Τυπικό της Εκκλησίας

 

 

.

Τυπικό της Εκκλησίας ή Εκκλησιαστικό Τυπικό ή Λειτουργικό Τυπικό (τυπικόν, typikon, solemnitas, rite) είναι το σύνολο των οδηγιών και διατάξεων για το πώς και πότε πρέπει να τελούνται οι ακολουθίες της Εκκλησίας. Έτσι το Τυπικό αναφέρει ποιες είναι οι ακολουθίες που πρέπει να τελούνται κάθε μέρα είτε είναι Κυριακή είτε Δεσποτική ή Θεομητορική εορτή είτε μνήμη αγίου ειτε μια απλή καθημερινή. Επίσης καθορίζει την βασική δομή των ακολουθιών, τους υμνους που πρέπει να ψαλούν, τα εκκλησιαστικα κείμενα (ψαλμούς, ευχές, αποστολικά και ευαγγελικά αναγνώσματα κ.λπ.) που πρέπει να διαβαστούν, πώς συμπλέκονται δύο ή τρεις ακολουθίες σε μια ημέρα και πλήθος αλλων οδηγιών. Είναι απαραίτητο για την ορθή διεξαγωγή των ακολουθιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας, και συμπληρώνει και συμβιβάζει το περιεχόμενο άλλων λειτουργικών βιβλίων, όπως είναι το Ευχολόγιον, το Ωρολόγιον, η Παρακλητική, τα Μηναία κ.λπ..

Tο Τυπικό είναι μάθημα του Λειτουργικού κλάδου των Θεολογικών επιστημών. Το Τυπικο διαφέρει από την καθ' αυτό Λειτουργική, διότι εχει χαρακτηρα πρακτικο και χρηστικό. Η ιστορία και εξέλιξη του Τυπικου ομως εντάσσεται σαφως στο περιεχόμενο της θεωρητικης Λειτουργικης. Το Τυπικό επίσης διαφέρει και από την Τελετουργική, διότι η Τελετουργική αναφέρεται κυρίως στους τελετουργούς, δηλαδη στους κληρικους και στις ενέργειες και πράξεις που πρέπει να τελέσουν κατα την διάρκεια των ακολουθιων, ενώ το Τυπικο αναφέρεται κυρίως και πρωτίστως στους ψάλτες. Πολλα σημεία ομως ειναι κοινα σε Τυπικό, Λειτουργικη και Τελετουργική.

Η ιστορία του Τυπικού χάνεται στα βάθη των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Έχουν σωθεί αποσπάσματα (διατάξεις) και περιγραφές από τυπικά του 3ου και 4ου αιώνος, αλλά το αρχαιότερο ολοκληρωμένο σύγγραμμα Τυπικού που εχει σωθεί μέχρι σήμερα ειναι ένα πατμιακό χειρόγραφο του 9ου αιώνος. Θεωρείται ότι διασώζει κείμενο παλαιότερό του τουλάχιστον κατά έναν αιώνα.

Με την πάροδο των αιώνων διαμορφώθηκαν δύο κύριες παραδόσεις εκκλησιαστικού τυπικού, το Τυπικό της Κωνσταντινουπόλεως (ενοριακός τύπος) και το Τυπικό των Ιεροσολύμων (μοναστικός τύπος). Άλλες τοπικές παραδόσεις (Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Σινά, Ανατολικών Εκκλησιών κ.λπ.) συγχωνεύτηκαν ή απορροφήθηκαν σ' αυτά τα δύο Τυπικά ή και παρήκμασαν. Από τον 9ο-10ο περίπου αιώνα έχουμε μία σύνθεση του Κωνσταντινουπολίτικου και του Ιεροσολυμίτικου Τυπικού, από την οποία προήλθε γύρω στον 11ο-12ο αιώνα το Τυπικό της Λαύρας του Αγίου Σάββα Ιεροσολύμων. Αυτό θεωρείται η βάση του σημερινού εκκλησιαστικού Τυπικού. Επικράτησε και εφαρμόστηκε σε όλη την Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι διάφορες τοπικές παραλλαγές του, έδωσαν τα σημερινά Τυπικά (Αγίου Όρους, Σλαυικών Εκκλησιών, Πάτμου κ.λπ.)

Τον 19ο αιώνα το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δημοσίευσε τρεις εκδόσεις του Τυπικού. Βασίζεται κυρίως στο ιεροσολυμιτικό Τυπικό της Λαύρας του Αγίου Σάββα, αλλά έχει και πολλά στοιχεία από το Κωνσταντινουπολίτικο Τυπικό. Το τυπικο αυτό ονομάζεται Τυπικόν της Μεγάλης Εκκλησίας, ειναι προσαρμοσμένο περισσότερο στις ανάγκες και την πράξη των ενοριών και συντομεύει κάποιες ακολουθίες. Η τρίτη έκδοσή του έγινε απο τον πρωτοψάλτη Γεώργιο Βιολάκη (1888), γι' αυτό λέγεται και Τυπικόν Βιολάκη, και είναι μέχρι σήμερα το επίσημο Τυπικό όλων σχεδόν των Ελληνόφωνων Εκκλησιών (Οικουμενικού Πατριαρχείου, Αλεξανδρείας, Ελλάδος, Κύπρου, ομογενών σε Ευρώπη, Αμερική, Αυστραλία).

Μετά το 1924, με την διόρθωση του ημερολογίου δημιουργήθηκαν περιπτώσεις Τυπικού που δεν προβλέπονταν από το Τυπικό του Βιολάκη. Γι' αυτό πρώτη η Εκκλησία της Ελλάδος άρχισε να εκδίδει ετήσιο τυπικό, ανεπίσημα περίπου από το 1930, επίσημα από το 1954, με σκοπό την πρακτική διευκόλυνση ιερέων καί ψαλτών πάνω στο Τυπικό. Σήμερα ετήσιο Τυπικό δημοσιεύουν και αλλες Εκκλησίες (Οικουμενικό Πατριαρχείο, Κυπρος) και ιδιώτες, η βάση όμως ειναι πάντοτε το Τυπικόν της Μεγάλης Εκκλησίας (Βιολάκη, 1888) και η προγενέστερη τυπική παράδοση.

Εξωτερικές συνδέσεις

• Τυπικό του Οικουμενικού Πατριαρχείου
  
• www.typikon.gr
  
• Τυπικόν Ενοριών