Φραντσέσκο Αλγκαρόττι

Ο κόμης Φραντσέσκο Αλγκαρόττι (Francesco Algarotti, 11 Δεκεμβρίου 1712 – 3 Μαΐου 1764) ήταν Ιταλός φιλόσοφος, ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός της τέχνης και συλλέκτης έργων τέχνης, ένας ευρυμαθής Homo Universalis («αναγεννησιακός άνθρωπος»). Γνώστης της αρχιτεκτονικής και της μουσικής, ήταν επίσης ειδικός στις μεθόδους που αναπτύχθηκαν από τον Νεύτωνα στη φυσική φιλοσοφία. Ο Αλγκαρόττι ήταν αγγλόφιλος, αλλά και φίλος των περισσότερων κορυφαίων Γάλλων συγγραφέων της εποχής του: του Βολταίρου, του Ζαν-Μπατίστ ντ' Αρζάν (de Boyer, Marquis d'Argens), του Πιερ-Λουί Μωπερτυί και του υλιστή Ζυλιέν Οφρέ ντε Λαμετρί. Ανάμεσα στους ανθρώπους με τους οποίους αλληλογραφούσε συγκαταλέγονταν οι Φίλιπ Στάνχοουπ (λόρδος Τσέστερφηλντ), Τόμας Γκρέυ, Τζωρτζ Λύτελτον, Τόμας Χόλις (Thomas Hollis, 1720–1774), Πιέτρο Μεταστάσιο, Πάπας Βενέδικτος ΙΔ΄ και Χάινριχ φον Μπρυλ[11]

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Φραντσέσκο Αλγκαρόττι γεννήθηκε στη Βενετία και ήταν γιος ενός πλούσιου εμπόρου. Τόσο ο πατέρας του όσο και ο θείος του ήταν συλλέκτες έργων τέχνης. Αντίθετα από τον μεγαλύτερο αδελφό του Μπονόμο, ο Φραντσέσκο δεν ασχολήθηκε με την οικογενειακή επιχείρηση, αλλά αποφάσισε να γίνει συγγραφέας. Σπούδασε φυσικές επιστήμες και μαθηματικά στην Μπολόνια με καθηγητή τον φιλόσοφο Φραντσέσκο Μαρία Τζανόττι και το 1728 πειραματίστηκε στην οπτική (ο Τζανόττι έγινε ισόβιος φίλος του). Ταξίδεψε αρχικώς στη βόρεια Ιταλία, προτού εγκατασταθεί στη Φλωρεντία και στη Ρώμη. Σε ηλικία 20 ετών επισκέφθηκε το Σιρέ και το Παρίσι, όπου έγινε φίλος με τον Βολταίρο και την Εμιλί ντυ Σατλέ (το 1740 ο Βολταίρος τον αποκαλεί «Βενετό Σωκράτη», ενώ μπορεί να είναι το πρόσωπο που υπαινίσσεται μία άλλη αναφορά του στον «αγαπητό κύκνο της Πάδοβας»). Δύο χρόνια αργότερα βρίσκουμε τον Αλγκαρόττι στο Λονδίνο, όπου έγινε εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας. Εκεί άρχισε και ένα αταίριαστο ειδύλλιο με την κατά 23,5 χρόνια μεγαλύτερή του Λαίδη Μαίρη Μόνταγκιου.[12] Στη συνέχεια επέστρεψε στην Ιταλία, όπου ολοκλήρωσε το έργο του Neutonianismo per le dame («Νευτωνισμός για τις κυρίες»), ένα έργο οπτικής (1737) αφιερωμένο στον Φοντενέλ. Το 1739 η Μαίρη Μόνταγκιου πήγε στην Ιταλία για να τον συναντήσει, πέρασαν δυο χρόνια ώσπου να συμβεί αυτό, και ο δεσμός είχε τελικά την αναμενόμενη θλιβερή κατάληξη.

Στο μεταξύ ο Αλγκαρόττι είχε γνωρίσει τον Αντίοχο Καντιμήρη, Μολδαβό διπλωμάτη, λόγιο, ποιητή, συνθέτη και διαφωτιστή.[13] Προσκλήθηκε έτσι να επισκεφθεί τη Ρωσία με την ευκαιρία των γάμων του δούκα Αντωνίου Ούλριχ του Μπράουνσβικ. Ο Αλγκαρόττι εξέδωσε τις επιστολές του από εκεί ως βιβλίο υπό τον τίτλο Viaggi di Russia (= «Ταξίδια στη Ρωσία»). Επιστρέφοντας από την Αγία Πετρούπολη, επισκέφθηκαν τον Μέγα Φρειδερίκο στο Ράινσμπεργκ. Ο Αλγκαρόττι είχε υποχρεώσεις στην Αγγλία και επέστρεψε το επόμενο έτος. Στη συνέχεια συνόδευσε τον Φρειδερίκο στην Καινιξβέργη, όπου ο Φρειδερίκος στέφθηκε βασιλιάς.
Το κορίτσι με τη σοκολάτα (1743/44). Παστέλ του Ζαν-Ετιέν Λιοτάρ που αγόρασε το 1745 ο Αλγκαρότι στη Δρέσδη.[14]

Ο Φρειδερίκος, που είχε εντυπωσιασθεί με αυτή την «κινούμενη εγκυκλοπαίδεια», έχρισε τον Αλγκαρόττι και τον αδελφό του Μπονόμο κόμητες της Πρωσίας το 1740. Ο Αλγκαρόττι συνόδευσε τον Φρειδερίκο στο Μπαϊρόιτ, στο Κελ, στο Στρασβούργο και στο Κάστρο Μόυλαντ, όπου συνάντησαν τον Βολταίρο, ο οποίος έκανε ιαματικά λουτρά στο Κλέβε.[15] Το 1741 ο Αλγκαρόττι διορίσθηκε στο Τορίνο ως διπλωμάτης του Φρειδερίκου, ο οποίος του προσέφερε μισθό, αλλά ο Αλγκαρόττι τον αρνήθηκε. Στη συνέχεια πήγε στη Δρέσδη και στη Βενετία, από όπου αγόρασε 21 ζωγραφικούς πίνακες, μεταξύ των οποίων λίγοι των Ζαν-Ετιέν Λιοτάρ και Τζανμπαττίστα Τιέπολο για την αυλή του Αυγούστου Γ΄ της Πολωνίας.[16][17] Ως διπλωμάτης, ο Αλγκαρόττι δεν πέτυχε να πείσει το Βασίλειο της Σαρδηνίας να επιτεθεί στην Αυστρία.[18]
Ο Αλγκαρόττι και οι τέχνες
Το εσωτερικό του Πανθέου της Ρώμης από τον Τζοβάννι Πάολο Παννίνι, παραγγελία του Αλγκαρόττι και μέρος της συλλογής του.[19]

Οι επιλογές έργων τέχνης του Αλγκαρόττι αντανακλούν τα εγκυκλοπαιδικά ενδιαφέροντα της εποχής του νεοκλασικισμού. Δεν ενδιαφερόταν να αποκτήσει μια στιλιστικά μονόπλευρη συλλογή, αλλά οραματιζόταν ένα σύγχρονο μουσείο, έναν κατάλογο διαφορετικών στιλ από όλες τις εποχές. Ως προς τις νέες αναθέσεις, συνέταξε έναν κατάλογο νέων έργων τα οποία συνιστούσε να παραγγέλλονται από συγκεκριμένους ζωγράφους. Π.χ. να ζητούν πίνακες με ιστορικά θέματα από τους Τιέπολο, Πιττόνι και Πιατσέττα, σκηνές με ζώα από τον Καστιλιόνε, και veduta με ερείπια από τον Παννίνι.[20] Κάποιοι άλλοι καλλιτέχνες που προωθούσε ήταν οι Τζουζέππε Νογκάρι, Μπερνάρντο Μπελλόττο και Φραντσέσκο Παβόνα.

Το 1747 ο Αλγκαρόττι επέστρεψε στο Πότσδαμ, όπου έγινε αρχιθαλαμηπόλος στην αυλή του βασιλιά Φρειδερίκου, αλλά έφυγε και πάλι για λίγο καιρό για να επισκεφθεί τις αρχαιολογικές ανασκαφές στο Ερκουλάνουμ.[21] Το 1749 εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο. Συμμετέσχε στην ολοκλήρωση των αρχιτεκτονικών σχεδίων του Γκέοργκ Βεντσέσλαους φον Κνόμπελσντορφ, ο οποίος είχε αρρωστήσει. Τον Φεβρουάριο του 1753 τέλος, μετά από αρκετά χρόνια παραμονής στην Πρωσία, επέστρεψε στην Ιταλία, ζώντας τον περισσότερο χρόνο του στην Μπολόνια. Επηρέασε σε θέματα μουσικής πολιτικής τον Δούκα της Πάρμας.
Συγκέντρωση στη Μαρμάρινη Αίθουσα του Σανσουσί, με τον Φρειδερίκο Β΄ της Πρωσίας και τους Βολταίρο, ντ' Αρζάν, Λαμετρί, Τζέιμς Κηθ, Τζωρτζ Κηθ, φον Ρότενμπουργκ, φον Στίλε και Αλγκαρόττι. Ο πίνακας χάθηκε το 1945.

Το «Δοκίμιο για την όπερα» του Αλγκαρόττι (1755) άσκησε μεγάλη επίδραση στον λιμπρετίστα Κάρλο Ιννοτσέντζο Φρουγκόνι και τον συνθέτη Τομμάζο Τραέττα, καθώς και στην ανάπτυξη της ρεφορμισιτκής ιδεολογίας του Γκλουκ.[22] Ο Αλγκαρόττι πρότεινε ένα πολύ απλοποιημένο μοντέλο της opera seria, με προεξάρχον το δράμα έναντι της μουσικής, του χορού ή των σκηνικών. Το ίδιο το δράμα θα έπρεπε να «ευφραίνει τα μάτια και τα αυτιά, να εγείρει και να επηρεάζει τις καρδιές ενός ακροατηρίου, χωρίς τον κίνδυνο να αστοχεί έναντι του λόγου ή της κοινής λογικής». Οι ιδέες του επηρέασαν τον Γκλουκ και τον λιμπρετίστα του Ρανιέρι ντέι Καλτσαμπίγκι, όταν έγραφαν την όπερα Ορφέας και Ευρυδίκη.[23]

Το 1762 ο Αλγκαρόττι μετακόμισε στην Πίζα, όπου πέθανε από φυματίωση δύο χρόνια αργότερα. Ο Μέγας Φρειδερίκος, που πολλές φορές τον χρειαζόταν για να του γράψει κείμενα στα λατινικά, απέστειλε ένα κείμενο για ένα μνημείο προς τιμή του στο Καμποσάντο.
Εργογραφία
Saggi, 1963

Βιβλιογραφία και ευρετήριο όλων των γνωστών επιστολών του στην «Algarotti Briefdatenbank» της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης της Τριρ (γερμαν.)
Αλληλογραφία με τον Φρειδερίκο τον Μέγα στο Digitale Ausgabe της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης της Τριρ (γερμαν.)
Il newtonianismo per le dame, 1737. Στο Διεθνές Κέντρο Ιστορίας των Πανεπιστημίων και της Επιστήμης (CIS), Πανεπιστήμιο της Μπολόνια.
«Saggio sopra la pittura» [24][25]
«Δοκίμιο επί της αρχιτεκτονικής» (1753).[26]
«Στρατιωτικές και πολιτικές επιστολές» (1782).[27]
«Essai sur la durée des règnes des sept rois de Rome»
«Essai sur l'empire des Incas»
Algarotti, Francesco (1783). Calamo Ludimus (μετάφρ. που πρωτοεκδόθηκε το 1744 στο Λιβόρνο), επιμ. The modern art of love; or The congress of Cythera. G. Kearsley, #46, Fleet Street, Λονδίνο.
Algarotti, Francesco (1756). Saggio del Conte Algarotti sull'Architettura e sulla Pittura. Societa Tipografica de' classici Italiani, Contrada di S. Margherita #1118, Μιλάνο.
Algarotti, Francesco (1755). Saggio sopra L'Opera in Musica. Ex donat. Molliana.

Εικονοθήκη

Ο νεοκλασικός τάφος του Αλγκαρόττι (στα αριστερά)

Ο νεοκλασικός τάφος του Αλγκαρόττι (στα αριστερά)
Ο τάφος του Αλγκαρόττι στο Καμποσάντο Μονουμεντάλε της Πίζας, σχεδιασμένος από τον Μάουρο Αντόνιο Τέζι.

Ο τάφος του Αλγκαρόττι στο Καμποσάντο Μονουμεντάλε της Πίζας, σχεδιασμένος από τον Μάουρο Αντόνιο Τέζι.
Ο Αλγκαρόττι συμμετέσχε στον σχεδιασμό της «Εκκλησίας των Γάλλων» (Französische Kirche) του Πότσδαμ (φωτογραφία που λήφθηκε αμέσως μετά τον πόλεμο).

Ο Αλγκαρόττι συμμετέσχε στον σχεδιασμό της «Εκκλησίας των Γάλλων» (Französische Kirche) του Πότσδαμ (φωτογραφία που λήφθηκε αμέσως μετά τον πόλεμο).
Ο Φ. Αλγκαρόττι από τον Τζοβάνι Μπότζι, ο οποίος αντέγραψε μία προσωπογραφία φιλοτεχνημένη από τον Λιοτάρ.

Ο Φ. Αλγκαρόττι από τον Τζοβάνι Μπότζι, ο οποίος αντέγραψε μία προσωπογραφία φιλοτεχνημένη από τον Λιοτάρ.

Παραπομπές

Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 28 Απριλίου 2014.
«Dizionario Biografico degli Italiani». (Ιταλικά) Dizionario Biografico degli Italiani. 1960. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2015.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12090007q. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Paul de Roux: «Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays» (Γαλλικά) Éditions Robert Laffont. 1994. σελ. 62. ISBN-13 978-2-221-06888-5. ISBN-10 2-221-06888-2.
«Algarotti, Franz» (Γερμανικά) σελ. 13.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2014.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12090007q. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
«Library of the World's Best Literature». Library of the World's Best Literature. 1897.
Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2019.
(Ολλανδικά) RKDartists. rkd.nl/explore/artists/1111. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2022.
Eighteenth Century Bibliography. «Francesco Algarotti Bibliography». C18.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2018. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2012.
Rictor Norton: «John, Lord Hervey: The Third Sex», στο The Great Queens of History. [1]
'By the Banks of the Neva': Chapters from the Lives and Careers of the ... By Anthony Glenn Cross
Walter Koschatzky (Hrsg.): «Maria Theresia und ihre Zeit», σελ. 313. Zur 200. Wiederkehr des Todestages. Ausstellung 13. Mai bis 26. Oktober 1980, Wien, Schloß Schönbrunn. Im Auftrag der Österreichischen Bundesregierung veranstaltet vom Bundesministerium für Wissenschaft und Forschung, Gistel, Βιέννη 1980.
MacDonogh, G. (1999): Frederick the Great, σσ. 142-145.
«Η Αυτοκρατορία της Χλωρίδας» του Giovanni Battista Tiepolo
Eighteenth-century Venetian Art at Hermitage Amsterdam
MacDonogh, G. (1999): Frederick the Great, σελ. 191.
Jaynie Anderson: Tiepolo's Cleopatra
Jaynie Anderson: Tiepolo's Cleopatra Door, σελ. 109
MacDonogh, G. (1999): Frederick the Great, σελ. 192.
Orrey, σελ. 81
Orrey, σελ. 83
Algarotti, Conte Francesco (1764). Saggio sopra la pittura.
Charles Harrison· Paul Wood (8 Φεβρουαρίου 2001). Art in theory, 1648–1815: an anthology of changing ideas. ISBN 9780631200642.
Cosmin Ungureanu, «Sia funzion la rappresentazione», Carlo Lodoli and the Crisis of Architecture

[2]

Πηγές

Chisholm, Hugh (επιμ.): «Algarotti, Francesco, Count», λήμμα στην Encyclopædia Britannica (11η έκδ.), Cambridge University Press, 1911
Haskell, Francis (1993). «Κεφ. 14». Patrons and Painters: Art and Society in Baroque Italy. 1980. Yale University Press. σελίδες 347–360.
Laura Favero Carraro: «Francesco Algarotti», λήμμα στη The Literary Encyclopedia
MacDonogh, G.: Frederick the Great, St. Martin's Griffin, Νέα Υόρκη 1999
Orrey, Leslie, Milnes, Rodney: Opera, a concise history, Thames and Hudson, Λονδίνο 1987, ISBN 0-500-20217-6
Occhipinti, C.: Piranesi, Mariette, Algarotti. Percorsi settecenteschi nella cultura figurativa europea, UniversItalia, Ρώμη 2013, ISBN 9788865074596

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Catalogo dei quadri dei disegni e dei libri che trattano dell' arte del disegno della galleria del fu Sig. conte Algarotti in Venezia (1776)
Online βιβλία του F. Algarotti στην The Online Books Page
Το σπίτι του στη Βενετία
Βιβλιογραφία στον WorldCat
Προσωπογραφία του στην Tate Collection
How to become a renowned writer: Francesco Algarotti (1712-1764) and the uses of networking in eighteenth-century Europe, διδακτορική διατριβή της Cheryl Lynn Smeall στο Πανεπ. McGill του Καναδά, 2010-2011, 449 σελίδες (AAT NR77555)
«Becoming a Scientist: Gender and Knowledge in Eighteenth-Century Italy» της Paula Findlen
Francesco Algarotti (1739): Il Newtonianismo per le dame - Βιβλιοθήκη Linda Hall