Ο Λυδός είναι ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους, και πιθανότατα αγγειοπλάστης, της ώριμης μελανόμορφης αγγειογραφίας στην Αττική. Το ζωγραφικό του έργο χρονολογείται μεταξύ 560 και 535 π.Χ. και αποτελείται από περίπου 130 αγγεία διαφόρων σχημάτων, μεγάλων και μικρών. Σε δύο από αυτά σώζεται η υπόγραφή του. Τα υπόλοιπα του αποδίδονται με τεχνοτροπικά κριτήρια. Το όνομά του φανερώνει ότι πιθανότατα δεν ήταν ελληνικής καταγωγής, το έργο του όμως εντάσσεται απόλυτα στην αττική μελανόμορφη αγγειογραφία και δεν δείχνει περισσότερες ξένες επιδράσεις απ' ότι η ελληνική αγγειογραφία γενικά.

Ο Λυδός ζωγράφισε μυθολογικές σκηνές με θεούς και ήρωες, αλλά και σκηνές από την καθημερινή ζωή. Είναι ένας από τους τελευταίους αγγειογράφους που απέδωσε ζώα πάνω σε αγγεία μεγάλου μεγέθους σύμφωνα με την αθηναϊκή παράδοση των προηγούμενων χρόνων και ένας από τους πρώτους που τοποθέτησαν πολυπρόσωπες σκηνές στη μετόπη του αμφορέα τύπου Β. Αγαπημένα θέματά του ήταν ο Ηρακλής, ο Πάρης, ο Θησέας και διάφοροι θεοί. Διονυσιακές, πολεμικές, αθλητικές και νεκρικές σκηνές καθώς και συμπόσια και ερωτικές συνομιλίες είναι επίσης συχνά θέματα των έργων του. Στα περιορισμένα πλαίσια της μελανόμορφης τεχνικής μπορεί να χαρακτηριστεί πολυχρωμία η συχνή χρήση άλλων χρωμάτων (κυρίως λευκό και μενεξεδί, μια φορά κίτρινο) από το Λυδό.

Στη σύνθεση των σκηνών του ο Λυδός χρησιμοποιεί συχνά το σχήμα της συμμετρικής παράταξης μορφών γύρω από ένα κεντρικό πρόσωπο. Η απόδοση της κίνησης τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Άλλα χαρακτηριστικά του έργου του είναι οι λεγόμενες «γυναίκες - πιγκουΐνοι» της πρώιμης περιόδου του, δηλ. γυναίκες με ολόσωμα, προτεταμένα ενδύματα που δεν αφήνουν να φανούν τα χέρια, και οι σάτυροι σε «αξιοπρεπείς» ρόλους. Τα διακοσμητικά μοτίβα των ενδυμάτων των μορφών του είναι στα πρωιμότερα έργα του περιορισμένα στις παρυφές, σταδιακά όμως απλώνονται σε ολόκληρο το ένδυμα και γίνονται πιο περίπλοκα. Με τις αναδιπλώσεις των απολήξεων των ιματίων προσπαθεί να τονίσει το βάθος. Άλλα χαρακτηριστικά του χρήσιμα για την απόδοση ανυπόγραφων έργων του είναι το δευτερεύον μοτίβο του πλοχμού με ανθέμια και άνθη λωτού και οι κλείδες στο στήθος των ανθρώπινων μορφών, που ο Λυδός τις ζωγραφίζει να καταλήγουν εσωτερικά σε άγκιστρα.

Ο αρχαιολόγος Μ. Τιβέριος διέκρινε τρεις φάσεις στο έργο του Λυδού. Στην πρώιμη φάση (περ. 560-555 π.Χ.) η χρήση της εγχάραξης είναι περιορισμένη και τα μαλλιά, τα γένια, οι χαίτες και οι ουρές αποδίδονται χωρίς αυτήν. Μόνο στα υστερότερα έργα της πρώιμης φάσης πυκνώνει η χρήση της και γενικεύεται στο τέλος της. Στα ενδύματα μόνο οι παρυφές φέρουν εγχάρακτα κοσμήματα. Χαρακτηριστικά της πρώιμης φάσης του Λυδού είναι επίσης η διαφοροποίηση των μορφών κυρίως με επίθετα χρώματα και οι λεγόμενες «γυναίκες - πιγκουίνοι», οι οποίες εγκαταλείπονται σταδιακά από το τέλος της πρώιμης φάσης. Αγαπητό σχήμα των πρώιμων έργων του Λυδού είναι η υδρία.

Στα έργα της μέσης φάσης (550- πριν το 540 π.Χ.) η λεπτότεχνη εγχάραξη δεν αφήνει πια κανένα σημείο των μορφών ακάλυπτο. Στα ενδύματα τα εγχάρακτα μοτίβα καλύπτουν ολόκληρη την επιφάνεια και στις παρυφές τους το επίθετο λευκό χρώμα χρησιμοποιείται μαζί με την εγχάραξη. Οι μορφές της μέσης φάσης του Λυδού είναι πιο μνημειακές, πιο επιβλητικές. Στη μνημειακότητα συμβάλλει η άνετη τοποθέτηση και προβολή των σημαντικών μορφών στο κέντρο και η απώθηση των δευτερευόντων μορφών στα άκρα της σύνθεσης. Οι ζώνες με ζώα χρησιμοποιούνται με φειδώ και είναι εντελώς ανεξαρτητοποιημένες από την κορινθιακή παράδοση. Οι πτυχώσεις των ενδυμάτων αποδίδονται με περισσότερη ελευθερία.

Στην ύστερη φάση του έργου του (πριν το 540-535 π.Χ.) το ενδιαφέρον του Λυδού για την εγχάραξη ατονεί. Στις παρυφές των ενδυμάτων κυριαρχούν οι τεθλασμένες γραμμές (ζιγκ-ζαγκ) και οι κυματιστές απολήξεις των πτυχών. Τώρα ο Λυδός ζωγραφίζει το γυναικείο σώμα με την τεχνική του περιγράμματος, όπως και ο Ζωγράφος του Άμαση, χωρίς επίθετο λευκό χρώμα. Στα μετάλλια κυλίκων καταργείται η γραμμή εδάφους.

Ο Λυδός επέδρασε σε πολλούς άλλους καλλιτέχνες. Ο Ζωγράφος του Βατικανού 309 και ο Ζωγράφος του Λούβρου F6 είναι δύο από τους αγγειογράφους που θεωρούνται μαθητές του ή μέλη του εργαστηρίου του.

Βιβλιογραφία

* Μ. Α. Τιβέριος, Ο Λυδός και το έργο του. Συμβολή στην έρευνα της αττικής μελανόμορφης αγγειογραφίας, διδ. διατριβή, Αρχαιολογικόν Δελτίον Δημοσιεύματα 23, Υπουργείον Πολιτισμού και Επιστημών, Γενική Διεύθυνσις Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως: Αθήνα 1976

Λυδός στο Perseus Project