Ο Ανάξαρχος ο Αβδηρίτης (380 – 320 π.Χ.), o επονομαζόμενος και Ευδαιμονικός, ήταν Έλληνας φιλόσοφος της σχολής του Δημόκριτου και μαζί με τον Πύρρωνα συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία. Διασώζονται πολύ λίγα στοιχεία σχετικά με την φιλοσοφία του, και θεωρείται πως αποτελεί συνδετικό κρίκο μεταξύ του ατομισμού του Δημόκριτου και τον πυρρωνικό σκεπτικισμό του Πύρρωνα.[2][3][4]

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης, και εκπαιδεύτηκε από τον Διογένη τον Σμυρναίο, ο οποίος με τη σειρά του είχε διδαχθεί από τον Μητρόδωρο τον Χίο, που σαν αξίωμα είχε πως δεν γνώριζε τίποτα, ούτε καν πως δεν γνωρίζει τίποτα.[5] Κατά την περίοδο της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία, ο Ανάξαρχος υπήρξε φίλος του Αλεξάνδρου ο οποίος τον είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση.[2] Ήταν επίσης γνωστός ως ο κόλακας του Αλεξάνδρου, ενώ είχε πρόσβαση στο αντίτυπο της Ιλιάδας το οποίο ο Αλέξανδρος είχε μαζί του κατά την διάρκεια των εκστρατειών του και διατηρούσε τις σημειώσεις του στο περιθώριο του παπύρου.[3] Την επωνυμία του ως Ευδαιμονικός την απέκτησε από το γεγονός πως ήταν ευδαίμων (ευτυχισμένος) από την ζωή που διεξήγαγε,[5] αδιαφορώντας για τα υλικά αγαθά, παραμένοντας ατάραχος, αλλά σε αντίθεση με τον Πύρρωνα διατηρώντας ενδιαφέρον για τις δημόσιες υποθέσεις.[4]

Κατά την διάρκεια δεξίωσης στην οποία μετείχε μαζί τον Αλέξανδρο, ο Ανάξαρχος φέρεται να πρόσβαλε και να απείλησε έμμεσα τον Νικοκρέοντα, ο οποίος ήταν ο σατράπης της Κύπρου, καθώς είπε στον Αλέξανδρο πως η δεξίωση ήταν πολύ καλή αλλά το μόνο που έλειπε από το τραπέζι ήταν το κεφάλι ενός σατράπη,[6] εννοώντας τον Νικοκρέοντα. Το 320 π.Χ., λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., ο Ανάξαρχος βρέθηκε στην Κύπρο και συνελήφθη από τον Νικοκρέοντα, ο οποίος θυμόταν την προσβολή, και θανάτωσε τον Ανάξαρχο μέσω βασανιστηρίων, πολτοποιώντας τον μέσα σε ένα μεγάλο γουδί με την χρήση σιδερένιων ράβδων. Ο Κικέρωνας αναφέρει το ίδιο περιστατικό, αναφέροντας πως ο Ανάξαρχος υπέμεινε το μαρτύριο του στωικά, λέγοντας πως το σακίδιο (σώμα) του Αναξάνδρου μπορούν να το κοπανίσουν, τον ίδιο τον Ανάξανδρο όμως δεν μπορούν.[7] Ο Νικοκρέων βλέποντας πως ο Ανάξαρχος τον αψηφούσε με αυτόν τον τρόπο, διέταξε να του κόψουν την γλώσσα, αλλά ο Ανάξαρχος τον πρόλαβε δαγκώνοντας την γλώσσα του και κόβοντας την μόνος του.[5][2]
Ιστορικές αναφορές

Η κύρια πηγή για τον Ανάξαρχο είναι ο Διογένης Λαέρτιος (3ος αιώνας μ.Χ.), ο οποίος αναφέρει πως όταν ο Αλέξανδρος ισχυρίστηκε πως ήταν ο γιος του Δία-Άμμωνα, ο Ανάξαρχος υπέδειξε στον Αλέξανδρο μια ματωμένη πληγή που είχε λέγοντας του πως αυτό είναι αίμα θνητού, όχι ιχώρος, όπως αυτός που κυλά στις φλέβες των αθανάτων θεών.[8]

Δευτερεύουσες πηγές αποτελούν ο Πλούταρχος (1ος αιώνας μ.Χ.), Αρριανός (2ος αιώνας μ.Χ.) και Σέξτος Εμπειρικός (2ος/3ος αιώνας μ.Χ.):

ο Πλούταρχος εξιστορεί πως το 327 π.Χ. στα Βάκτρα, μετά την δολοφονία του Κλείτου από τον Αλέξανδρο κατά την διάρκεια διένεξης ενώ ήταν μεθυσμένος, ο Ανάξαρχος αναπτέρωσε την ψυχολογία του Αλεξάνδρου από την κατάθλιψη στην οποία είχε περιπέσει. Επίσης αναφέρει πως ο Ανάξαρχος είχε πει στον Αλέξανδρο πως υπάρχουν άπειροι κόσμοι πέρα από αυτόν που ζούνε οι ίδιοι, αν και παρά την μαρτυρία αυτή του Πλούταρχου δεν θεωρείται πιθανό πως πράγματι ειπώθηκε κάτι τέτοιο.[4]

Ο Αρριανός αναφέρει πως όταν ο Αλέξανδρος άρχισε να ζητά από τα στρατεύματα του να τον προσκυνάν ως θεό κατά τα ανατολίτικα πρότυπα, κατά τον Αρριανό ο Ανάξαρχος είπε πως ο Αλέξανδρος αξίζει περισσότερο από τους Διόνυσο και Ηρακλή να είναι θεότητα.[9]

Κατά τα γραπτά του Σέξτου Εμπειρικού, ο Ανάξαρχος συνέδεε την εμπειρία και ερμηνεία όλων των πραγμάτων με τις παραστάσεις που βλέπει κάποιος στα όνειρα του όταν κοιμάται ή είναι τρελός, καθώς η αυθεντικότητα των αισθήσεων είναι κίβδηλη. Ο Πύρρωνας επηρεάστηκε από τον Ανάξαρχο και υιοθέτησε τον αγνωστικισμό και την αποφυγή της κρίσης. Ο Ανάξαρχος φέρεται να εκτιμούσε την αταραξία και την καρτερία του Πύρρωνα.[4][5]

Παραπομπές

(Γαλλικά) Répertoire des sources philosophiques antiques. Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας. b6612f38b893a25707da1ea05b87586c2119a330. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2022.
Anaxarchus / Oxford Classical Dictionary. Oxford University Press. 1970. σελ. 80.
Waldemar, Heckel (2006). Anaxarchus / Who's who in the age of Alexander the Great's Empire. Willey-Blackwell. σελ. 27.
«Anaxarchus / Internet Encyclopedia of Philosophy». www.iep.utm.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Σεπτεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2016.
Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, Βιβλίο Θ´, Ἀνάξαρχος
ὦ βασιλεῦ, πάντα πολυτελῶς· ἔδει δὲ λοιπὸν κεφαλὴν σατράπου τινὸς παρατεθεῖσθαι / Βίοι Φιλοσόφων, Θ´, 57
πτίσσετε, Νικοκρέων, ἔτι καὶ μάλα· θύλακός ἐστι· πτίσσετ'· Ἀνάξαρχος δ' ἐν Διός ἐστι πάλαι. καί σε διαστείλασα γνάφοις ὀλίγον τάδε λέξει ῥήματα Φερσεφόνη, "ἔρρε μυλωθρὲ κακέ." / Βίοι Φιλοσόφων, Θ´, 58
τουτὶ μὲν αἷμα καὶ οὐκ ἰχὼρ οἷός πέρ τε ῥέει μακάρεσσι θεοῖσι / Βίοι Φιλοσόφων, Θ´, 60
«The introduction of proskynesis - Livius». www.livius.org. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2016.