Ο Γιάνης Βηλαράς (1771 - 1823) ήταν λυρικός και σατιρικός ποιητής και πεζογράφος, με σημαντική συνεισφορά στο γλωσσικό ζήτημα.

Βιογραφία

Ο Γιάνης Βηλαράς γεννήθηκε στα Κύθηρα, το 1771, αλλά μεγάλωσε και σπούδασε στα Ιωάννινα, την πατρίδα του πατέρα του. Διδάχτηκε λατινικά, ιταλικά, γαλλικά και στοιχειώδη μαθηματικά. Ο πατέρας του ήταν επιφανής γιατρός στην περιοχή. Ο ίδιος σπούδασε από το 1789 ιατρική στην Ιταλία, συγκεκριμένα στην Πάδοβα όπου πήρε και το πτυχίο του και στην Μπολόνια. Με την επιστροφή του στην Ηπειρωτική πρωτεύουσα διορίστηκε ως προσωπικός γιατρός του Βελή πασά, γιου του Αλή Πασά τον οποίο ακολύθησε στην Πελοππόνησο καίστην Θεσσαλία και του χαρεμιού του αλλά καί του ιδίου του Αλή Πασά. Ο ίδιος διατηρούσε επικοινωνία με σημαντικούς πνευματικούς παράγοντες των Ιωαννίνων, όπως ο Αθανάσιος Ψαλίδας, αλλά και του τότε ελληνικού κόσμου αφού υπήρξε πολύ προοδευτικός όντας Ορθολογιστής(επηρρεασμένος απο τον ευρωπαικό διαφωτισμό).

Μετά την πολιορκία των Ιωαννίνων, από τα τούρκικα στρατεύματα, ο Γιάνης Βηλαράς εγκατέλειψε τον Αλή Πασά για να εγκατασταθεί στο χωριό Τσεπέλοβο του Ζαγορίου. Εκεί πέθανε, ύστερα από 3 χρόνια 1823, αφήνοντας σε άσχημη οικονομική κατάσταση τη σύζυγό του και τους 2 γιούς του.

Το μοναδικό του ποίημα που σχετίζεται με την οικογένειά του και έχει διασωθεί, είναι ένα τρυφερό πατρικό γράμμα προς έναν από τους 2 γιούς του. Από τα πιο άμεσα και ωραία έργα του ποιητή.
Έργο

Ο Γιάνης Βηλαράς ήταν από τους πρώτους ποιητές της νεοελληνικής ιστορίας και θεμελίωσε τις βάσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Υποστήριζε τον δημοτικισμό αλλά καί τον πατριωτισμό χωρίς συμβιβασμούς(αφού χρησιμοποιούσε την δημοτική και όχι την κοινή ελληνική γλώσσα) και επίσης εναντιωνόταν στην ιστορική ορθογραφία (τόνοι, πνεύματα και ομόηχα φωνήεντα). Έγραφε στίχους με πολύ μεγάλη ευκολία καί αγωνιζόταν για την αναγέννηση του ελληνικού έθνους με όλες του τις δυνάμεις.Το πιο γνωστό του έργο, Ρομεηκη γλοσα, το οποίο αφιέρωσε στον προσωπικό του φίλο Αθανάσιο Ψαλίδα, τυπώθηκε στην Κέρκυρα το 1814, μέσα στο οποίο είναι διατυπωμένες οι γλωσσικές και ορθογραφηκές του πεποιθήσεις οι οποίες ήταν πολύ ριζοσπαστικές όχι μόνο για την εποχή εκείνη αλλά και σήμερα αφού κατάργησε την ιστορική ορθογραφία και πρότεινε την φωνητική ορθογραφία,και τις οποίες εφάρμοσε σε μερικά ποιήματα αλλά και σε δυο μεταφράσεις κλασικών έργων. Η γραμματική του αναπτυσσόταν σε χώρο δυό σελίδων.Επίσης έγραφε διδακτικά κείμενα,επιστολές,γλωσσικά δοκίμια και άλλες διατριβές ενώ μετέφρασε κείμενα στην δημοτική γλώσσα.

Άλλα έργα του είναι τα πεζά Αμαρτία και το περίφημο Γνώθι σαυτόν. Το 1953 εκδόθηκαν τα Άπαντα του Γιάνη Βηλαρά, που περιλαμβάνουν ερωτικά, σατιρικά και λυρικά ποιήματα, μύθους και αινίγματα. Δέχθηκε σημαντικές επιρροές από το αρκαδικό λογοτεχνικό ύφος. Πέρα από το πλούσιο συγγραφικό του έργο ο Βηλαράς μετάφρασε και αρχαία ελληνικά αποσπάσματα.
Εργογραφία

Ποίηση

Ποιήματα και πεζά τινά, Κέρκυρα: Αθανάσιος Μ. Πολίτης, 1827.
Τα ποιήματα, Αθήνα: Φέξης 1916.
Θωρώ σου, Χλόη 1918
Το φιλόπονο μελίσσι 1923
Η γλυκυτάτη Ανοιξι 1925
Ύμνος στον έρωτα 1928
Άνοιξη 1932
Μελίσσι 1934
Πουλάκι 1936

Πεζογραφία

Η ρομεηκη γλοσα στην τηπογραφηα τον Κορφον 1814 (δηλ. τυπώθηκε στην Κέρκυρα το 1814), ή Μηκρη ορμηνια για τα γραματα κε την ορθογραφηα της ρομεηκης γλοσας (Ἀθήνα, Κουλτούρα,1979)
Αμαρτία, 1818.
Γνώθι σαυτόν, 1819.

* Μῦθοι, Ἐν Παρισίοις: Laine & Havard 1865.

Διαλέξεις περί ἑλλήνων ποιητῶν τοῦ ΙΘ' αἰῶνος, Ἐν Ἀθήναις: Τυπ. Σακελλαρίου 1916-17.
Ο Λογιώτατος ταξιδιώτης 1979
Ο Λογιώτατος ή ο Κολοκυθούλης 1980
Ἡ δημοτιστική ἀντίθεση στήν Κοραϊκή "Μέση ὁδό" Ἀθήνα: Ὀδυσσέας 1981.
Επιστολές πρός τον Αλή Πασά 1982

Μεταφράσεις

Κρίτωνας του Πλάτωνα 1922
Επιτάφιος του Θουκυδίδη 1923
Βατραχομυομαχίες του Ομήρου(Ή καλύτερη μετάφραση αυτής της έξοχης ψευδοομηρικής σάτυρας) 1919

Έλληνες