.
Η Κλαούντια Καρντινάλε (Claudia Cardinale) είναι το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο της Ιταλίδας ηθοποιού Κλωντ Ζοζεφίν Ροζ Καρντινάλε (Τύνιδα, 15 Απριλίου 1938). Έχει παίξει σε περισσότερες από 150 ταινίες και τη δεκαετία 1960-1970 ήταν από τις σημαντικότερες σταρ του ιταλικού κινηματογράφου.
Βιογραφία
Καταγωγή και νεανικά χρόνια
Οι παππούδες της κατάγονταν από τη Σικελία και είχαν εγκατασταθεί στην Τυνησία την εποχή που ήταν ακόμη γαλλικό προτεκτοράτο. Οι γονείς της, η Γιολάντα και ο Φραντσέσκο, αν και είχαν γεννηθεί στην Αφρική, διατηρούσαν την ιταλική υπηκοότητα. Οι μητρικές της γλώσσες είναι τα αραβικά της Τυνησίας, τα γαλλικά και η διάλεκτος της Σικελίας. Όταν ξεκίνησε την κινηματογραφική της καριέρα στην Ιταλία, τα ιταλικά τα μιλούσε με αρκετή δυσκολία γι’ αυτό και στις πρώτες της ταινίες ντουμπλάρανε τη φωνή της.
Το 1957, κατά τη διάρκεια της «Εβδομάδας ιταλικού κινηματογράφου» στην Τύνιδα, κέρδισε στον διαγωνισμό «Η πιο ωραία Ιταλίδα της Τυνισίας»[1] διαγωνισμός του οποίου το έπαθλο ήταν ένα ταξίδι στη Βενετία για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Στη Βενετία δεν περνά απαρατήρητη και της γίνεται πρόταση να παρακολουθήσει τη Σχολή Κινηματογράφου της Ρώμης. Την πρόταση την δέχεται, όμως εγκαταλείπει τα μαθήματα μετά ένα τρίμηνο, καθώς οι επιδόσεις της στην υποκριτική δεν ήταν ιδιαίτερα καλές και η έλλειψη ευχέρειας που είχε στην ιταλική γλώσσα έκανε τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα.
Όμως η επιστροφή της στην Τύνιδα θα συνοδευτεί από μια επώδυνη ανακάλυψη: έχει μείνει έγκυος. Είναι το αποτέλεσμα μιας σύντομης και δραματικής σχέσης που είχε με έναν Γάλλο, 10 χρόνια μεγαλύτερό της, σχέση που ξεκίνησε με βίαιο τρόπο. Αποφασίζει να μην προχωρήσει σε έκτρωση και για να λύσει το προσωπικό της αδιέξοδο αποδέχεται την πρόταση για συμβόλαιο αποκλειστικότητας με την εταιρεία παραγωγής του Φράνκο Κριστάλντι και επιστρέφει στην Ιταλία.[2]
Καριέρα
1958-1960
Η πρώτη της ιταλική ταινία είναι η πολύ επιτυχημένη κωμωδία «Ο κλέψας του κλέψαντος». Αν και ο ρόλος της δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος, η φωτογένειά της την κάνει αμέσως γνωστή και αναγνωρίσιμη. Ακολουθούν άλλες δυο ταινίες, στις οποίες εργάζεται κρύβοντας από όλους την εγκυμοσύνη της. Η ψυχολογική της κατάσταση δεν είναι καθόλου καλή, έχει πάθει κατάθλιψη και κατατρύχεται από βασανιστικές σκέψεις αυτοκτονίας. Όταν πλέον έχει φτάσει στον έβδομο μήνα της, πηγαίνει στον παραγωγό για να ζητήσει διακοπή του συμβολαίου της. Ο Καστάλντι μαντεύει το πρόβλημα και αποφασίζει να τη στηρίξει. Την βοηθάει να αντιμετωπίσει την οικογένειά της (που ακόμη δεν γνωρίζει τίποτα για το θέμα) και την στέλνει στο Λονδίνο για να γεννήσει μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα του ιταλικού Τύπου.[3]
Όμως ο Καστάλντι θα της επιβάλει να συνεχίσει να κρατά κρυφή την ύπαρξη του παιδιού που θα γεννηθεί για να μην καταρρεύσει η εικόνα που είχε το κοινό γι’ αυτήν, η εικόνα μιας δροσερής και αγνής ενζενί. Δεν της είναι δυνατόν να αρνηθεί καθότι το συμβόλαιο που έχει υπογράψει τον προηγούμενο χρόνο είναι αμερικάνικου τύπου, κρατά δηλαδή η εταιρεία παραγωγής τον πλήρη έλεγχο όχι μόνο στην καριέρα της αλλά και στην ιδιωτική της ζωή. Θα κρατήσει το μυστικό της για 7 ολόκληρα χρόνια και ο γιος της ο Πάτρικ μεγαλώνει με την οικογένειά της και αναφέρεται σαν ο μικρός της αδελφός. Ούτε στον ίδιον δεν της επιτρέπουν να αποκαλύψει την πραγματική τους σχέση. Όταν μια σκανδαλοθηρική εφημερίδα δημοσιεύει την αλήθεια, η Καρντινάλε πλέον νιώθει απελευθερωμένη και διηγείται τα πάντα σε μια συνέντευξη στον δημοσιογράφο Έντσο Μπιάτζι.
1960-1970
Αρχίζει να γυρίζει τη μια ταινία μετά την άλλη. Η στρατηγική του Κριστάλντι, για να την καθιερώσει, ήταν να την βάζει να παίζει μικρούς ρόλους αλλά σε ταινίες σπουδαίων σκηνοθετών, οι οποίοι γίνονται σιγά σιγά οι δάσκαλοί της στην υποκριτική. Από το 1960 μέχρι το 1963 παίζει σε 10 ταινίες.
Το 1963 είναι μια εξαιρετική χρονιά για την καριέρα της. Συνεργάζεται με δυο από τους σπουδαιότερους Ιταλούς σκηνοθέτες: με τον Λουκίνο Βισκόντι στην ταινία Ο Γατόπαρδος και με τον Φεντερίκο Φελίνι στην ταινία 8½. Τα γυρίσματα σε κάθε ταινία θα είναι εντελώς διαφορετικά. Ο Βισκόντι αφήνει απέξω τον υπόλοιπο κόσμο, έχει ανάγκη την ησυχία για να εργαστεί, στο πλατό επικρατεί μια ατμόσφαιρα σχεδόν θρησκευτικής ευλάβειας, στο σενάριο δεν επιτρέπεται ν’ αλλαχτεί ούτε ένα κόμμα.
Σκηνή από τον Γατόπαρδο με την Καρντινάλε, τον Μπαρτ Λάνκαστερ και τον Αλέν Ντελόν
Από την άλλη, στο πλατό του Φελίνι επικρατεί αναστάτωση και ζωντάνια. Το φασαριόζικο κλίμα και ο θόρυβος τροφοδοτούν την έμπνευσή του. Αποζητά τον αυτοσχεδιασμό από τους ηθοποιούς του αλλά καταφέρνει να τους οδηγεί εκεί που θέλει αυτός. Η συμμετοχή της σε αυτές τις δυο ταινίες θα την καθιερώσουν ως αστέρι πρώτου μεγέθους. Μάλιστα η φωνή της θ’ ακουστεί για πρώτη φορά στην ταινία του Φελίνι. Θα είναι ο πρώτος σκηνοθέτης που δεν θα θελήσει να την ντουμπλάρει. Γι’ αυτόν η κάθε διαφορά είναι ποίηση, ακόμη και η τόσο ξεχωριστή βραχνή φωνή της.[4] Ο Γατόπαρδος θα αποσπάσει τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και η ερμηνεία της ως Αντζέλικα θα μείνει στην ιστορία. Η ίδια διηγείται πως ο Βισκόντι της έπλασε το βλέμμα, το χαμόγελο και της έμαθε πώς να καθοδηγεί το σώμα της.[5]
Το 1963 θα γυρίσει και την πρώτη της αμερικάνικη ταινία, τον Ροζ πάνθηρα. Ο συμπρωταγωνιστής της Ντέιβιντ Νίβεν, με το εγγλέζικο χιούμορ του, θα της χαρίσει ένα ιδιαίτερα εκκεντρικό κομπλιμέντο: «η πιο όμορφη ιταλική εφεύρεση… μετά τα σπαγγέτι!» Για 3 χρόνια θα εργαστεί μόνιμα στις ΗΠΑ, συμμετέχοντας σε πολλές ταινίες. Θα δουλέψει με πολλά διάσημα αστέρια του Χόλιγουντ όπως ο Ροκ Χάτσον, ο Μπαρτ Λάνκαστερ, ο Τόνι Κέρτις, ο Σον Κόνερι, ο Τζον Γουέιν, η Ρίτα Χέιγουορθ κ.ά..
Το 1967 παντρεύεται στην Ατλάντα των ΗΠΑ τον παραγωγό Φράνκο Κριστάλντι, ύστερα από επταετή δεσμό. Ο γάμος τους δεν είναι έγκυρος στην Ιταλία αλλά ο Κριστάλντι αποφασίζει και υιοθετεί τον γιο της Πάτρικ. Η Καρντινάλε νοιώθει ότι του χρωστάει ευγνωμοσύνη για την καριέρα της αλλά κυρίως γιατί την βοήθησε με την εγκυμοσύνη της αλλά αισθάνεται ότι ο δεσμός τους και στη συνέχεια ο γάμος τους είναι μια προσπάθεια από την πλευρά του να την κρατάει βασανιστικά δέσμια της εταιρείας παραγωγής του.[6]
1970-1980
Στις αρχές της δεκαετίας θα γυρίσει στην Ιταλία, όπου θα λάβει μέρος σε αρκετές ευρωπαϊκές παραγωγές. Η ταινία που θα καθορίσει την μετέπειτα πορεία της έρχεται το 1973-4. Είναι η ταινία Αίμα στην κόψη του ξυραφιού με σκηνοθέτη τον Πασκουάλε Σκουιτιέρι. Η Καρντινάλε θα γοητευτεί από τον αντικομφορμιστή ναπολετάνο σκηνοθέτη και θα σχετιστεί μαζί του. Την έχει πια εξαντλήσει η τυφλή υπακοή στον μέντορά της τον Κριστάλντι. Με τον συνομήλικό της Σκουιτιέρι νιώθει να βρίσκει την ανεμελιά και την ελευθερία που δεν χάρηκε στα νεανικά της χρόνια.[7] Το 1975 εγκαταλείπει τον Κριστάλντι ο οποίος την εκδικείται όσο μπορεί, παρακινώντας πολλούς σκηνοθέτες να μην εργαστούν μαζί της και για περίπου 2 χρόνια η καριέρα της θα περάσει κρίση. Θα γυρίσει αρκετές ταινίες με τον Σκουιτιέρι και το 1979 θα αποκτήσει μια κόρη μαζί του. Η σχέση τους θα κρατήσει μέχρι το 1999.
1980-2000
Συμμετέχει σε πολλές ιταλικές ταινίες αλλά και σε αρκετές σημαντικές διεθνείς παραγωγές όπως το Φιτζκαράλντο του Βέρνερ Χέρτζογκ. Αυξάνονται οι συμμετοχές της σε γαλλόφωνες ταινίες και τελικά το 1989 μετακομίζει στο Παρίσι, όπου νιώθει περισσότερο άνετα λόγω της γλώσσας. Το 1993 της απονέμεται ο Χρυσός Λέων για το σύνολο της καριέρας της στο Φεστιβάλ της Βενετίας.
Από το 1977 και μετά συμμετέχει σε περισσότερες από 10 διεθνείς παραγωγές για την τηλεόραση. Σημαντικότερες ήταν 2 μίνι σειρές ο Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ του Φράνκο Τζεφιρέλι (1977) και η Γαλλική επανάσταση (1989).[8]
Claudia Cardinale, Women's World Awards 2009 a.jpg
2000 έως σήμερα
Το 2002 της απονέμεται η Χρυσή Άρκτος για το σύνολο της καριέρας της στο Φεστιβάλ του Βερολίνου.[9]
Δεν είχε ποτέ τολμήσει να παίξει στο θέατρο γιατί θεωρούσε πάντα ότι η φωνή της δεν θα είχε την κατάλληλη απήχηση σε ζωντανό ακροατήριο. Τελικά το 2000 πείθεται να παίξει στη Βενετσιάνα που ανεβαίνει σε θέατρο του Παρισιού. Ακολουθεί μια τουρνέ στην Ιταλία το 2002/2003 με έργο του Πιραντέλλο σε σκηνοθεσία Σκουιτιέρι. Το 2005 συμμετέχει σε ανέβασμα του Γλυκού πουλιού της νιότης και τον επόμενο χρόνο του Γυάλινου κόσμου του Τένεσι Ουίλιαμς.
Το 2011 την τιμούν με τη Χρυσή Λεοπάρδαλη για τη συνολική της καριέρα στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο.
Τα τελευταία χρόνια έχει εργαστεί με αρκετούς νέους σκηνοθέτες στην πρώτη τους δουλειά, αμειβόμενη ακόμη και με ελάχιστα χρήματα γιατί της αρέσει να προσφέρει τη βοήθειά της σε νέους καλλιτέχνες.[10]
Έχει παρασημοφορηθεί 2 φορές (1995 και 2002)από την Ιταλική Δημοκρατία για την προσφορά της στην 7η Τέχνη και έχει τιμηθεί με το παράσημο του Ιππότη και του Αξιωματικού της Λεγεώνας της Τιμής από την Γαλλική Δημοκρατία.
Από το 2000 είναι Πρέσβειρα Καλής Θέλησης της ΟΥΝΕΣΚΟ για την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών.
Φιλμογραφία
Έτος Πρωτότυπος τίτλος Ελληνικός τίτλος Σκηνοθέτης
1958 Goha Ο γιος της σκλάβας Ζακ Μπαρατιέ
1958 I soliti ignoti Ο κλέψας του κλέψαντος Μάριο Μονιτσέλι
1958 3 straniere a Roma Κλάουντιο Γκόρα
1959 La prima notte Αλμπέρτο Καβαλκάντι
1959 Il magistrato Λουίτζι Τζάμπα
1959 Un maledetto imbroglio Είμαστε όλοι ένοχοι Πιέτρο Τζέρμι
1959 L'audace colpo dei soliti ignoti Οι μικροαποατεώνες, Ο κλέψας του κλέψαντος no 2 Νάννι Λόυ
1959 Upstairs and Downstairs Ζητείται καμαριέρα Ραλφ Τόμας
1960 Il bell'Antonio Μάουρο Μπολονίνι
1960 Vento del Sud Πάθος και αίμα Έντσο Προβεντσάλε
1960 Austerlitz Ο Ναπολέων στο Αούστερλιτς Άμπελ Γκανς
1960 Rocco e i suoi fratelli Ο Ρόκο και τ' Αδέλφια του Λουκίνο Βισκόντι
1960 I delfini Φλογισμένα νιάτα Τσίτο Μαζέλλι
1961 La ragazza con la valigia Το κορίτσι με την βαλίτσα Βαλέριο Τζουρλίνι
1961 Les lions sont lâchés Τα λιοντάρια αφέθηκαν ελεύθερα Ανρί Βερνέιγ
1961 La viaccia Ο δρόμος των κακόφημων σπιτιών Μάουρο Μπολονίνι
1962 Cartouche Καρτούς Φιλίπ ντε Μπροκά
1962 Senilità Όταν η σαρξ υποκύπτει Μάουρο Μπολονίνι
1963 8½ 8½ Φεντερίκο Φελίνι
1963 Il Gattopardo Ο Γατόπαρδος Λουκίνο Βισκόντι
1963 The Pink Panther Ο ροζ πάνθηρας Μπλέικ Έντουαρντς
1963 La ragazza di Bube Το κορίτσι του Μπούμπε Λουίτζι Κομεντσίνι
1964 Gli indifferenti Οι αδιάφοροι Τσίτο Μαζέλλι
1964 Circus World Το μεγαλύτερο τσίρκο του κόσμου Χένρυ Χάθαγουαίη
1964 Il magnifico cornuto Ένας υπέροχος κερατάς Αντόνιο Πιετράντζελι
1965 Vaghe stelle dell'Orsa Τα μακρινά αστέρια της άρκτου Λουκίνο Βισκόντι
1965 Blindfold Το εξπρές των κατασκόπων Φίλιπ Ντιουν
1966 Lost Command Χαμένη ταξιαρχία Μαρκ Ρόμπσον
1966 The Professionals Οι επαγγελματίες Ρίτσαρντ Μπρουκς
1966 Le fate Οι βασίλισσες Μάριο Μονιτσέλι (σπονδυλωτή ταινία)
1966 Una rosa per tutti Ένα τριαντάφυλλο για όλους Φράνκο Ρόσσι
1967 Don't Make Waves Πώς θα πετύχετε στον έρωτα Αλεξάντερ Μακέντρικ
1968 Il giorno della civetta Μαφία Νταμιάνο Νταμιάνι
1968 The Hell with Heroes Φυγή προς την κόλαση Τζόζεφ Σάρτζεντ
1968 Ruba al prossimo tuo Ένα μοναδικό ζευγάρι Τσίτο Μαζέλλι
1968 C'era una volta il West Κάποτε στη Δύση Σέρτζιο Λεόνε
1969 Certo, certissimo, anzi... probabile Ναι μεν... αλλά Μαρτσέλο Φοντάτο
1969 Nell'anno del Signore Λουίτζι Μάνι
1969 Krasnaya palatka Κοντά στον κόκκινο ήλιο Μιχαήλ Καλατόζοφ
1970 The Adventures of Gerard Οι περιπέτειες του Ζεράρντ ή Υπό τας διαταγάς του Ναπολέοντος Γέρζι Σκολιμόφσκι
1971 Popsy Pop Διαμαντένιο δόλωμα Ζαν Ερμάν
1971 Bello, onesto, emigrato Australia sposerebbe compaesana illibata Νύφη κατά παραγγελία Λουίτζι Τζάμπα
1972 L'udienza Ο πειρασμός Μάρκο Φερρέρι
1972 Les pétroleuses Δυο λησταρχίνες σαρώνουν το Γουέστ Κριστιάν Ζακ
1972 La scoumoune Ο σημαδεμένος Χοσέ Τζιοβάννι
1972 Days of Fury Οργισμένο καλοκαίρι Αντόνιο Καλέντα
1974 I guappi Αίμα στην κόψη του ξυραφιού Πασκουάλε Σκουιτιέρι
1974 Gruppo di famiglia in un interno Η γοητεία της αμαρτίας Λουκίνο Βισκόντι
1975 Libera, amore mio! Μια σφαίρα έγραψε το τέλος Μάουρο Μπολονίνι
1975 A mezzanotte va la ronda del piacere Τρελές γυναίκες τα μεσάνυχτα Μαρτσέλο Φοντάτο
1975 Qui comincia l'avventura Κάρλο Ντι Πάλμα
1976 Il comune senso del pudore Εντιμότατοι πολίτες στον κόσμο της τσόντας Αλμπέρτο Σόρντι
1977 Il prefetto di ferro Ο νόμος είμαι εγώ Πασκουάλε Σκουιτιέρι
1977 Goodbye & Amen (L'uomo della CIA) Ο εκτελεστής της CIA Νταμιάνο Νταμιάνι
1978 L'arma Η εκδίκηση Τζέρυ Τζέιμσον και Πασκουάλε Σκουιτιέρι
1978 Corleone Ο τσάμπιον του υποκόσμου Πασκουάλε Σκουιτιέρι
1978 La part du feu Ετιέν Περιέ
1978 La petite fille en velours bleu Άλαν Μπρίτζες
1979 Escape to Athena Απόδραση στην Αθήνα Γιώργος Κοσμάτος
1980 Si salvi chi vuole Ρομπέρτο Φαέντσα
1981 The Salamander Μυστική οργάνωση «Σαλαμάνδρα» Πήτερ Τσίννερ
1981 La pelle Το δέρμα Λιλιάνα Καβάνι
1982 Fitzcarraldo Φιτζκαράλντο, ο Τυχοδιώκτης του Αμαζονίου Βέρνερ Χέρτζογκ
1982 Le cadeau Ένα δώρο για το κρεβάτι σου Μισέλ Λανγκ
1983 Le ruffian Χοσέ Τζιοβάννι
1984 Enrico IV Ερρίκος Δ' Μάρκο Μπελόκιο
1984 Claretta Κλαρέτα Πασκουάλε Σκουιτιέρι
1985 La donna delle meraviglie Αλμπέρτο Μπεβιλάκουα
1985 L'été prochain Ναντίν Τρεντινιάν
1987 Un homme amoureux Ένας ερωτευμένος άνθρωπος Ντιάν Κυρύς
1988 Blu elettrico Ελφρίντε Γκενγκ
1989 Hiver 54, l'abbé Pierre Ντενίς Αμάρ
1990 Atto di dolore Η θυσία της μάνας Πασκουάλε Σκουιτιέρι
1990 La batalla de los Tres Reyes Souheil Ben-Barka και Uchkun Nazaro
1991 Mayrig Ανρί Βερνέιγ
1992 588 Rue Paradis Ανρί Βερνέιγ
1993 Son of the Pink Panther Ο γιος του ροζ Πάνθηρα Μπλέικ Έντουαρντς
1994 Elles ne pensent qu'à ça... Σαρλότ Ντυμπρέιγ
1996 Un été à La Goulette Φέρεντ Μπουχεντίρ
1997 Sous les pieds des femmes Ρακιντά Κριμ
1997 Stupor Mundi Πασκουάλε Σκουιτιέρι
1998 Riches, belles, etc. Μπανί Γκοντιγιό
1999 Li chiamarono... briganti! Πασκουάλε Σκουιτιέρι
2002 And Now... Ladies and Gentlemen Κλοντ Λελούς
2005 Le démon de midi Marie-Pascale Osterrieth
2007 Cherche fiancé tous frais payés Αλίν Ίσερμαν
2009 Le Fil Μεχντί Μπεν Αττία
2010 Signora Enrica Αλί Ιλχάν
2010 Un balcon sur la mer Θέα στη θάλασσα Νικόλ Γκαρσία
2011 Father Πασκουάλε Σκουιτιέρι
2011 Joy de V. Νάντια Σζολντ
2012 Gebo e l'ombra Ο Γκέμπο και η σκιά του[11] Μανουέλ ντε Ολιβέιρα
2012 Deauville Μιγκέλ Κρουζ Καρετέρο
2012 Piccolina bella Άννα Σκαλιόνε
2012 El artista y la modelo Φερνάντο Τρουέμπα
2014 The Silent Mountain Το σιωπηλό βουνό Ερνστ Γκόσνερ
2014 Ultima fermata Τζιανμπατίστα Ασάντι
2014 Effie Gray Η σκανδαλώδης ζωή της Effie Gray Ρίτσαρντ Λάξτον
2014 Les Francis Φαμπρίς Μπεγκοτί
2015 Una gita a Roma Καρίν Πρόια
2015 Twice Upon a Time in the West Μπορίς Ντεσπόντοφ
2015 All Roads Lead to Rome Έλλα Λεμχάγκεν
Παραπομπές
Καρντινάλε & Μόρι 1997, σελίδες 37-38.
Lancia & Minelli 2009, σελ. 15.
Καρντινάλε & Μόρι 1997, σελ. 49.
«A Tribute to Claudia Cardinale – Biography». Claudia Cardinale Biography. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2015.
Καρντινάλε & Μόρι 1997, σελ. 99.
Καρντινάλε & Μόρι 1997, σελ. 71.
Καρντινάλε & Μόρι 1997, σελίδες 82-83.
Lancia & Minelli 2009, σελ. 20.
Internationale Filmfestpiele Berlin (2002). «PRIZES & HONOURS 2002». Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2015.
«Κλαούντια Καρντινάλε: «Δεν μπορεί κανείς να σταματήσει το χρόνο»». euronews. 24 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2015.
Γιάννης Ζουμπουλάκης (6 Σεπτεμβρίου 2012). «Κλάουντια Καρντινάλε: «Ηρεμείς μόνον όταν ακολουθείς την ηλικία σου»». Το Βήμα.
Πηγές
Κλαούντια Καρντινάλε, Άννα Μαρία Μόρι (1997). Εγώ, η Κλάουντια. Εξάντας. ISBN 960-256-332-Χ.
Enrico Lancia, Fabio Minelli (2009). Claudia Cardinale. Gremese. ISBN 9788884404954.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
«Claudia Cardinale». imdb.com.
Official-claudiacardinale.com
Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Claudia Cardinale (έκδοση 677921767) της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
