.
Ο Νίκος Πλουμπίδης (1902 - 14 Αυγούστου 1954) ήταν δάσκαλος και ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ κατά την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, τη Γερμανική Κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Ελλάδα, αλλά και μία από τις πλέον τραγικές φυσιογνωμίες[1] στην ιστορία του ΚΚΕ.
Έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην αναδιοργάνωση του ΚΚΕ στους πρώτους μήνες της Κατοχής και στην οργανωτική συγκρότηση του ΕΑΜ. Εκτελέστηκε ένα χρόνο περίπου μετά την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του, έχοντας στιγματιστεί ως συνεργάτης της Ασφάλειας από τον Νίκο Ζαχαριάδη.[2]
Νεανικά χρόνια - ένταξη στο ΚΚΕ
Ο Νίκος Πλουμπίδης γεννήθηκε στα Λαγκάδια Αρκαδίας το 1902. Σπούδασε στο Διδασκαλείο του Πύργου Ηλείας και έγινε δάσκαλος. Διορίστηκε στην Ελασσόνα και το 1926, έχοντας ήδη αποδεχθεί τις σοσιαλιστικές ιδέες και αναπτύξει συνδικαλιστική δράση στον διδασκαλικό κλάδο έγινε μέλος του ΚΚΕ.
Στα πρώτα βήματα της συνδικαλιστικής του πορείας εξελέγη μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής Δημοσιοϋπαλληλικής Ομοσπονδίας και λίγο αργότερα της Πανυπαλληλικής Συνομοσπονδίας.[1] Για τις πρώτες του αυτές δραστηριότητες συνελήφθη το 1931, επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου, για παράβαση του Ν.2229 του γνωστού Ιδιώνυμου και καταδικάστηκε σε 3 μήνες φυλάκιση με παράλληλη απόλυση από τη θέση του. Έκτοτε αφιερώθηκε στον συνδικαλισμό και αναδείχθηκε σε ηγετικό στέλεχος της Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΕΓΣΕΕ).
Παράλληλα με τη συνδικαλιστική του στάση ανήλθε και στην ηγεσία του ΚΚΕ. Συμμετείχε στην αντιπροσωπεία του ΚΚΕ που πήρε μέρος στο 7ο Συνέδριο της Γ' Διεθνούς στη Μόσχα το καλοκαίρι του 1935.[1] Στο δε 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ τον Δεκέμβρη του 1935 ο Πλουμπίδης εκλέχτηκε στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος.[3]
Οι στερήσεις και φυλακίσεις υπέσκαψαν την υγεία του και προσβλήθηκε από φυματίωση.
Δικτατορία Μεταξά
Παράνομη δράση
Στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά ο Πλουμπίδης πέρασε στην παρανομία. Ήταν γραμματέας αρχικά της παράνομης κομματικής επιτροπής του ΚΚΕ στη Θεσσαλία και στη συνέχεια στη Μακεδονία. Tον Απρίλιο-Μάιο του 1938 μετά από τις συλλήψεις πολλών ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ έγινε μέλος του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος και μαζί με τον Γιώργη Σιάντο[1] ανέλαβαν την καθοδήγηση του ΚΚΕ.
Το χρονικό διάστημα μέχρι τον Μάιο του 1939 η ηγεσία του ΚΚΕ βρέθηκε αντιμέτωπη με τις πολλαπλές συλλήψεις ηγετικών στελεχών και μελών του κόμματος και προσπαθούσε σε πολύ δύσκολες συνθήκες να συντονίσει την καθοδήγηση του ΚΚΕ. Η ΚΕ του ΚΚΕ με εισήγηση του Πλουμπίδη διέγραψε τα ηγετικά στελέχη του κόμματος Π. Δαμασκόπουλο, Σ. Σκλάβαινα, Μ. Μανωλέα που είχαν υπογράψει δήλωση μετανοίας, ο δε Μανωλέας είχε περάσει στην υπηρεσία της Ασφάλειας.[4] Μάλιστα ο Δαμασκόπουλος ήταν κουμπάρος του Πλουμπίδη, για τον οποίο σχημάτισε λανθασμένα την εντύπωση ότι ήταν χαφιές της Ασφάλειας.[5]
Στην καθοδήγηση της Παλιάς Κεντρικής Επιτροπής
Στις 22 Μαΐου 1939 ο Πλουμπίδης συνελήφθη στο Κουκάκι από την Ασφάλεια, αλλά επειδή έπασχε από φυματίωση μεταφέρθηκε στο σανατόριο «Σωτηρία» στην πτέρυγα πολιτικών κρατουμένων. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους η Ασφάλεια πέτυχε τη σύλληψη του Σιάντου και του Σκαφίδα, οπότε η εκλεγμένη ΚΕ από το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ τον Δεκέμβρη του 1935 αποκεφαλίστηκε. Το μόνο ασύλληπτο μέλος εκείνης της ΚΕ ήταν ο Δαμιανός Μάθεσης ο οποίος είχε τεθεί στο περιθώριο γιατί υπήρχαν υποψίες ότι ήταν χαφιές της Αφάλειας.[6]
Τα ασύλληπτα στελέχη του ΚΚΕ Δημήτρης Παπαγιάννης, Βαγγέλης Κτιστάκης, Χρήστος Κανάκης και Σταματία Βιτσαρά - Κτιστάκη συγκρότησαν στα τέλη του 1939 νέα καθοδήγηση, τη λεγόμενη Παλιά Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ (ΠΚΕ). Ο Πλουμπίδης που ήταν έγκλειστος στη Σωτηρία μέσω ενός παρανόμου δικτύου, συνδέθηκε με την ΠΚΕ και είχε την καθοδήγηση της, αρθρογραφώντας κατά διαστήματα στον παράνομο Ριζοσπάστη που εξέδιδε.
Η ΠΚΕ ήρθε σε σφοδρή αντιπαράθεση με την ασφαλίτικη Προσωρινή Διοίκηση που προκάλεσε μεγάλη σύγχυση στα μέλη του παράνομου ΚΚΕ. Μάλιστα η καθαρή ΠΚΕ κατηγορήθηκε ακόμα και από τον έγκλειστο στις φυλακές Νίκο Ζαχαριάδη σαν ασφαλίτικη και χαφιέδικη.[7]
Η ΠΚΕ πήρε θέση κατά του πολέμου με την Ιταλία, λέγοντας ότι "τον πόλεμο τον έφερε η λαομίσητη δικτατορία που τάχθηκε με το μέρος της ιμπεριαλιστικής Αγγλίας που απειλεί τις δυνάμεις του άξονα", οπότε είναι σύγκρουση μεταξύ της Ιταλίας και Αγγλίας, δηλαδή είναι "ιμπεριαλιστικός και από τις δυο πλευρές" και ότι "δεν έχει σχέση με την υπεράσπιση της πατρίδας, αλλά εξυπηρετεί τους εγγλέζους πλουτοκράτες και μια χούφτα από ντόπιους μεγαλοκαρχαρίες-ληστές".[8] Επίσης ο Πλουμπίδης σε άρθρο του στον Ριζοσπάστη της ΠΚΕ κατήγγειλε το γνωστό γράμμα του Ζαχαριάδη στις 31 Οκτώβρη του 1941 σαν πλαστό και προϊόν της Ασφάλειας.[9]
Τον Ιούλιο του 1941 ο Πλουμπίδης έδωσε εντολή στα μέλη της ΠΚΕ να προσχωρήσουν στη Νέα Κεντρική Επιτροπή που είχε σχηματιστεί από στελέχη του ΚΚΕ που είχαν αποδράσει από τους τόπους κράτησής τους και να τους παραδώσουν τον παράνομο εκδοτικό μηχανισμό.[10]
Κατοχή - Αντίσταση - Εμφύλιος
Μερικούς μήνες πριν την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς ο Πλουμπίδης μεταφέρθηκε από το σανατόριο Σωτηρία στις φυλακές της Τρίπολης από όπου δραπέτευσε στις 26 Φλεβάρη του 1942.[11] Αμέσως μετά την δραπέτευσή του φθάνει στην Αθήνα και εντάσσεται στην καθοδήγηση του ΚΚΕ. Παράλληλα εντάσσεται στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης, αναλαμβάνοντας την καθοδήγηση του Εργατικού ΕΑΜ.[12] Το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς εξελέγη μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ στη 2η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη.[1]
Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής έδρασε στην Αθήνα και ήταν από τους βασικούς διοργανωτές των κινητοποιήσεων του ΕΑΜ κατά της πολιτικής επιστράτευσης (Φλεβάρης-Μάρτης 1943), κατά της επέκτασης της βουλγαρικής ζώνης κατοχής (Ιούλιος 1943) κλπ.
Μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς, τον Απρίλιο του 1945, εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής από την 11η Ολομέλεια και συμμετείχε στο νέο Πολιτικό Γραφείο. Μετά την επάνοδο όμως του Νίκου Ζαχαριάδη από το Νταχάου το Μάιο του 1945, ο Ν. Πλουμπίδης δεν εκλέχτηκε ξανά στο Πολιτικό Γραφείο.[1]
Όταν στα τέλη του 1947 το ΚΚΕ τέθηκε εκτός νόμου και η ηγεσία του έφυγε για τους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου, ο Πλουμπίδης παρέμεινε στην Αθήνα και ανέλαβε την καθοδήγηση των οργανώσεων του ΚΚΕ στην Αθήνα και τον Πειραιά μαζί με την Χρύσα Χατζηβασιλείου. Την άνοιξη του 1948 που έφυγε και η Χατζηβασιλείου για το Γράμμο, ο Πλουμπίδης μαζί με τον Στέργιο Αναστασιάδη ανέλαβαν την καθοδήγηση και μετά τη σύλληψη του Αναστασιάδη τον Μάρτη του 1949 συνέχισε μόνος του την κομματική καθοδήγηση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ στην πρωτεύουσα.
Mετεμφυλιακή περίοδος
Όταν τελείωσε ο Εμφύλιος Πόλεμος τέθηκε επικεφαλής της παράνομης κομματικής οργάνωσης εσωτερικού[1], φροντίζοντας και την έκδοση της εφημερίδας "Δημοκρατικός" που αποτελούσε και το νόμιμο προσωπείο του παράνομου ΚΚΕ, που διεύθυνε ο Διονύσης Χριστάκος και αρθρογραφούσε ο Μιχάλης Κύρκος (πατέρας του Λεωνίδα Κύρκου).[13]
Σημειώνεται ότι την εποχή εκείνη (1950), το εκτός νόμου ΚΚΕ διέθετε δύο παράνομους μηχανισμούς - κλιμάκια που διεύθυναν τον πολιτικό αγώνα από κρησφύγετα, ο μεν πρώτος ελεγχόταν από τους Ν. Πλουμπίδη και Ν. Μπελογιάννη (που είχε επιστρέψει κρυφά στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1950), το οποίο ερχόταν σε επαφή με το κόμμα μέσω του Ν. Βαβούδη και ο δεύτερος, η λεγόμενη ΕΠΟΝ, που ελεγχόταν από τον Στ. Κασιμάτη. Ο πρώτος είχε χαρακτήρα περισσότερο ανεξάρτητο αλλά συνωμοτικό και συγκροτούνταν από τους παλαιότερους κομμουνιστές ενώ στον δεύτερο συμμετείχαν νέοι, κυρίως Μακρονησιώτες και διάφοροι άλλοι που είχαν υποστεί πρόσφατες διώξεις, που και αυτός όμως ο μηχανισμός δρούσε ανεξάρτητα από τον πρώτο και χωρίς να διατηρούν σχέση μεταξύ τους. Η δε ηγεσία του ΚΚΕ παρέμενε εκτός Ελλάδας σε χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού.
Υπόθεση Μπελογιάννη
Κατά την αρχική σύλληψη του Νίκου Μπελογιάννη (20 Δεκεμβρίου 1950) και 90 περίπου άλλων στελεχών του ΚΚΕ, από τις αστυνομικές Αρχές, με την κατηγορία της κατασκοπείας, ο Νίκος Πλουμπίδης διέφυγε τη σύλληψη και έκτοτε παρέμενε "εν κρυπτώ" σε διάφορα κρησφύγετα. Όταν ιδρύθηκε η ΕΔΑ (3 Αυγούστου του 1951) πρότεινε τότε ο Ζαχαριάδης στην εκτελεστική επιτροπή, για τις επικείμενες εκλογές, να χρίσει υποψηφίους βουλευτές της τους Νίκο Πλουμπίδη και Νίκο Μπελογιάννη. Η ΕΔΑ όμως φοβούμενη μην εκτεθεί για συνεργασία με το παράνομο ΚΚΕ, αντ΄ αυτών προτίμησε να συμπεριλάβει τους Μανώλη Γλέζο και Αντώνη Αμπατιέλο, επίσης θανατοποινίτες, που έχαιραν όμως ευρύτερης αποδοχής.
Στη συνέχεια με την ανακάλυψη των δύο παράνομων ασυρμάτων του ΚΚΕ, σε σπίτια στην Ανω Γλυφάδα και την Καλλιθέα (13 Νοεμβρίου 1951), ακολούθησε η δεύτερη δίκη του Ν. Μπελογιάννη και κάποιων συντρόφων του αυτή τη φορά σε τακτικό στρατοδικείο το οποίο την 1η Μαρτίου του 1952 εξέδωσε επίσης θανατική ποινή, όπως είχε εκδώσει και το προηγούμενο έκτακτο στρατοδικείο, "δις εις θάνατον" σε συνολικά οκτώ «εχθρούς της πατρίδος», στους Ν. Μπελογιάννη, Δημήτρη Μπάτση (διαπρεπή οικονομολόγο), Η. Αργυριάδη, Ν. Καλούμενο, Χ. Τουλιάτο, Μ. Μπιομπιάνο, Τ. Λαζαρίδη και Έλλη Παππά, (αδελφή της Διδώς Σωτηρίου), που η ποινή της μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά λόγω πρόσφατης μητρότητας.
Στο χρονικό στάδιο που ακολούθησε, σε αναμονή της απόφασης του Συμβουλίου Χαρίτων που είχαν προσφύγει οι θανατοποινίτες και συγκεκριμένα την 12η ημέρα όλως απροσδόκητα ο Ν. Πλουμπίδης έστειλε "ανοικτή επιστολή", στον τύπο, στην οποία υπήρχαν και τα δακτυλικά αποτυπώματά του για να μην αμφισβητηθεί η γνησιότητά της, στην οποία ανέφερε ότι οι ασύρματοι που είχαν εντοπιστεί και επί των οποίων στηρίχθηκε το κατηγορητήριο ελέγχονταν από τον ίδιο και όχι από τον Μπελογιάννη, ο οποίος είχε σταλεί στην οργάνωση από την Ηγεσία σε αντικατάσταση αυτού (του Πλουμπίδη).
Τότε ο Ζαχαριάδης που βρισκόταν με την ηγεσία του κόμματος στο Βουκουρέστι και από εκεί συντόνιζε τη δράση του ΚΚΕ, από τον λεγόμενο τότε "Ραδιοφωνικό σταθμό της ελεύθερης Ελλάδας", στην ελληνόφωνη εκπομπή "Φωνή της Αλήθειας", δήλωσε ότι η επιστολή αυτή ήταν κατασκεύασμα της Αστυνομίας και ότι ο Πλουμπίδης βρισκόταν στο εξωτερικό. Αντίθετα στη δήλωση αυτή το Υπουργείο Εσωτερικών ανακοινώνει επίσημα πως ο γραφικός χαρακτήρας της επιστολής και η υπογραφή είναι γνήσια. Η επιστολή του Ν. Πλουμπίδη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Προοδευτική Αλλαγή" στις 16 Μαρτίου (1952) όπου ανέφερε:
«1. Εγώ και όχι ο Μπελογιάννης είμαι υπεύθυνος για την παράνομη οργάνωση του ΚΚΕ.
Κατά συνέπεια ευθύνομαι για όλες τις πρωτοβουλίες και ενέργειες αυτής της οργάνωσης.
2. Δεν έχω σκοπό να παραστήσω τον γενναιόψυχο εκ του ασφαλούς. Δεσμεύομαι να παραδοθώ στις
Αρχές για να δικαστώ, ευθύς μόλις η καταδίκη του φίλου μου και συντρόφου Μπελογιάνη ακυρωθεί.
Νίκος Πλουμπίδης, μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ.
Υ.Γ. Πολλοί είναι εκείνοι που γνωρίζουν τον γραφικό μου χαρακτήρα. Εντούτοις για το γνήσιο
της επιστολής, προσθέτω τα δακτυλικά μου αποτυπώματα. Αθήνα 12-3-1952.»
Όταν η επιστολή αυτή έγινε γνωστή στον Ν. Μπελογιάννη που ανέμενε στη φυλακή την απόφαση του Συμβουλίου Χαρίτων, φέρεται να δήλωσε στο συνήγορό του Μηνά Γαλέο, που τον επισκέφτηκε, «ο Νίκος Πλουμπίδης σε καμιά περίπτωση δεν ήταν όργανο της ασφάλειας». Αντίθετα όμως, στο παρασκήνιο, το ΚΚΕ είχε ήδη αρχίσει να διαδίδει στις οργανώσεις του ότι ο Πλουμπίδης είναι «χαφιές». Τελικά η επιστολή αυτή ως ομολογία παράνομης πράξης, αν και κρίθηκε επίσημα γνήσια, εντούτοις δεν λήφθηκε υπόψη, παρότι συνιστούσε σοβαρό λόγο αναψηλάφησης, ή τουλάχιστον αναστολής εκτέλεσης της απόφασης, κατά σαφή παράβαση της Ποινικής Δικονομίας. Το γεγονός αυτό συνέτεινε ώστε πολλοί δημοσιογράφοι, ερευνητές, πολιτικοί αναλυτές κ.λπ., να θεωρήσουν και να συνεχίζουν να θεωρούν, ανεξάρτητα πολιτικού χώρου, την εκτέλεση του Ν. Μπελογιάννη ως δολοφονία.
Σύλληψη, στιγματισμός και εκτέλεση
Ο υπεύθυνος των ασυρμάτων Νίκος Βαβούδης έστελνε αναφορές ότι υπήρχαν χαφιέδες στον παράνομο μηχανισμό. Λόγω φόβου, κακής συνεννόησης αλλά και διαφορετικού πολιτικού υποβάθρου διατυπώνονταν διαφορετικές πολιτικές από τους δυο μηχανισμούς, καθώς και υπήρχε αμοιβαία καχυποψία λόγω των συνεχιζόμενων συλλήψεων. Μετά την σύλληψη Μπελογιάννη ο δεύτερος μηχανισμός που καθοδηγούσε το στέλεχος της ΕΠΟΝ Σταύρος Κασσιμάτης καθώς και ο Βαβούδης, διατυπώνανε υποψίες περί προδοσίας του Πλουμπίδη,[14][15][16] ενώ και η Έλλη Παππά είχε διατυπώσει ερωτηματικά για τη δράση του αν και τον υπερασπιζόταν.
Τελικά ο Πλουμπίδης συνελήφθη από τις αστυνομικές αρχές στις 25 Νοεμβρίου 1952, επί κυβερνήσεως Α. Παπάγου, πέντε μήνες μετά την εκτέλεση του Ν. Μπελογιάννη, στο κρησφύγετό του στη συνοικία Κολωνό (Αθήνα), σε πολύ προχωρημένο στάδιο φυματίωσης. Επτά μήνες αργότερα τον Ιούλιο του 1953, το έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών τον καταδίκασε "δις εις θάνατο". Μετά την καταδικαστική απόφαση παρέμεινε για μισό περίπου μήνα στο παράρτημα-φυλακή του σανατορίου "Σωτηρία". Tην αυγή της 14ης Αυγούστου του 1954 μεταφέρθηκε στο δάσος του Δαφνιού όπου και εκτελέστηκε επιδεικνύοντας θάρρος[1] αρνούμενος θεία μετάληψη και κάλυψη των ματιών του, τραγουδώντας την "Διεθνή".[17] Το ΚΚΕ προχώρησε στην διαγραφή του από το ΠΓ τον Ιούλιο τού ’52, ενώ μετά την εκτέλεσή του, ανέφερε απ’ το ραδιόφωνο, ότι ο Πλουμπίδης δεν πέθανε, αλλά μεταφέρθηκε στην Αμερική, όπου γεμίζει τις μέρες και τις τσέπες του με το πικρό αντίτιμο τής προδοσίας.
Οικογένεια
Ο Νίκος Πλουμπίδης απέκτησε με τη σύντροφό του Ιουλία Παπαχρήστου, αγωνίστρια της Αντίστασης και συνεργάτιδα της Ρόζας Ιμβριώτη, ένα γιο, τον Δημήτριο, αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και πρόεδρο της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας.[18] [19].
Αποκατάσταση
Ο Νίκος Πλουμπίδης αποκαταστάθηκε από την 8η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, μετά τον θάνατο του, το 1958.
Παραπομπές
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος τομ.49ος, σελ.363
Β. Ραφαηλίδης, Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους 1830-1974 (Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1993), σελ.333.
Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1949 (2012), σελ. 284-286
ΚΚΕ Τα επίσημα κείμενα, (1975), σελ. 469
Μιχελίδης (1986), σελ.82-83
Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο του 1940-41 (2015), σελ. 111-113
Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο του 1940-41 (2015), σελ. 111-113
ΚΚΕ τα επίσημα κείμενα, τόμος 5ος (1981), σελ. 11-12
Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο του 1940-41 (2015), σελ. 160-162
Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο του 1940-41 (2015), σελ. 111-113
ΚΚΕ, Τα επίσημα κείμενα τόμος 5ος (1981), σελ. 461
Κατερίνα Μάτσα, "Νίκος Πλουμπίδης: Η αποκατάσταση που δεν έγινε," Πολιτικό Καφενείο "Ο Μέγας Ανατολικός" (27-09-2002).
Β. Ραφαηλίδης "Ιστορία (κωμικοτραγική), σελ.299
Λιναρδάτος, Σπύρος (20-07-1997). «Αριστερές τραγωδίες». Το Βήμα. Ανακτήθηκε στις 05-08-2014.
Λεωνίδας Τζεφρώνης: o χωροφύλακας που μου είπε την αλήθεια για τον Πλουμπίδη, tvxs.gr ανακτήθηκε στις 08/05/2014
Τσέκερης, Φοίβος (24-05-1997). ««Οι παράνομοι» και ο Πλουμπίδης». Ριζοσπάστης. Ανακτήθηκε στις 13-05-2014.
Β. Ραφαηλίδης "Ιστορία (κωμικοτραγική), σελ.341
"Εφυγε" από τη ζωή η σ. Ιουλία Πλουμπίδη
Παπαχρήστου Δ., "Νίκος Πλουμπίδης Ντοκουμέντα - Γράμματα από τη Φυλακή 1953-1954",εκδόσεις Δελφίνι, Αθήνα 1997
Δείτε επίσης
Μακαρθισμός
ΙΔΕΑ
Δίκη των Αεροπόρων
Πηγές
Δοκίμιο Ιστορία του ΚΚΕ 1918-1949, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα, Δ' & Ε' τόμος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1975 & 1981
Το ΚΚΕ στο ιταλοελληνικό πόλεμο του 1940-41, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2015
Δημήτρης Μιχελίδης "Ο μυστικός πράκτορας στο ΚΚΕ", Εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα 1986
Ε/Ιστορικά, ένθετο εφημερίδας Ελευθεροτυπία, Νίκος Μπελογιάννης-3 Απριλίου 2003
"Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα", τ.43
"Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica", τομ.49ος, σελ.363.
Βασίλης Ραφαηλίδης, «Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους 1830-1974», Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 1993, σελ. 330, ISBN 960-7058-23-2 (για την ενότητα Διεθνής κινητοποίηση)
"Οικονομικός Ταχυδρόμος" τ.17ης Απριλίου 1977, σχετικό ρεπορτάζ - μαρτυρία της δίκης, του συντάκτη Γιάννη Μαρίνου.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
