Ο Αγγελής Μιχέλης από τη Λήμνο υπήρξε παπάς και δάσκαλος, πρωτοπόρος λαογράφος του νησιού και συγγραφέας.

Τα πρώτα χρόνια

Ο Αγγελής Δημ. Μιχέλης γεννήθηκε το 1868 ή το 1870 στο Πορτ-Σάιντ της Αιγύπτου, όπου εργαζόταν ο πατέρας του. Σύμφωνα με κάποια άλλη εκδοχή, μάλλον λανθασμένη, γεννήθηκε το 1872 στο χωριό Κάσπακας Λήμνου. Ο παππούς του καταγόταν από την Ήπειρο και είχε εγκατασταθεί στην Αίγυπτο, όπου γνώρισε τη γιαγιά του, η οποία ήταν Λημνιά από τη συνοικία Τσας της Μύρινας. Οι γονείς του γνωρίστηκαν στην Αίγυπτο. Ο πατέρας του ζούσε και εργαζόταν εκεί, ενώ η μητέρα του ζούσε στο Πορτ-Σάιντ και καταγόταν από την Κάσο. Όταν ήταν μικρός οι γονείς του μετοίκησαν στη Λήμνο και εγκαταστάθηκαν στο Τσας, όπου μεγάλωσε.

Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο της συνοικίας του και στη συνέχεια στο Αντωνιάδειο Σχολαρχείο του Κάστρου (Μύρινας). Το Τσας ήταν η συνοικία των καραβοκύρηδων του Κάστρου, οι οποίοι συντηρούσαν ένα αξιόλογο σχολείο, στο οποίο το 1873-74 δίδαξε ο Ίμβριος Γεώργιος Αναστασίου με υψηλό ετήσιο μισθό, 5.000 γρόσια και αργότερα ο Αϊβαλιώτης Αθανάσιος Καρισακλής και ο Λημνιός Φίλιππος Αποστολίδης. Κάποιοι από τους δύο τελευταίους έμαθαν τα πρώτα γράμματα στο μικρό Άγγελο Μιχέλη. Στη συνέχεια φοίτησε στο Σχολαρχείο, το οποίο συντηρούσε ο μέγας ευεργέτης της Λήμνου Ιωάννης Αντωνιάδης. Την εποχή αυτή (1884-1889) δίδασκαν ο Τηλέμαχος Κατζάκης από την Αθήνα, ο Ιωάννης Βάρκας, ο Γεώργιος Μάνος και ο Ιωάννης Παπαεμμανουήλ.

Δάσκαλος και ιερεύς

Μετά την αποφοίτησή του από το Σχολαρχείο εργάστηκε ως δάσκαλος από πολύ μικρή ηλικία, 18-20 ετών. Όπως γράφει ο ίδιος σε κάποιο άρθρο του, την περίοδο 1889-1892 δίδαξε στο χωριό Πλάκα. Λίγο αργότερα μετατέθηκε στο χωριό Σαρπί (σημερινή Καλλιθέα) και μετά στον Κάσπακα όπου γνώρισε τη σύζυγό του. Με τον Κάσπακα συνδέθηκε ιδιαίτερα με αποτέλεσμα σήμερα πολλοί να τον θεωρούν Κασπακινό. Το 1899-1900, ίσως και νωρίτερα, τον βρίσκουμε να διδάσκει στο Πλατύ, το 1900-1904 στο Ρεπανίδι, το 1904-06 πάλι στον Κάσπακα, όπου πιθανότατα παρέμεινε και τις επόμενες χρονιές. Το 1911 μετατέθηκε στο Καρπάσι. Εν τω μεταξύ, από το 1907 είχε χειροτονηθεί ιερεύς.

Στις 14-10-1912 συμμετείχε στη λαϊκή συνέλευση, με την οποία οι κάτοικοι της Λήμνου ζητούσαν να ενταχθεί το νησί τους στο ελληνικό κράτος. Το καλοκαίρι του 1913 ζήτησε να μετατεθεί στο Κάστρο, ώστε να διακονεί παράλληλα και το μητροπολιτικό ναό. Όμως και τα επόμενα έτη, 1913-15, πάλι στο Καρπάσι εργάστηκε. Το 1923 τον βρίσκουμε στον Κοντιά, όπου έμεινε τουλάχιστον μέχρι το 1927. Τον Οκτώβριο του 1927 αποσπάστηκε προσωρινά στα Τσιμάνδρια και το 1929-31 στους Αγκαριώνες. Στη θέση αυτή τον διαδέχτηκε ο γιος του, ο Χρυσόστομος Παπαγγελής, ο οποίος στη συνέχεια υπηρέτησε στον Κάσπακα ως το 1966. Το 1934-35 ο Αγγ. Μιχέλης βρισκόταν στον Πλατύ, πιθανότατα τελευταίο σταθμό της 40ετούς διδακτικής του σταδιοδρομίας.

Λαογραφικό έργο

Τα χρόνια αυτά ο παπα-Αγγελής, όπως τον αποκαλούσαν, παράλληλα με την εκπαιδευτική του δράση, ασχολήθηκε με την καταγραφή λαογραφικών, γλωσσικών, αρχαιολογικών και ιστορικών πληροφοριών από κάθε χωριό στο οποίο εργάστηκε. Όπως αναφέρεται:

"Εζήτει διαρκώς την αλήθειαν, ερωτών διαφόρους παλαιοτέρους και συγκεντρώνων γνώσεις επί διαφόρων θεμάτων, ιδίως εκείνων τα οποία αφεώρων τας τοπωνυμίας, την λαογραφίαν, τας παραδόσεις και την ιστορίαν της Νήσου".

Ήδη από το 1901, όταν εργαζόταν στο Ρεπανίδι, είχε γνωριστεί με το σπουδαίο Λήμνιο φιλόλογο, ιστορικό ερευνητή και συγγραφέα Αργύριο Μοσχίδη και είχε αναπτύξει φιλία μαζί του. Στις διακοπές του ο Μοσχίδης ερχόταν από το Αϊβαλί, που εργαζόταν τότε, και ερευνούσε το νησί αναζητώντας αρχαιότητες και ιστορικά ντοκουμέντα. Το 1901 επισκέφτηκε το Ρεπανίδι και τον Κότσινο όπου τον φιλοξένησε ο Μιχέλης για δύο ημέρες. Μαζί ερεύνησαν την περιοχή, αναζητώντας τον τάφο της βυζαντινής αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας που νόμιζαν πως είχε ταφεί εκεί. Ο Αγγ. Μιχέλης εκτιμούσε ιδιαιτέρως το Μοσχίδη και μιλούσε πάντα με αγάπη τόσο για την προσωπικότητά του όσο και για τις γνώσεις που είχε αποκομίσει από τη γνωριμία με τον πρωτεργάτη ιστορικό της Λήμνου.



Συγγραφικό έργο

Όσο υπηρετούσε ως παπάς και δάσκαλος συνέλεγε υλικό αλλά δεν είχε δημοσιεύσει τίποτα. Τα πρώτα του κείμενα έχουμε το 1934 στην εφ. Λήμνος, στην οποία δημοσίευσε σε συνέχειες έξι άρθρα για ισάριθμα χωριά του νησιού, στα οποία είχε υπηρετήσει: τον Κάσπακα, τον Κοντιά, το Ρεπανίδι, την Πλάκα, τους Αγκαριώνες και τον Πλατύ. Σε αυτά καταγράφει έθιμα, τραγούδια, πανηγύρια, παραδόσεις, αρχαιότητες, ιστορικές πληροφορίες κ.λπ. Πρόκειται για την πρώτη καταγραφή λημνιακών λαογραφικών στοιχείων και μάλιστα από έναν αυθεντικό γνώστη τους, ο οποίος αφ’ ενός ήταν Λημνιός αφ’ ετέρου είχε ζήσει στα χωριά αυτά.

Τα άρθρα αυτά δεν είχαν συνέχεια αλλά ο παπα-Αγγελής συνέχισε να επεξεργάζεται το υλικό του και να συγκεντρώνει καινούργιο, κυρίως από το χωριό του, τον Κάσπακα, μαζί με το γιο του Χρυσόστομο, ο οποίος στο μεταξύ είχε μετατεθεί στο σχολείο του χωριού. Μεγάλο μέρος αυτού του υλικού, κυρίως με την υπογραφή του Χρυσόστομου Παπαγγελή, βρίσκεται στην Καρατζάδειο Βιβλιοθήκη της Μύρινας σε χειρόγραφα και αναμένει υπομονετικά το μελετητή του.

• Το 1950 δημοσίευσε ένα μέρος από τις μελέτες και τις συλλογές του σε ένα βιβλίο 60 σελίδων με τίτλο: "Λημνιακή Λαογραφία".
  
  

Όπως αναφέρει στην εισαγωγή το έργο του:

Είναι γραμμένο εις κωμωδίαν και σκοπόν έχει να εκθέση τα ήθη και έθιμα των αρχαίων Λημνίων, τα από Τουρκοκρατίας μέχρι προ 25ετίας υπάρχοντα, νυν δε παραμεληθέντα από τους μοδέρνους τωρινούς Λημνίους, καθώς και φράσεις μη συμβιβαζομένας εις τας νέας δημοτικιστικάς.

Στο πρώτο μέρος περιέχει το κωμικό μονόπρακτο «Ο αρραβών του κεχαγιά εν Λήμνω» και το θεατρικό έργο «Ο γάμος του κεχαγιά», κωμωδία σε τρεις πράξεις. Και τα δύο είναι γραμμένα στην τοπική διάλεκτο του Κάσπακα, ενώ παρεμβάλλονται πολλά τραγούδια του γάμου, κάλαντα κ.ά. Στο δεύτερο μέρος περιέλαβε «Λεξικόν ακαταλήπτων λέξεων»), στο τρίτο μέρος επιχειρεί «Ονομασία και ιστορία όλων των χωρίων της νήσου Λήμνου κατά την λαϊκήν παράδοσιν» και ακολουθούν παροιμίες και λαϊκές φράσεις, ένας πανηγυρικός λόγος που είχε εκφωνήσει στον Κοντιά στις 25 Μαρτίου 1927 και μαθήματα παραδοσιακής λημνιακής βοτανολογίας και λαϊκής ιατρικής. Η αξία του έργου είναι κυρίως λαογραφική και συνίσταται στην καταγραφή εθίμων του παρελθόντος, τοπικών λέξεων και φράσεων. Χρησιμοποιήθηκε ως πηγή από όλους τους μεταγενέστερους ιστορικούς και λαογράφους της Λήμνου. Το 1964 η εφ. "Λήμνος" αναδημοσίευσε το γ΄ μέρος του βιβλίου, δηλαδή το αναφερόμενο στις ονομασίες των χωριών, σε συνέχειες με το γενικό τίτλο «Λημνιακαί Αναδρομαί».

• Το 1952 εξέδωσε άλλο ένα μικροσκοπικό φυλλάδιο 20 σελίδων με τίτλο: "Ιστορικά της Νήσου Λήμνου".
  
  

Σε αυτό έχει συγκεντρώσει ποικίλες ιστορικές και μυθολογικές πληροφορίες για τη Λήμνο. Είναι μικρής επιστημονικής αξίας, διότι οι πληροφορίες που παραθέτει αφ’ ενός είναι δευτερογενείς αφ’ ετέρου δεν τεκμηριώνονται επαρκώς.


Το τέλος του

Στις 6 Μαρετίου 1956 ο σεβάσμιος ιερωμένος πέθανε στον Κάσπακα, όπου έζησε τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Έγραψε τότε η εφ. "Νέα Λήμνος":

Γνωστός εις ολόκληρον την νήσον ο παπα-Αγγελής. Ως ιερωμένος, διανοούμενος, άνθρωπος, πατριώτης. Δάσκαλος, υπηρέτησε εις τα περισσότερα σχολεία της Λήμνου. Ο ρόλος του υπήρξε πολύτιμος δια την Λήμνον, διότι τότε δεν υπήρχαν πολλοί δάσκαλοι.

Και η εφ. "Λήμνος":

Κατά την πολυετή διακονίαν του εις την εκκλησίαν ως κληρικού και ως διδασκάλου, η βιβλική μορφή του, το ανεξίκακον του χαρακτήρος του, το παράδειγμα της χριστιανικής αγάπης και αφοσιώσεως, η ψυχική ανωτερότητά του, η αφοσίωσις εις τα θρησκευτικά και διδασκαλικά καθήκοντά του θα μείνουν αλησμόνητοι. Δεν θα λησμονήσουν ποτέ όσοι τον εγνώρισαν ότι με πατρική αγάπη και προθυμία έσπευδε να εξυπηρετεί τους πάντας οίτινες προσέτρεχον εις αυτόν.

O Αγγ. Μιχέλης κατέλειπε αγαθές αναμνήσεις εις τους συγχρόνους του. Είχε μεγαλοπρεπή εμφάνιση και βαριά μελωδική φωνή. Ήταν ολιγομίλητος. Όμως, όταν εύρισκε καλούς ακροατές, δεν σταματούσε να διηγείται ιστορικά ανέκδοτα, περιγραφές γιορτών και πανηγυριών, τα οποία συνήθιζε να διανθίζει με χιουμοριστικά στιγμιότυπα. Το κωμικό στοιχείο διακρίνεται έντονο στα δύο θεατρικά του έργα τα οποία είναι ιδιαίτερα αγαπητά στο νησί και συχνά τα ανεβάζουν οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι. Μοναδικές «σπουδές» του υπήρξαν τα γράμματα που έμαθε στο τριτάξιο Σχολαρχείο Λήμνου. Αναπλήρωσε την έλλειψη ανώτερων σπουδών ερευνώντας με πάθος την ιστορία, τη λαογραφία, το γλωσσικό ιδίωμα και την αρχαιολογία του νησιού του. Σίγουρα, αν είχε λάβει πανεπιστημιακή μόρφωση, θα άφηνε εποχή στη λαογραφική επιστήμη αλλά και στη λογοτεχνία.

Το 1998, το πρώτο βιβλίο του, η «Λημνιακή Λαογραφία», ανατυπώθηκε με φροντίδα των εγγονών του: Άγγελου Παπαγγελή και Άγγελου Μιχέλη.

Πηγή

Κώστα Κατσένη - Θεόδωρου Μπελίτσου, "Επτά λησμονημένα άρθρα του Λήμνιου λαογράφου παπα-Αγγελή Μιχέλη", εφ. Λημνιακή Φωνή φ. 126 (14-2-2000) κ.επ.