Κόζιμο ο πρεσβύτερος

O Κόζιμο ο πρεσβύτερος (ιταλ.: Cosimo di Giovanni de' Medici, 27 Σεπτεμβρίου 1389 - 1 Αυγούστου 1464) από τον Οίκο των Μεδίκων, ήταν τραπεζίτης. Λόγω της μεγάλης του περιουσίας είχε τη δύναμη να γίνει στην πραγματικότητα κυβερνήτης της Φλωρεντίας[1], ο πρώτος από τους Μεδίκους που είχε τη θέση αυτή. Στην πόλη, που τυπικά ήταν Δημοκρατία, ήταν πρώτος μεταξύ ίσων και μετά το θάνατό του πατήρ της πατρίδος.[2] Έζησε στην αρχή της Αναγέννησης και ήταν προστάτης της Τέχνης και του Ανθρωπισμού.

Τα νεανικά έτη

Γεννήθηκε το 1389 στη Φλωρεντία και ήταν γιος του Τζοβάνι ντι Μπίτσι, τραπεζίτη και της Πικάρντα Μπουέρι. Είχε έναν δίδυμο αδελφό, τον Δαμιανό, που απεβίωσε σύντομα. Ονομάστηκαν έτσι προς τιμή των Αγ. Αναργύρων.[3] Έξι έτη μικρότερος ήταν ο αδελφός του Λαυρέντιος ο πρεσβύτερος, που επίσης συμμετείχε στην Τράπεζα της οικογένειας.

Ο πατέρας του ξεκίνησε από δανειστής χρημάτων, προσχώρησε στην Τράπεζα του συγγενούς του Βιέρι ντι Κάμπιο και το 1397 άνοιξε δική του στη Ρώμη, την Τράπεζα των Μεδίκων. Επέστρεψε στη Φλωρεντία και μέσα σε 20 έτη είχε ανοίξει υποκαταστήματα στη Γενεύη, στη Βενετία και προσωρινά στη Νάπολη. Τα περισσότερα κέρδη προερχόταν από το υποκατάστημα της Ρώμης, όπου ήταν διαχειριστής των οικονομικών του πάπα με αντάλλαγμα μία προμήθεια.[4] Ακολούθησαν υποκαταστήματα στο Λονδίνο, την Πίσα, την Αβινιόν, το Μπουρζ, το Μιλάνο[5] και τη Λυβέκη[6]. Οι επίσκοποι μπορούσαν να δώσουν στο πλησιέστερο υποκατάστημα τις αμοιβές και να λάβουν τις άδειες από τον διαχειριστή. Ο πάπας μπορούσε να παραγγείλει μπαχαρικά, υφάσματα, κά πολύτιμα είδη και να τα έχει μέσω του χονδρικού εμπορίου της Τράπεζας.[6] Μέσα σε 15 έτη είχε κέρδος 290.000 φλωρίνια.[5]

Ο Κόζιμο το 1410 δάνεισε στον Μπαλτασάρε Κόσα χρήματα για να αγοράσει το αξίωμα του καρδιναλίου· έγινε ο αντίπαπας Ιωάννης ΚΓ΄ και για να τον ξεπληρώσει τον έκανε διαχειριστή των οικονομικών της Αυλής (Curia). Αυτό του έδωσε τεράστια δύναη: καθυστερημένους οφειλέτες μπορούσε να τους απειλεί με αφορισμό.[7] Το 1415 τον συνόδευσε στη Σύνοδο της Κωνσταντίας, που καθαίρεσε τον Ιωάννη ΙΓ΄, έτσι ο Κόζιμο έχασε το σχεδόν μονοπώλιο που είχε στην Αυλή. Το ίδιο έτος ονομάστηκε Εκπρόσωπος της Δημοκρατίας από τη Φλωρεντία. Τώρα έπρεπε να ανταγωνιστεί τις άλλες τράπεζες, αλλά όταν η Τράπεζα των Σπίνι πτώχευσε, εξασφάλισε πάλι την προτεραιότητα.[4] Ο Ιωάννης ΚΓ΄ διέφυγε στη Γερμανία, όπου τον φυλάκισε ο Σιγισμούνδος. Ο Κόζιμο πλήρωσε λύτρα για την ελευθέρωσή του.[8]

Ο πατέρας του, ο Τζοβάνι ντι Μπίτσι, αποσύρθηκε από την επιχείρηση το 1420, αφήνοντας τους δύο γιους του. Τα 2/3 των εσόδων της Τράπεζας προερχόταν από τη Ρώμη και το 1/10 από τη Φλωρεντία • η Βενετία τους απέφερε περισσότερα από την πόλη τους. Ο Κόζιμο με τον αδελφό του είχαν τα 2/3 της Τράπεζας και το υπόλοιπο ένας συνεταίρος. Εκτός από την Τράπεζα είχαν και εκτάσεις γύρω από την πόλη, όπως το Μουτζέλο, την περιοχή καταγωγής της οικογένειας.[9] Ο πατέρας τους απεβίωσε το 1429 αφήνοντάς τους 180.000 φλωρίνια.[10]
Η πολιτική του στη Φλωρεντία

Η δύναμή του προερχόταν από τον πλούτο του, με τον οποίο ήλεγχε τις ψήφους. Όσο η Φλωρεντία ήταν υπερήφανη για τη Δημοκρατία της, ο Κόζιμο προσποιόταν μικρή πολιτική φιλοδοξία και απέφευγε να κατέχει δημόσια αξιώματα. Ο επίσκοπος της Σιένα, μετέπειτα πάπας Πίος Β΄ Πικολόμινι έγραφε πως «τα πολιτικά ζητήματα αποφασιζόταν σπίτι του. Αυτός που επέλεγε, θα κατείχε το αξίωμα. Ήταν ο βασιλιάς, αλλά όχι στο όνομα».[11]

Η ισχύς του επάνω στη Φλωρεντία, χωρίς να κατέχει κάποιο αξίωμα, έμοιαζε απειλητική για τους εχθρούς των Μεδίκων, τον Πάλα Στρότσι και τον Ρινάλντο ντελι Αλμπίτσι με τους συγγενείς του. Όταν τo 1433 απέτυχε η κατάκτηση της Λούκα, τον κατηγόρησαν γι’ αυτό και τον φυλάκισαν στο Παλαιό ανάκτορο (palazzo Vecchio). Με επιθυμία του Φίλελφο θα εκτελείτο[12], αλλά ο μοναχός Αμπρότζιο Τραβερσάρι με την επιρροή του κατάφερε να μετατρέψει τη φυλάκιση σε εξορία.[2] Ο Κόζιμο πήρε την Τράπεζα και πήγε στην Πάδουα και μετά στη Βενετία. Όπου πήγαινε έβρισκε υποστηρικτές, που εκτιμούσαν το ότι αποδέχθηκε την εξορία, αντί να επιλέξει τις αιματηρές συγκρούσεις που συνέβαιναν από καιρό σε καιρό στους δρόμους της Φλωρεντίας. Είχε μαζί του τον αδελφό του Λαυρέντιο και τον είχαν ακολουθήσει και άλλοι, όπως ο αρχιτέκτονας Μικελότσο, στον οποίο ανέθεσε το σχεδιασμό μίας Βιβλιοθήκης για τη Βενετία, ως δώρο στους κατοίκους της.[13] Όμως η διαφυγή ρευστού από τη Φλωρεντία ήταν τόσο μεγάλη, που έπειτα από ένα έτος το διάταγμα εξορίας έπρεπε να αρθεί. Έτσι επέστρεψε το 1434 για να κυριαρχήσει στη ζωή της πόλης για τα επόμενα 30 έτη.

Η εξορία του τον έκανε να συλλογιστεί ότι ο κομματισμός ήταν η αιτία για την εξορία του και πώς να τον άρει. Μόλις επέστρεψε, με τη βοήθεια μερικών εκπροσώπων των συντεχνιών (priori) του Συμβουλίου των 9 (Signoria) που διέκειντο ευνοϊκά σε αυτόν, ξεκίνησε αλλαγές στο καθεστώς για να εξασφαλίσει την εδραίωσή του.

Το 1447 απεβίωσε ο Φίλιππο-Μαρία, τελευταίος των Βισκόντι δούκας του Μιλάνου και ιδρύθηκε Δημοκρατία.[14] Ο Κόζιμο, για να μην πέσει η πόλη στην επιρροή της Βενετίας, έστειλε διάδοχο το 1450 τον Φραντσέσκο Α΄ Σφόρτσα, έναν μισθοφόρο (condotiero) που είχε κλέψει γη από το Παπικό Κράτος και είχε ανακηρυχθεί άρχοντας.[15] Οι κάτοικοι της Φλωρεντίας έπρεπε να συνεισφέρουν χρηματικά στη διαδοχή του Σφόρτσα, κάτι που τους δυσαρέστησε. Η συμμαχία του Κόζιμο με τον Φραντσέσκο Α΄ ήταν το αντιστάθμισμα της συμμαχίας της Βενετίας με τη Νάπολη. Η ειρήνη που προέκυψε από την ισορροπία των δυνάμεων, κράτησε σχεδόν 50 έτη και επέτρεψε την ανάπτυξη της Αναγέννησης.[16]

Στην εξωτερική του πολιτική αποθάρρυνε τη Γαλλία και την Αυστρία να παρεμβαίνουν. Το 1439 έπεισε τον πάπα Ευγένιο Δ΄ να μεταφέρει τη Σύνοδο από τη Φερράρα στη Φλωρεντία. Οι σύνεδροι μετακινήθηκαν στην πόλη, μάλιστα ο πιο εξέχων από αυτούς, ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος Αυτοκράτορας των Ρωμαίων. Οι λόγιοι της Κωνσταντινούπολης που τον ακολουθούσαν έκαναν να δημιουργηθεί ο θαυμασμός για τον ελληνικό πολιτισμό και να εκραγεί η ανάπτυξη της Τέχνης.

Απεβίωσε το 1464 στη βίλα του στο Κορέτζι και τάφηκε στο ναό του Σαν Λορέντσο. Το Συμβούλιο (Signoria) του απένειμε μεταθανάτια τον τίτλο του Κικέρωνα «πατήρ της πατρίδος», που σκαλίστηκε στον τάφο του. Τον διαδέχθηκε ο πρωτότοκος γιος του Πέτρος.
Πολιτισμός

Ο Κόζιμο είναι σημαντικός ως προστάτης των Τεχνών και των Γραμμάτων.[17] Αφού με την ευφυέστατη επιχειρηματική λογική του αύξησε την οικογενειακή περιουσία, τη δαπάνησε γενναιόδωρα για τον εξωραϊσμό της Φλωρεντίας. Κατά τον Σαλβιάτι ο ίδιος είχε πει ότι «για 50 έτη κέρδιζα χρήματα και τα ξόδευα για τη δόξα του Θεού και τη δική μου ανάμνηση. Δαπανούσα για τη Φλωρεντία με μεγαλύτερη ευχαρίστηση από ότι τα αποκτούσα με την επιχείρησή μου.»[18] Με την προστασία του στους καλλιτέχνες διακήρυξε την ευθύνη του πολίτη, που έχει πλουτίσει, προς την πόλη του.[19]

Μίσθωσε τον νέο τότε Μικελότσο Μικελότσι για να του κτίσει το παλάτσο Μέντιτσι, ένα αυστηρό και μεγαλόπρεπο, πρωτότυπο κτήριο. Περιλαμβάνει παρεκκλήσιο, που ο Μπενότσο Γκοτσόλι ζωγράφισε την προσκύνηση των μάγων το 1461. Οι τρείς μάγοι, με μορφές των Μεδίκων, παρελαύνουν μέσα σε ένα Τοσκανικό τοπίο. Ο Κόζιμο ήταν προστάτης και έμπιστος του φρα Αντζέλικο, του φρα Φιλίππο Λίππι. Στον Ντονατέλο παρήγγειλε τον διάσημο ‘’Δαβίδ’’ και την ‘’Ιουδήθ που αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη’’, αγάλματα που βρίσκονται στη Στοά των Λογχοφόρων (Loggia dei Lanzi).

Υπό την αιγίδα του κτίστηκε ο τρούλος της Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε και έτσι ολοκληρώθηκε ο ναός. Αρχιτέκτονας ήταν ο εκκεντρικός και πτωχευμένος Μπρουνελέσκι. Η κατασκευή του τρούλου είναι το μεγαλύτερο από τα έργα με τα οποία εμπλουτίστηκε η πόλη.
Ίδρυση Βιβλιοθηκών

Το 1433-34 που ήταν εξόριστος στη Βενετία, ανέθεσε στον καλό φίλο του Μικελότσο που τον συνόδευε, την κατασκευή μίας Βιβλιοθήκης ως δώρο για τους κατοίκους της πόλης.[20]

Το 1444 ίδρυσε την πρώτη δημόσια Βιβλιοθήκη στη Φλωρεντία, στο Σαν Μάρκο. Ήταν σημαντική για το ανθρωπιστικό κίνημα της Αναγέννησης. Τη σχεδίασε ο Μικελότσο, μαθητής του Γκιμπέρτι, που συνεργάστηκε με τον Ντονατέλο. Ο Κόζιμο έδωσε τα χρήματα για την επισκευή του κτηρίου και την προμήθεια μιας καλής συλλογής βιβλίων, που οι αναγνώστες χρησιμοποιούσαν χωρίς να πληρώσουν. Η χρηματοδότηση ενός τέτοιου έργου τον έθεσε σε εξέχουσα θέση στην πόλη.[21]

Ανέθεσε στον Μικελότσο και την κατασκευή ακόμη μίας Βιβλιοθήκης για τον εγγονό του Λαυρέντιο Α΄ τον μεγαλοπρεπή.

Και τα τρία κτήρια έγιναν στο ρυθμό της Αναγέννησης και είναι σημαντικά έργα για την Τέχνη.

Ο Κόζιμο, όταν ήταν νέος, είχε τρία βιβλία και όταν έγινε 30 ετών είχε αποκτήσει 70. Μία ομάδα μορφωμένων ανδρών τον εισήγαγε στον ανθρωπισμό και του ζήτησαν τη βοήθειά του για τη διατήρηση των βιβλίων. Μεγάλωσε αγαπώντας το κίνημα και με ευχαρίστηση χορηγούσε την προσπάθεια ανανέωσης του Ελληνο-Ρωμαϊκού Πολιτισμού μέσω της λογοτεχνίας. Οι ουμανιστές του προκάλεσαν το ενδιαφέρον συλλογής βιβλίων. Ο αυστηρός τραπεζίτης ήταν ένας ρομαντικός βιβλιόφιλος, που αναζητούσε βιβλία και υποστήριζε κάθε επιχείρηση προς αναζήτηση ενός ακόμη έργου αρχαίου συγγραφέα. Χρηματοδότησε ταξίδια του Πότζιο Μπρατσιόνι στην Ελλάδα, στη Συρία και στην Αίγυπτο για το κυνήγι βιβλίων.[20] Απασχολούσε τους 45 αντιγραφείς του βιβλιοπώλη Βεσπασιάνο ντα Μπιστίτσι, που του αντέγραφαν χειρόγραφα. Όταν απεβίωσε ο ανθρωπιστής Νικολό ντε Νικόλι, πλήρωσε 6.000 φλωρίνια για τα 800 χειρόγραφά του.[22]
Οπαδός του Νεοπλατωνισμού του Πλήθωνα

Είχε επηρεαστεί από τις διαλέξεις που έκανε ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων και υποστήριξε τις προσπάθειες του Μαρσίλιο Φιτσίνο για την αναβίωση του Νεοπλατωνισμού. Ανέθεσε στον Φιτσίνο τη μετάφραση στα Λατινικά όλων των έργων του Πλάτωνα (κάτι που έγινε για πρώτη φορά) και συγκέντωσε μία τεράστια Βιβλιοθήκη που τη μοιραζόταν με διανοούμενους, όπως ο Νικολό ντε Νικόλι και ο Λεονάρντο Μπρούνι.[23]

Ίδρυσε την ‘’Πλατωνική Ακαδημία’’ στη Φλωρεντία το 1445 για τη σπουδή του Πλάτωνα.[24] Μόρφωσε τον εγγονό του Λαυρέντιο Α΄ τον μεγαλοπρεπή με το νέο τρόπο σπουδών, το «Studi Humanitatis». Ο Κόζιμο είχε τεράστια επίδραση στην πνευματική ζωή της Αναγέννησης, με τη χρηματοδότηση της επαναφοράς των Ελλήνων κλασικών συγγραφέων, μειώνοντας έτσι την επιρροή του Σχολαστικισμού.
Οικογένεια

Το 1415 νυμφεύτηκε την Κοντεσίνα των Μπάρντι, κόρη του Τζοβάνι κόμη του Βέρνιο. Ο γάμος είχε κανονιστεί από τον πατέρα του για να ενισχύσει τη σχέση του με τους παλαιούς ευγενείς Μπάρντι. Η Τράπεζά τους, από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη, είχε χρεοκοπήσει από το 1345, παρ’ όλα αυτά επηρέαζαν σε υψηλό βαθμό τα οικονομικά θέματα.[25] Είχε τέκνα:

Πέτρος ο Ποδάγρας 1416-1469, κυβερνήτης της Φλωρεντίας.
Τζοβάνι 1421-1463, τραπεζίτης.

Από μία Κιρκάσια υπηρέτρια είχε ένα μη νόμιμο γιο:

(νόθος) Κάρλο 1429-1492, ηγούμενος στο αβαείο του Σαν Σαλβατόρε.

Παραπομπές

Martines, Lauro (2011). The Social World of the Florentine Humanists, 1390–1460. University of Toronto Press, σελ. 3.
Martines, Lauro (2011). The Social World of the Florentine Humanists, 1390–1460. University of Toronto Press. p. 8.
Dale Kent: Medici, Cosimo de’. In: Dizionario Biografico degli Italiani, Vol. 73, Rome 2009, pg. 36–43, here: 36; Susan McKillop: Dante and Lumen Christi: A Proposal for the Meaning of the Tomb of Cosimo de’ Medici. In: Francis Ames-Lewis (Ed.): Cosimo ‘il Vecchio’ de’ Medici, 1389–1464, Oxford 1992, pg. 245–301, here: 245–248.
George Holmes: How the Medici became the Pope’s Bankers. In: Nicolai Rubinstein (Ed.): Florentine Studies. Politics and Society in Renaissance Florence, London 1968, pp. 357–380; Raymond de Roover: The Rise and Decline of the Medici Bank 1397–1494, Cambridge (Massachusetts)/London 1963, p. 46 f., 198, 203; Volker Reinhardt: Die Medici, 4., revised edition, Munich 2007, S. 21; John R. Hale: Die Medici und Florenz, Stuttgart 1979, p. 13; Alison Williams Lewin: Negotiating Survival, Madison 2003, p. 210 f.
Setton, Kenneth M. [ed.] (1970). The Renaissance: Maker of Modern Man. National Geographic Society, σελ. 46.
Hallam, Elizabeth (1988). The War of the Roses. New York: Weidenfeld & Nicolson, σελ. 111.
Hallam, Elizabeth (Ed.) (1988). The Wars of the Roses. New York: Weidenfeld & Nicolson, σελ. 110.
Durant, Will (1953). The Renaissance. The Story of Civilization. 5. New York: Simon and Schuster, σελ. 366.
Heinrich Lang: Zwischen Geschäft, Kunst und Macht. In: Mark Häberlein et al. (Ed.): Generationen in spätmittelalterlichen und frühneuzeitlichen Städten (ca. 1250–1750), Konstanz 2011, pp. 43–71, here: 48 f.; Volker Reinhardt: Die Medici, 4., revised edition, Munich 2007, p. 21; Raymond de Roover: The Rise and Decline of the Medici Bank 1397–1494, Cambridge (Massachusetts)/London 1963, S. 52; John R. Hale: Die Medici und Florenz, Stuttgart 1979, p. 14.
Burckhardt, Jakob (1960). The Civilization of the Renaissance in Italy. The New American Library, inc., σελ. 900.
Quoted by C.Hibbert in The Rise and Fall of the House of Medici, 1974 in Martin Longman, Italian Renaissance (Longman, 1992).
Durant, Will (1953). The Renaissance. The Story of Civilization. 5. New York: New York, σελ. 193.
Williams, Henry Smith (1905). The History of Italy. The Historians' History of the World. 9. New York: The Outlook Company, σελ. 352.
Schevill, Ferdinand (1963). Medieval and Renaissance Florence. 2. New York: Harper & Row, Publishers, σελ. 361.
Schevill, Ferdinand (1963). Medieval and Renaissance Florence. 2. New York: Harper & Row, Publishers, σελ. 360.
Durant, Will (1953). The Renaissance. The Story of Civilization. 5. New York: Simon and Schuster, σελ. 76.
R. de Roover, The Rise and Decline of the Medici Bank, 1397–1494 (Cambridge, MA, 1963), p. 28.
Taylor, F.H. (1948). The taste of angels, a history of art collecting from Rameses to Napoleon. Boston: Little, Brown, σελ. 65–66.
Jurdjevic, Mark (1999). «Civic Humanism and the Rise of the Medici». Renaissance Quarterly 52 (4): 994–1020.
Meehan, William F. (2007). «The Importance of Cosimo de Medici in Library History». Indiana Libraries Vol. 26 Number 3.
Terry-Fritsch, Allie (2012). «Florentine Convent as Practiced Place; Cosimo de'Medici, Fra Angelico, and the Public Library of San Marco». Medieval Encounters: Jewish, Christian and Muslim Culture in Confluence and Dialogue (18(2–3)): 237.
Durant, Will (1953). The Renaissance. The Story of Civilization. 5. New York: Simon and Schuster, σελ. 76–77.
Kent, Dale V. Cosimo de' Medici and the Florentine Renaissance: The patron's oeuvre. New Haven: Yale UP, 2000, pp. 34–8.
Durant, Will (1953). The Renaissance. The Story of Civilization. 5. New York: Simon and Schuster, σελ. 80.

Volker Reinhardt: Die Medici, 4., revised edition, Munich 2007, p. 20 f.; Dale Kent: The Rise of the Medici, Oxford 1978, p. 40 f., 49–61.

Πηγές
Burckhardt, Jacob, The Civilization of the Renaissance in Italy (1860) 1878.
Connell, William. Society and Individual in Renaissance Florence, 2002.
Cook, Jon (2003). "Why Renaissance? Why Florence?" History Review, 47, 44–46.
De Roover, R. The Rise and Decline of the Medici Bank, 1397–1494. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1963.
Durant, Will (1953). The Renaissance. The Story of Civilization. New York: Simon and Schuster. 1953.
Guerrieri, Francesco. Fabbri, Patrizia (1996). Palaces of Florence. Rizzoli. for the Palazzo Medici.
Kent, Dale. Cosimo De' Medici and the Florentine Renaissance: The patron's oeuvre. New Haven: Yale University Press, 2000.
Martin Roberts, Italian Renaissance. Longman, 1992.
Meehan, William F. III (2007). "The Importance of Cosimo de Medici in Library History." Indiana libraries, 26(3), 15–17. Retrieved from: http://hdl.handle.net/1805/1579
Parks, Tim. Medici Money: Banking, Metaphysics, and Art in Fifteenth-Century Florence. New York: W. W. Norton, 2005.
Padgett John F., Ansell Christopher K.,"Robust Action and the Rise of the Medici. 1400–1434", The American Journal of Sociology, Vol. 98, No. 6. (May, 1993), pp. 1259–1319.
Tomas, Natalie R. (2003). The Medici Women: Gender and Power in Renaissance Florence. Aldershot: Ashgate. ISBN 0-7546-0777-1.