Ανδρέας Μάμουκας

Ανδρέας Ζ. Μάμουκας (Ανδρέας Ζανή Μάμουκας ή Α.Ζ. Μάμουκας, όπως υπέγραφε) (Χίος, 1801 - Αθήνα, 1884) ήταν Έλληνας λόγιος με σημαντικό συγγραφικό έργο αρχειακού χαρακτήρα, βουλευτής και στέλεχος του νεοσυσταθέντος Ελληνικού κράτους.

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στη Χίο. Οι γονείς του ήταν οι Ζανής και Μαρία, το γένος Νικολάου Ευμορφόπουλου. Ο πατέρας του ήταν έμπορος και είχε συναλλαγές με τη Σμύρνη.[3] Φοίτησε στην Σχολή της Χίου το 1810 κι αποφοίτησε ή αποχώρησε το 1819. Φεύγοντας από τη Σχολή επιδίδεται στο εμπόριο. Στις 29 Μαΐου του 1821 θα επιστρέψει από τη Σμύρνη στη Χίο και θα συλληφθεί από τους Τούρκους και ως όμηρος θα κρατηθεί στο κάστρο. Θα συλληφθεί και ο πατέρας του και θα απαγχονιστεί. Την άνοιξη του 1822 βρέθηκε εκτός φυλακής εκτελώντας χρέη φύλακα και τροφοδότη των άλλων κρατουμένων και απέδρασε. Θα καταταγεί εθελοντικά στο σώμα του Λυκούργου Λογοθέτη και του Αντώνη Μπουρνιά και θα υπηρετήσει ως γραμματικός. Μετά την αποτυχία του κινήματος θα συλληφθεί μαζί με τη μητέρα του και θα φυλακισθεί για ενάμιση μήνα.[4] Τον Ιούνιο του 1822 θα καταφύγει στην Σμύρνη,όπου θα αρχίσει να καταγράφει τα απομνημονεύματά του. Από τη Σμύρνη διέφυγε στην επαναστατημένη Ελλάδα, όπου χάρις στην μόρφωσή του θα προφέρει υπηρεσίες στους αγωνιστές. Διορίστηκε από τον ναύαρχο Μιαούλη γραμματέας στον Σπετσιώτικο στόλο. Όταν δε ήλθε ο Καποδίστριας στην Ελλάδα, το 1828, έγινε πρωτοκολλητής και επεξεργαστής των δικαστικών λογαριασμών στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Όταν έγινε η δεύτερη εκστρατεία στη Χίο, εγκατέλειψε τη θέση του για να συμμετάσχει σε αυτήν, για να επιστρέψει όταν αυτή ματαιώθηκε. Το 1834 διορίσθηκε τμηματάρχης στο υπουργείο των Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαιδεύσεως,[5] όπου το 1836 ήταν Διευθυντής του Α' Τμήματος. Από την θέση αυτή εργάστηκε κατά καιρούς στο Αρχείο της Ιεράς Συνόδου.[6] Το 1837 ήταν υπουργικός σύμβουλος επί των εκκλησιαστικών υπό τον Ιάκωβο Ρίζο Νερουλό.[7] Εκλέχθηκε Βουλευτής Σύρου στις Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1847[8] και σε αυτές του 1850.[9] Το δε 1856 πήρε τη θέση του Γενικού γραμματέα στο υπουργείο των Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαιδεύσεως, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το θάνατό του,στις 13 Μαρτίου 1884.[10] Οι δεσμοί του Μάμουκα με την πατρίδα του παρέμειναν στενοί,έτσι το 1857 θα την επισκεφθεί πάλι και θα ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για τα εκπαιδευτικά ζητήματα του νησιού. Έτσι θα στείλει βιβλία για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του Γυμνασίου. Θα φροντίσει να σταλεί ταξινόμος της βιβλιοθήκης ο Νικόλαος Πολίτης το 1871. Μεσολαβεί για την αγορά από τη Σχολική Εφορεία Χίου της νομισματικής συλλογής του Σπυρίδωνα Αργυρόπουλου. Εποπτεύει τις σπουδές των Χίων υποτρόφων σε Αθήνα και εξωτερικό.[11]
Aποτίμηση της προσωπικότητας και της δράσης του

Όπως επισημαίνει ο Στέργιος Φασουλάκης, ομότιμος καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών, αποτελεί την μοναδική, ίσως περίπτωση Χιώτη που διέπρεψε στη διοίκηση τον 19ο αιώνα. Είχε προσόντα όπως, διοικητικές και διαχειριστικές ικανότητες, γνώσεις που είχε αποκτήσει από το παρελθόν του ως εμπόρου, αλλά και η ηπιότητα του χαρακτήρα του, όπως αυτή αποτυπώνεται στην αλληλογραφία του και στους επικηδείους που του απηύθυναν, ήταν ένας άνθρωπος εξυπηρετικός,συνεργάσιμος, συμβιβαστικός, αλλά και συντηρητικός. Σίγουρα στην ανέληξή του οφείλει πολλά και στους συμπατριώτες του πολιτικούς Γλαράκη και Κοντόσταυλο.[10] Παρά το γεγονός ότι δεν είχε λάβει ανώτερες συστηματικές σπουδές γιατί οι περιστάσεις δεν του το επέτρεψαν, εντούτοις είχε γερή μόρφωση η οποία είναι ιδαιτέρως εμφανής στις επιστολές του.[12]
Το έργο του

Έγραψε αρκετά συγγράμματα και βιβλία μερικά από τα οποία είναι:

Βιογραφία του Αθανασίου του Πάριου[13] με τίτλο «Υπόμνημα αληθέστατον υπό ανωνύμου τινός περί του περιωνύμου και αοιδίμου κυρίου Αθανασίου του Παρίου»
Κείμενο για τη σφαγή της Χίου με τίτλο «Παράγραφος γραφής ενός Χιώτη Α. Προς τον φίλο του Ν.», 31η Οκτωβρίου 1822[14]
Τα Μοναστηριακά, ήτοι οδηγίαι, νόμοι, Βασιλικά διατάγματα, Συνοδικαί και υπουργικαί εγκύκλιοι, περί της διοικήσεως των εν τη Ελλάδι μοναστηρίων και περί της διαχειρίσεως της περιουσίας αυτών [1]
«Εγκύκλια μαθήματα δια τας ιερατικάς σχολάς», οι πέντε πρώτοι τόμοι
«Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος» «Ήτοι, συλλογή των περί την αναγεννώμενην Ελλάδα συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων από του 1821 μέχρι του 1832», Ανδρέου Ζ. Μάμουκα, Τόμος Α'-IA', Πειραιάς, Τυπογραφία Ηλίου Χριστοφίδου, Η αγαθή τύχη, 1839 [2]
1ος τόμος (έκδοση 1839): Περιέχει από την Πράξη των Καλτεζών (Μάιος 1821) έως τον Οργανισμό της Πελοποννησιακής Γερουσίας (Δεκ. 1821) και το Διορισμό του Κολοκοτρώνη ως Χιλίαρχο (Μάρτιος 1822)
2ος τόμος (έκδοση 1839): Πρακτικά της Α' Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως (από τον Δεκ 1821), της Εν Άστρει Β' Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως, μέχρι και το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου (Απρ. 1823)
3ος τόμος (έκδοση 1839): Συνέχεια των πράξεων της Εν Άστρει Β' Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως, Κρητικών τα σωζόμενα (1823)
4ος τόμος (έκδοση 1839): Συνέχεια των περί Κρήτης σωζομένων επισήμων εγγράφων του έτους 1823, Πρακτικά της Εν Επιδαύρω Γ' Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως και επίσημα έγγραφα που εξέδωσε η Συνέλευση (1826)
5ος τόμος (έκδοση 1839): Συνέχεια των επισήμων εγγράφων της Εν Επιδαύρω Γ' Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως και έγγραφα που παρουσιάστηκαν στη συνέλευση. Προσκλήσεις σε Εθνοσυνέλευση (1827)
6ος τόμος (έκδοση 1839): Εξακολούθησις των διακοπεισών εργασιών της Τρίτης Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως, Αρξαμένης μεν εν Ερμιόνην, τελειωθείσης δε εν Τροιζήνι 1827
7ος τόμος (έκδοση 1840): Συνέχεια των Πρακτικών της Τρίτης Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως, Αρξαμένης μεν εν Ερμιόνην, τελειωθείσης δε εν Τροιζήνι 1827
8ος τόμος (έκδοση 1840): Συνέχεια των Πρακτικών της Τρίτης Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως, Αρξαμένης μεν εν Ερμιόνην, τελειωθείσης δε εν Τροιζήνι 1827
9ος τόμος (έκδοση 1841): Συνέχεια και τέλος των Πρακτικών της Τρίτης Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως, Αρξαμένης μεν εν Ερμιόνην, τελειωθείσης δε εν Τροιζήνι 1827
10ος τόμος (έκδοση 1841): Τα προ της Δ' Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως (-1829)
11ος τόμος (έκδοση 1852): Πρακτικά της Εν Άργει Εθνικής Δ' των Ελλήνων Συνελεύσεως (1829)
Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος κατά την Ε'. Εθνικήν Συνέλευσιν /εκδιδόμενον νυν το πρώτον υπό Ανδρέου Ζ. Μάμουκα, 1843 [3]
Αδαμαντίου Κοραή Τα μετά θάνατον ευρεθέντα συγγραμμάτια, / Βουλή μεν και δαπάνη της εν Μασσαλία Κεντρικής Επιτροπής Κοραή, επιμελεία δε Ανδρέου Ζ. Μάμουκα συλλεγέντα τε και εκδιδόμενα.[4]
Η Βιβλιοθήκη Ανδρέου Ζ. Μάμουκα γενικού γραμματέως εν τω Υπουργείω των εκκλησιαστικών.[5]
«Η καταστροφή της Χίου», δημοσιεύθηκε στον Γ' τόμο του περιοδικού «Εβδομάς» το 1886

Σχετικά με τα έργα του

Κείμενο του Μάμουκα αναφέρεται σε βιβλίο του 2005 με μαρτυρίες για τη Σφαγή της Χίου [15] (είτε το πρώτο, είτε το τελευταίο από αυτά που αναφέρονται στα έργα του Μάμουκα παραπάνω).

«Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος» είναι πιθανότατα η μοναδική δημοσιευμένη πηγή σε αρκετά αντίγραφα των πρακτικών των εθνοσυνελεύσεων αλλά και σχετικών εγγράφων από το 1821 μέχρι το 1829, για το λόγο αυτό μνημονεύεται σε αρκετά έργα. Ο Μάμουκας είχε σχεδιάσει να εκδώσει πρακτικά και έγγραφα μέχρι το 1832 (δηλαδή μέχρι και την Ε' Εθνοσυνέλευση). Από το υλικό που είχε συγκεντρώσει τύπωσε 11 συνολικά τόμους, μέχρι και τη Δ' Εθνοσυνέλευση του 1829, ενώ άλλοι 7 έμειναν ανέκδοτοι. Ο ίδιος αναφέρει την ιστορία της έκδοσής τους στον πρώτο αλλά και στον ενδέκατο τόμο. Μέρος του τίτλου του έργου αναφέρει: «Φιλοτίμω συνδρομή των ομογενών» και ο ίδιος περιγράφει ότι από 710 συνδρομές στον πρώτο τόμο (που εκδόθηκε το 1839), έφτασε μόνο στις 92 συνδρομές στον 10ο τόμο, οπότε και σταμάτησε την έκδοση το 1844. Η τιμή που ανέφερε στον πρώτο τόμο για τις συνδρομές ήταν 2 δραχμές για τους εντός της Ελλάδος και δυο ήμισυ (2,5) δραχμές για τους εκτός της Ελληνικής Επικράτειας. Ο Μάμουκας συνέχισε την έκδοση οκτώ χρόνια μετά το 1852 με τον ενδέκατο τόμο με 923 σελίδες.
Παραπομπές

Faceted Application of Subject Terminology. 203106. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά, Ιταλικά, Ιαπωνικά) opac.vatlib.it. 495/326830.
Στέργιος Φασουλάκης, 1989, σελ.vii
Στέργιος Φασουλάκης, 1989, σελ.viii
Λήμμα Μάμουκας (Ανδρέας), Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Εκδοτικός Οίκος «Ελευθερουδάκης Α.Ε.», Αθήνα, τόμος 9ος, 1930
Το ιστορικό αρχείο της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος
Κλάδος, Α.Ι. (1837). «Εφετηρίς (Almanach) του Βασιλείου της Ελλάδος δια το έτος 1837». σελ. 115. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2011.
Πρακτικά των συνεδριάσεων της Βουλής κατά την πρώτην σύνοδον της δευτέρας βουλευτικής περιόδου, Τόμος Πρώτος, Εν Αθήναις, εκ του Δημοσίου Τυπογραφείου, 1847, σελ. 72
Πρακτικά των συνεδριάσεων της Βουλής κατά την Πρώτην Σύνοδον της Τρίτης Περιόδου, Τόμος Πρώτος, Εν Αθήναις, Εκ του Δημοσίου Τυπογραφείου, 1851, σελ. 54 (Πρακτικά Βουλής 1843-1862, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη)
Στέργιος Φασουλάκης, 1989, σελ.xii
Στέργιος Φασουλάκης, 1989, σελ.xiii
Στέργιος Φασουλάκης, 1989, σελ.xiv
Αθανάσιος ο Πάριος, Όσιος (1722-24.6.1813), 24 Ιουνίου, Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης
«Η καταστροφή και οι σφαγές της Χίου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαρτίου 2010. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2010.

Η Χίος κατά την Ελληνική Επανάσταση και τη σφαγή, Μαρτυρίες και ιστορικά κείμενα, Δ. Α. Κόκκινος, Α. Μάμουκας, Γρ. Φωτεινός, Π. Κοντογιάννης, επιμέλεια: Γιάννης Μακριδάκης, Πελινναίο, 2005, 91 σελ. ISBN 960-88202-1-9 ISBN 978-960-88202-1-0

Βιβλιογραφία

Στέργιος Φασουλάκης, «Ο Ανδρέας Μάμουκας και το Κοραϊκό έργο» στο Αδαμάντιος Κοραής. Βίος και έργα, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1989

Επιπλέον βιβλιογραφία

Λ. Καλβοκορέσης, «Ανδρέας Ζανή Μάμουκας», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, ΙΓ' 1959, σ. 384-414

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ανδρέας Μάμουκας, Αδαμάντιος Κοραής, Βίος και Πολιτεία, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, (Βιογραφικό σημείωμα του Ανδρέα Μάμουκα)