενετία, και άρχισε να μελετάει μαζί του. [3] Λίγο αργότερα, άρχισε να ενδιαφέρεται για τις προσπάθειες αναβίωσης της αρχαίας ελληνικής μουσικής και δράματος, μέσω της Καμεράτα Φλωρεντίνα [4][5], ενός κύκλου ποιητών, μουσικών και διανοουμένων με επικεφαλής τον κόμη Τ. ντε’ Μπάρντι (Giovanni de 'Bardi), καθώς και μέσω των επαφών του με τον Τ. Μέι (Girolamo Mei), [6] τον πρωτοπόρο μελετητή της εποχής, για την αρχαία ελληνική μουσική. Κάποια στιγμή στη δεκαετία του 1570, τα ενδιαφέροντά του στη μουσική θεωρία και σύνθεση άρχισαν να κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση (βλ. ο Γκαλιλέι ως θεωρητικός).
Ο Γκαλιλέι ως θεωρητικός

Ορισμένες από τις σημαντικότερες θεωρητικές συνεισφορές του Βιντσέντσο Γκαλιλέι περιλαμβάνουν την αντιμετώπιση της διαφωνίας στη μουσική: είχε μια πολύ σύγχρονη αντίληψη, επιτρέποντας τις περαστικές διαφωνίες «εφόσον οι φωνές ρέουν ομαλά». Προχωρώντας, όμως, παραπέρα επιτρέπει και τις διαφωνίες στο ισχυρό μέρος του μέτρου (!) όταν υπάρχει σύζευξη διαρκείας με τον τελευταίο φθόγγο του προηγουμένου μέτρου, κάτι που αποκαλούσε «απαραίτητη διαφωνία».

Αυτό το σκεπτικό δεν είναι παρά ένα «πρόδρομο» στοιχείο της μπαρόκ πρακτικής, ειδικά όταν ορίζει κανόνες για την επίλυση των διαφωνιών μέσω προετοιμασίας φθόγγου που εκτελεί «πήδημα», πάντοτε ακολουθούμενου από επιστροφή στον αναμενόμενο φθόγγο λύσης της διαφωνίας.

Ακουστική

Ο Βιντσέντσο Γκαλιλέι ήταν ένας από τους πρωτοπόρους στη συστηματική μελέτη της ακουστικής, κυρίως στην έρευνά του (με τη βοήθεια του γιου του Γαλιλαίου) στη μαθηματική φόρμουλα των τεντωμένων χορδών. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος είπε στον βιογράφο του ότι, ο πατέρας του τον εισήγαγε στην ιδέα της συστηματικής δοκιμής και μέτρησης που γινόταν στο υπόγειο του σπιτιού τους στην Πίζα, το οποίο ήταν γεμάτο με χορδές λαούτου, με διαφορετικά μήκη από τις οποίες κρέμονταν διαφορετικά βάρη.

Ο Βιντσέντσο έκανε, έτσι, κάποιες σημαντικές ανακαλύψεις στην ακουστική, που αφορούσαν ιδιαίτερα τη φυσική των δονουμένων χορδών [7] και των, εξ’ αυτών παραγομένων, στηλών αέρα. Ανακάλυψε ότι, ενώ ο λόγος ενός μουσικού διαστήματος είναι ανάλογος με το παλλόμενο μήκος της χορδής (π.χ. μια 5η καθαρή έχει την αναλογία 3:2, κάτι που είχε διαπιστώσει ο Πυθαγόρας αιώνες πριν) υπάρχει διαφοροποίηση ανάλογα με την τετραγωνική ρίζα της εφαρμοζόμενης τάσης (και την κυβική ρίζα των παραγομένων κοίλων όγκων αέρα). Έτσι, μέσω των πειραματικών μετρήσεων, τα βάρη που κρέμονται από τις χορδές πρέπει να βρίσκονται σε λόγο 9:4 για να παραχθεί η 3:2, 5η καθαρή.

Την εργασία αυτή, προχώρησε περαιτέρω ο μαθηματικός και πολυμαθής Μ. Μερσέν (Marin Mersenne), ο οποίος διατύπωσε τον ισχύοντα νόμο των δονουμένων χορδών. Ο Μερσέν αναφερόταν στο έργο πολλών επιστημόνων και, μετά τον θάνατο του Βιντσέντσο Γκαλιλέι, τον αντιμετώπισε ως εξέχον μέλος του επιστημονικού του δικτύου. Ανέφερε τις ιδέες του Γκαλιλέι για ένα ρολόι εκκρεμούς στον περίφημο Κρίστιαν Χόυχενς, ο οποίος πραγματοποίησε βελτιώσεις πάνω σε αυτές. Έτσι, ο Βιντσέντσο Γκαλιλέι, μέσω των πειραματικών μελετών του πάνω στις χορδές δημιουργεί, ίσως, την πρώτη μη-γραμμική μαθηματική περιγραφή ενός φυσικού φαινομένου στην ιστορία. [8]
Μουσικολογικά στοιχεία
Το εξώφυλλο του σημαντικού βιβλίου θεωρίας μουσικής του Γκαλιλέι,Dialogo di Vincentio Galilei nobile Fiorentino della musica antica et della moderna

Η χρήση του ρετσιτατίβου στην όπερα αποδίδεται ευρέως στον Γκαλιλέι, αφού ήταν ένας από τους εφευρέτες της μονωδίας, του μουσικού ύφους που ήταν πιο κοντά στο ρετσιτατίβο. Κάποια έργα του Γκαλιλέι εκδόθηκαν όσο ζούσε, και ο ίδιος ήταν περήφανος πως, ήταν ο πρώτος που έγραψε μουσική για σόλο τραγούδι (μονωδία) πάνω στα πρότυπα της αρχαίας ελληνικής μουσικής, αν και σήμερα αυτή η μουσική έχει χαθεί. Δύο τέτοια, χαμένα, έργα ήταν η καντάτα Ο Κόμης Ουγκολίνο, πάνω σε ένα έργο του Δάντη και οι Θρήνοι του Ιερεμία. Έγραψε, ακόμη, 2 βιβλία με μαδριγάλια, κομμάτια για 2 βιόλες, ένα βιβλίο για λαούτο σε ταμπλατούρα, μοτέτα, [9] κ.α. Αυτή η τελευταία κατηγορία συνθέσεων για το λαούτο, θεωρείται η σημαντικότερη συμβολή του, καθώς «προφήτευε» με ποικίλους τρόπους το ύφος του πρώιμου μπαρόκ. [10]

Ωστόσο, ήρθε σε αντίθεση με τον δάσκαλό του, Τσαρλίνο, πολλές φορές έντονη, ως προς το σύστημα κουρδίσματος. Αυτό είναι εμφανές στην πραγματεία του, Dialogo... nel liuto (βλ. παραπάνω), όπου επικρίνει τον αντιστικτικό [11] τρόπο σύνθεσης, κατά τον οποίο 4 ή 5 φωνές τραγουδούν ταυτόχρονα διαφορετικές μελωδικές γραμμές , αγνοώντας τον φυσικό «ρυθμό» των λέξεων και επισκιάζοντας με αυτό τον τρόπο το κείμενο. [12] Ο Γκαλιλέι, μέσω αυτής της κριτικής, αποστασιοποιείται σαφώς από το ιταλικό μαδριγάλι όπως, τουλάχιστον, το τραγουδούσαν στην εποχή του. [13]
Θεωρητικές μελέτες

[Fronimo] Dialogo nel quale si con tengono le vere et necessarie regole del intavolare la musica nel liuto («Διάλογος ο οποίος περιέχει τους αληθείς και αναγκαίους κανόνες για την εκτέλεση της μουσικής για το λαούτο») (Βενετία, 1568).
Dialogo di Vincentio Galilei nobile Fiorentino della musica antica et della moderna («Διάλογος του Βιντσέντιο Γκαλιλέι Φλωρεντίνου ευγενούς, σχετικά με τη μουσική, αρχαία και σύγχρονη») (Φλωρεντία, 1581).
Discorso di Vincentio Galilei intorno alle opere di Gioseffo Zarlino et altri importanti particolari attenenti alla musica («Ομιλία του Βιντσέντιο Γκαλιλέι σχετικά με τα έργα του Τζοζέφο Τσαρλίνο και άλλα σημαντικά στοιχεία σχετικά με τη μουσική») (Φλωρεντία, 1589). [14][15]

Παραπομπές

https://brunelleschi.imss.fi.it/itineraries/biography/VincenzoGalilei.html
http://aspbooks.org/custom/publications/paper/441-0057.html
http://galileo.rice.edu/lib/student_work/florence96/vincenzo.html
ΠΛΜ
https://academic.oup.com/ml/article-abstract/XVIII/4/360/1307793/VINCENZO-GALILEI-AND-THE-INSTRUCTIVE-DUO
https://en.wikipedia.org/wiki/File:Girolamo_mei_letter.jpg
https://en.wikipedia.org/wiki/String_vibration
Cohen
http://www2.cpdl.org/wiki/index.php/In_exitu_Israel_(Vincenzo_Galilei)
Blom, 257
Bompiani, 133
http://galileo.rice.edu/lib/student_work/florence96/vincenzo.html
ΠΛΜ
https://brunelleschi.imss.fi.it/itineraries/biography/VincenzoGalilei.html

https://books.google.gr/books?id=XdwPquJVBm4C&pg=PA1&hl=el&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false

Βιβλιογραφία

«Λεξικό Μουσικής και Μουσικών» (Dictionary of Music and Musicians) του George Grove, D. C. L (Oxford, 1880)
Baker’s biographical dictionary of musicians, on line
Rob. Eitner, Biographisch-bibliographisches Quellen-LexiKon, on line
Kennedy, Michael Λεξικό Μουσικής της Οξφόρδης (Oxford University Press Αθήνα: Γιαλλέλης, 1989) ISBN 960-85226-1-7
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (ΠΛΜ), έκδοση 1996, τόμος 17, σ. 375
Enciclopedia Bompiani-Musica, Milano (εκδ. ΑΛΚΥΩΝ, 1985)
Eric BlomThe New Everyman Dictionary of Music (Grove Weidenfeld, N. York, 1988)