Η αρχαιοελληνική πυγμαχία ή πυξ ή πυγμή χρονολογείται ως άθλημα σε διοργανώσεις τουλάχιστον από τον 7ο αιώνα π.Χ., και διεξάγονταν σε πολλές πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας. Οι περισσότερες πηγές που διασώζονται είναι είτε αποσπασματικές είτε μυθολογικές, κάνοντας δύσκολη την προσπάθεια να υπάρξει μια πλήρης ανασύνθεση των κανονισμών, εθιμοτυπικών και ιστορίας του αθλήματος κατά την αρχαιότητα. Ωστόσο θεωρείται πως η πυγμαχία ήταν σημαντικό μέρος του αρχαιοελληνικού αθλητισμού καθόλη τη διάρκεια της πρώιμης κλασικής περιόδου, καθώς υπήρχε και πυγμαχία παίδων.[1][2][3]
Απαρχές
Υπάρχουν αρχαιολογικά και καλλιτεχνικά ευρήματα τα οποία χρονολογούνται στη Μινωική και Μυκηναϊκή περίοδο, και πολλοί θρύλοι μνημονεύουν τις απαρχές του αθλήματος. Ένας από αυτούς αναφέρει πως ο Θησέας, ήρωας από την Αθήνα, εφηύρε ένα τύπο πυγμαχίας στον οποίο οι διαγωνιζόμενοι βρίσκονταν σε καθιστή θέση ο ένας απέναντι στον άλλο και αντάλλασσαν γροθιές μέχρι ένας από αυτούς να μη μπορεί να συνεχίσει ή να πεθάνει. Με την πάροδο του χρόνου, οι πυγμάχοι μαχόταν πλέον σε όρθια θέση και άρχισαν να καλύπτουν τα χέρια τους, καθώς και να τυλίγουν την περιοχή των χεριών τους κάτω από τους αγκώνες με ύφασμα, ωστόσο πέρα από αυτό τον εξοπλισμό κατά τα άλλα μαχόταν γυμνοί.[4]
Σύμφωνα με την Ιλιάδα, οι Μυκηναίοι πολεμιστές συμπεριελάμβαναν και την πυγμαχία ανάμεσα στα αθλήματα που τελούσαν προκειμένου να τιμήσουν τους νεκρούς τους, ωστόσο είναι πιθανό τα Ομηρικά έπη απλώς να αντικατοπτρίζουν συνθήκες που υπήρξαν κατά την ύστερη ελληνική εποχή μετά τη μυκηναϊκή περίοδο. Αναφέρεται πως ο Αχιλλέας για να τιμήσει τον νεκρό Πάτροκλο διοργάνωσε διάφορους αγώνες ανάμεσα σε αυτούς και πυγμαχίας.[1][4]
Η πρώτη γνωστή διοργάνωση πυγμαχίας στους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας αναφέρεται πως υπήρξε το 688 π.Χ., με τους συμμετέχοντες να προπονούνται χτυπώντας τους σάκους της πυγμαχίας -τους κώρυκους- και να τυλίγουν δερμάτινους ιμάντες γύρω από τα χέρια και στήθος τους ως προστασία, αφήνοντας όμως τα δάκτυλα ελεύθερα και χωρίς προστασία για το πρόσωπο και κεφάλι.[4]
Ο ιστορικός του 3ου αιώνα μ.Χ. Φιλόστρατος ανέφερε πως η πυγμαχία αρχικά αναπτύχθηκε στην Σπάρτη, όπου σύμφωνα με τους αρχαίους Σπαρτιάτες -αρχαίους ως προς την εποχή του ίδιου του Φιλόστρατου- οι περικεφαλαίες ήταν περιττές και η πυγμαχία τους προετοίμαζε για τα χτυπήματα που θα δεχόντουσαν στη μάχη.[4]Ωστόσο οι Σπαρτιάτες δε μετείχαν στο διαγωνιστικό μέρος της πυγμαχίας, θεωρώντας πως το να ηττηθούν θα ήταν ατιμωτικό.[5]
Εξοπλισμός
Λεπτομέρεια των ιμάντων στα χέρια των πυγμάχων (τύπος οξέων ιμάντων), Πυγμάχος των Θερμών
Έως και το 500 π.Χ. οι ιμάντες χρησιμοποιούνταν ως προστασία για το χέρι και τις αρθρώσεις. Ήταν λωρίδες δέρματος από βόδι, με μήκος 3 με 3.7 μέτρα και περιτυλίγονταν πολλές φορές γύρω από το χέρι. Κατά το 400 π.Χ. εμφανίστηκαν οι σφαίραι οι οποίες ήταν παρόμοιες με τους ιμάντες, ωστόσο είχαν επένδυση στο εσωτερικό τους ενώ η εξωτερική τους υφή ήταν αρκετά σκληρότερη και τραχιά.[4]
Σύντομα μετά την υιοθέτηση των σφαιρών στην πυγμαχία εμφανίστηκαν και οι οξείς ιμάντες.[3] Οι οξείς αποτελούνταν από διάφορα επίπεδα δερμάτινων λωρίδων που τυλίγονταν γύρω από το χέρι, καρπό, και μέρος του χεριού κάτω από τον αγκώνα. Συνήθως τοποθετούνταν και ένα απορροφητικό ύφασμα στην κορυφή της επένδυσης ώστε οι αθλητές να σκουπίζουν τον ιδρώτα από το μέτωπο τους. Η στήριξη που παρείχαν κατά τα λακτίσματα ήταν καλύτερη ενώ και οι αρθρώσεις της γροθιάς ενισχυθήκαν με δερμάτινες επικαλύψεις.[6]
Ο κώρυκος ήταν ο αντίστοιχος εξοπλισμός των σύγχρονων σάκων πυγμαχίας, και χρησιμοποιούνταν για εξάσκηση στην παλαίστρα. Γεμίζονταν με άμμο, αλεύρι ή κεχρί.[6]
Κανονισμοί
Μελανόμορφο αγγείο του 500 π.Χ., όπου ο πυγμάχος στα δεξιά ανασηκώνει το χέρι του μη μπορώντας να συνεχίσει
Η κατανόηση των κανονισμών της αρχαιοελληνικής πυγμαχίας καθορίζεται από τις σωζόμενες ιστορικές αναφορές καθώς και ερμηνείες των παραστάσεων στα αρχαία αγγεία και τοιχογραφίες, χωρίς ωστόσο να υπάρχει βεβαιότητα για τον απόλυτο προσδιορισμό τους.[7][2]
Απαγορεύονταν τα κρατήματα ή η πάλη
Επιτρέπονταν όποιοδήποτε χτύπημα με το χέρι, εκτός από το να προσπαθήσει κάποιος να βγάλει τα μάτια του αντιπάλου
Δεν υπήρχε αρένα
Δεν υπήρχαν γύροι ή χρονικά όρια
Ο νικητής αναδεικνύονταν όταν ο αντίπαλος παραιτούνταν ή δεν μπορούσε πλέον να συνεχίσει
Δεν υπήρχαν κατηγοριοποιήσεις ανάλογα με το βάρος, τα ζεύγη των αντιπάλων επιλέγονταν τυχαία
Οι ελλανοδίκες επέβαλαν την τήρηση των κανονισμών στέλνοντας τους ραβδούχους οι οποίοι χτυπούσαν με ραβδί ή μαστίγιο τους παραβάτες
Οι μαχόμενοι είχαν την επιλογή να ανταλλάξουν χτυπήματα χωρίς να αμύνονται (κλίμαξ) εάν ο αγώνας διαρκούσε πολύ ώρα
Πυγμάχοι ολυμπιονίκες
Δείτε επίσης: Κατάλογος αρχαίων ολυμπιονικών
Ο πυγμάχος των Θερμών, ορειχάλκινο άγαλμα της ελληνιστικής περιόδου, 4ος - 3ος αιώνας π.Χ., Εθνικό μουσείο Ρώμης(D/R)
Τοιχογραφία πυγμάχων, 100 π.Χ., αρχαιολογικό μουσείο Δήλου
Παράσταση πυγμάχων σε αμφορά των Παναθήναιων αγώνων, 520 π.Χ., Μητροπολιτικό μουσείο Νέας Υόρκης
Αγαλματίδιο πυγμάχου, 1ος αιώνας π.Χ., Μουσείο τέχνης Ουόλτερς(D/R)
Οι γνωστοί ολυμπιονίκες της πυγμαχίας στους αρχαίους ολυμπιακούς αγώνες είναι όπως παρακάτω:[8]
| Ολυμπιάδα | Έτος | Ολυμπιονίκης | Περιοδονίκης | Πόλη Ολυμπιονίκη |
|---|---|---|---|---|
| 23η | 688 π.Χ. | Ονόμαστος | Σμύρνη | |
| 27η | 672 π.Χ. | Δάιππος | Κρότωνας | |
| 32η | 652 π.Χ. | Κομαίος | Μέγαρα | |
| 48η | 588 π.Χ. | Πυθαγόρας ο Σάμιος | Σάμος | |
| 52η | 572 π.Χ. | Τίσανδρος | Νάξος Σικελίας | |
| 53η | 568 π.Χ. | Τίσανδρος | Νάξος Σικελίας | |
| 54η | 564 π.Χ. | Τίσανδρος | Νάξος Σικελίας | |
| 55η | 560 π.Χ. | Τίσανδρος | Νάξος Σικελίας | |
| 59η | 544 π.Χ. | Πραξιδάμας | Αίγινα | |
| 65η | 520 π.Χ. | Γλαύκος | ✓ | Κάρυστος |
| 70η | 500 π.Χ. | Φίλων | Κέρκυρα | |
| 71η | 496 π.Χ. | Φίλων | Κέρκυρα | |
| 72η | 492 π.Χ. | Κλεομήδης | Αστυπάλαια | |
| 73η | 488 π.Χ. | Διόγνητος | Κρήτη | |
| 74η | 484 π.Χ. | Εύθυμος | Λοκροί | |
| 75η | 480 π.Χ. | Θεαγένης (ή Θεογένης) | Θάσος | |
| 76η | 476 π.Χ. | Εύθυμος | Λοκροί | |
| 77η | 472 π.Χ. | Εύθυμος | Λοκροί | |
| 78η | 468 π.Χ. | Μενάλκης | Οπούς (Λοκρίδα) | |
| 79η | 464 π.Χ. | Διαγόρας | Ρόδος | |
| 81η | 456 π.Χ. | Άνθρωπος | άγνωστη | |
| 82η | 452 π.Χ. | Αρίστων | άγνωστη | |
| 83η | 448 π.Χ. | Ακουσίλαος | Ρόδος | |
| 84η | 444 π.Χ. | Αλκαίνετος | Λέπρεο | |
| 89η | 424 π.Χ. | Κλεόμαχος | Μαγνησία του Μαιάνδρου | |
| 94η | 404 π.Χ. | Ευκλής | Ρόδος | |
| 95η | 400 π.Χ. | Δάμαρχος (Το ΙΜΕ αναφέρει Δήμαρχος) | Παρρασία | |
| 96η | 396 π.Χ. | [...]υ[...]ος | άγνωστη | |
| 97η | 392 π.Χ. | Φορμίων | Αλικαρνασσός | |
| 98η | 388 π.Χ. | Εύπωλος | Θεσσαλία | |
| 99η | 384 π.Χ. | Δαμοξενίδας | Μαίναλο | |
| 100η | 380 π.Χ. | άγνωστος | Σάμος | |
| 101η | 376 π.Χ. | Λάβαξ | Λέπρεο | |
| 103η | 368 π.Χ. | Αριστίων | Επίδαυρος | |
| 105η | 360 π.Χ. | Φιλάμμων | Αθήνα | |
| 110η | 340 π.Χ. | Ασάμων | Ηλεία | |
| 111η | 336 π.Χ. | Μυς | Τάραντας | |
| 112η | 332 π.Χ. | Σάτυρος | Ηλεία | |
| 113η | 328 π.Χ. | Σάτυρος | Ηλεία | |
| 120η | 300 π.Χ. | Άρχιππος | ✓ | Λέσβος |
| 121η | 296 π.Χ. | Κάλλιππος | Ρόδος | |
| 135η | 240 π.Χ. | Κλεόξενος | ✓ | Αλεξάνδρεια |
| 142η | 212 π.Χ. | Κλειτόμαχος | Θήβα | |
| 149η | 184 π.Χ. | Επιθέρσης | ✓ | Ερυθραία |
| 150η | 180 π.Χ. | Επιθέρσης | ✓ | Ερυθραία |
| 155η | 160 π.Χ. | Δ[...]γονος | άγνωστη | |
| 156η | 156 π.Χ. | Δ[...]γονος | άγνωστη | |
| 159η | 144 π.Χ. | Ξενόθεμις | ✓ | Μίλητος |
| 165η | 120 π.Χ. | Αγήσαρχος ή Αιμόστρατος
ή Δαιμόστρατος ή Αρχέστρατος ή Αμέστρατος |
Τριταία Φωκίδας | |
| 177η | 72 π.Χ. | Ατυάνας | Αδραμύττιο | |
| 187η | 32 π.Χ. | Θαλλίαρχος | Ηλεία | |
| 193η | 8 π.Χ. | Νικοφών | Μίλητος | |
| 201η | 25 μ.Χ. | Δημοκράτης | ✓ | Μαγνησία του Μαιάνδρου |
| 202η | 29 μ.Χ. | Δημοκράτης | ✓ | Μαγνησία του Μαιάνδρου |
| 203η | 33 μ.Χ. | Δημοκράτης | ✓ | Μαγνησία του Μαιάνδρου |
| 207η | 49 μ.Χ. | Μελανκόμας | Καρία | |
| 218η | 93 μ.Χ. | Ηρακλείδης | Αλεξάνδρεια Τρωάς | |
| 226η | 125 μ.Χ. | Δείδας | Αρσινόη | |
| 230η | 141 μ.Χ. | Μάρκος Τύλλιος | Απάμεια (Βιθυνίας) | |
| 231η | 145 μ.Χ. | Μάρκος Τύλλιος | Απάμεια (Βιθυνίας) | |
| 238η | 173 μ.Χ. | Φωτίων | Έφεσος | |
| 244η | 197 μ.Χ. | άγνωστος | Έφεσος | |
| 245η | 201 μ.Χ. | άγνωστος | Έφεσος | |
| 246η | 205 μ.Χ. | Πλούταρχος | άγνωστη | |
| 266η | 369 μ.Χ. | Βαρασδάτης | Αρμενία |
Ολυμπιονίκες στην πυγμαχία παίδων:[8]
| Ολυμπιάδα | Έτος | Ολυμπιονίκης | Πόλη Ολυμπιονίκη |
|---|---|---|---|
| 41η | 616 π.Χ. | Φιλύτας | Σύβαρις |
| 60η | 540 π.Χ. | Λεωκρέων | Κέα |
| 70η | 500 π.Χ. | Αγαμήτωρ | Μαντίνεια Αρκαδίας |
| 73η | 488 π.Χ. | Αγιάδας | Ηλεία |
| 74η | 484 π.Χ. | Επικράδιος | Μαντίνεια Αρκαδίας |
| 75η | 480 π.Χ. | [...]φάνης | Ηραία |
| 76η | 476 π.Χ. | Αγησίδαμος | Λοκροί |
| 77η | 472 π.Χ. | Τέλλων | Ορέσθειο (Αρκαδία) |
| 78η | 468 π.Χ. | [...]νης | Πελοπόννησος, Τίρυνθα |
| 79η | 464 π.Χ. | Πρωτόλαος | Μαντίνεια Αρκαδίας |
| 80η | 460 π.Χ. | Κυνίσκος | Μαντίνεια Αρκαδίας |
| 81η | 456 π.Χ. | Αλκαίνετος | Λέπρεο |
| 82η | 452 π.Χ. | Απολλόδωρος | άγνωστη |
| 83η | 448 π.Χ. | Αρίστων | άγνωστη |
| 84η | 444 π.Χ. | Χαρμίδης | Ηλεία |
| 85η | 440 π.Χ. | Γνάθων | Δίπαια (Αρκαδία) |
| 86η | 436 π.Χ. | Φίλιππος | Αρκαδία |
| 87η | 432 π.Χ. | Λυκίνος | Ηλεία |
| 89η | 424 π.Χ. | Ελλάνικος | Λέπρεο |
| 90η | 420 π.Χ. | Θέαντος ή Θέας | Λέπρεο |
| 94η | 404 π.Χ. | Πεισίρροδος | Θούριοι |
| 95η | 400 π.Χ. | Ξενόδικος | Κως |
| 96η | 396 π.Χ. | Βύκελος | Σικυώνα |
| 97η | 392 π.Χ. | Νεολαΐδας | Φενεός |
| 98η | 388 π.Χ. | Αντίπατρος | Μίλητος |
| 99η | 384 π.Χ. | Άλκετος | Κλείτωρ |
| 100η | 380 π.Χ. | Ίππος | Ηλεία |
| 101η | 376 π.Χ. | Κριτόδαμος | Κλείτωρ |
| 102η | 372 π.Χ. | Θερσίλοχος | Κέρκυρα |
| 107η | 352 π.Χ. | Αθήναιος | Έφεσος |
| 109η | 344 π.Χ. | Δαμάρετος | Μεσσηνία |
| 110η | 340 π.Χ. | Τελέστας | Μεσσηνία |
| 114η | 324 π.Χ. | Δούρις | Σάμος |
| 115η | 320 π.Χ. | Πύτταλος | Ηλεία |
| 116η | 316 π.Χ. | Χοιρίλος | Ηλεία |
| 118η | 308 π.Χ. | Θεότιμος | Ηλεία |
| 119η | 304 π.Χ. | Κάλλων | Ηλεία |
| 120η | 300 π.Χ. | Ιππόμαχος | Ηλεία |
| 121η | 296 π.Χ. | Μυρκεύς | άγνωστη |
| 122η | 292 π.Χ. | Φίλιππος | Αρκαδία |
| 145η | 200 π.Χ. | Μόσχος | Κολοφώνα |
| 177η | 72 π.Χ. | Σωτήριχος | Ηλεία |
| 185η | 40 π.Χ. | Θαλλίαρχος | Ηλεία |
| 217η | 89 μ.Χ. | Σαραπίων | Αλεξάνδρεια |
Δείτε επίσης
Παγκράτιο
Ελληνορωμαϊκή πάλη
Παραπομπές
«ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ». www.ime.gr. Ανακτήθηκε στις 2015-11-07.
«Αρχαίοι Έλληνες πυγμάχοι. Ήταν σκληροτράχηλοι και αγωνίζονταν μέχρι τελικής πτώσεως. Ο Μάικ Τάισον δεν θα είχε καμία ελπίδα! - ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ». ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ. Ανακτήθηκε στις 2015-11-07.
«Αρχαία Ελλάδα: Εκγύμναση και πολεμικές τέχνες». www.logiosermis.net. Ανακτήθηκε στις 2015-11-07.
Swaddling, Judith. The Ancient Olympic Games. 2nd ed. Austin: University of Texas Press, 1999.
Craig, Steve. Sports and Games of the Ancients. Sports and Games Through History Series. Series Advisor Andrew Leibs. Westport, Connecticut and London: Greenwood Press, 2002
Miller, Stephen G. Ancient Greek Athletics. New Haven and London: Yale University Press, 2004.
Craig, Swaddling, Miller, op. cit.
«OLYMPIC GAMES». www.ime.gr. Ανακτήθηκε στις 2015-11-07.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
