.
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ
Περί του Ει του εν Δελφοίς
Στιχιδίοις τισὶν οὐ φαύλως ἔχουσιν, ὦ φίλε Σαρα-
πίων, ἐνέτυχον πρῴην, ἃ Δικαίαρχος Εὐριπίδην
οἴεται πρὸς Ἀρχέλαον εἰπεῖν.
'οὐ βούλομαι πλουτοῦντι δωρεῖσθαι πένης,
μή μ' ἄφρονα κρίνῃς ἢ διδοὺς αἰτεῖν δοκῶ.'
χαρίζεται μὲν γὰρ οὐδὲν ὁ διδοὺς ἀπ' ὀλίγων μικρὰ τοῖς
πολλὰ κεκτημένοις, ἀπιστούμενος δ' ἀντὶ μηδενὸς διδόναι
κακοηθείας καὶ ἀνελευθερίας προσλαμβάνει δόξαν. ὅρα δ'
ὅσον ἐλευθεριότητι καὶ κάλλει τὰ χρηματικὰ δῶρα λείπε-
ται τῶν ἀπὸ λόγου καὶ σοφίας, <ἃ> καὶ διδόναι καλόν ἐστι
καὶ διδόντας ἀνταιτεῖν ὅμοια παρὰ τῶν λαμβανόντων. ἐγὼ
γοῦν πρὸς σὲ καὶ διὰ σοῦ τοῖς αὐτόθι φίλοις τῶν Πυθικῶν
λόγων ἐνίους ὥσπερ ἀπαρχὰς ἀποστέλλων ὁμολογῶ προσ-
δοκᾶν ἑτέρους καὶ πλείονας καὶ βελτίονας παρ' ὑμῶν, ἅτε
δὴ καὶ πόλει χρωμένων μεγάλῃ καὶ σχολῆς μᾶλλον ἐν
βιβλίοις πολλοῖς καὶ παντοδαπαῖς διατριβαῖς εὐπορούντων.
ὁ δ' οὖν φίλος Ἀπόλλων ἔοικε τὰς μὲν περὶ τὸν βίον
ἀπορίας ἰᾶσθαι καὶ διαλύειν θεμιστεύων τοῖς χρωμένοις,
τὰς δὲ περὶ τὸν λόγον αὐτὸς ἐνιέναι καὶ προβάλλειν τῷ
φύσει φιλοσόφῳ τῆς ψυχῆς ὄρεξιν ἐμποιῶν ἀγωγὸν ἐπὶ
τὴν ἀλήθειαν, ὡς ἄλλοις τε πολλοῖς δῆλόν ἐστι καὶ τῇ
[περὶ] τοῦ εἶ καθιερώσει. τοῦτο γὰρ εἰκὸς οὐ κατὰ τύχην
οὐδ' οἷον ἀπὸ κλήρου τῶν γραμμάτων μόνον ἐν προεδρίᾳ
παρὰ τῷ θεῷ γενέσθαικαὶ λαβεῖν ἀναθήματος τάξιν
ἱεροῦ καὶ θεάματος, ἀλλ' ἢ δύναμιν αὐτοῦ κατιδόντας
ἰδίαν καὶ περιττὴν ἢ συμβόλῳ χρωμένους πρὸς ἕτερόν τι
τῶν ἀξίων σπουδῆς τοὺς ἐν ἀρχῇ περὶ τὸν θεὸν φιλοσοφή-
σαντας οὕτω προσέσθαι. πολλάκις οὖν ἄλλοτε τὸν λόγον
ἐν τῇ σχολῇ προβαλλόμενον ἐκκλίνας ἀτρέμα καὶ παρελθὼν
ἔναγχος ὑπὸ τῶν υἱῶν ἐλήφθην ξένοις τισὶ συμφιλοτιμουμέ-
νων, οὓς εὐθὺς ἐκ Δελφῶν ἀπαίρειν μέλλοντας οὐκ ἦν εὐπρε-
πὲς παράγειν οὐδὲ παραιτεῖσθαι πάντως ἀκοῦσαί τι προ-
θυμουμένους. ὡς δὲ καθίσας παρὰ τὸν νεὼν τὰ μὲν αὐτὸς
ἠρξάμην ζητεῖν τὰ δ' ἐκείνους ἐρωτᾶν, ὑπὸ τοῦ τόπου καὶ
τῶν λόγων αὐτῶν <ἀνεμνήσθην> ἃ πάλαι ποτὲ καθ' ὃν
καιρὸν ἐπεδήμει Νέρων ἠκούσαμεν Ἀμμωνίου καί τινων
ἄλλων διεξιόντων ἐνταῦθα τῆς αὐτῆς ἀπορίας ὁμοίως ἐμ-
πεσούσης.
Ὅτι μὲν γὰρ οὐχ ἧττον ὁ θεὸς φιλόσοφος ἢ μάντις,
ἐδόκει πᾶσιν ὀρθῶς πρὸς τοῦτο τῶν ὀνομάτων ἕκαστον
Ἀμμώνιος τίθεσθαι καὶ διδάσκειν, ὡς Πύθιος μέν ἐστι
τοῖς ἀρχομένοις μανθάνειν καὶ διαπυνθάνεσθαι, Δήλιος δὲ
καὶ Φαναῖος οἷς ἤδη τι δηλοῦται καὶ ὑποφαίνεται τῆς
ἀληθείας, Ἰσμήνιος δὲ τοῖς ἔχουσι τὴν ἐπιστήμην, καὶ
Λεσχηνόριος ὅταν ἐνεργῶσι καὶ ἀπολαύωσι χρώμενοι τῷ
διαλέγεσθαι καὶ φιλοσοφεῖν πρὸς ἀλλήλους. 'ἐπεὶ δὲ τοῦ
φιλοσοφεῖν' ἔφη 'τὸ ζητεῖν <ἀρχή, τοῦ δὲ ζητεῖν> τὸ
θαυμάζειν καὶ ἀπορεῖν, εἰκότως τὰ πολλὰ τῶν περὶ τὸν
θεὸν ἔοικεν αἰνίγμασι κατακεκρύφθαι [καὶ] λόγον τινὰ
ποθοῦντα διὰ τί καὶ διδασκαλίαν τῆς αἰτίας. οἷον ἐπὶ τοῦ
πυρὸς τοῦ ἀθανάτου τὸ καίεσθαι μόνον αὐτόθι τῶν ξύλων
ἐλάτην καὶ δάφνην ἐπιθυμιᾶσθαι, καὶ τὸ δύο Μοίρας
ἱδρῦσθαι πανταχοῦ τριῶν νομιζομένων, καὶ τὸ μηδεμιᾷ
γυναικὶ πρὸς τὸ χρηστήριον εἶναι προσελθεῖν, καὶ τὸ τοῦ
τρίποδος, καὶ ὅσα τοιαῦτα, τοῖς μὴ παντάπασιν ἀλόγοις
καὶ ἀψύχοις ὑφειμένα δελεάζει καὶ παρακαλεῖ πρὸς τὸ
σκοπεῖν τι καὶ ἀκούειν καὶ διαλέγεσθαι περὶ αὐτῶν. ὅρα
δὲ καὶ ταυτὶ τὰ προγράμματα, τὸ 'γνῶθι σαυτόν' καὶ τό
'μηδὲν ἄγαν', ὅσας ζητήσεις κεκίνηκε φιλοσόφοις καὶ
ὅσον λόγων πλῆθος ἀφ' ἑκάστου καθάπερ ἀπὸ σπέρματος
ἀναπέφυκεν. ὧν οὐδενὸς ἧττον οἶμαι γόνιμον λόγων εἶναι
τὸ νῦν ζητούμενον.'
Εἰπόντος δὲ ταῦτα τοῦ Ἀμμωνίου Λαμπρίας ὁ ἀδελ-
φὸς εἶπε 'καὶ μὴν ὃν ἡμεῖς ἀκηκόαμεν λόγον ἁπλοῦς τίς
ἐστι καὶ κομιδῇ βραχύς. λέγουσι γὰρ ἐκείνους τοὺς σο-
φοὺς ὑπ' ἐνίων δὲ σοφιστὰς προσαγορευθέντας αὐτοὺς μὲν
εἶναι πέντε, Χίλωνα καὶ Θαλῆν καὶ Σόλωνα καὶ Βίαντα
καὶ Πιττακόν. ἐπεὶ δὲ Κλεόβουλος ὁ Λινδίων τύραννος,
εἶτα Περίανδρος ὁ Κορίνθιος, οὐδὲν αὐτοῖς ἀρετῆς μετὸν
οὐδὲ σοφίας, ἀλλὰ δυνάμει καὶ φίλοις καὶ χάρισι κατα-
βιαζόμενοι τὴν δόξαν ἐνέβαλλον εἰς τοὔνομα τῶν σοφῶν
καί τινας γνώμας καὶ λόγους ἐξέπεμπον καὶ διέσπειρον εἰς
τὴν Ἑλλάδα τοῖς ὑπ' ἐκείνων λεγομένοις ὁμοίους. δυσχε-
ράναντας ἄρα τοὺς ἄνδρας ἐξελέγχειν μὲν οὐκ ἐθέλειν τὴν
ἀλαζονείαν οὐδὲ φανερῶς ὑπὲρ δόξης ἀπεχθάνεσθαι καὶ
διαμάχεσθαι πρὸς ἀνθρώπους μέγα δυναμένους, ἐνταῦθα
δὲ συνελθόντας αὐτοὺς καθ' αὑτοὺς καὶ διαλεχθέντας
ἀλλήλοις ἀναθεῖναι τῶν γραμμάτων ὃ τῇ τε τάξει πέμπτον
ἐστὶ καὶ τοῦ ἀριθμοῦ τὰ πέντε δηλοῖ, μαρτυρομένους μὲν
ὑπὲρ αὑτῶν πρὸς τὸν θεὸν ὅτι πέντ' εἰσί, τὸν δ' ἕβδομον
καὶ τὸν ἕκτον ἀποποιουμένους καὶ ἀποβάλλοντας ὡς οὐ
προσήκοντας αὑτοῖς. ὅτι δ' οὐκ ἀπὸ σκοποῦ ταῦτα λέγεται,
γνοίη τις ἂν ἀκούσας τῶν κατὰ τὸ ἱερὸν τὸ μὲν χρυσοῦν
εἶ Λιβίας τῆς Καίσαρος γυναικὸς ὀνομαζόντων, τὸ δὲ
χαλκοῦν Ἀθηναίων.τὸ δὲ πρῶτον καὶ παλαιότατον τῇ
δ' οὐσίᾳ ξύλινον ἔτι νῦν τῶν σοφῶν καλοῦσιν, ὡς οὐχ ἑνὸς
ἀλλὰ κοινὸν ἀνάθημα πάντων γενόμενον.'
Ὁ μὲν οὖν Ἀμμώνιος ἡσυχῆ διεμειδίασεν, ὑπονοήσας
ἰδίᾳ τὸν Λαμπρίαν δόξῃ κεχρῆσθαι, πλάττεσθαι δ' ἱστο-
ρίαν καὶ ἀκοὴν ἑτέρων πρὸς τὸ ἀνυπεύθυνον. ἕτερος δέ τις
ἔφη τῶν παρόντων, ὡς ὅμοια ταῦτ' ἐστὶν οἷς πρῴην ὁ
Χαλδαῖος ἐφλυάρει ξένος, ἑπτὰ μὲν εἶναι τὰ φωνὴν ἰδίαν
ἀφιέντα τῶν γραμμάτων, ἑπτὰ δὲ τοὺς κίνησιν αὐτοτελῆ
καὶ ἀσύνδετον ἐν οὐρανῷ κινουμένους ἀστέρας. εἶναι δὲ τῇ
τάξει δεύτερον τό τ' εἶ τῶν φωνηέντων ἀπ' ἀρχῆς καὶ τὸν
ἥλιον ἀπὸ σελήνης τῶν πλανήτων. ἡλίῳ δ' Ἀπόλλωνα τὸν
αὐτὸν ὡς ἔπος εἰπεῖν πάντας Ἕλληνας νομίζειν. 'ἀλλὰ
ταυτὶ μέν' ἔφη 'παντάπασιν ἐκ πίνακος καὶ πυλαίας.'
Ὁ δὲ Λαμπρίας ἔλαθεν, ὡς ἔοικε, τοὺς ἀφ' ἱεροῦ κινήσας
ἐπὶ τὸν αὑτοῦ λόγον. ἃ μὲν γὰρ ἐκεῖνος εἶπεν, οὐδεὶς
ἐγίγνωσκε Δελφῶν. τὴν δὲ κοινὴν καὶ περιηγητικὴν δόξαν
εἰς τὸ μέσον προῆγον, οὔτε τὴν ὄψιν ἀξιοῦντες οὔτε τὸν
φθόγγον ἀλλὰ τοὔνομα μόνον τοῦ γράμματος ἔχειν τι
σύμβολον. 'ἔστι γάρ' ὡς ὑπολαμβάνουσι Δελφοὶ καὶ
τότε προηγορῶν ἔλεγε Νίκανδρος ὁ ἱερεύς 'σχῆμα καὶ
μορφὴ τῆς πρὸς τὸν θεὸν ἐντεύξεως καὶ τάξιν ἡγεμονικὴν
ἐν τοῖς ἐρωτήμασιν ἔχει τῶν χρωμένων ἑκάστοτε διαπυν-
θανομένων, εἰ νικήσουσιν, εἰ γαμήσουσιν, εἰ συμφέρει
πλεῖν, εἰ γεωργεῖν, εἰ ἀποδημεῖν. τοῖς δὲ διαλεκτικοῖς
χαίρειν ἔλεγε σοφὸς ὢν ὁ θεὸς οὐδὲν οἰομένοις ἐκ τοῦ
'εἰ' μορίου καὶ τοῦ μετ' αὐτοῦ <ταχθέντος> ἀξιώ-
ματος πρᾶγμα γίγνεσθαι, πάσας τὰς ἐρωτήσεις ὑποτεταγ-
μένας τούτῳ καὶ νοῶν ὡς πράγματα καὶ προσιέμενος.
ἐπεὶ δ' ἴδιον τὸ ἐρωτᾶν ὡς μάντιν ἐστὶν ἡμῖν καὶ τὸ
εὔχεσθαι κοινὸν ὡς πρὸς θεὸν, οὐχ ἧττον οἴονται τῆς
πευστικῆς τὴν εὐκτικὴν τὸ γράμμα περιέχειν δύναμιν. 'εἰ
γάρ' [ὤφελον] φησὶν ἕκαστος τῶν εὐχομένων. καὶ Ἀρχίλοχος
'εἰ γὰρ ὣς ἐμοὶ γένοιτο χεῖρα Νεοβούλης θιγεῖν.'
καὶ τοῦ 'εἴθε' τὴν δευτέραν συλλαβὴνπαρέλκεσθαί
φασιν, οἷον τὸ Σώφρονος
'ἄλλα τέκνων θην δευμένα.'
καὶ τὸ Ὁμηρικόν (Ρ 29)
'ὥς θην καὶ σὸν ἐγὼ λύσω μένος.
ἐν δὲ τῷ 'εἰ' τὸ εὐκτικὸν [καὶ] ἀποχρώντως δηλοῦσθαι.'
Ταῦτα τοῦ Νικάνδρου διελθόντος, οἶσθα γὰρ δὴ
Θέωνα τὸν ἑταῖρον, ἤρετο τὸν Ἀμμώνιον, εἰ διαλεκτικῇ
παῤῥησίας μέτεστιν οὕτω περιυβρισμένῃ <καὶ κακῶς>
ἀκηκουίᾳ. τοῦ δ' Ἀμμωνίου λέγειν παρακελευομένου καὶ
βοηθεῖν 'ἀλλ' ὅτι μέν' ἔφη 'διαλεκτικώτατος ὁ θεός ἐστιν,
οἱ πολλοὶ τῶν χρησμῶν δηλοῦσιν. τοῦ γὰρ αὐτοῦ δήπουθέν
ἐστι καὶ λύειν καὶ ποιεῖν ἀμφιβολίας. ἔτι δ', ὥσπερ
Πλάτων ἔλεγε χρησμοῦ δοθέντος ὅπως τὸν ἐν Δήλῳ
βωμὸν διπλασιάσωσιν, ὃ τῆς ἄκρας ἕξεως περὶ γεωμετρίαν
ἔργον ἐστίν, οὐ τοῦτο προστάττειν τὸν θεὸν ἀλλὰ γεω-
μετρεῖν διακελεύεσθαι τοῖς Ἕλλησιν, οὕτως ἄρα χρησ-
μοὺς ἀμφιβόλους ἐκφέρων ὁ θεὸς αὔξει καὶ συνίστησι
διαλεκτικὴν ὡς ἀναγκαίαν τοῖς μέλλουσιν ὀρθῶς αὐτοῦ
συνήσειν. ἐν δὲ διαλεκτικῇ δήπου μεγίστην ἔχει δύναμιν ὁ
συναπτικὸς οὑτοσὶ σύνδεσμος, ἅτε δὴ τὸ λογικώτατον
σχηματίζων ἀξίωμα. πῶς γὰρ οὐ τοιοῦτο τὸ συνημμένον,
εἴ γε τῆς μὲν ὑπάρξεως τῶν πραγμάτων ἔχει καὶ τὰ θηρία
γνῶσιν, ἀκολούθου δὲ θεωρίαν καὶ κρίσιν ἀνθρώπῳ μόνῳ
παραδέδωκεν ἡ φύσις; ὅτι μὲν γάρ 'ἡμέρα' καὶ 'φῶς'
ἔστιν, αἰσθάνονται δήπου καὶ λύκοι καὶ κύνες καὶ ὄρνι-
θες.ὅτι δ' 'εἰ ἡμέρα, φῶς ἔστιν', οὐδὲν ἄλλο συνίησι
πλὴν ἄνθρωπος, ἡγουμένου καὶ λήγοντος ἐμφάσεώς τε
καὶ συναρτήσεως τούτων πρὸς ἄλληλα καὶ σχέσεως καὶ
διαφορᾶς μόνος ἔχων ἔννοιαν, ἐξ ὧν αἱ ἀποδείξεις τὴν
κυριωτάτην ἀρχὴν λαμβάνουσιν. ἐπεὶ τοίνυν φιλοσοφία
μὲν περὶ ἀλήθειάν ἐστιν ἀληθείας δὲ φῶς ἀπόδειξις ἀπο-
δείξεως δ' ἀρχὴ τὸ συνημμένον, εἰκότως ἡ τοῦτο συνέ-
χουσα καὶ ποιοῦσα δύναμις ὑπὸ σοφῶν ἀνδρῶν τῷ μάλιστα
τὴν ἀλήθειαν ἠγαπηκότι θεῷ καθιερώθη. καὶ μάντις μὲν
ὁ θεὸς μαντικὴ δὲ τέχνη περὶ τὸ μέλλον ἐκ τῶν παρόντων ἢ
παρῳχημένων. οὐδενὸς γὰρ οὔτ' ἀναίτιος ἡ γένεσις οὔτ'
ἄλογος ἡ πρόγνωσις. ἀλλ' ἐπεὶ πάντα τοῖς <τε> γεγονόσι
τὰ γιγνόμενα τά τε γενησόμενα τοῖς γιγνομένοις ἕπεται
καὶ συνήρτηται κατὰ διέξοδον ἀπ' ἀρχῆς εἰς τέλος περ-
αίνουσαν, ὁ τὰς αἰτίας εἰς ταὐτὸ συνδεῖν τε πρὸς ἄλληλα
καὶ συμπλέκειν φυσικῶς ἐπιστάμενος οἶδε καὶ προλέγει
'τά τ' ἐόντα τά τ' ἐσσόμενα πρό τ' ἐόντα.'
καὶ καλῶς Ὅμηρος (Α 70) πρῶτον ἔταξε τὰ παρόντα
εἶτα τὸ μέλλον καὶ τὸ παρῳχημένον. ἀπὸ γὰρ τοῦ ὄντος
ὁ συλλογισμὸς κατὰ τὴν τοῦ συνημμένου δύναμιν, ὡς 'εἰ
τόδ' ἐστί, τόδε προηγεῖται' καὶ πάλιν 'εἰ τόδ' ἐστί, τόδε
γενήσεται.' τὸ γὰρ τεχνικὸν καὶ λογικὸν ὥσπερ εἴρηται
γνῶσις ἀκολουθίας, τὴν δὲ πρόσληψιν ἡ αἴσθησις τῷ
λόγῳ δίδωσιν. ὅθεν, εἰ καὶ γλίσχρον εἰπεῖν, οὐκ ἀποστρέ-
ψομαι τοῦτον εἶναι τὸν τῆς ἀληθείας τρίποδα τὸν λόγον,
ὃς τὴν τοῦ λήγοντος πρὸς τὸ ἡγούμενον ἀκολουθίαν θέ-
μενος εἶτα προσλαβὼν τὴν ὕπαρξιν ἐπάγει τὸ συμπέρασμα
τῆς ἀποδείξεως. τὸν οὖν Πύθιον, εἰ δὴ μουσικῇ τε<ρπό-
μενος> ἥδεται καὶ κύκνων φωναῖς καὶ κιθάρας ψόφοις, τί
θαυμαστόν ἐστι διαλεκτικῆς φιλίᾳ τοῦτ' ἀσπάζεσθαι τοῦ
λόγου τὸ μέρος καὶ ἀγαπᾶν, ὧ μάλιστα καὶ πλείστῳ
προσχρωμένους ὁρᾷ τοὺς φιλοσόφους; ὁ δ' Ἡρακλῆς
οὔπω τὸν Προμηθέα λελυκὼς οὐδὲ τοῖς περὶ τὸν Χείρωνα
καὶ Ἄτλαντα σοφισταῖς διειλεγμένος ἀλλὰ νέος ὢν καὶ
κομιδῇ Βοιώτιος ἀναιρῶν τὴν διαλεκτικὴν καὶ καταγελῶν
τοῦ 'εἰ τὸ πρῶτον, τὸ δεύτερον' ὑποσπᾶν ἔδοξε βίᾳ τὸν
τρίποδα καὶ διαμάχεσθαι πρὸς τὸν θεὸν ὑπὲρ τῆς τέχνης.
ἐπεὶ προϊών γε τῷ χρόνῳ καὶ οὗτος ἔοικε μαντικώτατος
ὁμοῦ γενέσθαι καὶ διαλεκτικώτατος.'
Παυσαμένου δὲ τοῦ Θέωνος Εὔστροφον Ἀθηναῖον οἶμαι
τὸν εἰπόντα εἶναι πρὸς ἡμᾶς 'ὁρᾷς, ὡς ἀμύνει τῇ διαλεκτι-
κῇ Θέων προθύμως, μονονοὺ τὴν λεοντῆν ἐπενδυσάμενος;
οὕτως οὐδ' ἡμᾶς τοὺς πάντα συλλήβδην πράγματα καὶ
φύσεις καὶ ἀρχὰς θείων ὁμοῦ καὶ ἀνθρωπείων ἐν ἀριθμῷ
τιθεμένους καὶ πολὺ μάλιστα τῶν καλῶν καὶ τιμίων τοῦτον
ἡγεμόνα ποιουμένους καὶ κύριον εἰκὸς ἡσυχίαν ἄγειν, ἀλλ'
ἀπάρξασθαι τῷ θεῷ τῆς φίλης μαθηματικῆς, αὐτὸ μὲν
ἐφ' ἑαυτοῦ μήτε δυνάμει μήτε μορφῇ μήτε τῷ ῥήματι τὸ
Ε τῶν ἄλλων στοιχείων διαφέρειν ἡγουμένους, ὡς δὲ
μεγάλου πρὸς τὰ ὅλα καὶ κυρίου σημεῖον ἀριθμοῦ προτε-
τιμῆσθαι τῆς πεμπάδος, ἀφ' οὗ τὸ ἀριθμεῖν οἱ σοφοὶ
πεμπάζειν ὠνόμαζον.' ταῦτα δὲ πρὸς ἡμᾶς ἔλεγεν οὐ
παίζων ὁ Εὔστροφος, ἀλλ' ἐπεὶ τηνικαῦτα προσεκείμην
τοῖς μαθήμασιν ἐμπαθῶς, τάχα δὴ μέλλων εἰς πάντα
τιμήσειν τό 'μηδὲν ἄγαν' ἐν Ἀκαδημείᾳ γενόμενος.
Εἶπον οὖν κάλλιστα τὸν Εὔστροφον τῷ ἀριθμῷ
λύειν τὴν ἀπορίαν. 'ἐπεὶ γάρ' ἔφην 'εἰς τὸ ἄρτιον νενεμη-
μένου παντὸς ἀριθμοῦ καὶ τὸ περιττὸνἡ μὲν μονὰς
ἀμφοτέρων ἐπίκοινός ἐστι τῇ δυνάμει (διὸ καὶ προστι-
θεμένη τὸν μὲν περιττὸν ἀριθμὸν ἄρτιον ποιεῖ τὸν δ' ἄρτιον
περιττόν), ἀρχὴν δὲ τοῦ μὲν ἀρτίου τὰ δύο τοῦ δὲ περιττοῦ
τὰ τρία ποιοῦνται, τὰ δὲ πέντε γεννᾶται τούτων πρὸς
ἀλλήλους μιγνυμένων, εἰκότως ἔσχηκε τιμὴν <ὁ> πρῶτος
ἐκ πρώτων ἀποτελούμενος καὶ γάμος ἐπωνόμασται τῇ
τοῦ ἀρτίου πρὸς τὸ θῆλυ περιττοῦ δ' αὖ πρὸς τὸ ἄῤῥεν
ὁμοιότητι. ταῖς γὰρ εἰς ἴσα τομαῖς τῶν ἀριθμῶν ὁ μὲν
ἄρτιος πάντῃ διιστάμενος ὑπολείπει τινὰ δεκτικὴν ἀρχὴν
οἷον ἐν ἑαυτῷ καὶ χώραν, ἐν δὲ τῷ περιττῷ τὸ αὐτὸ
παθόντι μέσον ἀεὶ περίεστι τῆς νεμήσεως μόριον. ἧ καὶ
γονιμώτερός ἐστι τοῦ ἑτέρου καὶ μιγνύμενος ἀεὶ κρατεῖ
κρατεῖται δ' οὐδέποτε. γίγνεται γὰρ ἐξ ἀμφοῖν κατ'
οὐδεμίαν μῖξιν ἄρτιος ἀλλὰ κατὰ πάσας περιττός. ἔτι δὲ
μᾶλλον αὐτὸς ἐπιβάλλων αὑτῷ. καὶ συντιθέμενος δείκνυσι
τὴν διαφορὰν ἑκάτερος. ἄρτιος μὲν γὰρ οὐδεὶς ἀρτίῳ
συνελθὼν περισσὸν παρέσχεν οὐδ' ἐξέβη τὸ οἰκεῖον ὑπ'
ἀσθενείας ἄγονος ὢν ἑτέρου καὶ ἀτελής. περισσοὶ δὲ
μιγνύμενοι περισσοῖς ἀρτίους πολλοὺς διὰ τὸ πάντῃ γόνι-
μον ἀποτελοῦσι. τὰς δ' ἄλλας οὐκ ἄν τις ἐν καιρῷ νῦν
ἐπεξίοι δυνάμεις καὶ διαφορὰς τῶν ἀριθμῶν. ὡς οὖν
ἄῤῥενός τε τοῦ πρώτου καὶ θήλεος ὁμιλίᾳ τὰ πέντε γιγνό-
μενα γάμον οἱ Πυθαγόρειοι προσεῖπον. ἔστι δ' ἧ καὶ
φύσις λέλεκται τῷ περὶ αὑτὸν πολλαπλασιασμῷ πάλιν εἰς
ἑαυτὸν περαίνων. ὡς γὰρ ἡ φύσις λαβοῦσα πυρὸν ἐν
σπέρματικαὶ χθαμένη πολλὰ μὲν ἐν μέσῳ φύει σχή-
ματα καὶ εἴδη, δι' ὧν ἐπὶ τέλος ἐξάγει τὸ ἔργον, ἐπὶ πᾶσι
δὲ πυρὸν ἀνέδειξεν ἀποδοῦσα τὴν ἀρχὴν ἐν τῷ τέλει τοῦ
παντός, οὕτω τῶν λοιπῶν ἀριθμῶν, ὅταν αὑτοὺς πολλα-
πλασιάσωσιν, εἰς ἑτέρους τελευτώντων τῇ αὐξήσει μόνος
ὁ τῶν πέντε καὶ ἓξ γενόμενος τοσαυτάκις αὑτοὺς ἀναφέ-
ρουσι καὶ ἀνασῴζουσιν. ἑξάκις γὰρ τὰ ἓξ τριακονταέξ,
καὶ πεντάκις τὰ πέντε εἰκοσιπέντε γίγνεται. καὶ πάλιν ὁ
μὲν τῶν ἓξ ἅπαξ τοῦτο ποιεῖ καὶ μοναχῶς αὐτὸς ἐφ'
ἑαυτοῦ τετράγωνος γιγνόμενος. τῇ δὲ πεμπάδι καὶ τοῦτο
μὲν συμβέβηκε κατὰ πολλαπλασιασμόν, ἰδίως δὲ τὸ κατὰ
σύνθεσιν ἢ ἑαυτὴν ἢ <τὴν> δεκάδα ποιεῖν παρὰ μέρος
ἐπιβάλλουσαν αὑτῇ, καὶ τοῦτο γίγνεσθαι μέχρι παντός,
ἀπομιμουμένου τοῦ ἀριθμοῦ τὴν τὰ ὅλα διακοσμοῦσαν
ἀρχήν. ὡς γὰρ ἐκείνην ὑπαλλάττουσαν ἐκ μὲν ἑαυτῆς
τὸν κόσμον ἐκ δὲ τοῦ κόσμου πάλιν ἑαυτὴν ἀποτελεῖν
'πυρός τε ἀνταμοιβὴν τὰ πάντα' φησὶν ὁ Ἡράκλειτος
'καὶ πῦρ ἁπάντων, ὅκωσπερ χρυσοῦ χρήματα καὶ
χρημάτων χρυσός,' οὕτως ἡ τῆς πεμπάδος πρὸς ἑαυτὴν
σύνοδος οὐδὲν οὔτ' ἀτελὲς οὔτ' ἀλλότριον γεννᾶν πέφυκεν,
ἀλλ' ὡρισμένας ἔχει μεταβολάς. ἢ γὰρ αὑτὴν ἢ τὴν δεκάδα
γεννᾷ, τουτέστιν ἢ τὸ οἰκεῖον ἢ τὸ τέλειον. ἐὰν οὖν
ἔρηταί τις, τί ταῦτα πρὸς τὸν Ἀπόλλωνα, φήσομεν οὐχὶ
μόνον, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὸν Διόνυσον, ὧ τῶν Δελφῶν οὐδὲν
ἧττον ἢ τῷ Ἀπόλλωνι μέτεστιν. ἀκούομεν οὖν τῶν θεολό-
γων τὰ μὲν ἐν ποιήμασι τὰ δ' ἄνευ μέτρου λεγόντων
καὶ ὑμνούντων, ὡς ἄφθαρτος ὁ θεὸς καὶ ἀίδιος πεφυ-
κώς, ὑπὸ δή τινος εἱμαρμένης γνώμης καὶ λόγου μετα-
βολαῖς ἑαυτοῦ χρώμενος ἄλλοτε μὲν εἰς πῦρ ἀνῆψε
τὴν φύσιν πάντα ὁμοιώσας πᾶσιν, ἄλλοτε δὲ παντοδαπὸς
ἔν τε μορφαῖς καὶ ἐν πάθεσι καὶ δυνάμεσι διαφόροις
γιγνόμενος, ὡς γίγνεται νῦν, κόσμος ὀνομάζεται [δὲ]
τῷ γνωριμωτάτῳ τῶν ὀνομάτων. κρυπτόμενοι δὲ τοὺς
πολλοὺς οἱ σοφώτεροι τὴν μὲν εἰς πῦρ μεταβολὴν Ἀπόλλωνά
τε τῇ μονώσει Φοῖβόν τε τῷ καθαρῷ καὶ ἀμιάντῳ
καλοῦσι,τῆς δ' εἰς πνεύματα καὶ ὕδωρ καὶ γῆν καὶ
ἄστρα καὶ φυτῶν ζῴων τε γενέσεις τροπῆς αὐτοῦ καὶ
διακοσμήσεως τὸ μὲν πάθημα καὶ τὴν μεταβολὴν διασπα-
σμόν τινα καὶ διαμελισμὸν αἰνίττονται, Διόνυσον δὲ καὶ
Ζαγρέα καὶ Νυκτέλιον καὶ Ἰσοδαίτην αὐτὸν ὀνομάζουσι
καὶ φθοράς τινας καὶ ἀφανισμοὺς εἶτα δ' ἀναβιώσεις καὶ
παλιγγενεσίας οἰκεῖα ταῖς εἰρημέναις μεταβολαῖς αἰνί-
γματα καὶ μυθεύματα περαίνουσι. καὶ ἄδουσι τῷ μὲν
διθυραμβικὰ μέλη παθῶν μεστὰ καὶ μεταβολῆς πλάνην
τινὰ καὶ διαφόρησιν ἐχούσης. 'μιξοβόαν' γὰρ Αἰσχύλος
φησί 'πρέπει διθύραμβον ὁμαρτεῖν σύγκωμον
Διονύσῳ', τῷ δὲ παιᾶνα, τεταγμένην καὶ σώφρονα μοῦσαν,
ἀγήρων τε τοῦτον ἀεὶ καὶ νέον ἐκεῖνον δὲ πολυειδῆ καὶ
πολύμορφον ἐν γραφαῖς καὶ πλάσμασι δημιουργοῦσι. καὶ
ὅλως τῷ μὲν ὁμοιότητα καὶ τάξιν καὶ σπουδὴν ἄκρατον,
τῷ δὲ μεμιγμένην τινὰ παιδιᾷ καὶ ὕβρει [καὶ σπουδῇ] καὶ
μανίᾳ προσφέροντες ἀνωμαλίαν 'εὔιον ὀρσιγύναικα μαινο-
μέναις Διόνυσον ἀνθέοντα τιμαῖς'
ἀνακαλοῦσιν, οὐ φαύλως ἑκατέρας μεταβολῆς τὸ οἰκεῖον
λαμβάνοντες. ἐπεὶ δ' οὐκ ἴσος ὁ τῶν περιόδων ἐν ταῖς
μεταβολαῖς χρόνος, ἀλλὰ μείζων ὁ τῆς ἑτέρας ἣν 'κόρον'
καλοῦσιν, ὁ δὲ τῆς 'χρησμοσύνης' ἐλάττων, τὸ κατὰ
λόγον τηροῦντες ἐνταῦθα τὸν μὲν ἄλλον ἐνιαυτὸν παιᾶνι
χρῶνται περὶ τὰς θυσίας, ἀρχομένου δὲ χειμῶνος ἐπε-
γείραντες τὸν διθύραμβον τὸν δὲ παιᾶνα καταπαύσαντες
τρεῖς μῆνας ἀντ' ἐκείνου τοῦτον κατακαλοῦνται τὸν θεόν.
ὅπερ τρία πρὸς ἐννέα, τοῦτο τὴν διακόσμησιν οἰόμενοι
χρόνῳ πρὸς τὴν ἐκπύρωσιν εἶναι.'
Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἱκανοῦ καιροῦ μᾶλλον ἀπομεμή-
κυνται. δῆλον δ' ὅτι συνοικειοῦσιν αὐτῷ τὴν πεμπάδα νῦν
μὲν αὐτὴν ἑαυτὴν ὡς τὸ πῦρ αὖθις δὲ τὴν δεκάδα ποιοῦσαν
ἐξ ἑαυτῆς ὡς τὸν κόσμον. τῆς δὲ δὴ μάλιστα κεχαρισμένης
τῷ θεῷ μουσικῆς οὐκ οἰόμεθα τούτῳ τῷ ἀριθμῷ μετεῖναι;
τὸ γὰρ πλεῖστον ὡς ἔπος εἰπεῖν ἔργον ἁρμονικῆς περὶ τὰς
συμφωνίας ἐστίν, αὗται δ' ὅτι πέντε καὶ οὐ πλείους, ὁ
λόγος ἐξελέγχει τὸν ἐν χορδαῖς καὶ τρυπήμασι ταῦτα
θηρᾶν ἀλόγως τῇ αἰσθήσει βουλόμενον. πᾶσαι γὰρ ἐν
λόγοις τὴν γένεσιν ἀριθμῶν λαμβάνουσιν. καὶ λόγος ἐστὶ
τῆς μὲν διὰ τεσσάρων ἐπίτριτος, τῆς δὲ διὰ πέντε ἡμιόλιος,
διπλάσιος δὲ τῆς διὰ πασῶν, τῆς δὲ διὰ πασῶν καὶ διὰ πέντε
τριπλάσιος, καὶ τετραπλάσιος τῆς δὶς διὰ πασῶν. ἣν δὲ ταύ-
ταις ἐπεισάγουσιν οἱ ἁρμονικοὶ διὰ πασῶν καὶ διὰ τεσσάρων
ὀνομάζοντες ἔξω μέτρου βαίνουσαν, οὐκ ἄξιόν ἐστι δέ-
χεσθαι τῆς ἀκοῆς τῷ ἀλόγῳ παρὰ τὸν λόγον ὥσπερ νόμῳ
χαριζομένους. ἵνα τοίνυν ἀφῶ πέντε <τὰς> τετραχόρδων
θέσεις καὶ πέντε τοὺς πρώτους εἴτε τόνους ἢ τρόπους
εἴθ' ἁρμονίας χρὴ καλεῖν, ὧν ἐπιτάσει καὶ ὑφέσει τρεπο-
μένων κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον αἱ λοιπαὶ βαρύτητές
εἰσι καὶ ὀξύτητες, ἆρ' οὐχὶ πολλῶν μᾶλλον δ' ἀπείρων δια-
στημάτων ὄντων τὰ μελῳδούμενα μόνα πέντ' ἐστί, δίεσις
καὶ ἡμιτόνιον καὶ τόνος καὶ τριημιτόνιον καὶ δίτονον, ἄλλο
δ' οὐδὲν οὔτε μικρότερον οὔτε μεῖζον ἐν φωναῖς χωρίον
ὀξύτητι καὶ βαρύτητι περατούμενον μελῳδητόν ἐστι;'
'Πολλὰ δ' ἄλλα τοιαῦτ' ἔφην ἐγώ 'παρελθὼν τὸν
Πλάτωνα προσάξομαι λέγοντα κόσμον ἕνα,
ὡς εἴπερ εἰσὶ παρὰ τοῦτον ἕτεροι καὶ μὴ μόνος οὗτος εἷς,
πέντε τοὺς πάντας ὄντας καὶ μὴ πλείονας. οὐ μὴν ἀλλὰ
κἂν εἷς οὗτος ἦ μονογενής, ὡς οἴεται καὶ Ἀριστοτέλης,
τρόπον τινὰ καὶ τοῦτον ἐκ πέντε
συγκείμενον κόσμων καὶ συνηρμοσμένον εἶναι.ὧν ὁ μέν
ἐστι γῆς ὁ δ' ὕδατος, τρίτος δὲ καὶ τέταρτος ἀέρος καὶ
πυρός. τὸν δὲ πέμπτον οὐρανὸν οἱ δὲ φῶς οἱ δ' αἰθέρα
καλοῦσιν, οἱ δ' αὐτὸ τοῦτο πέμπτην οὐσίαν, ἧ τὸ κύκλῳ
περιφέρεσθαι μόνῃ τῶν σωμάτων κατὰ φύσιν ἐστίν, οὐκ ἐξ
ἀνάγκης οὐδ' ἄλλως συμβεβηκός. διὸ δὴ καὶ τὰ πέντε
κάλλιστα καὶ τελεώτατα σχήματα τῶν ἐν τῇ φύσει κατα-
νοήσας, πυραμίδα καὶ κύβον καὶ ὀκτάεδρον καὶ εἰκοσάε-
δρον καὶ δωδεκάεδρον, ἕκαστον οἰκείως ἑκάστῳ προσένει-
μεν. εἰσὶ δ' οἳ καὶ τὰς τῶν αἰσθήσεων δυνάμεις ἰσα-
ρίθμους οὔσας τοῖς πρώτοις ἐκείνοις συνοικειοῦσι, τὴν μὲν
ἁφὴν ὁρῶντες ἀντίτυπον οὖσαν καὶ γεώδη, τὴν δὲ γεῦσιν
ὑγρότητι τῶν γευστῶν τὰς ποιότητας προσιεμένην. ἀὴρ
δὲ πληγεὶς ἐν ἀκοῇ γίγνεται φωνὴ καὶ ψόφος. δυεῖν δὲ
τῶν λοιπῶν ὀσμὴ μέν, ἣν ὄσφρησις εἴληχεν, ἀναθυμίασις
οὖσα καὶ γεννωμένη θερμότητι πυρῶδές ἐστιν, αἰθέρι δὲ
καὶ φωτὶ διὰ συγγένειαν διαλαμπούσης τῆς ὄψεως γίγνεται
κρᾶσις ἐξ ἀμφοῖν ὁμοιοπαθὴς καὶ σύμπηξις. ἄλλην δ' οὔτε
τὸ ζῷον αἴσθησιν οὔθ' ὁ κόσμος ἔχει φύσιν ἁπλῆν καὶ
ἄμικτον. ἀλλὰ θαυμαστή τις, ὡς ἔοικε, διανομὴ γέγονε
τῶν πέντε πρὸς τὰ πέντε καὶ σύλληξις.'
Ἅμα δέ πως ἐπιστήσας καὶ διαλιπών 'οἷον' εἶπον
'ὦ Εὔστροφε, πεπόνθαμεν, ὀλίγου παρελθόντες τὸν Ὅμη-
ρον (Ο 187) ὡς οὐχὶ πρῶτον εἰς πέντε νείμαντα μερίδας
τὸν κόσμον, ὃς τὰς μὲν ἐν μέσῳ τρεῖς ἀποδέδωκε τοῖς
τρισὶ θεοῖς, δύο δὲ τὰς ἄκρας ὄλυμπον καὶ γῆν, ὧν ἡ μέν
ἐστι τῶν κάτω πέρας ὁ δὲ τῶν ἄνω, κοινὰς καὶ ἀνεμήτους
ἀφῆκεν. 'ἀλλ' ἀνοιστέος' ὁ 'λόγος' ὡς Εὐριπίδης
φησίν. οἱ γὰρ τὴν τετράδα σεμνύναντες οὐ φαύλως διδά-
σκουσιν, ὅτι τῷ ταύτης λόγῳ πᾶν σῶμα γένεσιν ἔσχηκεν.
ἐπεὶ γὰρ ἐν μήκει καὶ πλάτει βάθος λαβόντι πᾶν τὸ
στερεόν ἐστι, καὶ μήκους μὲν προυφίσταται στιγμὴ κατὰ
μονάδα ταττομένη, μῆκος δ' ἀπλατὲς [ἡ] γραμμὴ καλεῖται
καὶ δυάς ἐστιν, ἡ δ' ἐπὶ πλάτος γραμμῆς κίνησις ἐπιφα-
νείας γένεσιν ἐν τριάδι παρέσχε, βάθους δὲ τούτοις προσ-
γενομένου διὰ τεττάρων εἰς στερεὸν ἡ αὔξησις προβαίνει,
παντὶ δῆλον, ὅτι δεῦρο τὴν φύσιν ἡ τετρὰς προαγαγοῦσα,
μέχρι τοῦ σῶμα τελειῶσαι καὶ παρασχεῖν ἁπτὸν ὄγκον
καὶ ἀντίτυπον, εἶτ' ἀπολέλοιπεν ἐνδεᾶ τοῦ μεγίστου. τὸ
γὰρ ἄψυχον ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν ὀρφανὸν καὶ ἀτελὲς καὶ πρὸς
οὐδ' ὁτιοῦν μὴ χρωμένης ψυχῆς ἐπιτήδειον. ἡ δὲ τὴν
ψυχὴν ἐμποιοῦσα κίνησις ἢ διάθεσις μεταβολῇ διὰ πέντε
γιγνομένη τῇ φύσει τὸ τέλειον ἀποδίδωσι καὶ τοσούτῳ
κυριώτερον ἔχει τῆς τετράδος λόγον, ὅσῳ τιμῇ διαφέρει
τοῦ ἀψύχου τὸ ζῷον. ἔτι δ' ἰσχύσασα μᾶλλον ἡ τῶν πέντε
συμμετρία καὶ δύναμις οὐκ εἴασεν εἰς ἄπειρα γένη προελ-
θεῖν τὸ ἔμψυχον, ἀλλὰ πέντε τῶν ζώντων ἁπάντων ἰδέας
παρέσχεν. εἰσὶ γὰρ θεοὶ δήπου καὶ δαίμονες καὶ ἥρωες,
εἶτα μετὰ τούτους τὸ τέταρτον ἄνθρωποι γένος, ἔσχα-
τον δὲ καὶ πέμπτον τὸ ἄλογον καὶ θηριῶδες. ἔτι δ' εἰ
τὴν ψυχὴν αὐτὴν κατὰ φύσιν διαιροῖς, πρῶτον αὐτῆς καὶ
ἀμαυρότατόν ἐστι τὸ θρεπτικὸν δεύτερον δὲ τὸ αἰσθητι-
κὸν εἶτα τὸ ἐπιθυμητικὸν εἶτ' ἐπὶ τούτῳ τὸ θυμοειδές.
εἰς δὲ τὴν τοῦ λογιστικοῦ δύναμιν ἐξικομένη καὶ τελεώ-
σασα τὴν φύσιν ὥσπερ ἐν ἄκρῳ τῷ πέμπτῳ κατα-
πέπαυται.'
'Τοσαύτας δὲ καὶ τηλικαύτας ἔχοντος τοῦ ἀριθμοῦ
δυνάμεις καλὴ καὶ ἡ γένεσίς ἐστιν, οὐχ ἣν ἤδη διήλθομεν
ἐκ δυάδος οὖσαν καὶ τριάδος, ἀλλ' ἣν ἡ ἀρχὴ τῷ πρώτῳ
συνελθοῦσα τετραγώνῳ παρέσχεν.ἀρχὴ μὲν γὰρ ἀριθ-
μοῦ παντὸς ἡ μονάς, τετράγωνος δὲ πρῶτος ἡ τετράς.
ἐκ δὲ τούτων ὥσπερ ἰδέας καὶ ὕλης πέρας ἐχούσης ἡ
πεμπάς. εἰ δὲ δὴ καὶ τὴν μονάδα τετράγωνον ὀρθῶς ἔνιοι
τίθενται δύναμιν οὖσαν ἑαυτῆς καὶ περαίνουσαν εἰς ἑαυτήν,
ἐκ δυεῖν πεφυκυῖα τῶν πρώτων τετραγώνων ἡ πεμπὰς
οὐκ ἀπολέλοιπεν ὑπερβολὴν εὐγενείας.'
'Τὸ δὲ μέγιστον' ἔφην 'δέδια μὴ ῥηθὲν πιέζῃ τὸν
Πλάτωνα ἡμῶν, ὡς ἐκεῖνος ἔλεγε πιέζεσθαι τῷ τῆς σε-
λήνης ὀνόματι τὸν Ἀναξαγόραν, παμπάλαιον οὖσαν [τινα]
τὴν περὶ τῶν φωτισμῶν δόξαν ἰδίαν αὑτοῦ ποιούμενον. ἦ
γὰρ οὐ ταῦτ' εἴρηκεν ἐν Κρατύλῳ ;' 'πάνυ μὲν
οὖν' ὁ Εὔστροφος ἔφη, 'τί δ' ὅμοιον πέφυκεν οὐ συνορῶ.'
'καὶ μὴν οἶσθα δήπουθεν, ὅτι πέντε μὲν ἐν Σοφιστῇ
τὰς κυριωτάτας ἀποδείκνυσιν ἀρχάς, τὸ ὂν τὸ
ταὐτὸν τὸ ἕτερον, τέταρτον δὲ καὶ πέμπτον ἐπὶ τούτοις
κίνησιν καὶ στάσιν. ἄλλῳ δ' αὖ τρόπῳ διαιρέσεως ἐν
Φιλήβῳ χρώμενος ἓν μὲν εἶναί φησι τὸ ἄπειρον
ἕτερον δὲ τὸ πέρας, τούτων δὲ μιγνυμένων πᾶσαν συνίστα-
σθαι γένεσιν. αἰτίαν δ', ὑφ' ἧς μίγνυται, τέταρτον γένος
τίθεται. καὶ πέμπτον ἡμῖν ὑπονοεῖν ἀπολέλοιπεν, ὧ τὰ
μιχθέντα πάλιν ἴσχει διάκρισιν καὶ διάστασιν. τεκμαίρο-
μαι δὲ ταῦτ' ἐκείνων ὥσπερ εἰκόνας λέγεσθαι, τοῦ μὲν
ὄντος τὸ γιγνόμενον, κινήσεως δὲ τὸ ἄπειρον, τὸ δὲ πέρας
τῆς στάσεως, ταὐτοῦ δὲ τὴν μιγνύουσαν ἀρχήν, θατέρου
δὲ τὴν διακρίνουσαν. εἰ δ' ἕτερα ταῦτ' ἐστί, κἀκείνως
ἂν εἴη καὶ οὕτως ἐν πέντε γένεσι καὶ διαφοραῖς τιθέ-
μενος.φησὶ δή τις ταῦτα πρότερος συνιδὼν Πλάτωνος
δύο Ε καθιερώσας τῷ θεῷ, δήλωμα καὶ σύμβολον τοῦ
ἀριθμοῦ τῶν πάντων. ἀλλὰ μὴν καὶ τἀγαθὸν ἐν πέντε
γένεσι φανταζόμενον κατανοήσας, ὧν πρῶτόν ἐστι τὸ
μέτριον δεύτερον δὲ τὸ σύμμετρον, καὶ τρίτον ὁ νοῦς καὶ
τέταρτον αἱ περὶ ψυχὴν ἐπιστῆμαι καὶ τέχναι καὶ δόξαι
ἀληθεῖς, πέμπτον <δ'> εἴ τις ἡδονὴ καθαρὰ καὶ πρὸς
τὸ λυποῦν ἄκρατος, ἐνταῦθα λήγει τὸ Ὀρφικὸν
ὑπειπών
'ἕκτῃ δ' ἐν γενεῇ καταπαύσατε οἶμον ἀοιδῆς.'
'Ἐπὶ τούτοις' ἔφην 'εἰρημένοις πρὸς ὑμᾶς 'ἓν βραχύ'
τοῖς περὶ Νίκανδρον 'ἀείσω ξυνετοῖσι'.
τῇ γὰρ ἕκτῃ τοῦνέου μηνὸς ὅταν κατάγῃς τὴν Πυθίαν
εἰς τὸ πρυτανεῖον, ὁ πρῶτος ὑμῖν γίγνεται τῶν τριῶν
κλήρων εἰς τὰ πέντεπρὸς ἀλλήλους ἐκείνης τὰ τρία
οὐδὲ τὰ δύο βάλλοντες. ἦ γὰρ οὐχ οὕτως ἔχει;' καὶ ὁ
Νίκανδρος 'οὕτως' εἶπεν. 'ἡ δ' αἰτία πρὸς ἑτέρους ἄῤῥητός
ἐστιν.' 'οὐκοῦν' ἔφην ἐγὼ μειδιάσας 'ἄχρι οὗ τἀληθὲς
ἡμῖν ὁ θεὸς ἱεροῖς γενομένοις γνῶναι παράσχῃ, προσκείσε-
ται καὶ τοῦτο τοῖς ὑπὲρ τῆς πεμπάδος λεγομένοις.'
τοιοῦτο μὲν καὶ ὁ τῶν ἀριθμητικῶν καὶ ὁ τῶν μαθη-
ματικῶν ἐγκωμίων τοῦ εἶ λόγος, ὡς ἐγὼ μέμνημαι, πέρας
ἔσχεν.
Ὁ δ' Ἀμμώνιος, ἅτε δὴ καὶ αὐτὸς οὐ τὸ φαυλότατον
ἐν μαθηματικῇ φιλοσοφίας τιθέμενος, ἥσθη τε τοῖς λεγο-
μένοις καὶ εἶπεν 'οὐκ ἄξιον πρὸς ταῦτα λίαν ἀκριβῶς ἀντι-
λέγειν τοῖς νέοις, πλὴν ὅτι τῶν ἀριθμῶν ἕκαστος οὐκ ὀλίγα
βουλομένοις ἐπαινεῖν καὶ ὑμνεῖν παρέξει. καὶ τί δεῖ περὶ
τῶν ἄλλων λέγειν; ἡ γὰρ ἱερὰ τοῦ Ἀπόλλωνος ἑβδομὰς
ἀναλώσει τὴν ἡμέραν πρότερον ἢ λόγῳ τὰς δυνάμεις αὐτῆς
ἁπάσας ἐπεξελθεῖν. εἶτα τῷ κοινῷ νόμῳ 'πολεμοῦντας' ἅμα
καὶ 'τῷ πολλῷ χρόνῳ' τοὺς σοφοὺς ἀποφανοῦμεν ἄνδρας,
εἰ τὴν ἑβδομάδα τῆς προεδρίας παρώσαντες τῷ θεῷ τὴν
πεμπάδα καθιερώσουσιν ὡς μᾶλλόν τι προσήκουσαν; οὔτ'
οὖν ἀριθμὸν οὔτε τάξιν οὔτε σύνδεσμον οὔτ' ἄλλο τῶν
ἐλλιπῶν μορίων οὐδὲν οἶμαι τὸ γράμμα σημαίνειν.ἀλλ'
ἔστιν αὐτοτελὴς τοῦ θεοῦ προσαγόρευσις καὶ προσφώνη-
σις ἅμα τῷ ῥήματι τὸν φθεγγόμενον εἰς ἔννοιαν καθιστᾶσα
τῆς τοῦ θεοῦ δυνάμεως. ὁ μὲν γὰρ θεὸς ἕκαστον [ἡμῶν]
τῶν ἐνταῦθα προσιόντων οἷον ἀσπαζόμενος προσαγορεύει
τό 'γνῶθι σαυτόν,' ὃ τοῦ χαῖρε δήπουθεν οὐδὲν μεῖόν ἐστιν.
ἡμεῖς δὲ πάλιν ἀμειβόμενοι τὸν θεόν 'εἶ' φαμέν, ὡς
ἀληθῆ καὶ ἀψευδῆ καὶ μόνην μόνῳ προσήκουσαν τὴν τοῦ
εἶναι προσαγόρευσιν ἀποδιδόντες.'
'Ἡμῖν μὲν γὰρ ὄντως τοῦ εἶναι μέτεστιν οὐδέν,
ἀλλὰ πᾶσα θνητὴ φύσις ἐν μέσῳ γενέσεως καὶ φθορᾶς
γενομένη φάσμα παρέχει καὶ δόκησιν ἀμυδρὰν καὶ ἀβέ-
βαιον αὑτῆς. ἂν δὲ τὴν διάνοιαν ἐπερείσῃς λαβέσθαι βου-
λόμενος, ὥσπερ ἡ σφοδρὰ περίδραξις ὕδατος τῷ πιέζειν
καὶ εἰς ταὐτὸ συνάγειν διαῤῥέον ἀπόλλυσι τὸ περιλαμβα-
νόμενον, οὕτω τῶν παθητῶν καὶ μεταβλητῶν ἑκάστου τὴν
ἄγαν ἐνάργειαν ὁ λόγος διώκων ἀποσφάλλεται τῇ μὲν εἰς
τὸ γιγνόμενον αὐτοῦ τῇ δ' εἰς τὸ φθειρόμενον, οὐδενὸς λα-
βέσθαι μένοντος οὐδ' ὄντως ὄντος δυνάμενος. 'ποταμῷ
γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δὶς τῷ αὐτῷ' καθ' Ἡράκλειτον
οὐδὲ θνητῆς οὐσίας δὶς ἅψασθαι κατὰ ἕξιν. ἀλλ'
ὀξύτητι καὶ τάχει μεταβολῆς 'σκίδνησι καὶ πάλιν συνάγει',
μᾶλλον δ' οὐδὲ πάλιν οὐδ' ὕστερον ἀλλ' ἅμα συνίσταται
καὶ ἀπολείπει καὶ 'πρόσεισι καὶ ἄπεισιν'. ὅθεν οὐδ' εἰς τὸ
εἶναι περαίνει τὸ γιγνόμενον αὐτῆς τῷ μηδέποτε λήγειν
μηδ' ἵστασθαι τὴν γένεσιν, ἀλλ' ἀπὸ σπέρματος ἀεὶ
μεταβάλλουσαν ἔμβρυον ποιεῖν εἶτα βρέφος εἶτα παῖδα,
μειράκιον ἐφεξῆς, νεανίσκον, εἶτ' ἄνδρα, πρεσβύτην, γέ-
ροντα, τὰς πρώτας φθείρουσαν γενέσεις καὶ ἡλικίας ταῖς
ἐπιγιγνομέναις. ἀλλ' ἡμεῖς ἕνα φοβούμεθα γελοίως θάνα-
τον, ἤδη τοσούτους τεθνηκότες καὶ θνήσκοντες. οὐ γὰρ
μόνον, ὡς Ἡράκλειτος ἔλεγε, 'πυρὸς θάνατος
ἀέρι γένεσις, καὶ ἀέρος θάνατος ὕδατι γένεσις,' ἀλλ' ἔτι
σαφέστερον ἐπ' αὐτῶν ἡμῶν φθείρεται μὲν ὁ ἀκμάζων
γινομένου γέροντος, ἐφθάρη δ' ὁ νέος εἰς τὸν ἀκμάζοντα,
καὶ ὁ παῖς εἰς τὸν νέον, εἰς δὲ τὸν παῖδα τὸ νήπιον. ὅ τ'
ἐχθὲς εἰς τὸν σήμερον τέθνηκεν, ὁ δὲ σήμερον εἰς τὸν
αὔριον ἀποθνήσκει. μένει δ' οὐδεὶς οὐδ' ἔστιν εἷς, ἀλλὰ
γιγνόμεθα πολλοί, περὶ ἕν τι φάντασμα καὶ κοινὸν ἐκμα-
γεῖον ὕλης περιελαυνομένης καὶ ὀλισθανούσης. ἐπεὶ πῶς
οἱ αὐτοὶ μένοντες ἑτέροις χαίρομεν νῦν, ἑτέροις πρότερον,
τἀναντία φιλοῦμεν καὶ μισοῦμεν καὶ θαυμάζομεν καὶ ψέγο-
μεν, ἄλλοις χρώμεθα λόγοις ἄλλοις πάθεσιν, οὐκ εἶδος οὐ
μορφὴν οὐ διάνοιαν ἔτι τὴν αὐτὴν ἔχοντες; οὔτε γὰρ ἄνευ
μεταβολῆς ἕτερα πάσχειν εἰκός, οὔτε μεταβάλλων <οὐδεὶς>
ὁ αὐτός ἐστιν. εἰ δ' ὁ αὐτὸς οὐκ ἔστιν, οὐδ' ἔστιν, ἀλλὰ
τοῦτ' αὐτὸ μεταβάλλει γιγνόμενος ἕτερος ἐξ ἑτέρου. ψεύ-
δεται δ' ἡ αἴσθησις ἀγνοίᾳ τοῦ ὄντος εἶναι τὸ φαινό-
μενον.'
'Τί οὖν ὄντως ὄν ἐστι; τὸ ἀίδιον καὶ ἀγένητον καὶ
ἄφθαρτον, ὧ χρόνος μεταβολὴν οὐδὲ εἷς ἐπάγει. κινητὸν
γάρ τι καὶ κινουμένῃ συμφανταζόμενον ὕλῃ καὶ ῥέον ἀεὶ
καὶ μὴ στέγον, ὥσπερ ἀγγεῖον φθορᾶς καὶ γενέσεως,
ὁ χρόνος. ὅπου γε δὴ τὸ μέν 'ἔπειτα' καὶ τό 'πρότερον'
καὶ τό 'ἔσται' λεγόμενον καὶ τό 'γέγονεν' αὐτόθεν ἐξο-
μολόγησίς ἐστι τοῦ μὴ ὄντος. τὸ γὰρ ἐν τῷ εἶναι μηδέπω
γεγονὸς ἢ πεπαυμένον ἤδη τοῦ εἶναι λέγειν ὡς ἔστιν,
εὔηθες καὶ ἄτοπον. ὧ δὲ μάλιστα τὴν νόησιν ἐπερείδοντες
τοῦ χρόνου τό 'ἐνέστηκε' καὶ τό 'πάρεστι' καὶ τό 'νῦν'
φθεγγόμεθα, τοῦτ' αὖ πάλιν ἄγαν ἐνδυόμενος ὁ λόγος
ἀπόλλυσιν. ἐκθλίβεται γὰρ εἰς τὸ μέλλον καὶ τὸ παρ-
ῳχημένον ὥσπερ αὐτὴ βουλομένοις ἰδεῖν ἐξ ἀνάγκης
διιστάμενον.εἰ δὲ ταὐτὰ τῷ μετροῦντι πέπονθεν ἡ με-
τρουμένη φύσις, οὐδὲν αὐτῆς μένον οὐδ' ὄν ἐστιν, ἀλλὰ
γιγνόμενα πάντα καὶ φθειρόμενα κατὰ τὴν πρὸς τὸν
χρόνον συννέμησιν. ὅθεν οὐδ' ὅσιόν ἐστιν ἐπὶ τοῦ ὄντος
λέγειν, ὡς ἦν ἢ ἔσται. ταῦτα γὰρ ἐγκλίσεις τινές εἰσι καὶ
παραλλάξεις τοῦ μένειν ἐν τῷ εἶναι μὴ πεφυκότος.'
'Ἀλλ' ἔστιν ὁ θεός, 'εἶ' χρὴ φάναι, καὶ ἔστι κατ'
ὐδένα χρόνον ἀλλὰ κατὰ τὸν αἰῶνα τὸν ἀκίνητον καὶ
ἄχρονον καὶ ἀνέγκλιτον καὶ οὗ πρότερον οὐδέν ἐστιν οὐδ'
ὕστερον οὐδὲ μέλλον οὐδὲ παρῳχημένον οὐδὲ πρεσβύτερον
οὐδὲ νεώτερον. ἀλλ' εἷς ὢν ἑνὶ τῷ νῦν τὸ ἀεὶ πεπλήρωκε,
καὶ μόνον ἐστὶ τὸ κατὰ τοῦτ' ὄντως ὄν, οὐ γεγονὸς οὐδ'
ἐσόμενον οὐδ' ἀρξάμενον οὐδὲ παυσόμενον. οὕτως οὖν αὐτὸ
δεῖ σεβομένους ἀσπάζεσθαι [καὶ] προσεθίζειν, 'εἶ', καὶ
νὴ Δία, ὡς ἔνιοι τῶν παλαιῶν, 'εἶ ἕν'. οὐ γὰρ πολλὰ τὸ
θεῖόν ἐστιν, ὡς ἡμῶν ἕκαστος ἐκ μυρίων διαφορῶν ἐν
πάθεσι γινομένων ἄθροισμα παντοδαπὸν καὶ πανηγυρι-
κῶς μεμιγμένον. ἀλλ' ἓν εἶναι δεῖ τὸ ὄν, ὥσπερ ὂν τὸ ἕν.
ἡ δ' ἑτερότης διαφορᾷ τοῦ ὄντος εἰς γένεσιν ἐξίσταται τοῦ
μὴ ὄντος. ὅθεν εὖ καὶ τὸ πρῶτον ἔχει τῷ θεῷ τῶν ὀνο-
μάτων καὶ τὸ δεύτερον καὶ τὸ τρίτον. Ἀπόλλων μὲν γὰρ
οἷον ἀρνούμενος τὰ πολλὰ καὶ τὸ πλῆθος ἀποφάσκων
ἐστίν, Ἰήιος δ' ὡς εἷς καὶ μόνος. Φοῖβον δὲ δήπου τὸ
καθαρὸν καὶ ἁγνὸν οἱ παλαιοὶ πᾶν ὠνόμαζον, ὡς ἔτι
Θεσσαλοὶ τοὺς ἱερέας ἐν ταῖς ἀποφράσιν ἡμέραις αὐτοὺς
ἐφ' ἑαυτῶν ἔξω διατρίβοντας, οἶμαι, 'φοιβονομεῖσθαι'
λέγουσι. τὸ δ' ἓν εἰλικρινὲς καὶ καθαρόν. ἑτέρου γὰρ μίξει
πρὸς ἕτερον ὁ μιασμός, ὥς που καὶ Ὅμηρος (Δ 141)
'ἐλέφαντα' [τινὰ] φοινισσόμενον βαφῇ 'μιαίνεσθαι' φησί.
καὶ τὰ μιγνύμενα τῶν χρωμάτων οἱ βαφεῖς 'φθείρεσθαι'
καί 'φθοράν' τὴν μῖξιν ὀνομάζουσιν. οὐκοῦν ἕν τ' εἶναι
καὶ ἄκρατον ἀεὶ τῷ ἀφθάρτῳ καὶ καθαρῷ προσήκει.'
'Τοὺς δ' Ἀπόλλωνα καὶ ἥλιον ἡγουμένους τὸν
αὐτὸν ἀσπάζεσθαι μὲν ἄξιόν ἐστι καὶ φιλεῖν δι' εὐφυίαν,
ὃ μάλιστα τιμῶσιν ὧν ἴσασι καὶ ποθοῦσιν, εἰς τοῦτο
τιθέντας τοῦ θεοῦ τὴν ἐπίνοιαν. ὡς δὲ νῦν ἐν τῷ καλλίστῳ
τῶν ἐνυπνίων τὸν θεὸν ὀνειροπολοῦντας ἐγείρωμεν καὶ
παρακαλῶμεν ἀνωτέρω προάγειν καὶ θεάσασθαι τὸ ὕπαρ
αὐτοῦ καὶ τὴν οὐσίαν, τιμᾶν δὲ καὶ τὴν εἰκόνα τήνδε καὶ
σέβεσθαι τὸ περὶ αὐτὴν γόνιμον ὡς ἀνυστόν ἐστιν αἰσθητῷ
νοητοῦ καὶ φερομένῳ μένοντος ἐμφάσεις τινὰς καὶ εἴδωλα
διαλάμπουσαν ἁμωσγέπως τῆς περὶ ἐκεῖνον εὐμενείας καὶ
μακαριότητος. ἐκστάσεις δ' αὐτοῦ καὶ μεταβολὰς <εἰς>
πῦρ ἀνιέντος ἑαυτὸν ἅμα τοῖς πᾶσιν, ὡς λέγουσιν, αὖθις
δὲ καταθλίβοντος ἐνταῦθα <καὶ> κατατείνοντος εἰς γῆν
καὶ θάλασσαν καὶ ἀνέμους καὶ ζῷα καὶ τὰ δεινὰ παθή-
ματα [καὶ] ζῴων καὶ φυτῶν οὐδ' ἀκούειν ὅσιον. ἢ τοῦ
ποιητικοῦ παιδὸς (Ο 362) ἔσται φαυλότερος, ἣν
ἐκεῖνος ἔν τινι ψαμάθῳ συντιθεμένῃ καὶ διαχεομένῃ πάλιν
ὑφ' αὑτοῦ παίζει παιδιάν, ταύτῃ περὶ τὰ ὅλα χρώμενος
ἀεὶ καὶ τὸν κόσμον οὐκ ὄντα πλάττων εἶτ' ἀπολλύων γενό-
μενον. τοὐναντίον γὰρ ὃ θεῖον ἁμωσγέπως ἐγγέγονε τῷ
κόσμῳ, τοῦτο συνδεῖ τὴν οὐσίαν καὶ κρατεῖ τῆς περὶ τὸ
σωματικὸν ἀσθενείας ἐπὶ φθορὰν φερομένης. καί μοι δοκεῖ
μάλιστα πρὸς τοῦτον τὸν λόγον ἀντιταττόμενον τὸ ῥῆμα
καὶ μαρτυρόμενον 'εἶ' φάναι πρὸς τὸν θεόν, ὡς οὐδέποτε
γινομένης περὶ αὐτὸν ἐκστάσεως καὶ μεταβολῆς,ἀλλ'
ἑτέρῳ τινὶ θεῷ μᾶλλον δὲ δαίμονι τεταγμένῳ περὶ τὴν ἐν
φθορᾷ καὶ γενέσει φύσιν τοῦτο ποιεῖν καὶ πάσχειν προσῆ-
κον. ὡς δῆλόν ἐστιν ἀπὸ τῶν ὀνομάτων εὐθὺς οἷον ἐναν-
τίων ὄντων καὶ ἀντιφώνων. λέγεται γὰρ ὁ μὲν Ἀπόλλων
ὁ δὲ Πλούτων, καὶ ὁ μὲν Δήλιος ὁ δ' Ἀιδωνεύς, καὶ ὁ
μὲν Φοῖβος ὁ δὲ Σκότιος. καὶ παρ' ὧ μὲν αἱ Μοῦσαι καὶ
ἡ Μνημοσύνη, παρ' ὧ δ' ἡ Λήθη καὶ ἡ Σιωπή. καὶ ὁ μὲν
Θεώριος καὶ Φαναῖος, ὁ δέ
'Νυκτός <τ'> ἀιδνᾶς ἀεργηλοῖό θ' υπνου κοίρανος.'
καὶ ὁ μέν
'βροτοῖσι θεῶν ἔχθιστος ἁπάντων,' (Ι 158)
πρὸς ὃν δὲ Πίνδαρος εἴρηκεν οὐκ ἀηδῶς
'κατεκρίθη δὲ θνατοῖς ἀγανώτατος ἔμμεν.'
εἰκότως οὖν ὁ Εὐριπίδης εἶπε
'λοιβαὶ νεκύων φθιμένων
ἀοιδαί θ', ἃς χρυσοκόμας
Ἀπόλλων οὐκ ἐνδέχεται.'
καὶ πρότερος ἔτι τούτου [ὁ] Στησίχορος
'<χορεύ>ματά τοι μάλιστα
παιγμοσύνας <τε> φιλεῖ μολπάς τ' Ἀπόλλων,
κάδεα δὲ στοναχάς τ' Ἀίδας ἔλαχε.'
Σοφοκλῆς δὲ καὶ τῶν ὀργάνων ἑκατέρῳ προσνέμων ἑκάτε-
ρον δῆλός ἐστι διὰ τούτων
'οὐ νάβλα κωκυτοῖσιν οὐ λύρα φίλα'.
καὶ γὰρ ὁ αὐλὸς ὀψὲ καὶ πρῴην ἐτόλμησε φωνήν'ἐφ-
ινερθίσιν' ἀφιέναι. τὸν δὲ πρῶτον χρόνον εἵλκετο πρὸς τὰ
πένθη, καὶ τὴν περὶ ταῦτα λειτουργίαν οὐ μάλ' ἔντιμον
οὐδὲ φαιδρὰν εἶχεν, εἶτ' ἐμίχθη πάντα πᾶσι. μάλιστα δὲ
τὰ θεῖα πρὸς τὰ δαιμόνια συγχέοντες εἰς ταραχὴν αὑτοὺς
κατέστησαν. ἀλλά γε τῷ εἶ τό 'γνῶθι σαυτόν' ἔοικέ πως
ἀντικεῖσθαι καὶ τρόπον τινὰ πάλιν συνᾴδειν. τὸ μὲν γὰρ
ἐκπλήξει καὶ σεβασμῷ πρὸς τὸν θεὸν ὡς ὄντα διὰ παντὸς
ἀναπεφώνηται, τὸ δ' ὑπόμνησίς ἐστι τῷ θνητῷ τῆς περὶ
αὐτὸ φύσεως καὶ ἀσθενείας.
