Παύλος Καρρέρ ή Καρρέρης [Paolo Carrer] (Ζάκυνθος, 12 Μαΐου 1829 - Ζάκυνθος, 7 Ιουνίου 1896) Έλληνας συνθέτης. Υπήρξε ηγετική μορφή της επτανησιακής μουσικής και δημιουργός εθνικής όπερας και φωνητικής μουσικής βασισμένης σε ελληνικά θέματα, ελληνόγλωσσα λιμπρέτα και στίχους, καθώς και μελωδίες εμπνευσμένες από τη δημοτική και την αστικολαϊκή παράδοση της νεότερης Ελλάδας.
Βιογραφία
Καταγόταν από ιστορική αριστοκρατική οικογένεια της Ζακύνθου με ρίζες από την Κύπρο και τη Μάλτα. Ήταν γιος του Κωνσταντίνου Καρρέρ και της Πηγής Χαριάτη. Αδέλφια του: η Ιωάννα και ο Φρειδερίκος πολιτικός και λογοτέχνης. Σύζυγός του: η υψίφωνος Ισαβέλλα Ιατρά, πρωταγωνίστρια και ερμηνεύτρια των έργων του.
Σπούδασε μουσική στη γενέτειρά του με τους Ιταλούς διδασκάλους Giuseppe Cricca, Francesco Marangoni και πιθανώς στην Κέρκυρα με τον Νικόλαο Χαλικιόπουλο Μάντζαρο. Διαθέτοντας φυσικό μουσικό χάρισμα, αλλά και εναρμονισμένος με το πολιτιστικό κλίμα των Ιονίων Νήσων της εποχής, στο οποίο κυριαρχούσε η ιταλική όπερα και η ευρωπαϊκή κουλτούρα, συνέθεσε τα πρώτα του μικρά μουσικά έργα περί τα τέλη της δεκαετίας του 1840.[1]
Το 1850, στην καρδιά του Ιταλικού Risorgimento, ο Παύλος Καρρέρ μετακόμισε στο υπό αυστριακή κατοχή Μιλάνο. Εκεί παρακολούθησε ιδιαίτερα μαθήματα μουσικής με τους Raimondo Boucheron, Pietro Tassistro και Giuseppe Winter. Εντός του έτους παρουσίασε σε συναυλία στο θέατρο «Carcano» τα πρώτα ορχηστρικά του έργα και συνέθεσε την παρτιτούρα για το μπαλέτο του Tomaso Casati Bianca di Belmonte, που ανέβηκε στο «Teatro della Canobbiana».[2] Υπό την προστασία του Francesco Lucca, του παντοδύναμου Ιταλού μουσικοεκδότη, ο Καρρέρ έκανε το ντεμπούτο του ως σύνθετης όπερας τον Αύγουστο του 1852 στο «Carcano», με το έργο Dante e Bice [Δάντης και Βεατρίκη], όπερα σε τρία μέρη βασισμένη σε λιμπρέτο του Serafino Torelli. Το έργο, το οποίο φαίνεται ότι προκάλεσε την αυστριακή αστυνομία με τις πολιτικές του αιχμές, αναφέρεται στον Ιταλό εθνικό ποιητή Δάντη Αλιγκέρι, τον ανεκπλήρωτο έρωτά του για τη Βεατρίκη Πορτινάρι, την πολιτική του δράση και τη συγγραφή της Θείας Κωμωδίας. Την επόμενη χρονιά ο Carrer συνεργάστηκε με τον χορογράφο Andrea Palladino για το κωμικό μπαλέτο Cadet, il barbiere [Καντέτ ο μπαρμπέρης], το οποίο ανέβηκε στην «Canobbiana» χωρίς σημαντική απήχηση (Ιούνιος 1853).[2] Ωστόσο, η χρονιά αυτή επεφύλαξε μία μεγάλη επιτυχία για τον νεαρό συνθέτη: η τρίπρακτη όπερα Isabella d’Aspeno παρουσιάστηκε στο θέατρο «San Giacomo» της Κέρκυρας (Φεβρουάριος 1854), για να ακολουθήσει μία θριαμβευτική δέσμη παραστάσεων στο μιλανέζικο «Carcano» (Απρίλιος 1854 και Μάρτιος 1856). Το έργο, πάνω σε λιμπρέτο αγνώστου ποιητή, υπογράφοντος με τα αρχικά R.G.S., κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ιταλική οπερατική δημιουργία του mezzo ottocento, καθώς φαίνεται ότι αποτελεί ένα από τα πρότυπα της πασίγνωστης όπερας του Verdi, Un ballo in maschera.[3] Η επιτυχία του Carrer στις μιλανέζικες σκηνές συμπληρώνεται με το ανέβασμα της grand opéra La Rediviva [Η Νεκραναστημένη], σε τρεις πράξεις και λιμπρέτο του Giuseppe Sapio. H όπερα έτυχε θερμότατης υποδοχής όταν ανέβηκε ως υπερπαραγωγή στο «Carcano» (Ιανουάριος 1856), επιτυχία η οποία συνεχίστηκε στο Teatro Comunale του Como (Ιανουάριος 1857), καθώς και στο κερκυραϊκό «San Giacomo» (Δεκέμβριος 1857). Καθ’ όλο το διάστημα της παραμονής του στην Ιταλία ο Καρρέρ επίσης συνέθεσε μουσική σαλονιού και ειδικότερα οπερατικές μεταγραφές για πιάνο και φλάουτο, χορούς και ασκήσεις solfège.[1]
Εμφορούμενος από το όραμα να δημιουργήσει εθνική μουσική και να καταστεί ο πρώτος εθνικός συνθέτης της Ελλάδας, ο Καρρέρ επαναπατρίστηκε το 1857 και εγκαταστάθηκε στη Ζάκυνθο. Εκεί συνεργάστηκε ως αρχιμουσικός και ως ιμπρεσάριος με τα τοπικά θέατρα, δίδαξε μουσική και παντρεύτηκε την υψίφωνο και πρωταγωνίστρια των έργων του, Ισαβέλλα Ιατρά. Την ίδια εποχή συνέθεσε την πρώτη του εθνικού περιεχομένου όπερα, τον τετράπρακτο Μάρκο Βότζαρη (1858-1860), καθώς και πολυάριθμα άσματα σε ελληνικούς στίχους, ανάμεσα στα οποία το πασίγνωστο κλέφτικο «Ο Γερο-Δήμος», ένα δημοτικοφανές τραγούδι που ενσωματώθηκε στην παραπάνω όπερα. Ο Μάρκος Βότζαρης μετά από πολλές περιπέτειες, λόγω του επαναστατικού του περιεχομένου, έκανε πρεμιέρα στην Πάτρα τον Απρίλιο του 1861 και θωρείται το πιο γνωστό έργο του Καρρέρ και η δημοφιλέστερη ελληνική όπερα του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα που γνώρισε πάνω από 45 σκηνικές διδασκαλίες.[4] Το έργο, αρχικά συντεθειμένο σε ένα ιταλικό λιμπρέτο του Giovanni Caccialupi, σταδιακά μεταφράστηκε και καθιερώθηκε στα ελληνικά, προκαλώντας συχνά λαϊκό ενθουσιασμό στις πλατείες των θεάτρων όπου παρουσιάστηκε.
Στην ίδια περίπου γραμμή, αλλά πιο προχωρημένες συνθετικά είναι και οι άλλες δύο εθνικές του όπερες, η ατμοσφαιρική οριεντάλ Κυρά Φροσύνη (λιμπρέτο από τον Ελισαβέτιο Μαρτινέγκο, βασισμένο στο ομότιτλο εκτενές ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη), που παρουσιάστηκε στον ζακυνθινό «Απόλλονα» τον Νοέμβριο 1868 και η ηρωικού ύφους Δέσπω (λιμπρέτο από τον συλλέκτη δημοτικών τραγουδιών και πολυσχιδή λόγιο Αντώνιο Μανούσο), που ανέβηκε στον «Απόλλονα» των Πατρών, τον Δεκέμβριο 1882. Τόσο η πρώτη, ένα ώριμο έργο με έντονο το couleur locale και τα στοιχεία του αισθησιασμού και της ψυχογραφίας, όσο και η δεύτερη, ένα έργο με αισθητή εθνική σφραγίδα, πυκνό σε δημοτικά μελίσματα και μελωδικά μοτίβα, έχουν αποτυπωθεί σε δίσκους ακτίνας και είναι προσιτές στο κοινό.[5] Παράλληλα με τα εθνικά του μελοδράματα, ο Carrer συνέχισε να συνθέτει ιταλικού ύφους όπερες, όπως η μυθιστορηματικής πλοκής Fior di Maria [Μαριάνθη] (σε λιμπρέτο Giovanni Caccialupi, πρεμιέρα στο «San Giacomo» της Κέρκυρας, Ιανουάριος 1868), στην οποία ανιχνεύονται ρεαλιστικά και προβεριστικά στοιχεία. Αποφασιστικότερα βήματα προς τον σκηνικό και τον μουσικό ρεαλισμό πραγματοποίησε με τη σύνθεση της Maria Antonietta (λιμπρέτο του Γεωργίου Ρώμα, πρεμιέρα στο θέατρο «Φώσκολος» της Ζακύνθου, Ιανουάριος 1884).[6]
Ιδιαίτερη θέση στην οπερατική του δημιουργία κατέχει η τελευταία του όπερα Μαραθών-Σαλαμίς, ένα φιλόδοξο έργο σε τέσσερα μέρη (σύνθεση του 1887), που συνδυάζει τον όψιμο νεοκλασικισμό με τον πρώιμο μουσικό ιμπρεσιονισμό και μία βαγκνερική τάση για ενότητα, το οποίο δεν παρουσιάστηκε στην εποχή του, αλλά… 115 χρόνια μετά (παγκόσμια πρώτη το 2003 από την Εθνική Λυρική Σκηνή).[7]
Κατά τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας ο Καρρέρ επίσης εργάστηκε ως μουσικοδιδάσκαλος, διευθυντής ορχήστρας και συμβασιούχος ιμπρεσάριος.
Ο Παύλος Καρρέρ υπήρξε ο δημοφιλέστερος Έλληνας μουσουργός του 19ου αιώνα, ενώ ανέπτυξε σημαντική σταδιοδρομία στην Ιταλία. Παρακολουθούσε από απόσταση αναπνοής τις εξελίξεις στο πεδίο της ευρωπαϊκής όπερας, αφουγκραζόταν την καλλιτεχνική νεωτερικότητα και ανανέωνε διαρκώς τη συνθετική του πρακτική. Στο συνθετικό του ύφος εντοπίζονται ιταλικές επιδράσεις, κυρίως από τον Verdi της μεσαίας περιόδου και το όψιμο belcanto. Ωστόσο, το μουσικό του ιδίωμα διακρίνεται για το ιδιαίτερο προσωπικό του στίγμα, καθώς και για την προσπάθειά του να προσδώσει εθνικό χρωματισμό στις δημιουργίες του. Διαδραμάτισε ηγετικό ρόλο στη χαρακτηριστικότερη εξέλιξη στο πεδίο της έντεχνης νεοελληνικής μουσικής που συντελέστηκε στα Επτάνησα των μέσων του 19ου αιώνα και αφορά στην πρώτη συστηματική προσπάθεια δημιουργίας αυθύπαρκτης εθνικής όπερας.[8]
Απεβίωσε στη Ζάκυνθο στις 7 Ιουνίου 1896.[9]
Έργα του
Όπερες
Dante e Bice (Δάντης και Βεατρίκη) - 1852
Isabella d'Aspeno (Ισαβέλλα του Άσπεν) - 1853-54
La Rediviva (Η Νεκραναστημένη) - 1855
Marco Bozzari (Μάρκος Βότζαρης) - 1858-1860
Fior di Maria (Μαριάνθη) - 1867
Frossini (Η Κυρα-Φροσύνη) - 1868
Maria Antonietta (Μαρία Αντουανέττα) - 1873
Δέσπω - 1875
Μαραθών-Σαλαμίς - 1886-1888
Πλήρης εργογραφικός κατάλογος από τον Γιώργο Λεωτσάκο[10]
Παραπομπές
Xepapadakou, Avra (2013). «Pavlos [Carrer, Paolo; Karrer, Paul]"». Grove Music Dictionary. New York: Oxford University Press.
Ξεπαπαδάκου, Αύρα (2013). Παύλος Καρρέρ. Αθήνα: Fagottobooks, σελ. 30-37. ISBN 9789606685521.
Xepapadakou, Avra (2012). «Isabella d'Aspeno or Gustav's Disguises: An Unknown Prototype of Un Ballo in Maschera». 17th Biennial Conference on Nineteenth-Century Music (Edinburgh, June 2012).
Ξεπαπαδάκου, Αύρα (2003). «Ο Μάρκος Βότζαρης του Παύλου Καρρέρ. Μία εθνική όπερα». Μουσικός Λόγος 5.
Ξεπαπαδάκου, Αύρα (2010). «Το εθνικό στοιχείο στην επτανησιακή όπερα. Η περίπτωση του Παύλου Καρρέρ». Αριάδνη 16, σ. 169-199.
Xepapadakou, Avra (2013). «Maria Antonietta: Pavlos Carrer’s last Italian opera and second European attempt». Moussikos Logos (2013), Issue 0 - ISSN: 1108-6963.
Ξεπαπαδάκου, Αύρα (2004). «Το πολυπαθές μελόδραμα Μαραθών-Σαλαμίς». Παράβασις 5, σ. 111-121.
Ξεπαπαδάκου, Αύρα (2013). Παύλος Καρρέρ. Αθήνα: Fagottobooks, σελ. 357-383. ISBN 9789606685521.
Ξεπαπαδάκου Αύρα, Ο Παύλος Καρρέρ και το Μελοδραματικό του Έργο, 1829-1896, Διδακτορική Διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Κέρκυρα 2005.
Λεωτσάκος, Γιώργος (2003). Παύλος Καρρέρ, Απομνημονεύματα και Εργογραφία. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη & Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Μουσικών Σπουδών, σελ. 169-264. ISBN 9608347009.
Πηγές
Λεωνίδας Ζώης, Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου, τόμος Α, Αθήνα 1963
Καρρὲρ Παύλος, Απομνημονεύματα του Καλλιτεχνικού μου Βίου, Χειρόγραφο, Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, 1887.
Βιβλιογραφία
Κονόμος Ντίνος (επιμέλεια), «Ἀνέκδοτα Ἀπομνημονεύματα τοῦ Παύλου Καρρὲρ», περιοδικό Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ (Ἀριστ. Ν. Μαυρίδης), χρόνος 19ος, Αθήνα, 1962, σ. 239-277.
Λεωτσάκος Γιώργος (επιμέλεια), Παύλος Καρρέρ, Απομνημονεύματα και Εργογραφία, Μουσείο Μπενάκη & Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Αθήνα, 2003.
Λούντζης Νίκιας, «Παύλος Καρρέρ – Πρωτοπόρος εθνικής μουσικής», Συμβολή εις την ιστορίαν της επτανησιακής μουσικής, Πρακτικά ομότιτλου συνεδρίου, Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, Αργοστόλι, 2000, σ. 67-74.
Ξεπαπαδάκου Αύρα, Ο Παύλος Καρρέρ και το Μελοδραματικό του Έργο, Διδακτορική Διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Κέρκυρα, 2005.
[1]
Ξεπαπαδάκου Αύρα, «Ο Μάρκος Βότζαρης του Παύλου Καρρέρ: Μία “εθνική” όπερα», περιοδικό Μουσικός Λόγος, Εξαμηνιαία Επιθεώρηση Μουσικής, Τεύχος 5, Μουσικός Εκδοτικός Οίκος Κ. Παπαγρηγορίου – Χ. Νάκας, Καλοκαίρι 2003, σ. 27-63.
Ξεπαπαδάκου Αύρα, «Το πολυπαθές μελόδραμα Μαραθών–Σαλαμίς», Παράβασις, Επιστημονικό Δελτίο Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών, Ergo, Αθήνα, 2004, σ. 113-123.
Ξεπαπαδάκου Αύρα, «Το εθνικό στοιχείο στην επτανησιακή όπερα. Η περίπτωση του Παύλου Καρρέρ», Αριάδνη, Επιστημονικό Περιοδικό της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ρέθυμνο, 2011, σ. 169-199 (pdf).
Ξεπαπαδάκου Αύρα, «“Λεπτή κόκκινη γραμμή”: Η όπερα Maria Antonietta και η δεύτερη ευρωπαϊκή απόπειρα του Παύλου Καρρέρ», Πρακτικά του Συνεδρίου Επτανησιακή Όπερα και Μουσικό Θέατρο ως το 1953, Πανεπιστήμιο Αθηνών-Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών & Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Αθήνα, 2011, σ. 134-144 (pdf).
Ξεπαπαδάκου Αύρα, Παύλος Καρρέρ, FagottoBooks, Αθήνα, 2013.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
