Ο Μεγκνάντ Σάχα (Meghnad Saha, στα Μπενγκάλι:মেঘনাদ সাহা, 6 Οκτωβρίου 1893 – 16 Φεβρουαρίου 1956) ήταν Ινδός φυσικός του οποίου η θεωρητική έρευνα επί του θερμικού ιονισμού είχε μεγάλη σημασία στην Αστροφυσική.
Ο Σάχα γεννήθηκε στο χωριό Σαορατόλι (Shaoratoli) κοντά στην Ντάκα (στο σημερινό Μπανγκλαντές) και ήταν γιος του Jagannath Saha. Σπούδασε στο Κολέγιο της Ντάκα και αργότερα στο Presidency College της Καλκούτας. Συμφοιτητές του υπήρξαν οι Σατυέντρα Μπόουζ και J. N. Mukherjee. Ο Σάχα ήταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Αλαχαμπάντ από το 1923 ως το 1938 και στη συνέχεια καθηγητής και κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλκούτας μέχρι τον θάνατό του.
Ο Σάχα επενόησε ένα όργανο για τη μέτρηση της πιέσεως του ηλιακού φωτός. Η μεγαλύτερη συμβολή του στην Επιστήμη ωστόσο είναι η γνωστή ως Εξίσωση Σάχα ή «Εξίσωση (θερμικού) ιονισμού Σάχα», την οποία ο ίδιος αρχικώς είχε ονομάσει «εξίσωση της αντιδράσεως - ισοβαρούς για τον ιονισμό», που συγκαταλέγεται ανάμεσα στις σημαντικότερες εξισώσεις της Αστροφυσικής. Αποτελεί ένα από τα βασικά εργαλεία για την ερμηνεία των αστρικών φασμάτων. Με γνωστή τη θερμοκρασία της επιφάνειας ενός αστέρα από την κατανομή μέλανος σώματος του φωτός του, η Εξίσωση Σάχα προσδιορίζει την κατάσταση ιονισμού των διάφορων στοιχείων της ύλης στον αστέρα.
Ο συμπατριώτης του Σάχα, φυσικός και συγγραφέας Τζαγιάντ Νάρλικαρ έγραψε:
«Η εξίσωση ιονισμού του Μέγκναντ Σάχα (περ. 1920), που άνοιξε τον δρόμο για την Αστροφυσική των απλανών αστέρων, ήταν ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της ινδικής επιστήμης του εικοστού αιώνα και θα άξιζε ένα Βραβείο Νόμπελ» (The Scientific Edge, Penguin Books, 2003, σ. 127)
Ο ίδιος ο Σάχα έγραψε για τον εαυτό του:
«Οι επιστήμονες κατηγορούνται συχνά ότι ζουν σε ένα «φιλντισένιο πύργο» και δεν ασχολούνται με τις πραγματικότητες της ζωής. Και πέρα από την επαφή μου με πολιτικά κινήματα στην εφηβεία μου, είχα ζήσει κι εγώ σε ένα τέτοιο πύργο ως το 1930. Αλλά η επιστήμη και η τεχνολογία σήμερα είναι εξίσου σημαντικές για τη διοίκηση μιας χώρας όσο ο νόμος και η τάξη. Γλίστρησα βαθμιαία στην πολιτική επειδή ήθελα να φανώ κάπως χρήσιμος για τη χώρα με τον δικό μου ταπεινό τρόπο.»[7]
Ο Σάχα έγινε μέλος της βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας το 1927 και υπήρξε ο κυριότερος οργανωτής επιστημονικών εταιρειών όπως η ινδική «Εθνική Ακαδημία Επιστημών» (1930), η «Ινδική Φυσική Εταιρεία» (1934), το «Ινδικό Ινστιτούτο Επιστήμης» (1935) και η «Ινδική `Ενωση για την Καλλιέργεια της Επιστήμης» (1944). Συνδέεται εξάλλου με την ίδρυση του Τμήματος Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Αλαχαμπάντ και του (ομώνυμου σήμερα) Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής Σάχα, το 1943 στην Καλκούτα, ενώ ίδρυσε και το περιοδικό «Επιστήμη και Πολιτισμός» (Science and Culture), του οποίου ήταν αρχισυντάκτης μέχρι τον θάνατό του.
Ο Σάχα υπήρξε εκτός των άλλων ο κυριότερος αρχιτέκτονας του σχεδιασμού των έργων διαχειρίσεως των ποταμών της Ινδίας και επιμελήθηκε των αρχικών σχεδίων για τα έργα της κοιλάδας Damodar.
Σημειώσεις και παραπομπές
(Αγγλικά) SNAC. w6pg6881. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Meghnad-N-Saha. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
«Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Great Russian Entsiklopedia, JSC. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00033790050074156.
www.astro.washington.edu/users/anamunn/Astro101/RBSEU/stellar_spectroscopy_introduction.html.
www.noao.edu/education/astrobits/files/Stellar-Spectroscopy-Abits.pdf.
Meghnad Saha
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Ο ιστοτόπος της Ινδικής Ενώσεως για την Καλλιέργεια της Επιστήμης
Ινδική Φυσική Εταιρεία
Βιογραφία του Σάχα στο Calcuttaweb.com
Νεκρολογία σε αμερικανικό αστρονομικό περιοδικό
Βιογραφία του Σάχα, από τη «Banglapedia»
ScienceWorld: Η Εξίσωση Σάχα
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
