.
Ο Δάμωνας (Δάμων) και ο Φιντίας (αναφέρεται εσφαλμένα διεθνώς [1][2] και ως Πυθίας) ήταν δύο πυθαγόρειοι φιλόσοφοι και φίλοι που έμειναν στην ιστορία για την μέχρι θανάτου πιστή φιλία τους, η οποία έγινε πρότυπο και ενέπνευσε πολλά έργα ζωγραφικής, μουσικής, αλλά και κινηματογραφικές ταινίες. Οι δύο φιλόσοφοι ζούσαν ή βρέθηκαν στις Συρακούσες την εποχή που αυτές διοικούνταν απολυταρχικά από τον Διονύσιο τον Νεότερο (367-357 και πάλι 346-343)[3] και ο Φιντίας δίκαια ή μη, κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε την ανατροπή του τυράννου. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά του ικανοποίησαν την τελευταία επιθυμία να επισκεφθεί τους συγγενείς του ή να τακτοποιήσει κάποιες σοβαρές υποθέσεις υπό τον όρο -αν δεν επιστρέψει εγκαίρως - να εκτελεστεί αντ'αυτού ο φίλος του Δάμωνας, που προσφέρθηκε επί τούτου εθελοντικά[4].
Η βασική ιστορία
Δάμων, Φιντίας και Διονύσιος, 1826, έργο με το οποίο ο 24χρονος τότε Ελουά Φερόν κέρδισε στη Γαλλία το πρώτο "Βραβείο της Ρώμης"
Σύμφωνα με όσα γράφτηκαν (από τον Κικέρωνα, τον Βαλέριο Μάξιμο,[5] τον Ιάμβλιχο[6]τον φιλόσοφο Αριστόξενο, τον Πορφύριο και τον Διόδωρο το Σικελό[7]) μετά την απόφαση του Διονυσίου να εκτελέσει τον Φιντία, ο Δάμωνας ίσως προσπαθεί να εκμαιεύσσει χάρη, όμως δεν εισακούγεται. Επειδή ο Φιντίας έχει σοβαρές εκκρεμότητες σχετικές με τις ευθύνες του και στον κύκλο των Πυθαγορείων (δεν ξέρουμε τι λογής) ο Δάμων μένει ως όμηρος, ανθρώπινο αμανάτι ή εγγύηση, και εκείνος φεύγει να τις τακτοποιήσει. Αν δεν επιστρέψει εγκαίρως, στη θέση του θα εκτελεστεί ο Δάμων. Δεν είναι βέβαιο πώς ακριβώς βρέθηκε ο Δάμων σε αυτή τη θέση αν και όλοι συμφωνούν ότι ήταν προθυμότατος. Πιθανόν να προσφέρθηκε μόνος του ώστε να τακτοποιήσει ο φίλος του τις υποθέσεις του, πιθανόν και να το πρότεινε ο Φιντίας σίγουρος ότι δεν θα αμφισβητείτο ο λόγος της τιμής του ότι θα επιστρέψει, ίσως και να ήταν ιδέα του Διονυσίου -όταν δηλαδή ο Φιντίας ζήτησε αναστολή εκτέλεσης της ποινής για λίγες ώρες ώστε να ρυθμίσει σοβαρά ζητήματα, πιθανόν ο Διονύσιος να του είπε "εντάξει, αλλά θα κρατήσω όμηρο τον Δάμωνα". Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο Δάμων με φυσικότητα και εμπιστοσύνη αποδέχτηκε την ομηρία. Αν ο Φιντίας δεν επέστρεφε, θα σταύρωναν ή θα αποκεφάλιζαν εκείνον στη θέση του.
Ο μυθιστορηματικές παραλλαγές του μύθου αναφέρουν ότι έφυγε με τα πόδια για το χωριό του που δεν ήταν ιδιαίτερα κοντά στις Συρακούσες και ότι αφού τακτοποίησε τα της μητέρας και της αδελφής του, την πάντρεψε δηλαδή, στο δρόμο της επιστροφής τον έπιασαν ληστές, ότι ξέφυγε αλλά βρέθηκε σε ένα φουσκωμένο ποτάμι και ταλαιπωρήθηκε να το διαβεί και ότι έβλεπε τον ήλιο να δύει και να πλησιάζει η ώρα της εκτέλεσης και να αγωνιά για το φίλο του[8]. Όμως πιο τεκμηριωμένο φαίνεται πως έλειψε για λίγο και εκτός από τον Υγίνο κανείς δεν αναφέρεται σε γάμους, ληστές και ποτάμια.
Στο μεταξύ ο Διονύσιος το έβρισκε διασκεδαστικό να λέει στο Δάμωνα ότι ήταν ανόητος να πιστέψει πως θα επέστρεφε ποτέ ο Φιντίας που "τώρα βρίσκεται κάπου πανευτυχής που γλίτωσε τη θανατική καταδίκη ενώ ο φίλος του είναι το ελάφι της υπόθεσης" -παραλληλίζοντας τις περιστάσεις με τη θυσία της Ιφιγένειας[9]. Ο Δάμωνας υπερασπίζεται με σθένος τον Φιντία και λέει ότι σαν όλους τους πυθαγόρειους θα κρατήσει το λόγο του και ότι η μόνη περίπτωση να μην έρθει στην ώρα του, θα οφείλεται σε κάποιο απρόβλεπτο και μεγάλο εμπόδιο. Καθώς τον οδηγούν πια στο σταυρό ή στη λαιμητόμο της εποχής, παρακαλάει όντως να υψωθεί κάποιο ανυπέρβλητο εμπόδιο να κρατήσει μακριά τον Φιντία για αρκετή ακόμα ώρα, ώστε να εκτελεστεί αυτός αντί εκείνου.
Όμως πάνω που θα τον εκτελούσαν, εμφανίστηκε κάθιδρος ο Φιντίας. Ο Δάμων, από αγάπη για το φίλο του, επέμεινε να εκτελεστεί εκείνος "αφού ο Φιντίας έφθασε μετά την προθεσμία" αλλά ο Φιντίας αντέτεινε ότι έστω και αργοπορημένος πρόλαβε και ότι δεν θα έπρεπε να θανατωθεί στη θέση του κανένας. Καθώς οι δύο φίλοι πάλευαν να πείσουν τον Διονύσιο όχι για να γλιτώσουν τη δική τους ζωή, αλλά για να γλιτώσουν ο ένας τη ζωή του άλλου, ο κυβερνήτης των Συρακουσών συγκινήθηκε και είπε να αφεθούν και οι δύο ελεύθεροι και "να τον δεχτούν ως τρίτο φίλο" επειδή θαύμασε το βαθμό της φιλίας τους.[10] Σύμφωνα με τις πηγές, οι δύο φίλοι του εξήγησαν ότι αυτό ήταν αδύνατον -μάλλον επειδή δεν ήταν πυθαγόρειος και δεν μετείχε στις τελετές τους- και έφυγαν προς άγνωστη -σε εμάς- κατεύθυνση. Φέρεται δε ότι όλα αυτά τα ιστόρησε στον Αριστόξενο ο ίδιος ο Διονύσιος όταν είχε πια ξεπέσει στην Κόρινθο, όπου είναι γνωστό ότι πέρασε τον τελευταίο χρόνο της περιπετειώδους ζωής του μέσα στην αθλιότητα ή πάντως αρκετά άσχημα.
Εκδοχές
Επειδή οι Πυθαγόρειοι είχαν τη φήμη σθεναρών υποστηρικτών του ήθους και πίστευαν μεταξύ άλλων στην ιερότητα της φιλίας, εκφράστηκε η εκδοχή ότι ο Διονύσιος θέλησε να αποδείξει ότι ήταν "όλο λόγια" και συνέλαβε το σχέδιο να καταδικάσει έναν από αυτούς ώστε να φέρει την κοινότητα των φιλοσόφων σε δίλημμα και να τους εκθέσει -επειδή ήταν βέβαιος ότι δεν θα θυσίαζε κανείς τη ζωή του για τον άλλο. Ισως και να το έκανε περιπαικτικά, όχι για κοινωνικοπολιτικούς λόγους, αλλά κυριολεκτικά για να περάσει η ώρα του[11][12].
Πολλά στοιχεία της ιστορίας διανθίστηκαν και με παρεμφερείς μύθους, όπως αυτούς που αναφέρει εξάλλου και ο Υγίνος, δίνοντας στους δύο αδελφικούς φίλους τα ονόματα Μοίρος και Σελινούντιος. (Εξαιτίας του Υγίνου έτσι ονόμασε τμήμα του λυρικού έργου του το 1798 και ο Σίλερ -το "Die Bürgschaft", η Εγγύηση. Τα ονόματα του Υγίνου χρησιμοποιεί και ένας Ιάπωνας λόγιος το 1940, ο Osamu Dazai που είχε ως πηγή έμπνευσης το έργο του Σίλερ, οπότε στο "Hashire Merosu!" οι πρωταγωνιστές ονομάζονται Melos και Selinuntius.)
Στην σύγχυση των εκδοχών (περί γάμου ή οικονομικών εκκρεμοτήτων και άλλα πραγματικά ή μυθιστορηματικά στοιχεία συνέβαλε εκτός του Υγίνου και το λατινικό Gesta Romanorum το οποίο συντάχθηκε γύρω στο 1300 με πολλές όμορφες ιστορίες από την αρχαιότητα και το μεσαίωνα, αλλά και με ποικιλία ευρημάτων.
Το πιστοποιητικό μέλους του "Τάγματος του Πυθία" (δηλ. του Φιντία), 1890
Όσον αφορά στο όνομα του Φιντία, τη χαριστική βολή την έδωσε το έργο του Edwardes που παίχτηκε προς τιμήν της Ελισάβετ και στο οποίο ο Φιντίας αποκαλείται Πυθίας -και έτσι μένει, πέντε αιώνες τώρα, για αγγλόφωνους και γαλλόφωνους. Στο έργο αυτό ο Φιντίας παίρνει αναστολή 2 μηνών για τα τρεχάματά του. Επίσης το έργο είχε happy end αφού απευθυνόταν σε βασιλιάδες, και βέβαια οι ήρωες δέχτηκαν τον Διονύσιο ως τρίτο της παρέας τους. Εξίσου προσαρμοσμένο στις πολιτικές και κοινωνικές προτιμήσεις της εποχής ήταν το 1700[13] ένα παρόμοιο έργο που ανέβηκε τότε στο Παρίσι, όπου ο Δάμων και ο Πυθίας μόνο πυθαγόρειοι δεν είναι: ερωτεύονται δυο κορίτσια από τις Συρακούσες και ο βασιλιάς πιάνει τον έναν όμηρο όταν γίνεται ένα φονικό για λόγους ερωτικής αντιζηλίας. Ο Φιντίας εμφανίζεται εγκαίρως για να γλιτώσει το Δάμωνα και το έργο τελειώνει με το βασιλιά να χαίρεται που τον δέχονται ως τρίτο αδελφικό τους φίλο.
Στον Άμλετ του Σέξπιρ ο Άμλετ αποκαλεί το φίλο του Οράτιο "ω, αγαπητέ Δάμωνα" ( "O Damon dear".)
Το 1821 ο Ιρλανδός ποιητής John Banim γράφει έργο βασισμένο στην ιστορία του Φιντία και του Δάμονα και από αυτό (που τον αναφέρει ως Πυθία) ιδρύθηκε λίγο αργότερα το "Τάγμα των Ιπποτών τού Πυθία" -εννοώντας φυσικά τον Φιντία
Το 1957 γυρίστηκε το έργο "The Delicate Delinquent" με ήρωες τον "Mike Damon" και τον "Sidney Pythias" (ο Τζέι Λιούις) όπου δοκιμάζεται η φιλία δύο νέων. Το 1962 γυρίστηκε και ταινία με τίτλο "Ο τύραννος των Συρακουσών". Το 1966 σε ένα επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς Μπάτμαν η Catwoman λέει "καιρός να χωρίσουμε το Δάμωνα και τον Φιντία" και κλείνει τον Ρόμπιν σε ένα κύλινδρο για να τον εξαφανίσει.
Παραπομπές
σε όλες τις αρχαίες πηγές αναφέρεται ως Φιντίας, ίσως το λάθος να διαδόθηκε από το "ανάδελφο" της ελληνικής γλώσσας, όμως η ιταλική wikipedia εντοπίζει το αίτιο: φταίει μία όπερα του 1564, του Richard Edwardes, ίσως εξώγαμου γιου του βασιλιά Ερρίκου του 8ου, που τιτλοφόρησε το έργο του "Δάμων και Πυθίας", το οποίο οι λόγιοι έκαναν δεκτό επειδή η Πυθία τους ήταν πιο οικεία λέξη από τον Φιντία ή και για άλλους λόγους. Έφταιγε ίσως και ότι ο Κικέρων τον ανέφερε ως Pynthias.
Στην ίδια όπερα ανάγει το λάθος και ο Morton S.Freeman, Oxford University Press, "A new dictonary of eponyms", 1997, επισημαίνοντας παράλληλα ότι από την ίδια όπερα "μονιμοποιήθηκε" άδικα και η ανά τους αιώνες σειρά των ονομάτων "Δάμων και Φιντίας" ενώ θα μπορούσε να είναι αντιστρόφως "Φιντίας και Δάμων"
αναφέρεται σε μερικές πηγές κατά λάθος ότι αυτά έγιναν επί Διονυσίου του Πρεσβύτερου, όμως είναι σαφές ότι έγιναν όταν βασίλευε ο γιος του, σε έκδοση του 1917, με μετάφραση του Κικέρωνα από τον Ν. Κοντόπουλο, έκδοση Μιχ. Σαλίβερος, αναφέρεται ο Νεότερος αλλά και στον Ιάμβλιχο που λέει χαρακτηριστικά ότι υπαίτιος ήταν ο Διονύσιος ο οποίος "όταν έχασε την τυραννία έγινε δασκαλάκος στην Κόρινθο". Εκείνος που κατέφυγε στην Κόρινθο ήταν ο Νεότερος και όχι ο πατέρας του.
Κικέρων, Περί Καθηκόντων ή de officiis 3.10 http://anemi.lib.uoc.gr/
το λατινικό κείμενο του Μάξιμου http://www.perseus.tufts.edu/
Περί βίου Πυθαγόρα, αφού αναφέρεται επί πολύ στην πεποίθηση του Πυθαγόρα για τη σημασία της φιλίας, μεταφέρει αυτούσια όσα λέει ο Αριστόξενος "για τη δακρύβρεχτη ιστορία του Δάμωνος και του Φιντία", και λέει ότι αυτά τα είπε ο ίδιος ο Διονύσιος μετανιωμένος στην Κόρινθο στο τέλος της ζωής του στον Αριστόξενο. Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο του Ιάμβλιχου, όμως στα αρχ. ελλ. και στα λατινικά, στο βιβλίο, σελίδες 461 και 462 του τυπωμένου ή μικρή αναφορά στο εδάφιο υπ αριθμό 127 και μεγαλύτερη στο 234 και 235 εδώ: http://books.google.gr 8D w0mh80 us&f=false
το κείμενο εδώ: http://www.archive.org/str 2up
Γάιος Ιούλιος Υγίνος, στο Fabulae, στο 257: "Στη Σικελία, ο σκληρός τύραννος Διονύσιος καταδίκαζε τους πολίτες σε βασανιστικό θάνατο. Ο Μοίρος θέλησε να σκοτώσει τον τύραννο αλλά τον βρήκαν οι φρουροί ένοπλο και τον οδήγησαν στο βασιλιά. Ανακρινόμενος είπε ότι ήθελε να σκοτώσει το Βασιλιά και εκείνος διέταξε να σταυρωθεί, όμως ο Μοίρος ικέτευσε για παράταση 3 ημερών, ώστε να ρυθμίσει το γάμο της αδελφής του, λέγοντας ότι θα έδινε στον τύραννο το φίλο και σύντροφό του Σελινούντιο ως εγγύηση ότι την τρίτη ημέρα θα επανέλθει. Ο Βασιλιάς του έδωσε τρεις μέρες καιρό για να παντρέψει την αδελφή του και είπε στον Σελινούντιο ότι αν δεν επανέλθει ο Μοίρος την καθορισμένη μέρα, θα υπέκειτο εκείνος στην ίδια τιμωρία. Καθώς ο Μοίρος επέστρεφε, αφού παρέδωσε την αδελφή του στο γαμπρό, μια μπόρα ανέβασε τη στάθμη του ποταμού και δεν μπορούσε κανείς να τον διαβεί ούτε με άμαξα ούτε κολυμπώντας. Ο Μοίρος έκατσε στην όχθη και έκλαιγε για το φίλο του που θα πέθαινε στη θέση του. Όταν ο Φάλαρις διέταξε να σταυρωθεί ο Σελινούντιος επειδή είχαν περάσει 6 ώρες από την τρίτη ημέρα και ο Μοίρος δεν είχε ακόμα φανεί, ο Σελινούντιος είπε ότι «ακόμα η μέρα δεν τελείωσε». Όταν πέρασαν εννέα ώρες, ο Βασιλιάς διέταξε να πάνε τον Σελινούντιο στο σταυρό. Καθώς τον οδηγούσαν εκεί, ο Μοίρος με τα πολλά είχε καταφέρει να περάσει με δυσκολία το ποτάμι, έτρεξε πίσω από το δήμιο και κραύγασε «Σταμάτα δήμιε! Εδώ είμαι εγώ για τον όποιο εκείνος εγγυήθηκε!» Αυτό αναφέρθηκε στον Βασιλιά που ζήτησε να τους φέρουν μπροστά του. Χάρισε τη ζωή στο Μοίρο και ικέτευσε να τον δεχτούν ως τρίτο φίλο τους"
Ιάμβλιχος
το αρχαίο κείμενο του Πορφύριου εδώ https://el.wikisource.org/
Ferguson, Kitty (2008, Pythagoras His Lives and the Legacy of a Rational Universe
Ο Ιάμβλιχος στο βίο του Πυθαγόρα αναφέρει ότι ο Διονύσιος προτού συλληφθεί ο Φιντίας συζητούσε με αυλικούς που αποστρέφονταν όπως και εκείνος του Πυθαγόρειους και έλεγαν πόσο πιστοί δείχνουν στη φιλία τάχα, και παρεμπιπτόντως ότι ήταν εχθροί της τυραννίας, κάτι που δεν υποστηρίζει άμεσα ότι ο Διονύσιος συνέλαβε το όλο σχέδιο ως "πείραμα φιλίας" αλλά οπωσδήποτε δείχνει ότι υπήρχε μένος και πολιτικοί λόγοι να αποδείξει ότι οι ηθικολογίες τους δεν θα έστεκαν στην πράξη
Earlier and Later Versions of the Friendship-Theme. "Damon and Pythias" J. F. L. Raschen 1919
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
