Ο Ευθύφρων είναι άλλο ένα έργο του Πλάτωνα που εντάσσεται στην τετραλογία (Ευθύφρων, Κρίτων, Απολογία, Φαίδων) των διαλόγων που αναφέρονται στη δίκη και εκτέλεση του Σωκράτη. Τα πρόσωπα του διαλόγου είναι δύο, Ο Σωκράτης και ο Ευθύφρων που ισχυρίζονταν πως μπορούσε να προλέγει τα μέλλοντα, χάρη ενός μαντικού δαιμονίου. Η δράση του διαλόγου τοποθετείται πριν τη δίκη του Σωκράτη 399 π.Χ., αλλά η συγγραφή του μετά την Απολογία και τον Κρίτωνα. Μερικοί φιλόλογοι θεωρούν το διάλογο συνέχεια της Απολογίας και προσπάθεια υπεράσπισης του Σωκράτη εναντίον της κατηγορίας για ασέβεια. Για πρώτη φορά στον Ευθύφρονα, ο Πλάτων χρησιμοποιεί τους όρους ιδέα, είδος και ουσία.[1]

Η αρχή του διαλόγου

Ο διάλογος γίνεται έξω από την στοά του άρχοντα βασιλιά, που ήταν αρμόδιος για τις παραβάσεις του ποινικού δικαίου· ο Σωκράτης είχε πάει εκεί για να πληροφορηθεί σχετικά με τις εναντίον του καταγελλίες του Μελήτου. Ο Ευθύφρων ρωτάει το Σωκράτη τι τον οδήγησε να πάει εκεί εγκαταλείποντας τις ενασχολήσεις του στο Λύκειο και μαθαίνει με κατάπληξη την καταγγελία του Μελήτου, πως τάχα ο Σωκράτης περιφορονούσε τους παλαιούς θεούς της πόλης και ήθελε να εισαγάγει νέους. Εκφράζει αισιόδοξη πρόβλεψη για τη, έκβαση της δίκης και αποκαλύπτει πως έχει και ο ίδιος μια υπόθεση στο δικαστήριο.

Έχει υποβάλει καταγγελία εναντίον του πατέρα του για φόνο που έμενε στη Νάξο και ασχολείτο με τη γεωργία. Μια μέρα, ένας εργάτης του μέθυσε και σκότωσε έναν από τους δούλους. Ο πατέρας του Ευθύφρονα τον συνέλαβε και τον έδεσε μέσα σε μια τάφρο και έστειλε ανθρώπους στην Αθήνα να ρωτήσουν τον εξηγητή (επόπτη του θρησκευτικού δικαίου), τι έπρεπε να κάνει με τον δολοφόνο. Στο μεταξύ, όμως, ο εργάτης πέθανε μέσα στην τάφρο και ο Ευθύφρων υπέβαλε μήνυση εναντίον του πατέρα του για τον εξ αμελείας φόνο του. Οι συγγενείις του θεωρούσαν ανόσια αυτή τη μήνυση εναντίον του πατέρα του, ο ίδιος όμως πίστευε πως η καταγγελία του άδικου φόνου αποτελούσε όσια πράξη 4a.
Πρώτος ορισμός του οσίου

Ο Σωκράτης, που κατηγορείται κι΄εκείνος για ανοσιότητα, ζητάει από τον Ευθύφρονα τον ορισμό του οσίου, δηλαδή της ευσέβειας. Ο Ευθύφρων λέει πως ευσέβεια είναι κάθε πράξη που αρέσει στους θεούς, αλλά ο Σωκράτης θυμίζει τις διαφωνίες και τους πολέμους μεταξύ των θεών, που δεν θέλουν όλοι τα ίδια πράγματα. Τότε, σύμφωνα μ΄αυτό τον ορισμό, μια πράξη θα μπορούσε να είναι όσια και ανόσια ταυτοχρόνως διότι μπορεί ν΄αρέσει σε μερικούς θεούς αλλά όχι σε άλλους. Αυτό, φυσικά, είναι παράλογο συμπέρασμα.
Δεύτερος ορισμός του οσίου

Ο Ευθύφρων λέει τότε πως καθετί δίκαιο είναι και όσιο, αλλά ο φιλόσοφος του απαντάει πως η έννοια του δικαίου είναι ευρύτερη από την έννοια του οσίου. Το όσιον είναι μέρος του δικαίου. Πέρα από τα θρησκευτικά, υπάρχουν και άλλα καθήκοντα για τον άνθρωπο.
Τρίτος ορισμός του οσίου

Στην τρίτη προσπάθεια ο Ευθύφρων ορίζει την ευσέβεια σε καθετί που αρέσει σε όλους εν γένει τους θεούς προσθέτοντας και καθετί που είναι μισητό σε όλους, οπότε ο Σωκράτης εισάγει το λεγόμενο Δίλημμα του Ευθύφρονα: οι θεοί αγαπούν το όσιον επειδή είναι ευσέβεια, ή κάτι είναι ευσέβεια γιατί αγαπιέται από τους θεούς; Με άλλα λόγια: είτε η ευσέβεια αποτελεί έννοια ανεξάρτητη από τους θεούς, είτε οι θεοί αποφασίζουν τι περιλαμβάνει η ευσέβεια. Στην πρώτη περίπτωση, σύμφωνα με τον Σωκράτη, η αγάπη των θεών είναι απλώς ένα γνώρισμα του οσίου, όχι ουσία. Στην τελευταία περίπτωση η ευσέβεια είναι αυθαίρετη, υποβάλλεται εντελώς στην ιδιοτροπία των θεών. Έτσι ο τρίτος ορισμός δεν μπορεί να ισχύει γενικώς.
Πρωτέας (μεταμορφώσεις) και Δαίδαλος

«...καὶ κύκλῳ περιιόντα ποιῶν; ἢ οὐκ αἰσθάνῃ ὅτι ὁ λόγος ἡμῖν περιελθὼν πάλιν εἰς ταὐτὸν.
Ή δεν εννοείς ότι ο ορισμός μας, αφού έκαμεν ένα κύκλο, επαναφέρθηκε πάλι στο ίδιο αρχικό σημείο».15c

Θα εκπλαγείς, λοπόν, ενώ μεν λέγεις αυτά, διότι ο ορισμός μας φαίνεται σταθερός, αλλά μετά κινούμενος και περπατών, και θα κατηγορήσεις πάλι εμένα, τον Δαίδαλο, όπου κάμνω αυτούς να περπατούν, ενώ εσύ είσαι, βλέπω, παρά πολύ επιτηδειότερος, από τον Δαίδαλο και κάμνεις αυτούς να φέρουν γύρω;
Παραπομπές

↑ Νίκος Σκουτερόπουλος, Ευθύφρων, σ. 7 εκδ. Καρδαμίτσας, 1982

Βοηθήματα

Νίκος Σκουτερόπουλος, Ευθύφρων, εκδ. Καρδαμίτσα, 1982 Ευθύφρων

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Αρχαίο κείμενο με αντικρυστή απόδοση στη νεοελληνική 2a-6d
6e-9e
13c-16a
Πρότυπο κείμενο, ed. John Burnet, Oxford/University Press, 1903.