Η Θεογονία είναι ένα ποίημα του Ησιόδου που περιγράφει την καταγωγή των θεών της Ελληνικής μυθολογίας.

Η Θεογονία του Ησιόδου είναι μία μακροσκελής σύνθεση μιας τεράστιας ποικιλίας τοπικών Ελληνικών παραδόσεων που αφορούν τους θεούς, οργανωμένη ως μία διήγηση που αναφέρει πως δημιουργήθηκαν και πως εγκαθίδρυσαν μόνιμο έλεγχο επί του κόσμου. Σε πολλούς πολιτισμούς, οι διηγήσεις για τον κόσμο και τους θεούς που τον σχημάτισαν είναι ένας τρόπος για την κοινωνία να επανεπιβεβαιώσει τις εγχώριες πολιτιστικές παραδόσεις. Ιδιαίτερα οι θεογονίες τείνουν να επιβεβαιώνουν πως η βασιλεία είναι φυσικά ενσωματωμένη στην κοινωνία. Αυτό που καθιστά την Θεογονία του Ησιόδου μοναδική, είναι πως δεν επιβεβαιώνει καμία ιστορική βασιλική γραμμή/συνέχεια. Κάτι τέτοιο θα τοποθετούσε την Θεογονία σε μια συγκεκριμένη εποχή και τόπο. Αντιθέτως, η Θεογονία επιβεβαιώνει την βασιλεία του ίδιου του θεού Δία επί όλων των άλλων θεών και επί ολόκληρου του κόσμου.

Επιπλέον, ο Ησίοδος προορίζει για τον ίδιο την εξουσία που συνήθως επιφυλάσσεται στην ιερή βασιλεία. Ο ποιητής διακηρύσσει πως σ’ αυτόν, και όχι όπως θα αναμέναμε σε κάποιο βασιλιά, οι Μούσες παρείχαν τα δύο δώρα του σκήπτρου και της εξουσιαστικής φωνής (Ησίοδος, Θεογονία 30-3), που είναι τα φανερά σημάδια βασιλείας. Αυτή η χειρονομία δεν αποσκοπεί να κάνει τον Ησίοδο βασιλιά. Μάλλον, η απώτερη σημασία είναι πως η εξουσία της βασιλείας τώρα ανήκει στην ποιητική φωνή, στην φωνή που απαγγέλει την Θεογονία.

Μετά την κλασική περίοδο, όταν η θεόσταλτη βασιλεία επανεισάγεται στην Ελλάδα, θα έλθει απ’έξω, από την Μακεδονία και θα εισαχθεί από τις βασιλικές παραδόσεις της Περσίας.

Αν και χρησιμοποιείται συχνά ως βιβλίο-πηγή για την Ελληνική μυθολογία, η Θεογονία είναι ταυτόχρονα κάτι λιγότερο και κάτι περισσότερο από αυτό. Με επίσημους όρους είναι ένας ύμνος που επικαλείται τον Δία και τις Μούσες: παράλληλα κείμενα μεταξύ της και του αρκετά μικρότερου Ομηρικού Ύμνου στις Μούσες κάνουν φανερό πώς η Θεογονία αναπτύχθηκε μέσα από μία παράδοση υμνικών πρελούδιων με τα οποία οι Έλληνες ραψωδοί θα ξεκινούσαν τις συμμετοχές τους σε ποιητικούς διαγωνισμούς. Είναι αναγκαίο, επομένως, να θεωρήσουμε την Θεογονία όχι ως ένα είδος Βίβλου της Ελληνικής μυθολογίας, αλλά μάλλον ως ένα είδος στιγμιοτύπου από μια δυναμική και συχνά αλληλοσυγκρουόμενη παράδοση, όπως αποκρυσταλλώθηκε σε ένα συγκεκριμένο μέρος και εποχή – και να θυμηθούμε πως η παράδοση συνέχισε να εξελίσσεται μέχρι την εποχή του Νόννου.