Ο Οικονομικός είναι πραγματεία του Αθηναίου ιστορικού Ξενοφώντα πάνω στη διαχείριση ενός νοικοκυριού (τέχνη της οικιακής διοίκησης) και ενός κτήματος, με τη μορφή κυρίως ενός διαλόγου ανάμεσα στον Σωκράτη και στον Κριτόβουλο, γιο του Κρίτωνα. Το έργο διαφωτίζει τις προτιμήσεις και τις επιδιώξεις του Ξενοφώντα, στην αγροτική επιστήμη της εποχής του και στις σχέσεις οι οποίες, κατά τη γνώμη του, θα έπρεπε να επικρατούν ανάμεσα σε έναν άντρα και στη γυναίκα του. (Οικον. 8.21). Η συγγραφή του έργου τοποθετείται μετά την μάχη στα Κούναξα 401 π.Χ.(Οικον. 4.18).

Γενικά

Στην αρχή του Οικονομικού παρουσιάζονται ο Σωκράτης και ο Κριτόβουλος να συζητούν για την έννοια του πλούτου που την ταυτίζουν με την χρησιμότητα και την ευημερία, όχι μόνο στα καθαυτά υπάρχοντα. Από το έβδομο κεφάλαιο και μετά ο Σωκράτης ανακοινώνει στον Κριτόβουλο το περιεχόμενο κάποιας συζήτησης την οποία έκαμε κάποτε με τον Αθηναίο Ισχόμαχο, που είχε πριν λίγο νυμφευθεί και περιέγραψε στον φιλόσοφο διεξοδικά και με ειλικρίνεια τον χαρακτήρα και τις συνθήκες της οικογενειακής του ζωής.
Βαναυσικαί τέχναι

Στον Οικονομικό αναπτύσσεται για πρώτη φορά μεθοδικά και συστηματικά η αντίληψη που θεωρεί βάση κάθε άρτιου πολιτισμού κατά κύριο λόγο τη γεωργία. Ο Σωκράτης λέει πως οι επιστήμες που ονομάζονται βαναυσικές έχουν κακή φήμη ιδιαίτερα στους ευπόλεμους λαούς, στους φίλους κακοί ακόμα και στους πατεράδες (ταις πατράσιν αλεξήτορες (είναι απωθητικές -για να συνεχίσουν τα παιδιά τους)(Οικον. 4.2). Στη συνέχεια προτείνει την γεωργία ως καλύτερη επαγγελματική απασχόληση και για να περιβάλλει το ενδιαφέρον του για την γεωργία με το κύρος κάποιας υψηλής κοινωνικής αναγκαιότητας φέρνει παράδειγμα τον βασιλιά των Περσών, που μαζί με την πολιτική τέχνη φρόντιζε ιδιαίτερα και τη γεωργία.
Ο κήπος των Σάρδεων

Ο Σωκράτης λέει στον Κριτόβουλο πως ο Κύρος έδειξε στο Λύσανδρο το βασιλικό κήπο των Σάρδεων, όταν κάποτε ο τελευταίος πήγε φέρνοντάς τον τα δώρα των συμμάχων. Ο Λύσσανδρος τον θαύμασε επειδή τα δένδρα ήταν ωραία, σε ίσες αποστάσεις μεταξύ τους, οι στοίχοι όρθιοι και τα πάντα καλοφτιαγμένα και σε σωστή διάταξη και όλα αυτά μέσα στις ευωδιές του κήπου. Είπε τότε ότι εκπλήσσεται όχι μόνο για την ομορφιά του κήπου αλλκά ακόμα και για εκείνον που μέτρησε και τακτοποίησε τα διάφορα μέρη του. Όταν άκουσε αυτό ο Κύρος χάρηκε και είπε στον ξένο ότι ο ίδιος είχε μετρήσει και τακτοποιήσει τα πάντα και είχε φυτέψει μάλιστα μερικά δένδρα.(Οικον. 15 κ. εξ.).Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα η καλλιέργεια της γης είναι ευχαρίστηση και συνάμα πλουτισμός της οικιακής περιουσίας και άσκηση του σώματος με σκοπο την επιτυχή εκτέλεση κάθε έργου που ταιριάζει στου ελεύθερους.
Η βασίλισσα των μελισσών

Η γυναίκα στο σπίτι είναι ότι ακριβώς η βασίλισσα των μελισσών στην κυψέλη,(Οικον. 8.3) μοιράζει κατάλληλα όσα πρέπει να δαπανηθούν, φυλάει όπως πρέπει τα περισσεύματα, φροντίζει για την κατασκευή εδυμάτων και άξιος Κύριος είναι εκείνος που πηγαίνει στον τόπο της εργασίας και εμπνέει ζήλο για την εργασία και διάθεση για φιλότιμη άμιλλα (καὶ ἵππος ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἂν κακουργῇ, τὸν ἱππέα κακίζομεν).(Οικον. 3.11)
Μεταγενέστερες επιδράσεις

Ο Μισέλ Φουκώ αφιέρωσε ένα τμήμα του Οικονομικού στο έργο του: η ιστορία της σεξουαλικότητας, ενώ ο Λέο Στράους ασχολήθηκε εκτενέστερα.
Βιβλιογραφία

Κωνσταντίνος Μερεντίδης-Α.Παπαγεωργόπουλος, Ξενοφών, Οικονομικός, εκδ. Κάκτος, 1995