Πρώτος Ιουδαϊκός Πόλεμος

 

 

.

Ο Πρώτος Ιουδαϊκός Πόλεμος (66-74 μ.Χ.) ( " המרד הגדול " , Μεγάλη Επανάσταση) έφερε αντιμέτωπους τους Ιουδαίους με τη Ρώμη (Ιουδαιορωμαϊκοί Πόλεμοι). Από την εποχή της ενοποίησης του μεσογειακού χώρου κανένας λαός δεν αγωνίστηκε με τόσο σθένος εναντίον της Ρώμης όσο οι Ιουδαίοι, οι οποίοι στήριξαν την αντίσταση τους στην μονοθεϊστική τους θρησκεία, στην συνείδηση της μοναδικότητας τους και στην μεσσιανική πίστη τους ότι αυτοί ήταν οι εκλεκτοί του θεού.
Το ξέσπασμα του πολέμου

Ο επίτροπος της Ιουδαίας Αλβίνος αντικαταστάθηκε το 64 από τον Γέσσιο Φλώρο. Ο Γέσσιος Φλώρος ήταν υπόδειγμα αρπακτικότητας. Οι υπερβάσεις και οι παρανομίες που την εποχή του Αλβίνου γίνονταν στα κρυφά τώρα γίνονταν φανερά[1]. Το 66 ξέσπασαν νέες ταραχές στην Καισάρεια μεταξύ Ιουδαίων και Ελλήνων, για την πρόσβαση σε μια συναγωγή [2]. Ο Φλώρος τις κατέστειλε με χρήση βίας και οι Ιουδαίοι της πόλης τον δωροδοκήσαν με οκτώ τάλαντα προκειμένου να τους δικαιώσει. Εκείνος αφού έλαβε αυτό το ποσό όχι μόνο δεν τους δικαίωσε αλλά ούτε καν ασχολήθηκε με την υπόθεση τους [3].

Ο Γέσσιος Φλώρος είχε στραφεί προς έναν άλλο στόχο. Το θησαυροφυλάκιο του Ναού της Ιερουσαλήμ. Έτσι πήγε με στρατό στην πόλη και απέσπασε δεκαεπτά τάλαντα με πρόφαση την καθυστέρηση καταβολής του φόρου προς την Ρώμη[4][5]. Οι αρχές του Ναού και το πλήθος διαμαρτυρήθηκαν και σύντομα ξέσπασαν ταραχές. Ο Γέσσιος Φλώρος συνέλαβε περίπου 3.600 από αυτούς που είχαν εξεγερθεί και τους σταύρωσε. Ύστερα από αυτό το γεγονός τα πράγματα ηρέμησαν προσωρινά ύστερα από παρέμβαση του αρχιερέα του Ναού Ανανία του Εζεκία, των ιερέων αλλά και της αδελφής του Ηρώδη Αγρίππα, Βερενίκης που έτυχε τότε να βρίσκεται στην Ιερουσαλήμ [6].

Νέες ταραχές ξέσπασαν όταν έφτασαν στην πόλη στρατιωτικές ενισχύσεις που κάλεσε ο Φλώρος από την Καισαρεία. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες προσπάθησαν να φτάσουν στον Ναό και το φρούριο Αντωνία όμως το πλήθος τους απέκοψε τις διόδους. Τελικά έγινε νέα ανακωχή και ο Γέσσιος Φλώρος εγκατέλειψε την πόλη και επέστρεψε στην Καισαρεία αφήνοντας στα παλαιά ανάκτορα των Ασμοναίων μια κοορτί [7]. Ταυτόχρονα έστειλε μήνυμα προς τον έπαρχο της Συρίας Κέστιο Γάλλο με το οποίο του εξιστορούσε τα συμβάντα. Πρεσβεία προς τον έπαρχο έστειλαν και οι αρχές της πόλης υποστηρίζοντας την δική τους εκδοχή[8].

Ο Κέστιος Γάλλος έστειλε έναν χιλίαρχο, τον Νεαπολιτανό, στην πόλη Ιαμνεία. Εκεί έγινε σύσκεψη, στην οποία συμμετείχαν οι αρχές του Ναού και ο Ηρώδης Αγρίππας, που επέστρεφε από την Αίγυπτο, όπου είχε πάει για να συγχαρεί τον νέο έπαρχο της χώρας Τιβέριο Ιούλιο Αλέξανδρο. Στη σύσκεψη αποφασίστηκε να πάει ο Ηρώδης Αγρίππας με τον Νεαπολιτανό στην πόλη, προκειμένου να διαπιστωθούν οι διαθέσεις του πλήθους. Τα πνεύματα ήταν ήσυχα. Ύστερα από αυτό ο Νεαπολιτανός εγκατέλειψε την πόλη[9]. Τότε το πλήθος στράφηκε προς τον Ηρώδη Αγρίππα και τον αρχιερέα, διαμαρτυρόμενο για τις αδικίες του επιτρόπου και ζητώντας να σταλεί πρεσβεία απ’ ευθείας στον Νέρωνα. Ο Ηρώδης Αγρίππας, καθώς ήταν γνώστης των ρωμαϊκών πραγμάτων, διείδε ότι κάτι τέτοιο δεν θα είχε αποτέλεσμα και προσπάθησε να πείσει το πλήθος να ασχοληθεί με την συλλογή του φόρου, που όφειλε η περιοχή της Ιουδαίας και με την επισκευή των ζημιών στην πόλη. Το πλήθος πειθάρχησε πρόσκαιρα και μαζεύτηκαν σαράντα τάλαντα [10]. Σύντομα όμως η δυσαρέσκεια αναζωπυρώθηκε και ο Ηρώδης Αγρίππας εγκατέλειψε την πόλη, λιθοβολημένος από το πλήθος [11].

Την ίδια χρονική περίοδο, κοντά στην Νεκρά θάλασσα μια ομάδα Σικάριων υπό τον Μεναχέμ ή Μαναήμ, απόγονο του Ιούδα του Γαλιλαίου κατέλαβε με αιφνιδιαστική νυκτερινή επίθεση το οχυρό της Μασάντα. Η ρωμαϊκή φρουρά εξοντώθηκε και μια ομάδα Σικάριων εγκαταστάθηκε στο οχυρό[12].

Στην Ιερουσαλήμ ο Ελεάζαρος, γιος του αρχιερέα Ανανία, ο οποίος κατείχε το αξίωμα του στρατηγού της φρουράς του Ναού, ζήτησε την διακοπή των θυσιών που γίνονταν δυο φορές την ημέρα προς τιμή του Αυτοκράτορα. Την παραχώρηση αυτή την είχαν κάνει οι αρχές του Ναού την εποχή που διαπραγματεύονταν με τον Πόπλιο Πετρώνιο. Υπό την πίεση του πλήθους, οι αρχές του Ναού συναίνεσαν στην απαίτηση αυτή[13][14][15].

Οι Ιουδαίοι δεν αναγνώριζαν πλέον την εξουσία της Ρώμης. Η ώρα του πολέμου είχε έρθει (τέλη άνοιξης - αρχές καλοκαιριού του 66)[12].
Προσωρινή επικράτηση των μετριοπαθών

Όταν πέρασε ο πρώτος ενθουσιασμός στις τάξεις των επαναστατών επικράτησαν δεύτερες σκέψεις. Οι μετριοπαθείς δεν ήθελαν να συγκρουστούν με μια κολοσσιαία δύναμη όπως η Ρώμη[16]. Έτσι ο αρχιερέας και κάποιοι επιφανείς πολίτες έστειλαν πρεσβείες και στον Γέσσιο Φλώρο και στον Ηρώδη Αγρίππα ζητώντας τους να στείλουν στρατό για να καταπνιγεί η εξέγερση. Στην πρώτη πρεσβεία επικεφαλής ήταν ο Σίμων του Ανανία και στην δεύτερη συμμετείχαν ο Σαούλ, ο Αντίπατρος και ο Κοστόβαρος, που ήταν μέλη της βασιλικής οικογένειας. Ο Φλώρος δεν απάντησε. Ο Ηρώδης Αγρίππας έστειλε στους μετριοπαθείς ενισχύσεις, 2.000 ιππείς με επικεφαλής τους Δαρείο και Φίλιππο γιο του Ιακίμου[17].Οι μετριοπαθείς αναθάρρησαν και κατέλαβαν την Άνω Πόλη. Οι επαναστάτες οι οποίοι κατείχαν την Κάτω Πόλη και τον Ναό τους επιτέθηκαν. Ύστερα από οκταήμερες οδομαχίες οι μετριοπαθείς υποχώρησαν. Τα ανάκτορα που διέμενε ο Ηρώδης Αγρίππας πυρπολήθηκαν. Την ίδια τύχη είχε το σπίτι του αρχιερέα Ανανία και πολλά δημόσια κτίρια. Οι μετριοπαθείς με επικεφαλής τον αρχιερέα Ανανία και τον αδελφό του Εζεκία κατέφευγαν στα ανάκτορα της Άνω Πόλης(του Ηρώδη)[18].

Οι επαναστάτες επιτέθηκαν εναντίον του φρουρίου Αντωνία(αρχές Αυγούστου του 66)[19] το κατέλαβαν και οι Ρωμαίοι κατέφυγαν μαζί με τους μετριοπαθείς στα ανάκτορα της Άνω Πόλης. Ακολούθησαν πολυήμερες άγριες επιθέσεις των επαναστατών εναντίον του ανακτόρου.

Κατόπιν την ηγεσία των επαναστατών ανέλαβε ο Μεναχέμ (Μαναήμ) που είχε φτάσει με μια δύναμη Σικαρίων στην πόλη. Οι επαναστάτες επιτέθηκαν ξανά εναντίον του ανακτόρου. Οι μετριοπαθείς συνθηκολόγησαν και εγκατέλειψαν το ανάκτορο ενώ οι Ρωμαίοι κατέφυγαν στους πύργους Ιππικό, Φασαήλ και Μαριάμ (αρχές Σεπτεμβρίου 66)[20]. Αμέσως μετά δολοφονήθηκαν από Σικάριους ο αρχιερέας και ο αδελφός του. Ο Μεναχέμ ο οποίος φόρεσε πορφύρα και αυτοπροβλήθηκε ως βασιλιάς επιχείρησε να εισέλθει μαζί με τους ενόπλους του στο Ναό. Ο Ελεάζαρος, ο γιος του νεκρού αρχιερέα όμως, είχε άλλη γνώμη. Έτσι αφού άφησε το Μεναχέμ και τους οπαδούς του να εισέλθουν στον Ναό τους επιτέθηκε μαζί με τους οπαδούς του και τους διέλυσε. Ο Μεναχέμ συνελήφθη ύστερα από καταδίωξη και δολοφονήθηκε[14]. Όσοι οπαδοί του γλύτωσαν υπό την ηγεσία του Ελεάζαρου γιου του Ιαείρου επέστρεψαν στο οχυρό Μασάντα[21]. Οι πολιορκημένοι Ρωμαίοι που βρίσκονταν στα Ιερουσαλήμ όταν είδαν ότι δεν μπορούσαν να φύγουν συνθηκολόγησαν. Σύμφωνα με την συνθήκη θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν την πόλη άοπλοι. Μόλις όμως παρέδωσαν τα όπλα τους το πλήθος με επικεφαλής τους οπαδούς του Ελεάζαρου τους σκότωσε[22].

Τα γεγονότα που έγιναν στην Ιερουσαλήμ πυροδότησαν ένα κύμα βίας που τύλιξε όλη την Παλαιστίνη. Στην Καισάρεια οι Έλληνες κάτοικοι εξολόθρευσαν τους Ιουδαίους συμπολίτες τους φοβούμενοι ότι θα στασίαζαν. Οι Ιουδαίοι εξοργίστηκαν και άρχισαν τις επιδρομές εναντίον όλων σχεδόν των πόλεων της Παλαιστίνης που είχαν μικτό πληθυσμό. Πολλές από τις πόλεις της Δεκαπόλεως λεηλατήθηκαν . Την ιδία τύχη είχαν η Σεβαστή και η Γάζα. Οι επιδρομές επεκτάθηκαν και στην Συρία. Οι Έλληνες κάτοικοι αντέδρασαν με σφαγές των Ιουδαίων κατοίκων. Ο ιουδαϊκός πληθυσμός των πόλεων της Ασκάλωνας της Ίππου, των Γαδάρων και της Πτολεμαΐδας εξολοθρεύτηκε. Οι σφαγές επεκτάθηκαν και στις πόλεις της Συρίας. Οι Ιουδαίοι κάτοικοι της Σκυθόπολης οι οποίοι συμπαρατάχθηκαν με τους Έλληνες εναντίον των επιδρομών των ομοεθνών τους αφοπλίστηκαν και είχαν την ίδια τύχη. Ταραχές έγιναν και στην Αλεξάνδρεια όπου χρειάστηκε η επέμβαση δυο λεγεώνων για να επανέλθει η τάξη. Οι μόνες πόλεις οι οποίες δεν ακολούθησαν αυτό το κύμα της βίας ήταν η Αντιόχεια, η Απάμεια και η Σιδώνα ενώ οι κάτοικοι της Γέρασας φρόντισαν να φυγαδεύσουν με ασφάλεια τους Ιουδαίους που βρίσκονταν εκεί[15][23].
Η αντίδραση του Κέστιου Γάλλου

Ο Κέστιος Γάλλος πραγματοποίησε μια εκστρατεία εναντίον των επαναστατών η οποία λίγο έλειψε να εξελιχθεί σε πανωλεθρία για τους Ρωμαίους (Σεπτέμβριος- Νοέμβριος 66).
Οι πολεμικές προετοιμασίες των ιουδαϊκών αρχών

Ύστερα από την υποχώρηση των Ρωμαίων η φιλοπόλεμη παράταξη της Ιερουσαλήμ κατάφερε να πάρει με το μέρος της τους μετριοπαθείς. Οι πιο επιφανείς πολίτες συγκεντρώθηκαν στον Ναό για να συντονίσουν την πολεμική προσπάθεια και να ορίσουν διοικητές στα διάφορα μέρη της χώρας. Στην Ιερουσαλήμ εκλέχθηκαν διοικητές ο αρχιερέας Ανανίας γιος του Ανανία και ο Ιωσήφ γιος του Γωρίονα. Στον Ελεάζαρο γιο του Σίμωνα, τον ηγέτη των Ζηλωτών, δεν έδωσαν κανένα αξίωμα γιατί τον θεωρούσαν επικίνδυνο[24]. Για την Ιδουμαία επιλέχθηκαν ως διοικητές ο Ιησούς γιος του Σαπφά, ο Ελεάζαρ γιος του Νέου και ο Νίγερ ο Περαΐτης, για την Περαία ο Μανασσής ,για την περιοχή της Θαμνάς ο Ιωάννης ο Εσσαίος, για την Ιεριχώ ο Ιώσηπος (Ιωσήφ) γιος του Σίμωνα, για την Γοφνιτική και την Ακραβατηνή ο Ιωάννης γιος του Ανανία και για την Γαλιλαία ο Ιώσηπος γιος του Ματθία[25].

Όλοι οι διοικητές προσπάθησαν να οχυρώσουν τα εδάφη της δικαιοδοσίας τους όσο καλύτερα μπορούσαν. Στην Ιερουσαλήμ ο αρχιερέας Ανανίας οχύρωσε την πόλη ενώ στην Γαλιλαία που ήταν εκτεθειμένη ο Ιώσηπος πραγματοποίησε ένα μεγάλο έργο. Οχύρωσε με τείχη την Γαυλανίτιδα την Σελεύκεια την Σωγάνη και την Γάμαλα. Στην Άνω Γαλιλαία την Ιαμνίθ, την Μερώθ και τον βράχο Ακχαβάρων. Στην Κάτω Γαλιλαία την Τιβεριάδα, τις Ταριχές και την Σεπφωρί, το σπηλαίο των Αβίλων κοντά στην θάλασσα της Γαλιλαίας, την Βηρσαβέ, την Σελάμε, τα Ιωταπάτα, την Καφαρεκχώ, την Ιάφα, την Σιγώφ και το Ιταβύριο (Θαβώρ) όρος[26]. Επίσης ο Ιωάννης γιος του Λευί με εντολή του Ιώσηπου οχύρωσε τα Γίσχαλα[27].

Δεν έλειψαν οι εμφύλιες συγκρούσεις. Ο Σίμων γιος του Γιώρα λεηλατούσε την Ακραβατηνή ώσπου ύστερα από τις ενέργειες του αρχιερέα Ανανία αποσύρθηκε στην Μασάντα και ο Ιωάννης από τα Γίσχαλα συνωμοτούσε διαρκώς εναντίον του Ιώσηπου μέχρι που ο τελευταίος κατάφερε να τον περιορίσει στα Γίσχαλα (χειμώνας 66/7)[28].Ο Κέστιος Γάλλος έστειλε μια αντιπροσωπεία Ιουδαίων που είχαν διαφύγει από την Ιερουσαλήμ με επικεφαλής τον Σαούλ στον Νέρωνα που εκείνη την εποχή πραγματοποιούσε την περιοδεία του στην επαρχία της Αχαΐας για να τον ενημερώσουν για ότι είχε συμβεί και να ρίξουν τις ευθύνες στον Φλώρο[29].Ύστερα από λίγο πέθανε και στην θέση του διορίστηκε ο ικανότατος Γάιος Λικίνιος Μουκιανός.
Η έναρξη της ρωμαϊκής αντεπίθεσης. Η υποταγή της Γαλιλαίας

Ο Νέρων αποφάσισε να ασχοληθεί πιο σοβαρά με τον πόλεμο έτσι την άνοιξη του 67 ανέθεσε την διεξαγωγή του στον έμπειρο στρατηγό Τίτο Φλάβιο Βεσπασιανό[30]. Ο Βεσπασιανός, έχοντας ως υπαρχηγό τον γιο του Τίτο επιτέθηκε στην Γαλλιλαία.

Την ιδία εποχή οι Ιουδαίοι ηγέτες Ιωάννης ο Εσσαίος, Σίλας ο Βαβυλώνιος και Νίγερ ο Περαΐτης αποφάσισαν να επιτεθούν εναντίον της Ασκάλωνας όπου υπήρχε μια ρωμαϊκή φρουρά με επικεφαλής τον Αντώνιο. Οι Ιουδαίοι έκαναν αρκετές επιθέσεις στην πόλη ηττήθηκαν όμως ολοκληρωτικά και μόνο λίγοι μαζί με τον τραυματισμένο Νίγερ κατάφεραν να διασωθούν[31].

Η κατάκτηση της Γαλιλαίας ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 67.Ο Ιώσηπος κατόρθωσε να διασωθεί αναγγέλλοντας κατά την παράδοση του στον Βεσπασιανό ότι θα γίνονταν αυτοκράτορας, ενώ ο Ιωάννης από τα Γίσχαλα και οι οπαδοί του διέφυγαν από την περιοχή.
Η καθαίρεση και ο φόνος του Αρχιερέα
Ιουδαϊκό νόμισμα που κόπηκε από τους επαναστάτες το 67/8

Ενώ ο Τίτος επέστρεφε στην Καισάρεια και ο Βεσπασιανός καταλάμβανε την Ιαμνεία και την Άζωτο[32] ο Ιωάννης από τα Γίσχαλα έφτανε με τους οπαδούς του στην Ιερουσαλήμ[33]. Εκεί πήρε μέρος στην διαμάχη μεταξύ μετριοπαθών και φιλοπολέμων που προκάλεσε την παράνομη αντικατάσταση και τον φόνο του νόμιμου αρχιερέα, την είσοδο Ιδουμαίων ενόπλων στην Ιερουσαλήμ, τον θάνατο χιλιάδων πολιτών και την επικράτηση της αχαλίνωτης τρομοκρατίας των Ζηλωτών στην πόλη (καλοκάιρι 67-χειμώνας 68).
Η υποταγή της Περαίας. Ρωμαϊκές επιδρομές στον νότο

Όταν ο Σίμων γιος του Γιώρα που είχε καταφύγει στην Μασάντα έμαθε για την εμφύλια διαμάχη που είχε ξεσπάσει στην Ιερουσαλήμ συγκέντρωσε αρκετούς Σικάριους, ληστές και εξαθλιωμένους και άρχισε να λεηλατεί την ιουδαϊκή ύπαιθρο, έχοντας ως κέντρο το χωριό Αΐν (ή Ναΐν)[34]. Κατόπιν εγκατέστησε μια βάση κοντά στην Ιερουσαλήμ στην περιοχή Φερεταί όπου υπήρχαν πολλά σπήλαια[35].Οι Ζηλωτές έσπευσαν να τον αντιμετωπίσουν σε μάχη αλλά ηττήθηκαν.

Ο Σίμων αντί να επιτεθεί στην πόλη θέλησε πρώτα να υποτάξει την Ιδουμαία. Οι Ιδουμαίοι αντέδρασαν δίνοντας μάχη με τον Σίμωνα η οποία είχε αμφίρροπο αποτέλεσμα[36]. Οι εχθροπραξίες σταμάτησαν για λίγο όταν όμως οι Ιδουμαίοι διέλυσαν το στρατό τους ο Σίμων εισέβαλε στην χώρα τους και κατέλαβε το χωριό Θεκουέ. Αφού κατάφερε να διαλύσει τον στρατό των Ιδουμαίων χωρίς μάχη, εξαγοράζοντας τον ηγέτη του Ιάκωβο ο Σίμων κατέλαβε την Χεβρώνα και εγκατέστησε ένα καθεστώς βίας στην Ιδουμαία. Κατόπιν άρχισε πάλι τις επιδρομές εναντίον της Ιερουσαλήμ[37].

Ο Βεσπασιανός έμαθε για τις εμφύλιες συγκρούσεις των Ιουδαίων. Αποφάσισε κινηθεί περιμετρικά της Ιερουσαλήμ και να αφήσει τους αντιπάλους του να αλληλοεξοντωθούν. Έτσι βάδισε εναντίον της Περαίας. Τα Γάδαρα που ήταν η ισχυρότερη πόλη καταλήφθηκαν αμαχητί στα τέλη του Φεβρουαρίου του 68 μια και οι φιλοπόλεμοι είχαν διαφύγει πριν την άφιξη του Ρωμαϊκού στρατού[38]. Ο Βεσπασιανός έστειλε τον χιλίαρχο Πλάκιδο εναντίον τους. Εκείνος τους πρόλαβε στο χωριό Βεθεναβρίν. Ύστερα από σκληρή μάχη κατέλαβε το χωριό. Όσοι από τους υπερασπιστές διέφυγαν πανικόβαλαν τον πληθυσμό της περιοχής ο οποίος τράπηκε σε φυγή μαζικά προς την Ιεριχώ. Ο Πλάκιδος τους πρόφτασε και πάλι στον ποταμό Ιορδάνη. Εκεί έγινε μεγάλη σφαγή και οι νεκροί ήταν τόσοι πολλοί ώστε γέμισαν την Νεκρά θάλασσα. Έπειτα επιβίβασε τους άντρες του σε λέμβους και κατέλαβε όλους τους οικισμούς μέχρι τον Μαχαιρούντα. Η Περαία είχε κατακτηθεί[39].

Κατόπιν ο Βεσπασιανός κατέλαβε την Αντιπατρίδα, τη Λύδδα και την Ιαμνεία ενώ λεηλάτησε την Ιδουμαία. Αφού άφησε μια λεγεώνα έξω από την Εμμαούς βάδισε ως την Ιεριχώ. Εκεί ενώθηκε μαζί του ο Τραϊανός που έρχονταν με μια δύναμη από την Περαία. Ο Βεσπασιανός κατέλαβε την έρημη πόλη [40]. Τότε έμαθε για την πολιτική κρίση που ξέσπασε στις δυτικές επαρχίες του κράτους[41]. Ο Βεσπασιανός συνέχισε παρ’ όλα αυτά την επιχείρηση απομόνωσης της Ιερουσαλήμ εγκαθιστώντας στρατεύματα στην Ιεριχώ και στα Άδιδα [42]. Κατόπιν επέστρεψε στην Καισάρεια. Από εκεί ξεκίνησε (τέλη Μαΐου του 68)και επιτέθηκε στην Ιδουμαία καταλαμβάνοντας την Γόφνα, την Ακραβατηνή και τα χωριά Βηθηγά και Εφραίμ. Ο Σέξτιος Κερεάλιος υπέταξε την Άνω Ιδουμαία. Κατόπιν κατέλαβε με έφοδο την Χεβρώνα την οποία πυρπόλησε. Στους επαναστάτες είχαν απομείνει πλέον μόνο η Ιερουσαλήμ και τα φρούρια της Μασάντα, του Ηρωδείου και του Μαχαιρούντα.[43] Αμέσως μετά έφτασαν τα νέα για τον θάνατο του Νέρωνα (Ιούνιος του 68) και την ανάληψη της εξουσίας από τον Σέρβιο Σουλπίκιο Γάλβα[44]. Οι επιχειρήσεις σταμάτησαν προσωρινά[45].
Εμφύλιες συγκρούσεις Ρωμαίων και Ιουδαίων

Στις αρχές του Ιανουαρίου του 69 οι λεγεώνες του Ρήνου στασίασαν και ανακήρυξαν αυτοκράτορα τον διοικητή των λεγεώνων του Κάτω Ρήνου Λεύκιο Ουιτέλιο. Στα μέσα του Ιανουαρίου του 69 ο Γάλβας δολοφονήθηκε από τον Μάρκο Σαλούιο Όθωνα. Ένας νέος εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε[46].

Μέσα στην Ιερουσαλήμ βασίλευε το καθεστώς βίας και διαφθοράς των Ζηλωτών που είχαν πλέον αναγνωρίσει ως αρχηγό τον Ιωάννη. Οι Ιδουμαίοι που βρίσκονταν στον στρατό του όμως στασίασαν και απώθησαν τον Ιωάννη και αρκετούς οπαδούς του στον Ναό. Τότε οι Ζηλωτές κάλεσαν τους οπαδούς τους που βρίσκονταν στην πόλη να μαζευτούν στον Ναό για να επιτεθούν. Μπροστά σε αυτό τον κίνδυνο Ιδουμαίοι και μετριοπαθείς συμφώνησαν να καλέσουν μέσα στην πόλη τον Σίμωνα, που είχε εγκαταλείψει την Ιδουμαία ύστερα από την κατάκτηση της από τους Ρωμαίους. Ο αρχιερέας Ματθίας του Βοηθού του μετέφερε την πρόσκληση. Ο Σίμων δέχθηκε και κατέλαβε την πόλη (Φεβρουάριος του 69) ενω ο Ιωάννης αποκλείστηκε στον Ναό[47].

Ο εμφύλιος πόλεμος στην πλευρά των Ρωμαίων έληξε με την δολοφονία του Όθωνα (μέσα Απριλίου του 69). Οι εμφύλιες διαμάχες στην Ρώμη είχαν δυσαρεστήσει τον στρατό της Ανατολής. Οι ζυμώσεις που γίνονταν στην ηγεσία του ανέδειξαν τελικά αυτοκράτορα τον Βεσπασιανό (αρχές Ιουλίου του 69). Η προφητεία του Ιώσηπου επαληθεύτηκε και ο Βεσπασιανός τον απελευθέρωσε και του απένειμε την ρωμαϊκή πολιτεία. Το καθεστώς του Ουιτέλιου ένα μείγμα φαιδρότητας και αγριότητας, κατέρρευσε και ο ίδιος είχε οικτρό τέλος. Ο Βεσπασιανός ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από την Σύγκλητο και αναχώρησε για την Ρώμη (τέλος Δεκεμβρίου του 69)[48].

Στην παράταξη του Ιωάννη από τα Γίσχαλα εμφανίστηκαν τα πρώτα ρήγματα. Ο Ελεάζαρ του Σίμωνος αποσχίστηκε από τον Ιωάννη για προσωπικούς λόγους και είχε με το μέρος του τους Ζηλωτές που έλεγχαν ο Ιούδας, ο Χέλικας, ο Σίμων του Εσρώνα και ο Ελεάζαρ του Χωβαρεί. Αυτοί κατέφευγαν στο εσωτερικό του Ναού. Έτσι διαμορφώθηκε μια ιδιόμορφη κατάσταση όπου τέσσερις παρατάξεις διεκδικούσαν την εξουσία στην Ιερουσαλήμ[49].

Ο Ναός και ο περίβολος των Ιουδαίων κατέχονταν από τον Ελεάζαρ του Σίμωνος. Αυτός πολιορκούνταν από τους οπαδούς του Ιωάννη των Γισχάλων που κατείχαν τον περίβολο των Εθνικών και το φρούριο Αντωνία. Αυτός με την σειρά του πολιορκούνταν από τους Σικάριους του Σίμωνα γιου του Γιώρα που κατείχαν την Άνω Πόλη. Τέλος οι μετριοπαθείς κατείχαν τα υπόλοιπα τμήματα της πόλης[50][51].
Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ
Η πολιορκία και καταστροφή της Ιερουσαλήμ, του David Roberts (1850).

Η ρωμαϊκή επίθεση εναντίον της πόλης ξεκίνησε τον Μάρτιο του 70 και τέλειωσε τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ.
Οι θρίαμβοι στη Συρία και στη Ρώμη

Ο Τίτος έφυγε από την Ιερουσαλήμ και πήγε πρώτα στην παραλιακή Καισάρεια και έπειτα στην Καισάρεια του Φιλίππου. Εκεί τέλεσε έναν θρίαμβο και μεγάλες γιορτές παραδίδοντας πολλούς αιχμαλώτους στην αρένα όπου έπεσαν θύματα είτε των θηρίων είτε των μονομάχων. Εκεί έμαθε για την σύλληψη του αρχηγού των στασιαστών Σίμωνα[52].

Ο Σίμων προσπαθώντας να διαφύγει από την πόλη υπογείως έφτασε σε πετρώδες έδαφος και απελπίστηκε. Έτσι βγήκε στην επιφάνεια κοντά στον Ναό. Εμφανίστηκε μπροστά στους έκπληκτους Ρωμαίους ντυμένος με λευκό χιτώνα ζητώντας να δει τον αρχηγό τους. Ο Τερέντιος Ρούφος που διοικούσε τον στρατό που είχε παραμείνει στην κατεστραμμένη πόλη δεν άργησε να αντιληφθεί ποιος ήταν και τον συνέλαβε. Ο Ρούφος έστειλε τον Σίμωνα στην παραλιακή Καισάρεια όπου είχε επιστρέψει ο Τίτος[53].

Στην Καισάρεια ο Τίτος γιόρτασε τα γενέθλια του αδελφού του Τίτου Φλαβίου Δομιτιανού (τέλη Οκτωβρίου του 70). Στα θεάματα που έγιναν χάθηκαν 2.500 αιχμάλωτοι. Κατόπιν πήγε στην Βηρυτό όπου γιόρτασε τα γενέθλια του Βεσπασιανού (τέλη Νοεμβρίου του 70). Και εκεί χάθηκε πλήθος αιχμαλώτων[54]. Ο Τίτος αφού έμεινε για λίγο στην Βηρυτό βάδισε προς την Αντιόχεια. Εκεί απέρριψε το αίτημα των πολιτών που ζήτησαν την εκδίωξη των Ιουδαίων από την πόλη. Αφού έμεινε αρκετά στην Αντιόχεια ο Τίτος πήγε στην Αλεξάνδρεια και από εκεί απέπλευσε για την Ρώμη[55].

Τον Ιούνιο του 71 έγινε ο θρίαμβος του Βεσπασιανού και του Τίτου στην Ρώμη. Στην γιορτή αυτή που κράτησε μια μέρα συμμετείχαν 700 αιχμάλωτοι και επιδείχθηκαν εξαιρετικά πλούσια λάφυρα ανάμεσα τους μια χρυσή τράπεζα πολλών ταλάντων και η επτάφωτος λυχνία που αργότερα απεικονίστηκε στην αψίδα που ανεγέρθηκε προς τιμή του Τίτου. Ο Βεσπασιανός και ο Τίτος κατά την διάρκεια της εκδήλωσης επέβαιναν στεφανωμένοι σε άρμα ενώ ο Δομιτιανός ακολουθούσε ιππεύοντας ένα εξαιρετικό άλογο[56]. Τα πολύτιμα λάφυρα φυλάχτηκαν είτε στον Ναό της Ειρήνης που ανήγειρε ο Βεσπασιανός είτε στα ανάκτορα. Όταν η πομπή του θριάμβου έφτασε στον Καπιτώλιο λόφο ο Σίμωνας κατά την παράδοση που ήθελε την εκτέλεση του αρχηγού του εχθρού διαπομπεύτηκε και κατόπιν απαγχονίστηκε. Ο Ιωάννης πέθανε λίγο αργότερα στην φυλακή[57].
Ρωμαϊκό νόμισμα με την επιγραφή IVDEA CAPTA (Ιουδαία αιχμαλωτισθείσα). Η Ιουδαία παριστάνεται με την μορφή γυναίκας που θρηνεί
Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις

Ύστερα από την πτώση των Ιεροσολύμων στους επαναστάτες απέμειναν μόνο τα φρούρια του Ηρωδείου, του Μαχαιρούντα και της Μασάντα. Ο νέος έπαρχος της Ιουδαίας Λουκίλιος Βάσσος που διαδέχθηκε τον Κερεάλιο Ουετιλιανό άρχισε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον αυτών των φρουρίων. Έτσι κατ’ αρχήν ανάγκασε το φρούριο του Ηρωδείου να παραδοθεί. Κατόπιν στράφηκε εναντίον του Μαχαιρούντος[58].

Το φρούριο του Μαχαιρούντος ήταν χτισμένο σε μια κορυφή που βρίσκονταν κοντά στην Νεκρά θάλασσα και περιτριγυρίζονταν από φαράγγια. Ο Βάσσος επιχείρησε να προσχώσει το φαράγγι που βρίσκονταν στην ανατολική πλευρά. Οι πολιορκημένοι απάντησαν με εξόδους και επιδρομές στις οποίες διακρίθηκε κάποιος Ελεάζαρ. Ένας Ρωμαίος στρατιώτης όμως τον συνέλαβε και ο Βάσσος αποφάσισε να τον τιμωρήσει επιδεικτικά σταυρώνοντας τον. Πριν επιβληθεί η τιμωρία ο Ελεάζαρ παρακάλεσε με φωνές τους πολιορκημένους να τον σώσουν. Κάποιοι από αυτούς συγκινήθηκαν και συμφώνησαν να παραδώσουν το φρούριο και να φύγουν στην έρημο παίρνοντας μαζί τους τον Ελεάζαρ. Οι υπόλοιποι που δεν είχαν συμφωνήσει με τους Ρωμαίους πληροφορήθηκαν το σχέδιο και αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν νυκτερινή έξοδο για να διαφύγουν. Ο Βάσσος πληροφορήθηκε το σχέδιο από αυτούς που είχαν κλείσει την συμφωνία μαζί του και παγίδευσε αυτούς που έκαναν έξοδο. Μόνο ελάχιστοι κατάφεραν να διαφύγουν ενώ οι πιο πολλοί σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Ύστερα από αυτό το επεισόδιο ο Βάσσος άφησε τους υπολοίπους με τους οποίους είχε κάνει την συμφωνία, να φύγουν δίνοντας τους τον Ελεάζαρ[59].

Κατόπιν ο Βάσσος επιτέθηκε σε μια περιοχή που ονομάζονταν δάσος της Ιάρδης όπου είχαν καταφύγει πολλοί φυγάδες έχοντας αρχηγό τον Ιούδα του Αρεί. Οι φυγάδες που ήταν περίπου 3.000 εξοντώθηκαν μαζί με τον αρχηγό τους[60]. Ο Λουκίλιος Βάσσος πέθανε και τον διαδέχθηκε ο Φλάβιος Σίλβας (73). Ο νέος έπαρχος στράφηκε εναντίον της τελευταίας εστίας αντίστασης, της Μασάντα[61][62].Με την πτώση της Μασάντα γράφτηκε και ο επίλογος αυτού του πολέμου.
Παραπομπές

Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β ΧIV.2.[277]-[279] σελ 107
Σάντερς Ε.Π. Το ιστορικό πρόσωπο του Ιησού.Κεφ.14.Αντιθέσεις και έριδες στην Γαλιλαία. Άλλα νομικά ζητήματα και πιθανά σημεία σύγκρουσης. σελ.372-373
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους .Βιβλίο Β ΧIV.4-5.[284]-[288] σελ 109-111
Ιστορία Εικονογραφημένη. Τεύχος - 317, Άρθρο – Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ. σελ.92
Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης Τεύχος -118, Άρθρο – Το πρώτο ολοκαύτωμα του Ισραήλ. Η ιουδαϊκή εξέγερση και η καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους (66-70 μ.Χ.).σελ.22
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β ΧIV.6-9 & ΧV.1-2[293]-[314] σελ 113-119
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β ΧV.3-6. σελ 119-125[318]-[332]
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β ΧVΙ.1.[333]-[335]σελ.127
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β ΧVΙ.2.[336]-[341]σελ.127-129
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους .Βιβλίο Β ΧVΙ.2- ΧVΙI.1.[342]-[406]σελ.151
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β.ΧVΙΙ.1.[407]σελ.151
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β.ΧVΙΙ.2.[408]-[410]σελ.151
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους .Βιβλίο Β.ΧVΙΙ.2.[409]-[410]σελ.151
Ιστορία Εικονογραφημένη. Τεύχος - 317, Άρθρο – Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ.σελ.92
Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης.Τεύχος -118, Άρθρο – Το πρώτο ολοκαύτωμα του Ισραήλ. Η ιουδαϊκή εξέγερση και η καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους (66-70 μ.Χ.).σελ.23
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β.ΧVΙΙ.3[411]-[416].σελ.153
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β.ΧVΙΙ.4.[417]-[421]σελ.155
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β.ΧVΙΙ.5-6.[422]-[429].σελ.157-159
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β.ΧVΙΙ.7.[430]-[432]σελ.159
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β.ΧVΙΙ.8.[433]-[440]σελ.159-161
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β.ΧVΙΙ.9.[441]-[448].σελ.163
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β.ΧVΙΙ.10.[449]-[456]σελ.165-167
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β.ΧVΙΙΙ.1-6.[457]-[486]σελ.167-177
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β.ΧΧ.3.[562]-565]σελ.201
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Β.ΧΧ.4.[566]-[568]σελ.203
Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης Τεύχος -118, Άρθρο – Το πρώτο ολοκαύτωμα του Ισραήλ. Η ιουδαϊκή εξέγερση και η καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους (66-70 μ.Χ.).σελ.27
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Β.ΧΧ.6.[572]-[576]σελ.205
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλίο Β.ΧΧΙ.1-10&ΧΧΙΙ.1-2.[585]-[654]σελ.209-231
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλίο Β.ΧΧ.1.[556]-[558]σελ.199
Γάιος Σουητώνιος. Η ζωή των Καισάρων.Τομ.8. Βεσπασιανός Τίτος Δομιτιανός. σελ.28
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Γ.ΙΙ.1-3.[9]-[28]σελ.235-241
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Δ.ΙΙΙ.2.[128]-[134]σελ.45
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Δ.ΙΙΙ.1.[121]-[127]σελ.43
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Δ.IX.3.[503]-[503]σελ.137-139
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Δ.IX.4.[509]-[513]σελ.139
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Δ.IX.5.[514]-[520]σελ.139-141
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Δ.IX.7-8.[529]-[544]σελ.143-147
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Δ.VII.3.[410]-[418]σελ.115-117
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Δ.VII.4-6.[419]-[439]σελ.117-121
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Δ.VIII.1-2.[440]-[458]σελ.123-127
Γάιος Σουητώνιος. Η ζωή των Καισάρων. Toμ.7.Γάλβας-Όθων-Βιτέλλιος. Εισαγωγή.σελ.11
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Δ.IX.1.[486]-[490]σελ.133
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Δ.IX.9.[545]-[555]σελ.147-149
Γάιος Σουητώνιος. Η ζωή των Καισάρων.Toμ.7.Γάλβας-Όθων-Βιτέλλιος.Γάλβας.σελ.36-37
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Δ.IX.2.[491]-[502]σελ.133-137
Γάιος Σουητώνιος. Η ζωή των Καισάρων.Τομ 7.Γάλβας-Όθων-Βιτέλλιος.Εισαγωγή σελ.14 ως 24
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Δ.IX.10-12.[556]-[584]σελ.149-155
Γάιος Σουητώνιος. Η ζωή των Καισάρων.Τομ 7.Γάλβας-Όθων-Βιτέλλιος.Εισαγωγή σελ.14 ως 24
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Ε.I.1.[1]-[10]σελ.179-180
Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης.Τεύχος -118, Άρθρο – Το πρώτο ολοκαύτωμα του Ισραήλ. Η ιουδαϊκή εξέγερση και η καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους (66-70 μ.Χ.).σελ.28
Ιστορία Εικονογραφημένη.Τεύχος - 317, Άρθρο – Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ.σελ.94
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Ζ.IΙ.1.[21]-[25]σελ.135
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.IΙ.2.[26]-[36]σελ.135-139
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.IΙΙ.1.[37]-[40].σελ.139
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.V.3.[116]-[122].σελ.157-159
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Ζ.V.5.[132]-[152].σελ.161-165
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.V.6-7.[153]-[162].σελ.165-167
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.VI.1.[163]-[170]σελ.167-169
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαικού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.VI.4.[190]-[209]σελ.173-179
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλιο Ζ.VI.5.[210]-[218].σελ.179-181
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.VIII.1.[252]-[253]σελ.189

Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης Τεύχος -32, Άρθρο –Μασάντα. Οι Ιουδαίοι υποκύπτουν στην Ρώμη .σελ.10

Πηγές
Wikisource logo
Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:
Ιουδαϊκός Πόλεμος

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ.ΣΤ. Ελληνισμός και Ρώμη, Εκδοτική Αθηνών 1979
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαικού πολέμου προς Ρωμαίους. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι ΄Ελληνες», Κάκτος 1997
Γάιος Σουητώνιος. Η ζωή των Καισάρων, Παρασκήνιο 1993
Ρόπς Ν. Η καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους χρόνους του Ιησού, Εκδόσεις Παπαδήμα 2005
Σάντερς Ε.Π. Το ιστορικό πρόσωπο του Ιησού, Φιλίστωρ 2000
Ιστορία Εικονογραφημένη,Claude Aziza. Άρθρο – Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ.Τεύχος - 317. Εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ ΠΡΕΣΣ 1994
Στρατιωτική Ιστορία ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ. Άρθρο - Μασάντα. Οι Ιουδαίοι υποκύπτουν στην Ρώμη .Τεύχος - 32.Εκδότης Σ. Πανέλης (1999)
Στρατιωτική Ιστορία ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ. Άρθρο – Το πρώτο ολοκαύτωμα του Ισραήλ. Η ιουδαϊκή εξέγερση και η καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους (66-70 μ.Χ.).Τεύχος -118.Εκδότης Σ. Πανέλης (2006)

Ιουδαϊκές εξεγέρσεις στην ρωμαιοκρατούμενη Παλαιστίνη κατά τον 1ο αιώνα
Εξέγερση του Ιουδα του Γαλιλαίου (6/7) · Εξέγερση του Ιακώβου και του Σίμωνα (46)
Πολεμικά γεγονότα του Πρώτου Ιουδαϊκού πολέμου (66-74)

Εκστρατεία του Κέστιου Γάλλου Βεθώρα Ασκάλωνα Κατάκτηση της Γαλιλαίας Ιωταπάτα Γάμαλα Ιουδαϊκή εμφύλια διαμάχη Καταστροφή της Ιερουσαλήμ Πτώση της Μασάντα

Ιουδαιορωμαϊκοί Πόλεμοι

Πρώτος Ιουδαϊκός Πόλεμος Δεύτερος Ιουδαϊκός Πόλεμος Τρίτος Ιουδαϊκός Πόλεμος

Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια

Εγκυκλοπαίδεια Ιστορίας

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License