Ο Κρίτων είναι άλλο ένα έργο του Πλάτωνα που εντάσσεται στην τετραλογία (Ευθύφρων, Κρίτων, Απολογία, Φαίδων) των διαλόγων που αναφέρονται στη δίκη και εκτέλεση του Σωκράτη. Τα πρόσωπα του διαλόγου είναι δύο, Ο Σωκράτης και ο στενός και πλούσιος φίλος του, Κρίτων.

Χρονολόγηση

Έχουμε τη δυνατότητα, μερικούς διαλόγους να τους χρονολογήσουμε απόλυτα, δηλαδή ή να τοποθετήσουμε το διάλογο σε ορισμένο χρονικό σημείο ή με βάση ένα terminum post quem να περιορίσουμε μέσα σε διάστημα αρκετά στενό το χρόνο της συγγραφής. Έτσι, όλα τα έργα που προϋποθέτουν το θάνατο του Σωκράτη έχουν γραφεί ύστερα από το έτος 399 π.Χ.. Αλλά και τα γλωσσικά κριτήρια και η σύγκριση του περιεχομένου μας δίνουν τη βάση για να χρονολογήσουμε σχετικά και όχι απόλυτα τους πλατωνικούς διαλόγους.[1] Η δραματική ημερομηνία είναι σαφής: η συζήτηση μεταξύ του Σωκράτη και του Κρίτωνα διαδραματίζεται τρεις ημέρες πριν από την εκτέλεση του πρώτου. Η ημερομηνία συγγραφής είναι λιγότερο ξεκάθαρη, αλλά στο 52b ο Σωκράτης λέει ότι προτίμησε το θάνατο από την εξορία. Αυτό είναι πιο πιθανό να αναφέρεται στην πλατωνική παρά στην ιστορική εκδοχή της Απολογίας- χωρίς φυσικά να αποκλείεται οι δύο να βρίσκονται παρά πολύ κοντά. Αν κάτι τέτοιο ισχύει ο Κρίτωνας πρέπει να γράφτηκε μετά την απολογία χωρίς να αποκλείεται η πιθανότητα ότι ο Πλάτων να δούλευε σε δύο ή περισσότερα έργα παράλληλα.
Η πρόταση απόδρασης

Ο Σωκράτης βρίσκεται στη φυλακή, μετά την καταδίκη του σε θάνατο, περιμένοντα την ώρα που θα πρέπει να πιεί το κώνειο. Ο φίλος του, Κρίτων, πηγαίνει να τον επισκεφθεί και του προτείνει ένα τρόπο για να αποδράσει.

Οι λόγοι για τους οποίους ο Σωκράτης θα έπρεπε, σύμφωνα με τον Κρίτωνα, να δραπετεύσει είναι ότι αν εκτελεσθεί:

Ο Κρίτων θα χάσει έναν αναντικατάστατο φίλο.
Πολλοί θα θεωρήσουν ότι τσιγγουνεύτηκε τα χρήματα που απαιτούνταν για αυτό το σκοπό.
Ο Κρίτωνας δε θα πάθει τίποτε εξαιτίας της απόδρασης του Σωκράτη γιατί είναι σε θέση να υπερασπισθεί τον ευατό του.
Οι εχθροί του Σωκράτη θα έχουν πετύχει το σκοπό τους.
Θα εγκαταλείψει τους γιούς του και αυτοί θα έχουν την σκληρή μοίρα των ορφανών.
Δεν θα φανεί ανδρείος.
Ο Κρίτωνας και οι άλλοι φίλοι του θα φανούν άναδροι.

Ακολουθεί ένα εκτεταμένο επιχείρημα που έχει σκοπό να αποδείξει ότι δεν πρέπει να αποδίδουμε σημασία στη γνώμη των πολλών, αλλά μόνο στη γνώμη του επαϊοντος και της ίδιας της αλήθειας. #p46b 46b
Η εκ μέρους του Σωκράτη απόρριψη της ανταπόδοσης

«ὧν ἐὰν μὴ βελτίω ἔχωμεν λέγειν ἐν τῷ παρόντι, εὖ ἴσθι ὅτι οὐ μή σοι συγχωρήσω, οὐδ᾽ ἂν πλείω τῶν νῦν παρόντων ἡ τῶν πολλῶν δύναμις ὥσπερ παῖδας ἡμᾶς μορμολύττηται, δεσμοὺς καὶ θανάτους ἐπιπέμπουσα καὶ χρημάτων ἀφαιρέσεις.
Αν δεν έχουμε τίποτε το καλύτερο να πούμε τώρα, να ξέρεις καλά ότι δεν θα συμφωνήσω μαζί σου, ούτε και άν περισσότερο από την τωρινή μου κατάσταση μας φοβίζει η δύναμη των πολλών σαν να είμασταν παιδάκια (κουνόντας μας στην κούνια το μορμολύκειο) στέλνοντας εναντίον μας φυλακίσεις και εκτελέσεις και πρόστιμα.#p46b 4b

Ο Σωκράτης αντικρούει ένα προς ένα τα επιχειρήματα του Κρίτωνα όταν του λέει πως έχει χρέος να αποδράσει, επειδή με το θάνατό του δεν αδικεί μόνο τους φίλους του, αλλά και τα παιδιά του, που θα τα αφήσει απροστάτευτα. Ο Σωκράτης απαντά πως το μόνο ζήτημα που πρέπει να εξετασθεί είναι κατά πόσον μια απόπειρα αποδράσεως θα ήταν ορθή πράξη. Θα φύγεις όμως από αυτά εδώ τα μέρη και θα πας στη Θεσσαλία, στους φίλους του Κρίτωνα; Εκεί επικρατεί βέβαια μεγάλη αταξία και διαφθορά και ίσως θα άκουγαν ευχάριστα με πόσο κωμικό τρόπο απέδρασες από τη φυλακή και φορώντας ξένη ενδυμασία ή ρούχο φτιαγμένο από δέρμα ή άλλα τέτοια που συνηθίζουν να φορούν οι δραπέτες και αλλάζοντας την εμφάνισή σου. Κανείς όμως δε θα πει ότι όντας γέρος άνθρωπος και έχοντας κατά πάσα πιθανότητα λιγή ζωή ακόμη τόλμησες να επιθυμείς να ζεις με αυτόν το άθλιο τρόπο, έχοντας παραβεί τους μεγαλύτερους νόμους; [53d 5-10]. Το άριστο για τον άνθρωπο, λέει ο Σωκράτης, δεν είναι να διατηρηθείς στη ζωή με κάθε τρόπο, αλλά να ζεις με τρόπον αξιοπρεπή και αρμόζοντα σε αγαθό άνδρα. Είναι δυνατόν, λέει ο Σωκράτης, να πούμε στους νόμους ότι μας αδίκησαν; Τότε θα μας πουν οι νόμοι ότι κάτω από τη δική τους προστασία γεννηθήκαμε, εκπαιδευτήκαμε και γίναμε άνδρες. Γι΄αυτό δεν έχουμε ίσα με αυτούς δικαιώματα.
Οι νόμοι

ὅτι μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον [51b] καὶ ἐν μείζονι μοίρᾳ καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ᾽ ἀνθρώποις τοῖς νοῦν ἔχουσι,[51b]

«Ταύτα, ω φίλε εταίρε Κρίτων, να ξέρεις καλά ότι εμένα μου φαίνεται ότι τα ακούω όπως ακριβώς οι Κορύβαντες[2] στην έκσταστή τους νομίζουν ότι ακούν αυλούς και μέσα μου βουίζει ο ήχος αυτών των λόγων και με κάνει να μην μπορώ να ακούσω άλλους #p54d 54d».

Θα μας πουν οι νόμοι πως η πατρίδα, που θεσπίζει τους νόμους, στέκεται επάνω και από τους ίδιους τους γονείς. Ένα άλλο επιχείρημα που θα επικαλεσθούν οι νόμοι είναι ότι ο Σωκράτης, αφού είχε εξακολουθήσει να μένει στην Αθήνα και δεν πήγε να ζήσει αλλού, έδειχνε πως είχε τους νόμους της πόλεως αυτής ως ορθούς. Θα ήταν λοιπόν μεγάλη ανακολουθία να ζητούσε, τώρα στα γεράματα, καταφύγιο ανάμεσα σε άλλους πολίτες. Ο Κρίτων, μπροστά στην επιμονή του Σωκράτη, δεν μπορεί να πεί τίποτε άλλο: «Αλλ΄ ω Σώκρατες, ουκ έχω λέγειν». Και ο Σωκράτης κλείνει τον διάλογο με την ακόλουθη απόκριση: «Άφησε κατά μέρος την πρόταση σου λοιπό, ω Κρίτων, και ας ενεργήσουμε με τον τρόπο που είπα εγώ, γιατί αυτό τον τρόπο μάς το υποδεικνύει ο θεός».
Παραπομπές

↑ Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, (πανεπιστημιακές παραδόσεις),σ. 102, 4η έκδ. 1964
↑ Λουκιανός«Ακούοντες ου πάντες μαίνονται, αλλ΄οπόσοι αυτών τη Ρέα λαμβάνονται». Νιγρίνος ή περί φιλοσόφου ήθους § 37.15

Βιβλιογραφία

Κρίτων, ΟΕΔΒ Ε΄ Γυμνασίου, 1964
Καλογεράς Βασίλειος, Ανάλυση Φαίδωνος και Κρίτωνος, 1959
Κρίτων ή περί του πρακτέου, Ηθικός, έκδ. Πάπυρος
Vlastos Gregory, Socrates on Political Obedience and Disobience. Yale Review 63 (1974): 517-34 σε μετάφραση με σχόλια και προλεγόμενα Παύλου Καλλιγά και Αλέξανδρου Νεχεμά,Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1993.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πρότυπο κείμενο Oxford University/ press, ed. John Burnet, 1903