Τζάκοπο Ακόντσιο

Ο Τζάκοπο Ακόντσιο ή εξελληνισμένα Ιάκωβος Ακόντιος[6] (ιταλ. Jacopo Aconcio ή Aconzio, λατ. Iacobus Acontius, περ. 1520 – περ. 1566) ήταν Ιταλός, θεολόγος, φιλόσοφος, νομικός και μηχανικός, και γενικότερα ένας πολυμαθής εκπρόσωπος του αναγεννησιακού ουμανισμού. Σήμερα αναφέρεται κυρίως για τη συνεισφορά του στην ανεξιθρησκία.[7][8]
Βίος

Ο Ακόντσιο γεννήθηκε περί το 1520 στο Τρέντο της βόρειας Ιταλίας ή ίσως στο γειτονικό χωριό Οσσάνα.[9] Γονείς του ήταν ο Τζερόλαμο Ακόντσιο και η σύζυγός του Ολιάνα. Ο Ιάκωβος σπούδασε νομικά και αργότερα έγινε νοτάριος το 1548, όταν έγινε δεκτός στο Collegio dei Notai του Τρέντο.[10] Το 1549 εισήλθε στην υπηρεσία του Κόμη Φραγκίσκου Λαντριάνο, που ήταν αυλικός του Αυτοκράτορα Καρόλου Ε΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Βιέννη. Ο Ακόντσιο παρέμεινε με τον Λαντριάνο επί επτά έτη και κατόπιν, περί το 1556, έγινε γραμματέας του Καρδιναλίου Χριστοφόρου Μαντρούτσο, αυτοκρατορικού κυβερνήτη του Μιλάνου.[10]

Αργότερα ο Ακόντσιο έγραψε ότι ελκύσθηκε από τις ιδέες της θρησκευτικής προτεσταντικής Μεταρρυθμίσεως την εποχή που βρισκόταν στην υπηρεσία του Κόμη Λαντριάνο. Γνώριζε ότι θα ήταν επικίνδυνο να εκφράσει τέτοιες απόψεις ανοικτά όσο ζούσε στην Ιταλία και απεφάσισε να επιδιώξει μια σταδιοδρομία στρατιωτικού μηχανικού, η οποία θα του επέτρεπε να ζήσει με ασφάλεια ως αυτοεξόριστος. Διδάχθηκε από μόνος του τα βασικά της μηχανικής, μέσα από συζητήσεις με στρατιωτικούς όπως τον Λαντριάνο και τον Τζοβάννι Μάριο Ολτζιάτι (Olgiati). Επίσης κράτησε προσεκτικές σημειώσεις σχετικώς με οχυρώσεις που είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί όταν ταξίδευε ανά την Ευρώπη.[10]

Το 1555 έγινε Πάπας ο συντηρητικός Παύλος Δ΄ και αμέσως σχεδόν ξεκίνησε μια αυστηρή εκστρατεία για την καταπολέμηση των αιρέσεων στις πόλεις-κράτη της Ιταλίας. Ο Ακόντσιο αισθάνθηκε απειλούμενος και έτσι τον Ιούνιο του 1557 απεκήρυξε τον Ρωμαιοκαθολικισμό και διέφυγε πρώτα στη Βασιλεία (Ελβετία) και κατόπιν στη Ζυρίχη.[11] Στη Βασιλεία γνώρισε τον Μπερναρντίνο Οκίνο και άλλους ριζοσπάστες Ιταλούς μεταρρυθμιστές. Στην Ελβετία συνέγραψε και τα πρώτα έργα του, τον Dialogue di Silvio e Mutio, μια σύνοψη της λουθηρανικής κριτικής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, και τη Summa de Christiana religione, που παρουσιάζει μια άποψη της Χριστιανικής θρησκείας αποκαθαρμένης από τα αμφιλεγόμενα σημεία που διαίρεσαν τη Χριστιανοσύνη. Αμφότερα εκδόθηκαν το έτος[9] 1558. Την ίδια χρονιά εξέδωσε το μη θεολογικό έργο De Methodo, hoc est, de recte investigandarum tradendarumque Scientiarum ratione (βλ. την επόμενη ενότητα).[10]

Στην Ελβετία ο Ακόντσιο γνώρισε και κάποιους από τους λεγόμενους «Μαριανούς εξορίστους» (Marian exiles), δηλαδή Άγγλους Προτεστάντες που είχαν αυτοεξορισθεί εξαιτίας διώξεων επί βασιλείας της Ρωμαιοκαθολικής Βασίλισσας Μαρίας. Το 1558 ο Ακόντσιο μετακόμισε στο Στρασβούργο και μετά σκέφθηκε να εγκατασταθεί στην Αγγλία, όταν τη Μαρία διαδέχθηκε η Ελισάβετ Α΄. Επιπλέον, ο σερ Γουίλιαμ Σέσιλ, ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών, προσελάμβανε Ιταλούς μηχανικούς προκειμένου να βελτιώσουν τα αγγλικά οχυρά και έτσι τον Σεπτέμβριο του 1559 ο Ακόντσιο μετανάστευσε στην Αγγλία.[9][10]

Τον Δεκέμβριο του 1559 ο Ακόντσιο υπέβαλε αίτηση για διπλώματα ευρεσιτεχνίας που αφορούσαν μια ποικιλία μηχανών που κινούνταν από νεροτροχούς. Η αίτηση αυτή έγινε τελικώς αποδεκτή μόλις το 1565. Αλλά πολύ ενωρίτερα, το 1560, του δόθηκε ετήσια βασιλική επιδότηση 60 λιρών και το 1561 έγινε Άγγλος υπήκοος. Το 1563 πρότεινε ένα σχέδιο για την αποστράγγιση οκτώ χιλιάδων στρεμμάτων έλους στη νότια όχθη του Τάμεση. Το εγχείρημα αναλήφθηκε και αρχικώς στέφθηκε από επιτυχία, αλλά η κακοκαιρία πλημμύρισε το τμήμα που είχε ανακτηθεί, και ο Ακόντσιο υποχρεώθηκε να παραδώσει τη διεύθυνση του έργου στον συνεταίρο του, τον Τζοβάννι Μπαττίστα Καστιλιόνε, και σε άλλους επενδυτές.[10] Το 1564 προσλήφθηκε ως στρατιωτικός μηχανικός, ώστε να συμμετάσχει σε μια επισκόπηση των υπό ανάπτυξη οχυρωματικών έργων στο Κάστρο του Μπέργουικ, ένα από τα σημαντικότερα προπύργια κατά μήκος των συνόρων Αγγλίας-Σκωτίας. Οι εργασίες που είχε πραγματοποιήσει ο μηχανικός Ρίτσαρντ Λη είχε επικριθεί από τον επικεφαλής ειδικό της κυβερνήσεως, τον ιταλικής καταγωγής Τζοβάννι Πορτινάρι, και ο Ακόντσιο επισκέφθηκε το Μπέργουικ προκειμένου να καταθέσει και τη δική του άποψη. Πράγματι, υπέβαλε τις δικές του σχεδιαστικές προτάσεις, μερικές εκ των οποίων εφαρμόσθηκαν.[9]

Μετά την άφιξή του στο Λονδίνο, ο Ακόντσιο είχε γίνει μέλος της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας, αλλά κρίθηκε ότι είχε «μολυνθεί από αναβαπτιστικές και αρειανιστικές απόψεις» και αποκλείστηκε από την κοινωνία υπό του επισκόπου του Λονδίνου Έντμουντ Γκρίνταλ.[12]
Το έργο και οι ιδέες του

Προτού εγκατασταθεί στην Αγγλία, ο Ακόντιος είχε δημοσιεύσει μια πραγματεία επί των μεθόδων της έρευνας, με τίτλο De Methodo, hoc est, de recte investigandarum tradendarumque Scientiarum ratione (Βασιλεία 1558), που δίνει μια προσέγγιση της διανοητικής διερευνήσεως που δίνει έμφαση στην ορθολογική, σχεδόν μαθηματική, μέθοδο, που προχωρεί εκκινώντας από καθαρές και στέρεες πρώτες αρχές.[10] Τούτο το κριτικό πνεύμα του συγγραφέα τον έθεσε εκτός όλων των ανεγνωρισμένων οργανωμένων θρησκειών της εποχής του. Το αιρετικό των ιδεών του αποκαλύπτεται στο Stratagematum Satanae libri octo, ή απλώς Stratagemata Satanae (= «Τα στρατηγήματα του Σατανά», 1565), έργο που μεταφράσθηκε σε διάφορες γλώσσες. Αυτά τα «στρατηγήματα» κατά τον Ακόντσι είναι τα δόγματα που καθορίζουν τη χριστιανική Εκκλησία. Ο συγγραφέας αναζητεί τον κοινό παρονομαστή των διάφορων δογμάτων. Προκειμένου να φθάσει σε αυτή την κοινή βάση έπρεπε να αναγάγει το δόγμα σε ένα βασικό επίπεδο και το συμπέρασμά του αποδοκιμάσθηκε εν γένει.[8] Το Stratagemata Satanae μεταφράσθηκε από το αρχικό λατινικό κείμενο στην αγγλική γλώσσα μόλις το 1647, αρκετές δεκαετίες μετά τον θάνατο του Ακόντσι, αλλά στη συνέχεια άσκησε μεγάλη επίδραση στους κύκλους των Άγγλων φιλελεύθερων θεολόγων.[13] Η αφιέρωση ενός τέτοιου έργου στην ίδια τη Βασίλισσα Ελισάβετ αποδεικνύει την ανοχή και τη θρησκευτική ελευθεριότητα κατά την πρώτη εποχή της βασιλείας της. Αργότερα ο Ακόντσιο βρήκε έναν άλλον υποστηρικτή στο πρόσωπο του Ρόμπερτ Ντάντλεϊ, 1ου Κόμη του Λέστερ.[8]

Ο Τζων Σέλντεν απέδωσε στον Ακόντσιο το σχόλιο ubi bene, nil melius. Ubi male, nemo pejus. (= «`Οπου καλό, τίποτα καλύτερο. `Οπου κακό, τίποτα χειρότερο.»).
Εργογραφία

Stratagematum Satanae libri octo (1565)
De methodo sive recta investigandarum tradendariumque artium ac scientarum ratione libellus (1558), σε νεότερη έκδοση: De methodo e opuscoli religiosi e filosofici σε επιμέλεια Giorgio Radetti, εκδ. Vallecchi, Φλωρεντία 1944
Somma brevissima della dottrina cristiana
Una esortazione al timor di Dio
Delle osservazioni et avvertimenti che haver si debbono nel legger delle historie
Trattato Sulle Fortificazioni, επιμ. Paola Giacomoni, Giovanni Maria Fara, Renato Giacomelli και Omar Khalaf, έκδ. L.S. Olschki, Φλωρεντία 2011, ISBN 978-8-8222-6068-0

Παραπομπές

«Encyclopédie catholique» (Γαλλικά) d:Q29189489. 1839. σελ. 276.
Institute of the Italian Encyclopaedia: «Enciclopedia on line». (Ιταλικά) Treccani's Enciclopedia on line. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2015.
«Encyclopédie catholique» (Γαλλικά) d:Q29189489. 1839. σελ. 277.
«Aconce»
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb123753024. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμ. 3, σελ. 347
Chambers Biographical Dictionary, ISBN 0-550-18022-2, σελ. 6
Chisholm 1911.
Keller, 2004
White, 1967
O'Malley, 1945
Chisholm, 1911: Cal. Slate Papers, Dom. Ser., Addenda, 1547-1566, σελ. 495

Kamen, Henry (1996). «Acontius, Jacobus». Στο: Hans J. Hillerbrand. Oxford Encyclopedia of the Reformation. Oxford University Press. σελ. 1. ISBN 0195064933.

Πηγές
Το παρόν λήμμα ενσωματώνει κείμενο από έκδοση που είναι πλέον κοινό κτήμα: Chisholm, Hugh, επιμ.. (1911) «Aconcio, Giacomo» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 1 (11η έκδοση) Cambridge University Press, σελ. 151
Stephen, Leslie, επιμ.. (1885) «Acontius, Jacobus» Dictionary of National Biography 1 London: Smith, Elder & Co