Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (1958-) είναι Ελληνικός ερευνητικός οργανισμός με έδρα την Αθήνα.

Ίδρυση

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών ιδρύθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1958 με την επωνυμία Βασιλικό Ίδρυμα Ερευνών με Βασιλικό Διάταγμα της της 9ης Οκτωβρίου 1958. Σκοπός της ιδρύσεώς του ήταν η ενίσχυση των επιστημονικών ερευνών οι οποίες πραγματοποιούνταν στην Ελλάδα και η εξασφάλιση περισσότερων ευκαιριών δημιουργικής έρευνας από Έλληνες επιστήμονες. Μεταπολεμικά και μετεμφυλιακά το παλάτι, επιχειρεί την ίδρυση βασιλικών φορέων κοινωνικής πρόνοιας και εκπαίδευσης με σκοπό τον ηθικό, πολιτικό και κοινωνικό φρονηματισμό αλλά και την κοινωνική ανάπτυξη της Ελλάδος. Παράλληλα επιδιωκόταν η δικαίωση και η προβολή του βασιλικού θεσμού[1]. Η επιστημονική έρευνα μέχρι εκείνη την εποχή καλλιεργείτο από τα πανεπιστήμια και την Ακαδημία Αθηνών. Έτσι έχει προηγηθεί στη δεκαετία του 50' η Ελληνική Επιτροπή Ατομική Ενέργειας (1954) και ακολούθησε του Β.Ι.Ε, το 1959, ο Δημόκριτος.
Η προϊστορία

Το 1947 το Παλάτι και μάλιστα ο τότε διάδοχος Παύλος, ιδρύει το Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα με σκοπό την ανάληψη διαφόρων εκπαιδευτικών δράσεων. Σε αυτό συμμετείχαν ανακτορικοί αξιωματούχοι, στελέχη τραπεζών και επιμελητηρίων και προβεβλημένα δημόσια πρόσωπα. Το περιβάλλον εκείνη την εποχή σε Αμερική και Ευρώπη ήταν ενθαρρυντικό για την επιστημονική έρευνα, ενώ Έλληνες επιστήμονες εξέφραζαν εκκλήσεις για την οργάνωση επιστημονικών φορέων στην Ελλάδα, οι οποίοι θα ενθάρρυναν τον επαναπατρισμό τους και ταυτόχρονα θα ενίσχυαν την εγχώρια έρευνα. Καίριο ρόλο έπαιξε ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου, ο οποίος από τα χρόνια των σπουδών του στο Χάρβαρντ οραματιζόταν την ανάπτυξη της έρευνα στην Ελλάδα, αλλά και όταν ήταν Γενικός Διευθυντής στο Υπουργείο Συντονισμού (1951-1955). Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε όταν συνέστησε τη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της Τράπεζας της Ελλάδος, το 1955, με σκοπό την κατάρτιση οικονομοτεχνικών μελετών. Το 1958, ο Πεσμαζόγλου συναντά τον βασιλέα Παύλο και του εκθέτει τις ιδέες του σχετικά με τη σύσταση ενός ερευνητικού κέντρου[2].

Το δεύτερο πρόσωπο το οποίο συμμεριζόταν τις ιδέες αυτές ήταν ο Κωνσταντίνος Δημαράς, Γενικός Διευθυντής στο Υπουργείο Συντονισμού το 1951 και Γενικός Διευθυντής στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών. Επόμενος συνεργάτης στην προσπάθεια αυτή ήταν ο Χαράλαμπος Ποταμιάνος, υποπτέραρχος ε.α. πρώην υπασπιστής του βασιλιά, και μέλος της διοίκησης του Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος. Καταλυτική στάθηκε η συμμετοχή του Λεωνίδα Ζέρβα, καθηγητή οργανικής χημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και τότε φιλοξενούμενου ερευνητή στις Η.Π.Α. Ο Πεσμαζόγλου αλληλογραφεί με τον Ζέρβα και του αποστέλλει σχέδια του του Οργανισμού του ιδρύματος και ο Ζέρβας του απαντά με τις παρατηρήσεις του. Ο Πεσμαζόγλου του λέει πως έχουν σαν πρότυπο το Kaiser Wilhelm Institut ή το Centre de la Reaserhe Scientifique Μεταξύ αυτών που προσδακά να συμμετάσχουν είναι ο Ξενοφών Ζολώτας, ο Κωνσταντίνος Δημαράς, ο Καίσαρ Αλεξόπουλος, ο Ιωάννης Σαρεγιάννης, ο Ευάγγελος Παπανούτσος Ο Πεσμαζόγλου παράλληλα πραγματοποιεί επαφές με τον Waldemar Nielsen εκπρόσωπο του Ford Foundation, με σκοπό την οικονομική ενίσχυση του υπό σύσταση ιδρύματος. H προτεινόμενη αρχική ονομασία του ιδρύματος ήταν Ελληνικό Βασιλικόν Ίδρυμα Μεταπανεπιστημιακών Ερευνών [3] Ο Ζέρβας, απαντώντας με τη σειρά του, επιλέγει την επωνυμία Ίδρυμα Επιστημονικών Ερευνών, για να υποδηλώσει πως δεν έχει εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά ασχολείται με την προώθηση πρωτότυπων επιστημονικών ερευνών. Με την πάροδο του χρόνου θα μπορεί να προχωρήσει στη σύσταση ιδιαίτερων ερευνητικών ινστιτούτων.

Από τον Απρίλιο μέχρι τις αρχές του θέρους του 1958, τα μηνύματα σχετικά με τη χρηματοδότηση από Αμερικανικά ιδρύματα, (Ford και Rockefeller) είναι θετικά: το πρώτο εξέταζε να εγκρίνει βοήθεια ύψους 50.000 δολαρίων ετησίως για πέντε χρόνια, ενώ η Αμερικανική Αποστολή έκλεινε προς την καταβολή του ποσού των 100.000.000 δραχμών και άλλων 50.000.000 δραχμών τα επόμενα χρόνια. «Τα ιδρύματα και η επίσημη Αμερική άρχισαν να κατανοούν ότι η επιβίωση του ελεύθερου κόσμου δεν θα εξασφαλιστεί με την προσέλκυση και εγκατάσταση στην Αμερική όλων των διακεκριμένων επιστημόνων, αλλά ότι πρέπει να καλλιεργηθεί και γηγενής επιστήμη στα άλλα κράτη».[4] Στις 10 Οκτωβρίου του 1958 ο Αμερικανός πρέσβης επισκέφθηκε τον βασιλιά Παύλο και του παρέδωσε επιστολή με την αναγγελία της χρηματικής δωρεάς ύψους 100.000.000 δραχμών. Τα χρήματα επενδύθηκαν από το Δ.Σ. του Β.Ι.Ε. σε ομολογίες της Δ.Ε.Η. με απόδοση περίπου 8.000.000 δραχμών και από το 1963 έως το 1967 σε αγορά καταστημάτων σε Αθήνα και Πειραιά.[5]
Η διοίκηση του ιδρύματος

Το ίδρυμα διοικούνταν όταν συστήθηκε από δεκαπενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο και πενταμελή Ε.Ε. Πρόεδρος ήταν ο βασιλιάς, υπάρχουν Α΄ και Β΄ αντιπρόεδροι, από τις ηθικές και θετικές επιστήμες, διευθύνων σύμβουλος και έντεκα μέλη. Η θητεία του Δ.Σ. ήταν εξαετής και κάθε δύο χρόνια λήγει με κλήρωση η θητεία του 1/3 των μελών, που μπορούν να επανεκλέγονται από τους υπόλοιπους. Το Δ.Σ συνεδρίαζε μια φορά κάθε μήνα. Β΄ Αντιπρόεδρος ήταν ο Ζέρβας και διευθύνων σύμβουλος ο Δημαράς.

Προσωρινά στεγάσθηκε στο κτίριο του Ι.Κ.Υ. , αντί ενοικίου, στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας 4.[6]
Το κτήριο

Αρχικά παραχωρήθηκε οικόπεδο 8.000 τ.μ στην οδό Ρηγίλλης και Βασιλέως Γεωργίου, πλησίον του Ωδείου Αθηνών. Αυτό το οικοδομικό τετράγωνο δεν υπάρχει σήμερα και ήταν πίσω από τη Λέσχη Αξιωματικών Αθηνών. Στον πολεοδομικό χάρτη των Αθηνών του 1950, η περιοχή ονομαζόταν Λύκειον.[7] Το Β.Ι.Ε. αρχικά συνέταξε, το 1959, προκήρυξη πανελλήνιου διαγωνισμού με τίτλο Κτιριακόν Συγκρότημα Βασιλικού Ιδρύματος Ερευνών. Τελικά ο διαγωνισμός δεν έγινε, αφού επελέγη οικόπεδο στην απέναντι πλευρά της Βασιλέως Κωνσταντίνου, εμβαδού 11 στρεμμάτων. Καθώς θα βρισκόταν στις παρυφές της αρχαίας Αθήνας και και της νεοελληνικής πρωτεύουσας, είχε «σημειολογικό ενδιαφέρον», μια και το κεντρικότερο και βασικότερο ίδρυμα της χώρας βρισκόταν στην καρδιά του κράτους.[8] Η θέση, το οικοδομικό τετράγωνο που επελέγη ήταν οι στάβλοι της Ύλης της Ευζωνικής φρουράς και ο χώρος στάθμευσης των αυτοκινήτων της. Περιβαλλόταν από τη λεωφόρο Βασιλέως Γεωργίου, Βασιλέως Κωνσταντίνου, τη Ριζάρη, και την Παύλου Μελά, η οποία όμως δεν δεν διανοίχθηκε ποτέ.

Το Δ.Σ του Β.Ι.Ε. ανάθεσε την μελέτη των κτηρίων στους Δημήτριο Πικιώνη και Κωνσταντίνο Δοξιάδη. Ο λόγος της απευθείας ανάθεσης ήταν πως οι Ζέρβας και Δημαράς είχαν προτείνει να αναλάβει τη μελέτη μια ομάδα αρχιτεκτόνων μικτή: τρεις γνωστοί και διακεκριμένοι και τρεις νέοι από τους πιο καλούς. Επίσης ο Δοξιάδης είχε υποσχεθεί έκπτωση στην αμοιβή του 10 έως 15% [9] Η χρηματοδότηση του έργου υπολογιζόταν σε 50 εκατ. δραχμές: 1 εκατ. ο σύμβουλος, 25 εκατ. η κατασκευή, 3 εκατ. ο αρχιτέκτων, 15 εκατ. ο κτηριακός εξοπλισμός και 6 εκατ. ο εργαστηριακός εξοπλισμός και τα περιοδικά.

Η οικοδομική άδεια εγκρίθηκε στις 22 Απριλίου 1964. Τον Μάρτιο δημοπρατήθηκε το κτήριο με προσκλήσεις 15 εργολάβων, αλλά ακυρώνεται ο διαγωνισμός ως ασύμφορος. Τελικά το έργο ανέλαβε η κοινοπραξία Θεοχάρη Οικονόμου και Γ. Γεωργίου και Γ. Μπαλκάμπαση Α.Ε. Η θεμελίωση πραγματοποιήθηκε στις 10 Μαΐου 1965. Το κτήριο ολοκληρώθηκε μετά από 3,5 χρόνια και παραλήφθηκε στις 25 Οκτωβρίου 1968. Tο 1990 προστέθηκε στο κτίριο και 6ος όροφος. Σήμερα το κτήριο έχει συνολικό εμβαδόν 13.880 τ.μ[10]
Τα ερευνητικά ινστιτούτα του Ε.Ι.Ε.
Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών

Το Ινστιτούτο προέκυψε το 2012 ως μετεξέλιξη των τριών ανθρωπιστικών ινστιτούτων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (Κέντρο Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών και Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών), των παλαιότερων ελληνικών ερευνητικών θεσμών για τις ιστορικές και φιλολογικές επιστήμες. Σήμερα διευθυντής του είναι ο Ταξιάρχης Κόλιας[11].

Το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών ιδρύθηκε στις 11 Μαίου 1960 με πράξη του Δ.Σ του τότε Βασιλικού Ιδρύματος Ερευνών κι άρχισε να λειτουργεί τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Αρχικά στεγάσθηκε στο ιδιόκτητο διαμέρισμα της Αλεξάνδρας Μιχαήλ Μελά στη Βασιλίσσης Σοφίας 4. Από το χειμώνα του 1967 μεταστεγάστηκε στον 5ο όροφο του μόλις αποπερατωθέντος κτηρίου του Ε.Ι.Ε. Το 1989 μετονομάσθηκε σε Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών.

Διευθυντές διαδοχικά του του Ινστιτούτου ήταν οι Μιχαήλ Λάσκαρις (1960-1962), Κωνσταντίνος Δημαράς (1962-1972), Διονύσιος Ζακυθηνός (1971-1975), αναπληρωτής διευθυντής ο Μανούσος Μανούσακας (1975-1980), η Λουκία Δρούλια (1981-1995), ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος (1995-2000) και ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης (2000-2012). Σήμερα υφίσταται ως Τμήμα Νεοελληνικών Ερευνών ενσωματωμένο στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών [2] Ο νέος ελληνισμός αυτονομείται ως ερευνητικό πεδίο: στα είκοσι πρώτα χρόνια της δράσης του Κέντρου, επιχειρείται η «απογραφή των πνευματικών θησαυρών του τόπου σε εθνικό επίπεδο»[12]Έτσι οι κύριες κατευθύνσεις ήταν η απογραφή της ελληνικής βιβλιογραφικής παραγωγής, η καταλογογράφηση και έκδοση αρχειακού υλικού, βιβλιολογικά και γραμματολογικά ενδιαφέροντα. Από το 1980 έως το 2000, ενσωματώνεται η οικονομική και κοινωνική ιστορία, η ιστορική γεωγραφία και δημογραφία, η ιστορία των θεσμών, η ιστορία της τεχνολογίας, η ιστορία της νεοελληνικής τέχνης. Οι ερευνητικοί ορίζοντες του Ινστιτούτου εμπλουτίστηκαν με τη σύγκληση διεθνών επιστημονικών συναντήσεων. Το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών άργησε να αποκτήσει ένα δικό του περιοδικό επιστημονικό βήμα και οι συνεργάτες του Κέντρου εξέδιδαν τις εργασίες τους στο περιοδικό Ο Ερανιστής του Όμιλου Μελέτης Ελληνικού Διαφωτισμού. Το 1981 απέκτησε το Τετράδια Εργασίας[13]

Το Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών ιδρύθηκε αρχικά με την επωνυμία Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών στις 11 Μαΐου 1960 με πράξη του Δ.Σ του τότε Βασιλικού Ιδρύματος Ερευνών κι άρχισε να λειτουργεί τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Διαδοχικά διευθυντές του ήταν οι Διονύσιος Ζακυθηνός (1960-19750), ο Μανούσος Μανούσακας (1976-1980)η Χρύσα Μαλτέζου (1980-1995), ο Νικόλαος Οικονομίδης (1995-2000), ο Ευάγγελος Χρυσός (2000-2005) και από το 2006 έως το 2012 ο Ταξιάρχης Κόλιας.[14] Τώρα υφίσταται ως Τμήμα Βυζαντινών Ερευνών ενσωματωμένο στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών [3]

Παραπομπές
Τριαντάφυλλός Σκλαβενίτης, «Ιστορικό σχεδίασμα για την ίδρυση και την πορεία του Ε.Ι.Ε», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.12
Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, «Ιστορικό σχεδίασμα για την ίδρυση και την πορεία του Ε.Ι.Ε», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.13
Τριαντάφυλλός Σκλαβενίτης, «Ιστορικό σχεδίασμα για την ίδρυση και την πορεία του Ε.Ι.Ε», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.15
Τριαντάφυλλός Σκλαβενίτης, «Ιστορικό σχεδίασμα για την ίδρυση και την πορεία του Ε.Ι.Ε», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.20
Τριαντάφυλλός Σκλαβενίτης, «Ιστορικό σχεδίασμα για την ίδρυση και την πορεία του Ε.Ι.Ε», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ. 21
Τριαντάφυλλός Σκλαβενίτης, «Ιστορικό σχεδίασμα για την ίδρυση και την πορεία του Ε.Ι.Ε», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ. 22
Σάββας Τσιλένης, «Το κτήριο», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.53
Σάββας Τσιλένης, «Το κτήριο», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ. 53
Σάββας Τσιλένης, «Το κτήριο», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ. 55-56
Σάββας Τσιλένης, «Το κτήριο», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ. 62-63
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [1]
Πασχάλης Κιτρομηλίδης, «Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.69
Δημήτρης Αποστολόπουλος, «Ο Κ.Θ.Δημαράς ο Όμιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού (ΟΜΕΔ) και το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνων (ΚΝΕ)», Αντί, τχ.850 (9 Σεπτεμβρίου 2005), σελ.38

Ταξιάρχης Κόλιας,«Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών»,Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.96-123

Πηγές

Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, «Ιστορικό σχεδίασμα για την ίδρυση και την πορεία του Ε.Ι.Ε», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.12-51
Σάββας Τσιλένης, «Το κτήριο», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.52-65
Πασχάλης Κιτρομηλίδης, «Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.66-95
Ταξιάρχης Κόλιας,«Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών»,Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008, σελ.96-123
Δημήτρης Αποστολόπουλος, «Ο Κ.Θ.Δημαράς ο Όμιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού (ΟΜΕΔ) και το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνων (ΚΝΕ)», Αντί, τχ.850 (9 Σεπτεμβρίου 2005), σελ.38-39

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

“50 χρόνια Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών,” Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), 19-Mar-2008.[4]
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: 1958-2008 Ίδρυση-πορεία -προοπτικές, Αθήνα, 2008[5]
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών [6]
Αφιέρωμα Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 23 Νοεμβρίου 1997 [7]

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library