.
Ο Κριτίας είναι ένας από τους ύστερους διαλόγους του Πλάτωνα. Σε αυτόν υπάρχει το αφήγημα για το ισχυρό νησιωτικό βασίλειο της Ατλαντίδας και το εγχείρημά του να κατακτήσει την Αρχαία Αθήνα, το οποίο απέτυχε εξαιτίας της οργανωμένης κοινωνίας των Αθηναίων. Ο Κριτίας είναι το δεύτερο μέλος μιας σχεδιαζόμενης τριλογίας διαλόγων, της οποίας το πρώτο μέλος ήταν ο Τίμαιος και το τρίτο ο Ερμοκράτης.[1] Ο Ερμοκράτης κατά πάσα πιθανότητα δεν γράφτηκε ποτέ, ενώ και ο Κριτίας αφέθηκε μισοτελειωμένος. Εξαιτίας της ομοιότητάς τους (π.χ. στα πρόσωπα που συμμετέχουν), μερικοί νεότεροι κλασικιστές συνδυάζουν τον Τίμαιο και τον Κριτία, θεωρώντας τους ως έναν διάλογο, τον Τίμαιο-Κριτία.[2]
Πρόσωπα του διαλόγου
Τίμαιος ο Λοκρός
Αντίθετα με τα άλλα πρόσωπα που παίρνουν τον λόγο στον διάλογο, δεν είναι βέβαιο εάν ο Τίμαιος υπήρξε πραγματικό πρόσωπο ή όχι. Αν και ορισμένοι μελετητές τον θεωρούν μετά βεβαιότητας ιστορικό πρόσωπο[3], άλλοι υποστηρίζουν ότι η εικόνα που δίνει για αυτόν ο Πλάτων έχει δανεισθεί στοιχεία από διάφορες προσωπικότητες.[4] Ο Frank αναφέρει τον Αρχύτα τον Ταραντίνο ως το πρότυπο πάνω στο οποίο βασίσθηκε μερικώς ο Τίμαιος.[5]
Ο Φ.Μ. Κόρνφορντ αντιτίθεται ισχυρά στην ιδέα του πραγματικού Τίμαιου: «Και μόνο το γεγονός ότι ένας άνδρας τόσο διακεκριμένος δεν άφησε ούτε το αμυδρότερο ίχνος στην πολιτική ή στη φιλοσοφική ιστορία είναι αντίθετο στην ύπαρξή του.... Το πιθανότερο είναι ότι ο Πλάτων τον επενόησε επειδή τού ήταν απαραίτητο ως πρόσωπο των διαλόγων του ένας φιλόσοφος της Δυτικής Σχολής, εξέχων τόσο στην επιστήμη, όσο και στην πολιτική, και δεν υπήρχε κανένας που να ικανοποιεί αυτά τα κριτήρια κατά τον φανταστικό χρόνο του διαλόγου».[6] Αλλά ενώ δεν υπάρχει απόδειξη της ιστορικότητας του Τίμαιου, δεν υπάρχει επίσης και απόδειξη ότι δεν υπήρξε, καθώς λίγα είναι γνωστά για την ιστορία της πόλεως των Επιζεφύριων Λοκρών.
Κριτίας
Από τα πρώτα ήδη σχόλια στον Τίμαιο και στον Κριτία, που γράφτηκαν στην κλασική αρχαιότητα[7], μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα[8] οι κλασικοί φιλόλογοι είχαν δεδομένη την ταύτιση αυτού του Κριτίου με τον φιλόσοφο εκ των Τριάκοντα Τυράννων Κριτία. Ο πρώτος που αντιτάχθηκε σε αυτή την άποψη ήταν ο Μπαρνέτ[9] το 1914. Από τότε η ταυτότητα του Κριτίου αποτελεί αντικείμενο σφοδρής διαμάχης μεταξύ των κλασικιστών. Με μερικούς να υποστηρίζουν ότι ο Κριτίας του διαλόγου είναι στην πραγματικότητα ο παππούς του τυράννου.[10]
Οι δεύτεροι υποστηρίζουν ότι είναι υπερβολικά μεγάλη η χρονική απόσταση ανάμεσα στον τύραννο (460-403 π.Χ.) και στον Σόλωνα (639-559 π.Χ.), ο οποίος υποτίθεται ότι μετέφερε την ιστορία της Ατλαντίδας από την Αίγυπτο στην Ελλάδα.[11] Κατά τον Πλάτωνα, ο Σόλων διηγήθηκε την ιστορία στον προπάππου του Κριτία που εμφανίζεται σε αυτόν τον διάλογο, τον Δροπίδη, που με τη σειρά του την αφηγήθηκε στον γιο του (επίσης Κριτία) και παππού του Κριτίου του διαλόγου. Ο Κριτίας ο πρεσβύτερος τέλος ξαναείπε στα 90 του το αφήγημα στον δεκάχρονο εγγονό του.[12]
Από την άλλη πλευρά, αυτό το υπερβολικό χρονικό διάστημα μεταξύ του Σόλωνος και του Κριτίου δεν θα ήταν ο μοναδικός αναχρονισμός στο πλατωνικό έργο. Πράγματι, ο Πλάτων έχει αρκετούς αναχρονισμούς σε πολλούς διαλόγους του.[13] Εκτός αυτού, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Σόλων χρονολογείτο αργότερα από τότε που είχε πραγματικά ζήσει από τους συγγραφείς πριν τον Αριστοτέλη.[14]
Αυτό οδηγεί στη θεωρία ότι, για τους σκοπούς του Πλάτωνος, ο Σόλων έζησε μόλις πριν από τον Ανακρέοντα και ο Ανακρέων με τη σειρά του ήταν ενεργός στις αρχές του 5ου αιώνα.[15] Ο πρεσβύτερος Κριτίας δεν είναι γνωστό να είχε κάποια προσωπική διάκριση και, αφού απεβίωσε πολύ πριν τη συγγραφή των δύο διαλόγων, δεν θα ήταν λογικό ο Πλάτων να επιλέξει ως πρόσωπο του διαλόγου του έναν πολιτικό που ήταν πρακτικώς άγνωστος και άρα αδιάφορος για τους συγχρόνους του.[16]
Σωκράτης
Ο Σωκράτης του διαλόγου είναι βεβαίως ο κορυφαίος Αθηναίος φιλόσοφος και δάσκαλος του Πλάτωνα.
Ερμοκράτης
Σχεδόν με βεβαιότητα πρόκειται για τον Συρακούσιο αριστοκράτη πολιτικό και στρατηγό που αναφέρει μεταξύ άλλων και ο Θουκυδίδης. Ο Ερμοκράτης έχει τη μικρότερη συμμετοχή στον διάλογο. «Αφού ο διάλογος που θα έφερε το όνομά του δεν γράφηκε ποτέ, μόνο να μαντέψουμε μπορούμε τον λόγο για τον οποίο τον επέλεξε ο Πλάτων. Είναι παράδοξο να σκεφθεί κανείς ότι, ενώ ο Κριτίας αφηγείται το πώς η προϊστορική Αθήνα 9000 έτη ενωρίτερα είχε αποκρούσει την εισβολή των Ατλάντων και σώσει τους λαούς της Μεσογείου από την υποδούλωση, ο Ερμοκράτης θα ήταν γνωστός στους Αθηναίους της εποχής ως ο άνδρας που είχε αποκρούσει τη δική τους εκστρατεία στη Μεσόγειο»[6]
Ωστόσο, υπάρχει και άλλη γνώμη ως προς την ταυτότητα του Ερμοκράτους: Ο Γερμανός κλασικιστής Eberz είχε υποστηρίξει πως πρόκειται στην πραγματικότητα για τον Δίωνα, ο οποίος εξηγεί την πολιτική του Ερμοκράτου με το όνομά του.[17]
Περιεχόμενο
« Ουσιαστικά η ιστορία είναι για μια καλή πολιτεία που έγινε κακιά, και για την θεϊκής προέλευσης τιμωρία της κακιάς πόλης από μια καλή. »
— Warman Welliver[18]
Σύμφωνα με τη διήγηση από τον Κριτία, στην πανάρχαια εποχή η Γη είχε μοιραστεί με κλήρο ανάμεσα στους θεούς. Οι θεοί συμπεριφέρονταν στους ανθρώπους που ζούσαν στο έδαφος του καθενός λίγο-πολύ όπως οι βοσκοί στα πρόβατά τους, αλλά με την πειθώ. Εκείνη την εποχή, τα σημερινά νησιά του Αιγαίου ήταν βουνά με εύφορο έδαφος.
Παραπάνω από δύο κατακλυσμοί ακολούθησαν (μεταξύ των οποίων και ο παγκόσμιος κατακλυσμός του Δευκαλίωνα), και επειδή το εύφορο έδαφος παρασύρθηκε από τα νερά, μεγάλο μέρος της πεδινής εκτάσεως του Αιγαίου έμεινε βυθισμένο και τα νησιά έμειναν ως «ο σκελετός ενός νεκρού σώματος».
Η Αθήνα τότε ήταν πολύ διαφορετική. Η γη ήταν πλούσια και το νερό προερχόταν από υπόγειες πηγές που αργότερα καταστράφηκαν από σεισμό. Ο Κριτίας περιγράφει τον τότε πολιτισμό των Αθηνών ως ιδανικό: οι Αθηναίοι επεδίωκαν την αρετή, ζούσαν μετρημένα και αρίστευαν στις εργασίες τους.
Στη συνέχεια ο αφηγητής περιγράφει τις απαρχές της Ατλαντίδας. Η Ατλαντίδα, λέει, είχε πέσει στον κλήρο του Ποσειδώνα. Ο θεός ερωτεύθηκε μια θνητή, την Κλειτώ, κόρη των αυτοχθόνων Ευήνορα και Λευκίππης, και απέκτησαν μαζί αρκετούς γιους, ο πρώτος εκ των οποίων, ο Άτλας, κληρονόμησε το βασίλειο και το πέρασε στον δικό του πρωτότοκο γιο, κάτι που συνεχίσθηκε για πολλές γενεές. Ο Κριτίας μετά περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη νήσο της Ατλαντίδας και τον εκεί Ναό του Ποσειδώνα και της Κλειτούς, αναφερόμενος και στον ορείχαλκο. Ο Κριτίας έπειτα περιγράφει την αξιοσημείωτη αρετή των Ατλάντων:
«Για πολλές γενεές, όσο η θεϊκή φύση παρέμενε μέσα τους, ήσαν υπάκουοι στους νόμους και καλοί προς τον θεό, του οποίου σπορά ήσαν. Γιατί κατείχαν αληθινά και με κάθε τρόπο μεγάλα πνεύματα, που συνένωναν την ευγένεια με τη σοφία στις περιστάσεις της ζωής, και στις σχέσεις τους μεταξύ τους. Καταφρονούσαν τα πάντα εκτός από την αρετή, νοιάζονταν λίγο για την παρούσα κατάσταση της ζωής τους και μη σκεπτόμενοι σοβαρά για την κατοχή χρυσού και άλλων περιουσιακών στοιχείων, που τους φαίνονταν βάρος. Ούτε τους μεθούσαν οι πολυτέλειες, ούτε τα πλούτη τους στερούσαν τον αυτοέλεγχό τους, αλλά ήσαν νηφάλιοι και διέβλεπαν καθαρά πως όλα αυτά τα αγαθά αυξάνονταν από την αρετή και τη μεταξύ τους φιλία»
Ωστόσο, οι Άτλαντες διαφθάρηκαν, καθώς:
«...όταν το θεϊκό μερίδιο άρχισε να ξεθωριάζει, και αραιώθηκε υπερβολικά με το θνητό στοιχείο, η ανθρώπινη φύση πήρε το πάνω χέρι και τότε, ανίκανοι να κατευθύνουν τις πράξεις τους, άρχισαν να συμπεριφέρονται άσχημα, και για όποιον είχε μάτια να δει υποβαθμίστηκαν αισθητά, διότι έχαναν το καλύτερο από τα πολύτιμα δώρα τους. Αλλά για όσους δεν μπορούσαν να διακρίνουν την αληθινή ευτυχία, φαίνονταν ένδοξοι και ευλογημένοι την ίδια στιγμή που ήσαν πλήρεις πλήρεις φιλαργυρίας και άδικης εξουσίας.»
Τέλος, ο Κριτίας δηλώνει ότι ο Δίας, βλέποντας τη διαφθορά των Ατλάντων, απεφάσισε να τους συνετίσει. Αλλά το τι είπε ο Δίας, και όλη η συνέχεια του διαλόγου Κριτία, παραμένει ανύπαρκτη.
Δείτε επίσης
Ατλαντίδα
Παραπομπές
Eberz (1910).
Π.χ. Welliver (1977), Calvo/Brisson (1997).
Kranz (1967), σελ. 343.
Thesleff (1982), σελ. 190.
Frank (1923), σελ. 379.
Cornford (1937), σελ. 2.
Diehl: Schol. Plat. Tim., 20a.
Jowett (1871), p. 526; Wilamowitz-Moellendorf (1919), p. 466.
Burnet (1914), σελ. 338.
Cornford (1937), σελ. 1, Welliver (1977), σσ. 50-57, David (1984), σελ. 38, Labarbe (1989/90), Morgan (1998), σελ. 101.
Τίμαιος, 23e.
Τίμαιος, 20d-23.
Zeller, E.: Über die Anachronismen in den platonischen Gesprächen, Akademie der Wissenschaften, Βερολίνο 1873, σσ. 79-99.
Fehling, D.: Die sieben Weisen und die frühgriechische Chronologie, Βέρνη 1985, σσ. 111-112.
Rosenmeyer (1949), σελ. 408.
Pančenko (1990), σελ. 137.
Eberz (1910), σελ. 43.
Welliver (1977), σελ. 40.
Πηγές
Bichler, Reinhold (1986). «Athen besiegt Atlantis. Eine Studie über den Ursprung der Staatsutopie». Conceptus 20: 71–88.
Burnet, John (1914). Greek Philosophy, Part 1: Thales to Plato. Λονδίνο: Macmillan.
Calvo, Tomás· Brisson, Luc (1997). Interpreting the 'Timaeus-Critias'. Sankt Augustin: Academia. ISBN 3-89665-004-1.
Cornford, F. M. (1937). Plato's cosmology. Λονδίνο: Routledge.
David, E. (1984). «The problem of representing Plato's ideal state in action». Rivista di filologia e di Istruzione Classica 112: 33–53.
Eberz, J. (1910). «Die Bestimmung der von Platon entworfenen Trilogie Timaios, Kritias, Hermokrates». Philologus 69: 40–50.
Frank, Erich (1923). Plato und die sogenannten Pythagoreer. Ein Kapitel aus der Geschichte des griechischen Geistes. Halle: Niemeyer.
Gill, Christopher (1979). «Plato and politics. The Critias and the Politicus». Phronesis 24 (2): 148–167. doi:10.1163/156852879X00090.
Herter, Hans (1944). «Altes und Neues zu Platons Kritias». Rheinisches Museum für Philologie 92: 236–265.
Iannucci, Alessandro (2002). La parola e l'azione: I frammenti simposiali di Crizia. Bologna: Ed. Nautilus. ISBN 88-86909-45-4.
Kranz, Walther (1967). Studien zur antiken Literatur und ihrem Fortwirken. Χαϊδελβέργη: Winter.
Jowett, Benjamin (1871). The dialogues of Plato. Vol. III. Οξφόρδη: Oxford University Press.
Labarbe, Jules (1990). «Quel Critias dans le Timée et le Critias de Platon?». Sacris Erudiri 31: 239–255.
Mattéi, Jean-François (1996). Platon et le miroir du mythe. De l'âge d'or à l'Atlantide. Παρίσι: Presses Univ. de France. ISBN 2-13-047754-2.
Morgan, Kathryn A. (1998). «Designer history: Plato's Atlantis and fourth-century ideology». Journal of Hellenic Studies 118: 101–118. doi:10.2307/632233.
Pančenko, Dmitrij V. (1990). Platon i Atlantida. Λένινγκραντ: Nauka. ISBN 5-02-027177-2.
Pradeau, Jean-François (1997). Le Monde de la Politique. Sur le récit atlante de Platon, Timée (17–27) et Critias. Sankt Augustin: AcademiaVerlag. ISBN 3-89665-048-3.
Rosenmeyer, Thomas G. (1956). «Plato's Atlantis myth. Timaeus or Critias?». Phoenix 10 (4): 163–172. doi:10.2307/1086018.
Thesleff, Holger (1982). Studies in Platonic chronology. Ελσίνκι: Societas Scientiarum Fennica. ISBN 951-653-108-3.
Welliver, Warman (1977). Character, plot and thought in Plato's Timaeus-Critias. Leiden: Brill.
Wilamowitz-Moellendorff, Ulrich von (1919). Platon. Band 1: Leben und Werke. Βερολίνο: Weidmann.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
