Ο Τζαβαχαρλάλ Νεχρού ή ορθότερα Τζαβαχάρ-λαλ Νεχρού (जवाहरलाल नेहरू, 14 Νοεμβρίου 1889 – 27 Μαΐου 1964) ο και επονομαζόμενος «Παντίτ» (= μορφωμένος) ήταν Ινδός πολιτικός, ηγέτης του κινήματος της ανεξαρτησίας που διετέλεσε πρώτος πρωθυπουργός της ανεξάρτητης Ινδίας και ένας από τους ιδρυτές του Κινήματος των Αδεσμεύτων. Ήταν ο πατέρας της Ίντιρα Γκάντι και παππούς του Ρατζίβ Γκάντι. Θεωρείται ο αρχιτέκτονας της σύγχρονης Ινδίας.
Πρώιμα χρόνια
Ο Τζ. Νεχρού, δόκιμος στη σχολή Χάρροου
Ο Τζαβαχαρλάλ Νεχρού γεννήθηκε στις 14 Νοεμβρίου του 1889 στην Αλλαχαμπάντ της πολιτείας Ούταρ Πραντές των Βρετανικών Ινδιών, σε ιδιαίτερα πλούσιο περιβάλλον. Ήταν γιος του Ινδού νομομαθή και πολιτικού Μοτιλάλ Νεχρού (1861 – 1931) που υπήρξε ένας από τους ηγέτες του μετριοπαθούς ινδικού εθνικιστικού κινήματος και δύο φορές πρόεδρος tου κόμματος του εθνικού Κογκρέσου. Γενικά μεγάλωσε σε πλούσιο περιβάλλον με ιδιαίτερες ανέσεις με κουβερνάντες λαμβάνοντας και την πρώτη του εκπαίδευση με δασκάλους στο σπίτι. Αρχικά έδειξε μια κλίση στη θεοσοφία, που γρήγορα όμως εγκατέλειψε αναπτύσσοντας εθνικιστικές τάσεις επηρεαζόμενος από τους πολέμους της εποχής του όπως ο πόλεμος των Μπόερ και ο Ρωσοϊαπωνικός Πόλεμος.
Το 1905 μετέβη στην Αγγλία στη σχολή Χάρροου και ακολούθως συνέχισε σπουδές στο Trinity College, Κέιμπριτζ, απ΄ όπου και αποφοίτησε το 1910 με πτυχίο στις φυσικές επιστήμες. Την εποχή εκείνη φέρεται να είχε επηρεαστεί έντονα από τον αγώνα ανεξαρτησίας του Γαριβάλδη στην Ιταλία οραματιζόμενος την ανεξαρτησία της πατρίδος του. Συμπληρώνοντας τις σπουδές του στο Λονδίνο στα νομικά επέστρεψε στη γενέτειρά του τον Αύγουστο του 1912, όπου και ανέλαβε δικηγόρος στο ανώτατο δικαστήριο της πόλης.
Αρχή πολιτικής καριέρας
Ο δικηγόρος Τζαβαχαρλάλ Νεχρού
Ο Τζαβαχαρλάλ Νεχρού από την επιστροφή του άρχισε ν' ασχολείται με την πολιτική, ακολουθώντας τον πατέρα του. Παρακολουθώντας το ετήσιο συνέδριο του εθνικού κογκρέσου στη Πάτνα το 1912 έδειξε μάλλον ν΄ απογοητεύεται όπου και προσχώρησε το επόμενο έτος στο κίνημα του Μαχάτμα Γκάντι, βοηθώντας τον για την οικονομική βοήθεια των ακτιβιστών της Ν. Αφρικής.
Όταν ξέσπασε ο Α' Π.Π. ο Τζ. Νεχρού υπηρέτησε σε επαρχιακές γραμματείες παραμένοντας γύρω από τη γενέτειρά του κάνοντας και τις πρώτες του δημόσιες δηλώσεις για την ανεξαρτησία των Ινδιών, που για την εποχή εκείνη οι λόγοι του κρίθηκαν ιδιαίτερα ριζοσπαστικοί. Το 1916 λόγω της χαλαρής προσκόλλησής του στις παραδόσεις και απαλλαγμένος από κάθε θρησκευτική μυστικοπαθή έμπνευση κατάφερε να προσκαλέσει, στην αρχοντική οικία του, τους εκπροσώπους των δύο μεγαλυτέρων θρησκευτικών δογμάτων Ινδουιστών, μέλη του κογκρέσου, και των Μουσουλμάνων για μια αναγκαία προσέγγιση όπου και στο τέλος του ίδιου έτους συνομολογήθηκε το σύμφωνο Λακνάου που απέβλεπε σε μια περισσότερο φιλελεύθερη πολιτική εκ μέρους της Αγγλίας. Τότε γνώρισε από κοντά και τον Μαχάτμα Γκάντι του οποίου και έγινε πιστός μαθητής ακολουθώντας τις νουθεσίες του.
Την ίδια εποχή σχεδόν όλοι οι εθνικιστές ηγέτες της Ινδίας είχαν ενωθεί σε κοινό αγώνα αναγνώρισης καθεστώτος εκ μέρους της Αγγλίας όμοιο με εκείνα της Αυστραλίας, του Καναδά, της Ν. Ζηλανδίας κ.λπ. Στην αρχή κάποιοι εξ αυτών συνελήφθησαν πλην όμως τελικά η Αγγλία μετά από έντονες διαμαρτυρίες υποχώρησε κάνοντας πολλές παραχωρήσεις.
Μαθητής του Γκάντι
Νεχρού και Γκάντι (1929)
O Τζαβαχαρλάλ Νεχρού παραμένοντας μαθητής του Γκάντι και ακολουθώντας τις οδηγίες του, γρήγορα αναδείχθηκε από το 1920 σε εξέχουσα πολιτική προσωπικότητα του κόμματος του Κογκρέσου, όπου στη δεκαετία που ακολούθησε εξελέγη δύο φορές γενικός γραμματέας του κόμματος. Στις 3 Δεκεμβρίου του 1928 ο Γκάντι σε μια επιστολή του προς τον Νεχρού κατέληγε με την εξής ευχή:
"Μακάρι ο Θεός να σου δώσει μακροημέρευση και να σε αξιώσει να γίνεις εσύ ο εκλεκτός του, για να ελευθερώσεις την Ινδία από το ζυγό".
Βέβαια ο Γκάντι είχε διαβλέψει ότι για να προχωρήσει και να διευρύνει τη δράση του έπρεπε να έχει τη βοήθεια ενός νεότερου ηγέτη, και η ιστορία εν προκειμένω δικαίωσε την εκλογή του αυτή. Όταν τότε διατυπώθηκαν κάποιες αντιρρήσεις όπως ότι ο Νεχρού ήταν άθεος, ο Γκάντι απάντησε: "Ο Τζαβαχαρλάλ βρίσκεται πιο κοντά στο Θεό από πολλούς άλλους θεοφοβούμενους". Σε άλλη δε κατηγορία κατά του Νεχρού ότι δάσκαλός του ήταν ένας σοσιαλιστής ο Γκάντι απάντησε: "Το πρόγραμμά μου ανοίγει το δρόμο προς τον σοσιαλισμό". Παρά ταύτα η πολιτική μαθητεία και καθοδήγηση του Νεχρού υπό τον Γκάντι θα σταματήσει το 1929, αν και η πολιτική σχέση των δύο ανδρών συνεχίστηκε μέχρι το θάνατο του Γκάντι.
To 1923 εκλέγεται πρώτη φορά γενικός γραμματέας του κόμματος του Κογκρέσου, και τον ίδιο χρόνο εκλέγεται πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου της γενέτειράς του. Το δε 1927 στη σύνοδο του Μαντράς εκλέγεται για δεύτερη φορά γενικός γραμματέας του κόμματος, όπου και αρχίζει να υποκινεί τους πληθυσμούς κατά της τότε άρχουσας τάξης των Πριγκίπων - Μαχαραγιάδων και για την ανεξαρτησία της χώρας, προσπαθώντας παράλληλα να διεθνοποιήσει το αίτημα αυτό της ανεξαρτησίας. Αν και στην αρχή ήταν αντίθετοι των ενεργειών αυτών τόσο ο πατέρας του όσο και ο Γκάντι τελικά συμφώνησαν στην έκδοση ψηφίσματος υπέρ της ανεξαρτησίας, παρότι προηγούμενο είχε απορριφθεί.
Αγώνας ανεξαρτησίας
Τον Δεκέμβριο του 1929 αναλαμβάνοντας ο Τζαβαχαρλάλ Νεχρού την προεδρία του κόμματος στο συνέδριο που συνήλθε στη Λαχώρη και συγκεκριμένα κατά τη συνεδρίαση στις 29 Δεκεμβρίου εισήγαγε το ιστορικό ψήφισμα για ανεξαρτησία καταγγέλλοντας ταυτόχρονα την Αγγλία για παραβατικότητες αναφέροντας σ' αυτό μεταξύ άλλων:
"Πιστεύουμε ότι αυτό (η ανεξαρτησία) αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα του Ινδικού λαού, από κάθε άλλο λαό, να έχει ελευθερία και να απολαμβάνει τους καρπούς του μόχθου του και να καλύπτει τις ανάγκες της ζωής, έτσι ώστε να μπορεί να έχει πλήρη ευκαιρίες ανάπτυξης. Πιστεύουμε επίσης ότι αν οποιαδήποτε κυβέρνηση στερεί από ένα λαό αυτών των δικαιωμάτων και τον καταπιέζει, τότε ο λαός έχει ένα επιπλέον δικαίωμα να τροποποιήσει ή να καταργήσει αυτό. Η βρετανική κυβέρνηση στην Ινδία δεν έχει μόνο στερήσει από τους Ινδούς την ελευθερία τους, αλλά βασίστηκε στην εκμετάλλευση των λαϊκών μαζών της, και έχει καταστρέψει την Ινδία οικονομικά, πολιτικά, πολιτιστικά και πνευματικά. Πιστεύουμε επομένως, ότι η Ινδία πρέπει να διακόψει τη βρετανική σύνδεση της και την επίτευξη Purna Swaraj ή πλήρη ανεξαρτησία".
Τα μεσάνυχτα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς του 1930, βρισκόμενος ήδη στη φυλακή ο Γκάντι, ο Νεχρού υψώνει στη Λαχώρη την τρίχρωμη σημαία της ανεξαρτησίας, που αποτέλεσε ορόσημο της βίαιης κατά των Άγγλων επίθεσης όπου και φυλακίσθηκε από τότε επανειλημμένα και ιδιαίτερα μεταξύ των ετών 1942 και 1945.
Τον Νοέμβριο του 1930 ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Ράμσαιη Μακντόναλντ, κατόπιν υπόδειξης της επιτροπής Σάιμον που είχε συσταθεί για να εξετάσει το ινδικό ζήτημα και τη δημιουργία συντάγματος, αποφάσισε να συγκαλέσει στο Λονδίνο τις λεγόμενες "Διασκέψεις στρογγυλής τραπέζης" όπου όλοι οι Ινδοί πολιτικοί ηγέτες θα συμμετείχαν ισότιμα. Στη πρώτη διάσκεψη (Νοέμβριος 1930) απουσίασε το κόμμα του Κογκρέσου αφού οι ηγέτες του ήταν φυλακή. Έτσι τον Ιανουάριο του 1931 απελευθερώνονται ο Γκάντι, ο Νεχρού, ο πατέρας του Μοτιλάλ κ.ά. και στις 17 Φεβρουαρίου ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις του Γκάντι με τον Αντιβασιλέα Έργουϊν όπου και επήλθε συμφωνία αποδοχής καθεστώτος "ντομίνιον", πλην όμως η επόμενη διάσκεψη στο Λονδίνο απέτυχε μετά τη σύγκρουση του Γκάντι με όλους τους άλλους εκπροσώπους της Ινδίας. Τότε σχεδόν όλος ο αγγλικός τύπος καταφέρονταν προς το κόμμα του Κογκρέσου.
Δύο μέρες πριν την επιστροφή του Γκάντι στη Βομβάη (28 Δεκεμβρίου 1931), συλλαμβάνονται και βρίσκονται πάλι φυλακή ο Νεχρού και άλλοι ηγέτες του κόμματος του Κογκρέσου. Η νέα εκστρατεία για πολιτική ανυπακοή φέρνει και τον Γκάντι στη φυλακή (3 Ιανουαρίου). Μέχρι τον Απρίλιο του 1932 οι κρατούμενοι είχαν ξεπεράσει τους 30.000. Τον Ιούλιο όμως μειώθηκαν στους 5.000.
Τελικά ο Γκάντι μετά από επαναλαμβανόμενες απεργίας πείνας απελευθερώνεται το 1933 και μαζί του ο Νεχρού κ.ά., η δε εκστρατεία ανυπακοής ανεστάλη το 1934 και τον επόμενο χρόνο στις 2 Αυγούστου του 1935 η Ινδία απέκτησε το πρώτο οργανικό σύνταγμα το λεγόμενο "Ινδικό Νόμο" που είχε προτείνει η επιτροπή Σάιμον και που η εφαρμογή του ξεκίνησε το 1937. Ο Νόμος αυτός επέφερε αξιόλογη διεύρυνση του εκλογικού σώματος, με δικαίωμα ψήφου και των δύο φύλων με σύστημα διαρχίας και ομοσπονδιακή συνέλευση. Το κόμμα του Κογκρέσου την περίοδο 1938 – 1939 αποτελούσε ένα μαζικό κόμμα με 4.400.000 μέλη ενώ το 1935 δεν ξεπερνούσε τις 500.000. Η αύξηση αυτή φέρεται να ήταν καθαρή επιτυχία του Νεχρού απ΄ όταν ανέλαβε την προεδρία του κόμματος. Η δε σχέση μεταξύ του κόμματος αυτού και της Αντιβασιλείας την περίοδο 1937 – 1939 είχε χαρακτηριστεί «μήνας του μέλιτος».
Β' Παγκόσμιος Πόλεμος
Όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Ινδία στις 3 Σεπτεμβρίου του 1939 κηρύχθηκε, όπως ήταν φυσικό, εμπόλεμη χώρα στο πλευρό της Αγγλίας, αυτό όμως συνέβη χωρίς προηγούμενη διαβούλευση με τους πολιτικούς εκπροσώπους της Ινδίας με συνέπεια να επέλθει ρήξη μεταξύ του Κογκρέσου και του Άγγλου Κυβερνήτη Λόρδου Λίνλιθγκοου, του οποίου την ενέργεια και καταδίκασε (23 Οκτωβρίου του 1939). Στη διαμάχη αυτή ενεπλάκη ο Νεχρού υποβάλλοντας αξιώσεις υπό μορφή υποσχετικών όρων εκ μέρους της Αγγλίας υπέρ της ανεξαρτησίας της Ινδίας αμέσως μετά τον πόλεμο επιτρέποντας ελεύθερη εκλογή συντακτικής συνέλευσης με νέο σύνταγμα καθώς και μερικές βασικές τροποποιήσεις στη διοίκηση του ινδικού στρατού. Παρότι οι αξιώσεις αυτές χαρακτηρίστηκαν "άνευ σοβαρότητας", τόσο ο Γκάντι όσο και ο Νεχρού τελικά πήραν θέση υπέρ της Αγγλίας ώστε ο λόγος τους να έχει μεγαλύτερη βαρύτητα στο μέλλον
Πέντε μήνες όμως αργότερα (Μάρτιος 1940), ξεσπάει η μεγαλύτερη μέχρι τότε διασπαστική κίνηση εκ μέρους των Μουσουλμάνων θέτοντας ψήφισμα για αναγνώριση ανεξάρτητου μουσουλμανικού κράτους, με το όνομα Πακιστάν. Στη κίνηση αυτή συμμετέχουν και οι Μουσουλμάνοι της ανατολικής Ινδίας που αργότερα θα ονομαστεί Μπανγκλαντές. Ο Νεχρού θα χαρακτηρίσει την κίνηση αυτή ως το μεγαλύτερο πλήγμα για την ενότητα στον αγώνα της ανεξαρτησίας αφού και μόνο αυτό αποκάλυπτε την αναγκαιότητα τουλάχιστον της αγγλικής διαιτησίας.
Συνέπεια αυτών ήταν να ξεσπάσει ένα κύμα γενικής πολιτικής ανυπακοής και διάλυσης της τότε διοίκησης. Σε αντίδραση αυτών ακολουθούν εκ μέρους των Άγγλων πολυάριθμες συλλήψεις (πολλών δεκάδων χιλιάδων), καθώς και ένοπλες συμπλοκές κατά τις οποίες το κόμμα του Κογκρέσου κηρύχθηκε παράνομο και όλα τα μέλη του συνελήφθησαν μεταξύ των οποίων και ο Νεχρού, καταδικασθείς σε φυλάκιση 4 ετών. Την περίοδο αυτή οι Μουσουλμάνοι βρίσκουν την ευκαιρία για γενικευμένες αναστατώσεις σχεδόν σ΄ όλη την Ινδία.
Ένα έτος όμως μετά, φθάνοντας το θέατρο του πολέμου στα ανατολικά σύνορα της Ινδίας, στη τότε Βιρμανία, οι Άγγλοι αποφασίζουν κάποιες παραχωρήσεις από εκείνες που είχε ζητήσει ο Νεχρού αποφυλακίζοντας και αυτόν, τρεις μόλις ημέρες πριν την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, στις 4 Δεκεμβρίου του 1941, ενώ το όλο θέμα ανέλαβε να διευθετήσει προσωπικά ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, αποστέλλοντας τον Σερ Στάφφορντ Κριππς (Sir Stafford Cripps), ένα μέλος του γραφείου του πολέμου βαθύ γνώστη του ινδικού προβλήματος, γνωστός του Νεχρού, αλλά και του ηγέτη των Μουσουλμάνων Μοχάμεντ Αλή Τζιννάχ, με προτάσεις για την επίλυση του συνταγματικού προβλήματος.
Όταν όμως o Σ. Κριππς έφτασε στην Ινδία, αρχές Απριλίου του 1942, ανακάλυψε ότι το πρόβλημα ήταν πολύ περισσότερο οξυμένο απ΄ ότι ο ίδιος πίστευε. Σ΄ όλη την Ινδία επικρατούσε γενική ανυπακοή με μεγάλες αποσχιστικές τάσεις. Ο μεν Νεχρού, εκπροσωπώντας το κόμμα του Κογκρέσου ως πρόεδρος αυτού, επέδειξε μια προθυμία συνεργασίας, ο δε Αλή Τζιννάχ όμως επέμενε στη δημιουργία νέου μουσουλμανικού κράτους του Πακιστάν, ο δε Γκάντι στην άμεση ανεξαρτησία. Συνέπεια αυτών ήταν τελικά οι συνομιλίες στις 11 Απριλίου να ναυαγήσουν και η αποστολή του Κλιπς ν' αποτύχει, επιστρέφοντας την επομένη στο Λονδίνο.
Στη τότε πολεμική προσπάθεια των συμμάχων ο Νεχρού δεν ήθελε να φέρει σε δύσκολη θέση την Αγγλία, θεωρώντας ότι ενάντια περίπτωση θα καθιστούσε τους Ινδούς συμμάχους των ναζί, πλην όμως η αδιάλλακτη στάση του Γκάντι τον έκανε να υποχωρήσει και να συνταχθεί μ΄ εκείνον. Επί των εξελίξεων όμως αυτών στις 14 Ιουλίου του 1942 το Κογκρέσο συνεδριάζοντας στη Βαρντχά παράλληλα με το νέο ψήφισμα ανεξαρτησίας που πέρασε, εξουσιοδότησε τον Γκάντι να προετοιμάσει μια νέα εκστρατεία πολιτικής ανυπακοής. Στις 8 Αυγούστου 1942 μιλώντας στη Βομβάη ο Μαχάτμα Γκάντι παρουσία χιλιάδων Ινδών, προσκάλεσε τους οπαδούς του να ακολουθήσουν περισσότερο έντονη μη-βίαιη πολιτική ανυπακοή για "μια ομαλή βρετανική απόσυρση" και ανεξαρτησία της χώρας. Επακόλουθο ήταν την επομένη το πρωί της 9ης Αυγούστου να συλληφθεί όλη η επιτροπή εργασίας του κόμματος του Κογκρέσου μεταξύ των οποίων ο Γκάντι και ο Νεχρού και να παραμείνουν στη φυλακή μέχρι τις 15 Ιουνίου του 1945.
Quit India!
Όταν μαθεύτηκε η σύλληψη των ηγετών του κόμματος του κογκρέσου πλήθη διαδηλωτών ξεχύθηκαν στους δρόμους πυρπολώντας ταχυδρομικά γραφεία, αστυνομικούς σταθμούς καθώς και δικαστήρια με γενικό σύνθημα "Φύγετε από την Ινδία" ("Quit India"), που με το όνομα αυτό έμεινε στην ιστορία η εξέγερση εκείνη του Αυγούστου. Εκτεταμένες φθορές σημειώθηκαν επίσης σε πολλά αυτοκίνητα, δημόσια κτίρια, σιδηροδρομικούς σταθμούς και δίκτυα. Η κυβέρνηση αντέδρασε τότε με κάθε μέσον που είχε στη διάθεσή της διαλύοντας τα πλήθη με χρήση όπλων, ακόμα και με πολυβολισμούς αεροσκαφών.
Ανεξαρτησία - Πρωθυπουργός
Ο θάνατος
Η νεκρική πομπή με τη σορό του Τζαβαχαρλάλ Νεχρού, πρωθυπουργού της Ινδίας από την κήρυξη της ανεξαρτησίας της το 1947 μέχρι την ημέρα του θανάτου του από καρδιακή προσβολή στις 27 Μαΐου του 1964, διήλθε μπροστά από το ινδικό Κοινοβούλιο, καθ' οδόν προς την πυρά. Τρία εκατομμύρια Ινδοί αποχαιρέτησαν τον ηγέτη τους, αφοσιωμένο μαθητή του Μαχάτμα Γκάντι και δεύτερη μετά το δάσκαλο προσωπικότητα του αγώνα της ανεξαρτησίας. Την πυρά άναψε ο εγγονός του, Σαντζάι Γκάντι, γιος της μοναχοκόρης του και μετέπειτα πρωθυπουργού Ίντιρα Γκάντι και η τέφρα του σκορπίστηκε σε ιερούς ποταμούς και τόπους, στη γενέτειά του, το Αλαχαμπάντ, εκεί όπου συμβάλλουν ο ποταμός Τζούμνα με τον Γάγγη. Ο Νεχρού, γιος βραχμάνου δικηγόρου, απόφοιτος των φυσικών επιστημών του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ και της νομικής στο Ίνερ Τεμπλ του Λονδίνου, επιδέξιος ισορροπιστής ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση και από τους πρωτεργάτες του Κινήματος των Αδεσμεύτων, αγωνίστηκε να εκσυγχονίσει την αχανή χώρα του, να καταπολεμήσει τη φτώχεια και να νικήσει τη μισαλλοδοξία. Αυτή που σφράγισε στη συνέχεια τη μοίρα της οικογένειάς του: ο Σαντζάι σκοτώθηκε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες σε συντριβή ελικοπτέτου, η Ίντιρα Γκάντι δολοφονήθηκε από τον Σιχ φρουρό της, επίσης αργότερα και ο άλλος του εγγονός, ο πρωθυπουργός Ρατζίβ Γκάντι, δολοφονήθηκε σε μία από τις πλέον βάρβαρες βομβιστικές επιθέσεις του 20ου αιώνα[35].
Παραπομπές
www.culturalindia.net/leaders/jawaharlal-nehru.html.
«Jawaharlal Nehru». Ανακτήθηκε στις 24 Ιουλίου 2018.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2014.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb120929039. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Jawaharlal-Nehru. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w6sf2tx7. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
«Nationalencyklopedin» (Σουηδικά) jawaharlal-nehru. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 5971574. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
filmportal.de. ef86e50a8b4444fd809a9bc1c5dabfa2. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Discogs. 1958949. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2014.
«Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Great Russian Entsiklopedia, JSC. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
www.aveleyman.com/OnThisDay.aspx?OTDMonth=11&OTDDay=14&OTDYear=1968.
«Jawaharlal Nehru». Ανακτήθηκε στις 29 Ιουλίου 2018.
www.encyclopedia.com/topic/Chou_En-lai.aspx.
www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17487870701440598.
news.google.com/ n.
archive.nytimes.com/www.nytimes.com/learning/general/onthisday/big/0527.html. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2018.
«Jawaharlal Nehru». Ανακτήθηκε στις 24 Ιουλίου 2018.
«Jawaharlal nehru». Ανακτήθηκε στις 24 Ιουλίου 2018.
www.nytimes.com/1998/06/01/us/a-m-harvey-86-trainer-of-medical-education-leaders.html.
www.nytimes.com/1999/10/02/world/for-2-women-in-india-heritage-torn-by-hate.html.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb120929039. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
timesofindia.indiatimes.com/topic/Jawaharlal-Nehru/comments/.
www.astrotheme.com/astrology/Jawaharlal_Nehru.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2015.
www.nytimes.com/1989/05/16/books/books-of-the-times-biography-of-nehru-from-a-new-point-of-view.html.
www.nytimes.com/2012/12/16/opinion/sunday/friedman-egypt-the-next-india-or-the-next-pakista-.html.
www.telegraphindia.com/1080809/jsp/opinion/story_9667829.jsp.
www.thehindu.com/features/friday-review/history-and-culture/choosing-our-symbols/article3785546.ece.
www.thehindu.com/arts/history-and-culture/article3785546.ece.
nehrufamily.wordpress.com. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2018.
«jawaharlal Nehru». Ανακτήθηκε στις 24 Ιουλίου 2018.
www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/an-indian-journalists-indonesian-adventure/article4704555.ece. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2017.
Ο θάνατος του Νεχρού, Ιστορικό Λεύκωμα 1964, σελ. 110-111, Καθημερινή (1997)
Πηγές
Βιβλιογραφία
Frank Moraes (2008). Jawaharlal Nehru . Jaico Εκδοτικός Οίκος. ISBN 978-8179926956 .
Sankar Ghose (1993). Jawaharlal Nehru . Allied εκδότες. ISBN 978-8170233695 .
Εξωτερικοί σύνδεσμοι ύ
Η κόρη του Λόρδου Mountbatten υπενθυμίζει Nehru
Βιογραφία του Jawahar Lal Nehru
Πανεπιστήμιο Jawaharlal Nehru
Nehru βιογραφία στο Harappa.com
Η Ινδία σήμερα με το προφίλ του Νεχρού
Η Κληρονομιά του Νεχρού στην Ινδία
Nehru για Κομμουναλισμός
12 Ινδοί που είναι γνωστή στη Ρωσία
Jawaharlal Nehru Παραθέσεις
Booknotes συνέντευξη με Stanley Wolpert για Nehru: Ένα ραντεβού με το πεπρωμένο , 29 Δεκεμβρίου 1996.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
