.
Ο Μακρυγιάννης σε λιθογραφία του Karl Krazeisen.
Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη
Έστειλε τον Κατζικοστάθη μπροστά και ύστερα ήρθε κι' αυτός· ήρθε κι' ο Γκριτζώτης, και τους πήρα και πήγαμε εις το καράβι και εις το Βουλευτικόν και γνώρισαν την Διοίκησιν· Ύστερα παρουσιάστη ο Δυσσέας ως πολιτικός με το καλαμάρι εις το " ζουνάρι· κ' έλεγε· "Εγώ εις-το-εξής είμαι πολιτικός". Ο Κολοκοτρώνης και η συντροφιά του ετοιμάζονταν να 'ρθούνε αναντίον μας εις Άργος δια-να διαλύσουνε το Βουλευτικόν και την Κυβέρνηση. Τ' Ανάπλι το βαστούσαν αυτείνοι κ' εμείς τους πολιορκούσαμε απόξω. Μου παραγγέλνει ο Νικήτας (ότι φύλαγα εις το κεφαλόβρυσον, εις τους Μύλους), μου παραγγέλνει ότι θα 'ρθη και θα με πάγη κυνηγώντας ως την Ρούμελη κι' όπου θα με πιάση, θα σκίση τα νεύρα των ποδαριών μου να με κρεμάση ανάποδα. Εγώ του είπα να κοπιάση· κι' αν τον πιάσω εγώ, δε θα του κάμω αυτά· θα φάμε και θα πιούμε μαζί, ότ' είναι αγαθός αγωνιστής και πατριώτης. Σε δυο ημέρες μας πλάκωσαν όλοι, ο Νικήτας, ο Κολιόπουλος, ο Γενναίος, ο Τζόκρης, ο Αποστόλης Κολοκοτρώνης κι' άλλοι πολλοί. Πολεμήσαμε· αυτείνοι ήθελαν να πιάσουνε την κούλια της Νταλαμανάρας· βαρεθήκανε εκεί από 'μάς, σκοτωθήκανε καμπόσοι. 'Επιασα την κούλια μαζί-με τον Χατζηχρήστο, την βαστήξαμε ένα μερόνυχτον· πολεμούσαμε νύχτα και ημέρα.
Εκείνοι ήταν πολλοί· και σκοτωθήκανε κι' από τα δυο μέρη. Τότε έβαλα ένα πάτερον 'σ την κούλια και κολλήσαμε απάνου, ότι δεν είχε πάτωμα· και κολλώντας απάνου τους βαρούγαμε εις το κρέας· κι' άφησαν το χωριόν· ότ' ήθελαν να το βαστούνε, να 'χουν την είσοδον από το Κούτζι εις τ' Ανάπλι να μπάζουνε ζωοτροφές των δικώνε τους. Σαν τους χτυπήσαμε, άφησαν το χωριόν την Νταλαμανάρα εις την εξουσίαν μας κι' αυτείνοι όλοι πήγαν εις το Μέρμπακα και 'σ εκείνα τα χωριά ολόγυρα. Πήγα κ' εγώ πλησίον τους κ' έπιασα το Λάλουκα. Κινήθηκαν τότε αυτείνοι με τον ζαϊρέ να μπούνε εις τ' Ανάπλι. Πήγε ο Χατζηχρήστος αναντίον τους, τον μπλοκάραν. Σηκώθηκα εγώ να πάγω μιντάτι του Χατζηχρήστου· εις τον δρόμον οπού 'ναι το χωριόν του Χατζηχρήστου, το Μπολάτι, το 'χε πιασμένο ο φίλος μου ο Νικήτας να μας βαρέση. Τους ριχτήκαμε απάνου τους και τους τζακίσαμε και τους πήγαμε κυνηγώντας ως κοντά-εις το Μέρμπακα· κοντέψαμε να φάμε το βράδυ ψωμί με τον αδελφόν μου Νικήτα· από τρίχα γλύτωσε. Σκοτώθηκαν κι' από 'κείνους κι' από τους δικούς-μου και πληγώθηκαν καμπόσοι. Χάλασε και τους άλλους ο Χατζηχρήστος και δεν έμπασαν ζαϊρέ 'σ τ' Ανάπλι. Πήρα τους σκοτωμένους και τους έθαψα· και τους λαβωμένους τους ήφερα εδώ και τους έβαλα εις τον γιατρόν. Το βράδυ ο Γενναίος και οι συντρόφοι του πλέρωσαν έναν σαράντα ρουμπιέδες να 'ρθη να καταπατήση εις το Λάλουκα, οπού καθόμουν, πούθε έχει χαβαλέ το κονάκι μου, να 'ρθούνε όλοι να μου ριχτούν ή να με σκοτώσουνε, ή να με πιάσουνε ζωντανόν. Τον γνώρισε ο νοικοκύρης οπού 'ταν τζασίτης, τον έπιασαν τα παιδιά· πήγα κ' εγώ οπού ήμουν εδώ, εις τ' 'Αργος, με τους λαβωμένους, τον σφίξαμε και μαρτύρησε αυτά. Τότε αντίς-να 'ρθούνε αυτείνοι 'σ εμένα, πήγα εγώ· και τους το 'πιασα ομπρός-'σ ένα ρέμα και τους πρόσμενα. Τους είπαν από το χωριόν, οπού πιάσαμε τον τζασίτη, και σηκώθηκαν και πήγανε απ'-όξω-από τα χωριά να μπούνε εις τ' 'Αργος να διαλύσουνε την Βουλή, ότ' ήταν μόνοι τους εκεί οι βουλευταί. Από το 'να το μέρος αυτείνοι κι' από την μέση εγώ· και μπλατζαστήκαμε 'σ την Παναγιά του 'Αργους, εις το διάσελον- έτοιμοι να μπούνε μέσα. Εκεί βαρεθήκανε κι' από τα δυο μέρη· όμως τους τζακίσαμε και τους πήραμε ομπρός· τους πιάσαμε όλα τους τα φορτώματα και τους κολλήσαμε εις το πέρα βουνό όλους, οπού 'ναι αντίκρυα-από το κάστρο. Εγώ απόστασα, έσκασα από το κάμα. Πλέρωσα παιδιά ελεύτερα και κεφάλωσαν από-πάνου τους. 'Ηρθε κι' ο Νοταράς το πέρα μέρος κι' ο Χατζηχρήστος, αρχίσαμε τον πόλεμον. Ταίνιασαν εκείνοι από την δίψα, ότι δεν είχαν νερό. Τους έκαμε πλάτη ο Νοταράς και φύγαν. Πιαστήκαμε, μαλλώσαμε οι δυο μας· και ήμαστε μαζί κι' αναχώρησα. Τότε πήραν το φύσημά τους εις το βασίλειόν τους, εις την Καρύταινα. Τότε παραδόθη τ' Ανάπλι με το Παλαμήδι και πάνε κι' αυτείνοι γυρεύοντας τους άλλους εις την Καρύταινα. Τότε η Διοίκηση και το Βουλευτικόν μ' έκαμαν αντιστράτηγον και μου χάρισαν κ' ένα άλογον. Κι' ως φρουρά τους πήρα και πήγαμε εις τ' Ανάπλι, Βουλευτικόν κ' Εκτελεστικόν. Θέλω να σημειώσω τον πατριωτισμόν των συντρόφωνέ μας Μεταξά, Ζαϊμη, Ντεληγιανναίγων· όλοι αυτείνοι, η συντροφιά η Κολοκοτρωναίγικη και οι Λονταίγοι και οι Νοταραίγοι έγιναν ένα και δια 'κείνο τους έκαμε πλάτη ο Νοταράς και φύγαν από-'κεί οπού τους είχαμε κλεισμένους. 'Οτι έκαμαν νέες συντροφιές να διορθώσουνε την πατρίδα -να σκοτωθούμε μ' αυτούς, να μην κοπιάσουν δι' αυτό οι Τούρκοι. 'Αμα μπήκαμεν εις τ' Ανάπλι, γύρισαν όλοι αυτείνοι κ' έγιναν ένα· και είχαν πρόφασες μεγάλες. Και η μεγαλύτερη ήταν ότι πήγε εις το καράβι ο Ζαϊμης και δεν προσηκώθη ο Κουντουργιώτης· και δι' αυτό το μέγα έγκλημα πρέπει να σκοτωθούμε όλοι και να χαθή και η πατρίς. 'Ενα βράδυ μαζώχτηκαν όλοι αυτείνοι εις του Νοταρά το σπίτι· έστειλαν " και πήγα κ' εγώ, κι' ακώ τα νέα παγγύρια· "Τ' είναι αυτά οπού κάνετε" " αδελφοί; τους λέγω. Εσύ 'σαι ο Ζαϊμης, εσείς είσαστε οι Λονταίγοι, " " οι Νοταραίγοι και οι άλλοι σημαντικοί της πατρίδος; Δεν χορτάσετε τόσους " μήνους σκοτώνοντας τους καλύτερους 'Ελληνες δια τα κέφια σας, δια τους " νόμους σας; Τι αμαρτίες είχαμε εμείς οι δυστυχισμένοι Ρουμελιώτες να " " σκοτωθούμε όλοι δια το κέφι σας; Εγώ έθαψα τόσους Ρουμελιώτες, και οι " άλλοι το-ίδιον· κ' εκείνοι οπού σκοτώθηκαν και πληγώθηκαν κι' από τ' άλλο το μέρος οι περισσότεροι ήταν Ρουμελιώτες. Εγώ από δικό-μου μέρος θα πάρω τους συντρόφους μου να πάγω εις την πατρίδα μου να σκοτωθώ με " τους Τούρκους κι' όχι με τους αδελφούς μου". Τότε με παίρνει ο Ζαϊμης και" πάμε 'σ έναν οντά και μου λέγει μη φωνάζω κι' ακούσουνε και οι άλλοι Ρουμελιώτες και φωνάζουν κι' αυτοί· και ν' ακολουθήσω την συντροφιά τους " και να μου δώσουνε χίλια γρόσια τον μήνα μιστόν· "Πενήντα-χιλιάδες να μου " " δώσετε, κρέας δια εμφύλιον πόλεμον δεν πουλώ!". Και σηκώθηκα κ' έφυγα. " 'Ηρθαν στερνά ο Δυσσέας, ο Γκούρας, ο Καραϊσκάκης, ο Καλτζοδήμος, ο Σαφάκας και οι άλλοι, ανταμωθήκαμε εις τ' Ανάπλι· κι' ο Καραϊσκάκης και οι άλλοι με φιλιώσαν με τον Δυσσέα και Γκούρα και φιληθήκαμε όλοι κ' ενωθήκαμε· κι' αποφασίσαμε να μην μείνη εις Πελοπόννησον Ρουμελιώτης· κι' όποιος μείνη να τον κατατρέχωμε όλοι. Τους είπα και τις νέες συντροφιές -τις ήξεραν κ' εκείνοι -και τι μου είπε ο Ζαϊμης. Τότε εκρίθη εύλογον από την Διοίκησιν να μου δώση κι' άλλο σώμα και μαζί-με τους δικούς μου να έβγω έξω, ότι, μάθαμε, έρχονταν νέγοι Τούρκοι. Ο Δυσσέας, ήθελε να πάγω μαζί του· δεν ήθελα. 'Εμεινα σύνφωνος να πάγω με τον Καραϊσκάκη -ήμαστε αγαπημένοι από την Άρτα. Αφού ετοιμαζόμαστε δι' αυτό, να βγούμε έξω, ήρθε είδηση ότι τα Ψαρά τα κυρίεψε ο Καπετάν-πασσάς και φοβερίζουνε με τα καράβια οι Τούρκοι να έρθουν με στρατέματα να χαλάσουνε και τη Νύδρα και Πέτζες. Τότε η Κυβέρνηση λέγει ολουνών αυτείνων των καπεταναίων να πάρουν ασκέρια και να πάνε εις Νύδρα και Πέτζες. Δεν θέλησε να πάγη κανένας. Με διατάζουν εμένα να πάγω· μου λένε αυτείνοι να μην πάγω, ότ' είναι νησιά και θα χαθώ· Ούθε έχει ανάγκη η πατρίδα, τους λέγω, πρέπει να πάμε και καταξοχή 'σ αυτά τα νησιά οπού έλυωσαν πολεμώντας με τους Τούρκους, κι' άνθρωποι " και καράβια και κατάστασή τους. Εγώ θα πάγω ν' αγωνιστώ". Τότε πήρα " το σώμα μου και πήγα εις τη Νύδρα. Οι άλλοι όλοι, οι Ρουμελιώτες, πήγαν έξω, εις την Ρούμελη. Εις τη Νύδρα διάταξαν και ήρθε ο Καρατάσιος με το σώμα του κι' άλλοι οπλαρχηγοί Βάσιος, Χατζηχρήστος, Γριβαίγοι, και καθίσαμε εκεί πέντε μήνες. Είχα την αγάπη ολουνών των Νυδραίων εγώ και οι συντρόφοι μου και πάντοτες μ' είχαν εις τα τραπέζα τους και συναστροφές τους. Μίαν ημέρα ήταν έτοιμα να κινήσουν όλα τα καράβια να πάνε να προφτάσουνε την Σάμο, ότι κιντύνευε· ήρθε επίτηδες άνθρωπος και είπε τον κίντυνό της. Τα στρατέματα τα δικά-μας ήταν έξω-από τη Νύδρα, την χώρα, και φύλαγαν εις την άκρη την νήσο ολόγυρα, να-μην γένη ντισμπάρκο πουθενά. Το σώμα το δικό-μου το 'χα εις τον Αγιλιά -οπού 'κανε χρεία, να κινηθούμε. Ετοιμάζονταν τα καράβια να προφτάσουνε την Σάμον· και ήταν ο κόσμος όλος κάτου εις τον γιαλό, εις το παζάρι, να ψωνίσουνε· εκεί έρριξε ένας Νυδραίος και σκοτώνει έναν Στεργιανόν, ρίχνει ένας άλλος Στεργιανός, σκότωσε τον αίτιον· σούμα σκοτώνονται έξι. Εγώ μ' είχαν οι πρόκριτοι και καθόμουν εις το μοναστήρι 'σ την Παναγιά, οπού συνάζονταν εκεί και οι πρόκριτοι· μου 'χαν οντά, κι' όταν ερχόμουν από τους ανθρώπους μου, έμενα 'σ το μοναστήρι. Ακούγοντας αυτόν τον καυγά, πήγα να τον ησυχάσω και κιντύνεψα και την ίδιαν μου ζωή· και οι καπεταναίγοι και οι νοικοκυραίοι με σώσαν από αυτόν τον κίντυνο των Νυδραίων, οπού παντήχαιναν ότ' ήμουν ο αίτιος του κακού εγώ. Πάγω ύστερα εις το μοναστήρι 'σ την Παναγιά, σύναξα εκεί κι' όσους ήταν απ' ούλα τα σώματα εις την πολιτεία -ήταν περίτου από εκατό άνθρωποι -τους έβαλα μέσα να μην κάμουν νέον καυγά όσο-να φύγουν τα καράβια. 'Εκλεισα το μοναστήρι, με τους ανθρώπους μέσα. Σε ολίγον πλάκωσαν όλοι οι Νυδραίοι με τα μαχαίρια και τρομπόνια και μου φέρνουν τους σκοτωμένους απ'-όξω την πόρτα του μοναστηριού. Μιλλιούνια βρισές εμένα· γύρευαν να ριχτούνε από τους τοίχους να μπούνε μέσα να μας πάρουν. Οι άνθρωποι οπού 'ταν μέσα ήθελαν να ρίξουν απάνου τους· εγώ ήθελα να ησυχάσω αυτό το κακό, ότι θα κιντύνευε η Νύδρα· ότ' ήταν απάνου-εις το νησί Στεργιανοί από 'μάς περίτου από πέντε-χιλιάδες, και θα λυώναμε κ' εμείς και οι Νυδραίγοι -και ύστερα κιντύνευε και γενικώς η πατρίδα. Εκείνοι με βρίζαν, εγώ τους διάταζα. Τρεις βολές μο' 'καμαν γιρούσι. Τους ησύχαζαν και οι νοικοκυραίοι. Τότε η χάρη του Θεού και της Παναγίας με φωτίζει και βγάζω έναν άνθρωπο κρυφίως με ντεσκερέδες σε όλους τους αρχηγούς, τους Στεργιανούς, και τους λέγω πώς ακολούθησε αυτός ο καυγάς, κ' έρριχνα το βάρος των Στεργιανών, ότι αυτείνοι ήταν οι αίτιοι (και οι αίτιοι ήταν οι Νυδραίοι, όμως δια-να σβύσω " το κακό έλεγα αυτά). Τους έλεγα· "Αφού οι δικοί μας έκαμαν αυτόν τον " σκοτωμόν και μείναν τα καράβια και η πατρίς είναι σε κίντυνον, να μην κινηθή κανένας σας από τα πόστα του, ούτε άνθρωπος να 'ρθη μέσα όσο-να " ιδούμε τι θα γένη". Γράφω κ' ένα τεσκερέ του Κουντουργιώτη, του κυρ Λάζαρου," " και του λέγω· "'Οσοι ντεσκερέδες είναι τόσους ανθρώπους γλήγορους " να βγάλης, να τους πάνε εις την θέσιν του κάθε-ενός αρχηγού, να μη μάθουν τον καυγά και κινηθούν τ' ασκέρια. 'Εγινε αυτό. Από την άκρη τη χώρα είχαν πλησιάση οι δικοί-μου οι άνθρωποι, ότι μάθαν ότι μ' έκλεισαν, κ' εκεί-οπού διάβασαν τον τεσκερέ μου μείναν· το-ίδιον και οι άλλοι. Αν μπαίναν μέσα, θα 'πιαναν όλη την χώρα, ότ' ήταν άδεια από Νυδραίους -ήταν όλοι κάτου εις το μοναστήρι -και τότε σαν πιάναν την χώρα και σπίτια, θα τους σκότωναν και θα γύμνωναν και την πολιτεία. Τώρα θα σας γράψω και την επιρροή του κυρ Λάζαρου Κουντουργιώτη και των άλλων νοικοκυραίων, όμως πρώτα αυτεινού. Κολλάγει ο Λάζαρος 'σ ένα ψήλωμα και τους βάνει έναν λόγον (και είχε συναχτή όλος ο λαός). Τους είπε τ' αντραγαθήματά τους και την γενναιότητα και πατριωτισμόν οπού δείξαν σε τόσους πολέμους και σώσαν την πατρίδα. Σήμερα όλα αυτά τ' αντραγαθήματα " χάνονται, μαζί και η πατρίς. Τους είπε πολλά από αυτά. Εκείνοι είπαν· "Δεν" " θέλομε τα ξένα στρατέματα εις το νησί μας!". Τους αποκρίθηκε ότ' είναι " " αναγκαία. "Και δια την ευταξίαν, είπε,
διορίζομε τον Μακρυγιάννη κ' έναν " δικό-μας Νυδραίον να 'χουν ανθρώπους δικούς-μας κι' από τους ξένους ν' αγρυπνούν " δια την ησυχίαν και τιμή μας". Μείναν σύνφωνοι όλοι εις αυτό. Κι' όσο-να" κάμη τον σταυρό του ο άνθρωπος, δεν πέρασαν δυο ώρες, πότε βάλαν τα " καράβια 'σ ενέργειαν; Και κινήθηκαν και πήγαν και πρόφτασαν την Σάμον " κι' αφάνισαν τον στόλον και χάθηκαν τόση Τουρκιά. Τότε με διόρισαν εμένα και πήρα κι' απ' ούλα τα σώματα στρατιώτες· διορίστηκε κι' ένας Νυδραίος από πολίτες. Και βαστάξαμε την ευταξίαν. Γυρίζοντας οπίσου οι μπουρλοτιέρηδες, οπού κάψαν καράβια των Τούρκων, μίαν ημέρα πέρναγε από το κονάκι μου ένας μπουρλοτιέρης (είχα κονάκι έξω πιασμένο, παραπάνου από την Παναγιά)· είχα εις το κονάκι μου αφημένους πεντέξι ανθρώπους τίμιους να φέρνωνται φρόνιμα εις τον μαχαλά· εγώ ήμουν εις το μοναστήρι με τους προκρίτους (πήγαινα κάθε ημέρα εκεί και μιλούσαμε· μ' αγαπούσαν κ' εγώ τους σεβόμουν ως μεγαλύτερους)· 'σ το κονάκι είχα ένα μικρό παιδί κ' έπλυνε τα πιάτα. 'Εκαμε να ρίξη το νερό κάτου εις τον δρόμον, η κακή τύχη -πέρναγε εκείνη την ώρα ο μπουρλοτιέρης, οπού τότε 'σ εκείνη την περίστασιν ο κάθε μπουρλοτιέρης ήταν μισός θεός, το νερόν οπού 'ρριψε το παιδί έπεσε απάνου-εις τον μπουρλοτιέρη χωρίς-να τον ιδή το παιδί. Τότε κολλάγει εις το κονάκι ο μπουρλοτιέρης μ' άλλους συντρόφους του, θέλουν να σκοτώσουνε τους αίτιους· μαζώνεται η μισή Νύδρα, γίνεται ένας καυγάς, άλλοι υπέρ κι' άλλοι κατά του μπουρλοτιέρη και συντροφιάς του. 'Ερχονται μου το λένε εμένα· πάγω και βρίσκω αυτόν τον θόρυβον· αναντιώνονται και 'σ εμένα, χωρίς εγώ να ξέρω. Του λέγω του μπουρλοτιέρη το λάθος και τι κάνουν τα σκουτιά να τα πλερώσω να " πάψη το κακό· "Τριακόσα γρόσια"! Βγάζω, μετράγω τα χρήματα, παίρνω " τα σκουτιά. Μάλλωναν καμπόσοι ότι με ζήμιωσε και δεν κάναν ούτε εκατό γρόσια. Αφού τα πήρα, τα σιδέρωσα, τα 'στειλα με τον γραμματικόν μου εις τους προκρίτους, όποιος κάμη αντραγάθημα, μπουρλοτιέρης, να τα προσφέρουν από 'μένα, ότι εγώ δεν φορώ τέτοια σκουτιά. Και είπε ο γραμματικός τα αίτια πώς έτρεξαν και εις-το-εξής να μη φοβερίζη ο μπουρλοτιέρης και οι συντρόφοι του, και τους ακολουθήση κάνα δυστύχημα. Αφού οι πρόκριτοι άκουσαν αυτό, πικράθηκαν πολύ κ' έστειλαν και πήραν τον μπουρλοτιέρη και συντρόφους του να τους παιδέψουν. Το 'μαθα εγώ αυτό και πήγα και τους 'περασπίστηκα. Και ησύχασαν εις-το-εξής οι Νυδραίοι· και μ' είχαν τον στενώτερό τους φίλον (και είμαστε φίλοι ως την σήμερον). Δεν ήταν πλέον υποψία εις τη Νύδρα και ήρθε διαταγή από την Κυβέρνησιν εγώ να περάσω με το σώμα μου εις 'Αργος κι' ο Καρατάσιος με το σώμα του εις την Αθήνα και οι άλλοι αλλούθεν. Εις τη Νύδρα οπού 'μαστε έφερνα όλο το σέβας εις τον Καρατάσιον, ως αρχηγόν οπού τον είχαμε όλοι κι' ως γεροντότερον, και μ' αγαπούσε κι' αυτός ως παιδί του. Κι' όλοι του οι καπεταναίοι ήταν μ' εμένα ως αδελφοί· γενναίοι άντρες. Του είπα του " Καρατάσιου κι' ολουνών των καπεταναίων του ότι· "Εμείς ο τόπος μας " εχάλασε, του κάθε-ενού, και καταξοχή ο δικός-σας, οπού 'στε απόξω. Το-λοιπόν, επειδή-τις κι' ο τόπος σας έμεινε έξω, ο Δυσσέας, ο Γκούρας και οι άλλοι οι Ρουμελιώτες, καθώς και οι Πελοποννήσιοι σας θέλουν να σας έχουν ως δούλους, με την δύναμή σας να τηράνε τα νιτερέσια τους, να γυμνώνουν την πατρίδα, καθώς το λέπετε, να παίρνουν τα καλύτερα υποστατικά και να κάνουν συχνούς εφύλιους πολέμους. Και δια-να χαίρωνται αυτά οπού άδραξαν όλοι αυτείνοι, κάθε ολίγον εφύλιους πολέμους φέρνουν εις την πατρίδα και φατριασμούς, καθώς το είδαμε ως τώρα πόσοι άνθρωποι σκοτώθηκαν από 'μάς δια τα κέφια εκεινών. Και η πατρίς κιντυνεύει· κ' εμάς θα μας κάμουν κοπέλια τους. Και δια-να δυναμώση η πατρίς πρέπει να ενωθούμε στενά εμείς και μ' όσους άλλους μπορέσουμε. Και να είμαστε με την Διοίκησιν και με τους νόμους, να δυναμώνουμε αυτά· ότι έτζι δυναμώνει γενικώς η πατρίδα κι' όχι τα άτομα. Ορκιστήκαμε εις αυτό ο Καρατάσιος, ο Γάτζος κ' εγώ να είμαστε σύνφωνοι κι' αχώριστοι δια την πατρίδα και θρησκεία κατά τον όρκον οπού κάμαμε όταν πρωτοσηκωθήκαμεν δια την λευτερίαν μας. Μίλησα ξεχωριστά και με τους άλλους καπεταναίους του και καταξοχή με τον γενναίον κι' αγαθόν Βελέτζα κι' άφησα αυτόν να τους βαστάγη, να-μην τους διαγείρη κανένας και τους απατήση, ότι είναι αγαθοί άνθρωποι και μπορούν ν' απατηθούν. Φιληθήκαμε, και πάνε αυτείνοι εις την Αθήνα κ' εγώ ήρθα εις τ' 'Αργος. Και συνφωνήσαμε ό,τι μαθαίνω ν' αγροικιώμαστε συχνά. Κι' ακολουθούσαμε αυτό, χωρίς-να μας παίρνουν χαμπέρι οι επίβουλοι της πατρίδος και οι 'διοτελείς. 'Αμα ήρθα εδώ, εις 'Αργος, με διατάζει η Διοίκηση να πάρω το σώμα μου κι' απ' ούλα τ' άλλα σώματα οπού 'ταν εις τ' Ανάπλι, του Χατζηχρήστου κι' αλλουνών, να γένουν όλοι αυτείνοι ως χίλιοι-διακόσοι άνθρωποι κι' αρχηγός να είμαι εγώ 'σ αυτούς κι' ο Παπαφλέσσας εις τα πολιτικά, να πάμε εις την Αρκαδιάν, ότι 'ρέθισαν τους κατοίκους εκεί ο Κολοκοτρώνης με τον συβουλάτορά του Μεταξά κι' όλοι οι συγγενείς του Κολοκοτρώνη και οι συντρόφοι του οι νέοι, όλοι της Πελοπόννησος οι κοτζαμπασήδες. -Αφού θέλησε ο Θεός να γίνωμε κ' εμείς έθνος, δι' αυτό σκλαβώθηκαν οι σημαντικοί της Ρούμελης, σκοτώθηκαν, θυσιάστηκαν· ήταν νοικοκυραίοι, έγιναν διακοναραίοι· κι' άλλοι δια την πατρίδα έλειψαν και χάθηκαν ολότελα. Αυτοί πριν-από την επανάστασιν βάσταγαν την πατρίδα όσο-να 'βρη μίαν ημέρα αρμόδια " να λευτερωθή, καθώς ο Θεός φώτισε κ' ευρέθη. Ποιοι ήταν αυτείνοι; 'Ηταν ο " Αλέξης Νούτζος, οπού ξεκρέμαγε από τα χέρια των Τούρκων τους χριστιανούς και θυσιάστηκε και εις την επανάστασιν. 'Εδωσε περίτου από 'να-μιλιούνι γρόσια και βασανίζονταν εις τα στρατόπεδα Σουλιού, Άρτας κι' αλλού. Οι Νακαίγοι θυσιάσαν εις την επανάστασιν πραματικώς, ο Φίλων, ο Λογοθέτης και οι άλλοι. Οι Σαλωνίτες, οι Φηβαίγοι, οι Ταλαντιναίγοι, οι Λιδορικιώτες, οι Κραβαρίτες, οι Μισολογγίτες, οπού 'γιναν στάχτη, οι Αποκουρίτες, οι Βραχωρίτες, όλο το Κάρελι κι' ο Βάλτος -οι Μεγαπαναίγοι, οι Μαυροματαίγοι, οι Καραγιανναίγοι-, οι Καρπενησιώτες και τ' άλλα τα μέρη της Ρούμελης, πλούσιοι νοικοκυραίοι και κάτοικοι και πολλοί γενναίοι οπλαρχηγοί. Εις την Ρούμελη, αφού ο Τούρκος κοιμάταν με την γυναίκα του εις την Λάρσα, τ' άλλο το βράδυ ήταν εις το σπίτι του Ρουμελιώτη. Τον κατασκότωνε, τον κατασκλάβωνε και τον έκαιγε. Πέστε μου ένα σπίτι παλιόν εις την Ρούμελη οπού να μην είναι χτίριον μοναχά. Πέστε μου πολιτείαν να μην κάηκε και οι γες έρημες και μπαϊρια ως την σήμερον. Σας είπα τις θυσίες της Ρούμελης. Κι' αδικημένη είναι κι' αφανισμένη. Νόμους γυρεύει και σύστημα να πάγη η πατρίς ομπρός. Ο Κολοκοτρώνης όμως κι' ο Μεταξάς και οι άλλοι οι τοιούτοι καθημερινούς εφύλιους πολέμους θέλουν και φατρίες αυτείνοι τις γέννησαν κι' από αυτούς προχώρεσαν κ' οι Αράπηδες. Τα 1824 Οκτωβρίου 14 έλαβα την διαταγή να περιλάβω τους ανθρώπους 'σ την οδηγίαν μου και να πάγω -ότι δεν προσηκώθη ο Κουντουργιώτης εις τον Ζαϊμη· ότ' είχε άλλη δουλειά και δεν προσηκώθη εις το καράβι, αντάρτης ο Ζαϊμης. Πήγαμε 'σ την Τροπολιτζά· εκεί συναχτήκαμε όλοι να πάμε εις την Αρκαδιά κι' ο Παπαφλέσιας μαζί. 'Ομως κι' αυτεινού του μακαρίτη ο χαραχτήρας ήταν σαν εκεινών. Είχαμε πιαστή πρωτύτερα και βριστήκαμε ομπρός-εις την Κυβέρνησιν. 'Ηθελαν να στείλουν και πρωτύτερα εμένα 'σ αυτείνη την ανταρσίαν και δεν θέλησα, και στείλαν τον Χριστόδουλον Ποργιώτη και τον έπιασαν οι αντάρτες ζωντανόν μ' όλους του τους ανθρώπους εις την Μεσσηνίαν. Και ήθελε κ' εμένα ο άγιος Αρχιμανδρίτης να με στείλη, (ήθελε να κάνη τους πατριώτες του παληκάρια) κ' εγώ του είπα να κοπιάση να πάμε μαζί, ότι εγώ δεν γνωρίζω ούτε τις θέσες, ούτε τους ανθρώπους. Αφού πήγαμε εις την Τροπολιτζά, ο Σταϊκούλης (ήταν εκεί· ήμαστε φίλοι) μου είπε ότι οι Κολοκοτρωναίγοι έχουν πάθος 'σ εμένα και θα με πιάσουνε ζωντανόν ή σκοτωμένον. 'Οτι εγώ τους βήκα άπιστος κ' έφυγα από τα οτζάκια αυτά, από Δυσσέα και Κολοκοτρώνη, και τώρα με διατάττει η Κυβέρνηση και τους πάγω αναντίον τους. Κι' όσα μπορέσουνε, μου είπε, θα ξοδιάσουνε ή με δικούς-μου ανθρώπους, ή με δικούς-τους θα με ξεμπερδέψουνε. Ο Σταϊκούλης είχε μίαν ανιψιά και ήθελε να με κάμη γαμπρό και δεν του 'λεγα το όχι κ' έλπιζε. 'Ηταν κι' αυτός, καθώς μου 'λεγε, παρών 'σ την ομιλίαν τους εκεινών, οπού μιλούσαν αναντίον μου. Εγώ του είπα· Δεν πάγω πουθενά να γυμνώσω ή να διατιμήσω κανέναν· η πατρίς μου χωρίς νόμους και διοίκησιν κιντυνεύει. Πάγω δι' αυτείνη κι' ο Θεός είναι " αρχηγός και προστάτης του καλού". Του είπα του Σταϊκούλη ό,τι μαθαίνη " να μου στέλνη με σίγουρον άνθρωπον. Ο Παπαφλέσιας πήρε μίαν γυναίκα μ' ένα ντέφι κ' έναν με βιολί και πήγαμε εις Λιοντάρι. Από τα σώματα, τους χίλιους-διακόσους ανθρώπους, δεν ακολούθησαν μαζί μας μήτε εξακόσοι· δεν θέλαν να 'ρθουν· τους ανακάτωναν οι αναντίοι και τους δείλιαζαν, σαν χάλασαν οι Μεσσήνιοι τον Ποργιώτη εις τους Λάκκους. Σηκωθήκαμε μ' αυτούς πήγαμε εις Λιοντάρι. Κρατεί αυτό το μεγαλύτερο σώμα εκεί ο Παπαφλέσιας, κ' εμένα με διακόσους-πενήντα, οπού 'χα δικούς-μου, μου είπε να κατέβω εις τους Λάκκους όσο-να συνάξη πατριώτες του ο Παπαφλέσιας και την αυγή έρχονται κι' αυτείνοι. Μπιστεύτηκα, πήρα τους ανθρώπους μου και κατέβηκα εις τους Λάκκους. Το βράδυ το μαθαίνουν οι Αρκαδηνοί, οι λεγόμενοι Ντρέδες, και δια νυχτός αυτείνοι κι' άλλοι από τα κοντινά μέρη έρχονται και με κλείνουν ολόγυρα και πιάνουν όλα τα τριγυρινά χωριά. Μαθαίνοντας εγώ αυτό, μπονόρα- ήταν καρσί το Μελιγαλά κ' έχει καμπόσες κούλιες, έστειλα και τήραξα, δεν τις είχαν πιασμένες ακόμα -σηκώθηκα και πήγα και τις έπιασα αυτές και το χωριόν· και δυναμωθήκαμε από-κάτου. Πλάκωσαν πεζούρα, καβαλλαρία πλήθος· μου παραγγέλνουν ν' αδειάσω το χωριόν, ότι θα μπούνε αυτείνοι, οπού λευτέρωσαν αυτούς τους τόπους· και θα φάνε αυτείνοι κόττες και γάλλους και πήτες· κ' εγώ να φύγω να πάγω από-'κεί οπού 'ρθα· ότι πήγα και τους πάτησα τα γερά τους χώματα. Κι' αν δεν φύγω, να τους καρτερέσω· και θα μου ριχτούνε· και θα το πάθω χερότερα από τον Ποργιώτη. Εκείνους τους εσπλαχνίστηκαν και τους πήραν τ' άρματά τους και τους απόλυσαν· εμάς και τ' άρματά μας θα μας πάρουν και τα κόκκαλά μας θα μείνουν εκεί. Τότε στοχάστηκα κι' αυτούς τους αποστάτες της πατρίδος
ν' απατήσω, δια-να μην πάθωμεν καμμίαν ντροπή, ξένοι άνθρωποι κι' ολίγοι, σε τόση δύναμιν οπού 'ταν αυτείνοι, και τον γενναίον Παπά-Φλέσια, οπού γλεντάγει εις το Λιοντάρι με τις γυναίκες και τα λαλούμενα -και δια-να γλεντάγη βάσταξε κι' όλους τους ανθρώπους (δια-να πάθω εγώ με τους συντρόφους μου), πρέπει να φέρω και την αγιωσύνην του εδώ να μιλήση με τους πατριώτες του τους Αρκάδιους, οπού γνωρίζουν τον πατριωτισμό και την αρετή ένας του άλλου. Λέγω των Αρκάδιων οπού 'ρθαν πλησίον μου· αφού ρώτησα πώς λένε τους αρχηγούς, τον καθένα, τους λέγω να βγούνε αλάργα-από τους ανθρώπους τους αυτείνοι όλοι, οι αρχηγοί, ότι θέλω να τους μιλήσω· ότ' είμαι διαταμένος από την Κυβέρνησιν. Συνάχτηκαν όλοι 'σ ένα μέρος· δυνάμωσα το χωριόν καλά, πήρα κι' ανθρώπους μαζί μου και πήγα. Εκεινών οπού άφησα εις το χωριόν τους είπα, αν έρθω μαζί-μ' εκείνους και τους κάμω το σινιάλο, να τους βαρέσουνε, όταν πλησιάσω από-κάτου την κούλια, αν θελήσουνε να 'ρθουν μαζί μου να μπούνε εις το χωριόν, όπως έλεγαν να τ' αδειάσουμε εμείς να μπούνε εκείνοι. Πήγα με πεντέξι κάτου, " εκεί οπού ήταν οι αρχηγοί, τους χαιρέτησα, τους είπα· "Ποιος είναι ο αρχηγός;-" " Ο Μήτρος". Μου τον δείξαν· τον πήρα και πήγαμε οι δυο μας " " παραπέρα. Του είπα· "Η Κυβέρνηση δια την γενναιότητα κι' αγώνες οπού 'χεις" προς την πατρίδα έστειλε τον άγιον Παπαφλέσιαν, τον πατριώτη σας, κ' έχει τόσες λίρες για σένα. ('Οτι τότε μας δώσαν τις λίρες να λευτερωθούμε κι' όχι όποιοι είναι κεφαλές να τις φάνε. Μούτζες και στρούτζες να 'χουν και το 'να το μέρος και τ' άλλο). Του είπα του γενναίου αντρός τις λίρες οπού 'χει ο Παπαφλέσιας και τον βαθμό του και δια τα παληκάρια του άλλες λίρες. (Αφού σκότωσαν τους ντόπιους Τούρκους αυτείνοι, πήραν το βιον τους. Κι' όλα τα δικαιώματα αυτείνοι τα είχαν· κι' όλο εφύλιους πολέμους κάναν). Αυτόν τον αρχηγόν τον ηύρα πολλά φτωχόν και τον πλούτηνα με χρήματα και βαθμούς -λόγια της όρεξής του -οπού τα 'χει ο άγιος Παπαφλέσιας, ο πατριώτης του (κι' αυτός δεν είχε άλλο τίποτα από τα παιγνίδια οπού πήρε από την Τροπολιτζά και γλένταγε με τις συμπατριώτισσές του. Αφού διόρθωσα τον αρχηγόν, τον ρώτησα τι γενναιότητα έχει ο καθείς από τους άλλους και τι πρέπει να μεσιτέψω εις τον άγιον Παπαφλέσια. Μου σύστησε εκείνους οπού 'θελε. Πήρα τον καθέναν, το' 'δωσα από 'να ασκί μ' αγέρα -όσο-να 'ρθη ο άγιος Παπαφλέσιας· τους ανάπαψα όλους. Γύρευαν να μείνω 'σ το μισό χωριό εγώ, 'σ το Μελιγαλά, και 'σ τ' άλλο μισό να μπούνε κι' από 'κείνους. Τους περικάλεσα να πάνε 'σ άλλα χωριά να μείνουν μίαν βραδειά όσο-να 'ρθη ο Παπαφλέσιας να λάβουν τα δίκια τους· κι' όπως μείνουν σύνφωνοι, γίνεται ύστερα. Τους ησύχασα· πιάσαν τα χωριά του Ριζού και Μπούγα και μέρος από του Κάμπου και τους Κωσταντίνους. Εκεί είχανε και την διοίκησίν τους, τα πρωτόκολλά τους κι' όλα τους τ' αναγκαία, ως κεντρικόν χωριόν και δυνατό. Αφού έφυγα από αυτούς, φκειάνω ένα γράμμα του άγιου Παπαφλέσια και " του λέγω· "Εδώ μαθαίνοντας τον καλό σου ερχομό, όλοι οι Αρκαδηνοί και " τα κοντινά μέρη ήρθαν μικροί μεγάλοι και προσμένουν τον πατριώτη τους, τον σωτήρα τους· και ήθελαν να 'ρθούνε αυτού και τους αλκότησα· τους είπα ότι απόψε είσαι 'δώ, και μείναν. Να μην χάσης καιρό, μίαν ώρα αρχύτερα να " κοπιάσης, ότ' είναι και πολλοί σημαντικοί οπού σε προσμένουν". Το γράμμα " το 'δωσα ενού ανθρώπου μου οπού να 'ναι τέτοιος ψεύτης, να ψυχώνη τον Παπαφλέσια να 'ρθη. Ευτύς-οπού το 'λαβε άφησε όλα του τα παιγνίδια και ξημέρωσε εις το χωριόν Σαντάνι. Βρέθη εύλογον από τους Αρκάδιους να σταθή εκεί να είναι σε κεντρικόν μέρος, αλάργα-από μέναν και πλησίον-σ αυτούς. 'Οταν ήμαστε εις τ' Ανάπλι έλεγε ο άγιος Παπαφλέσιας της Κυβέρνησης ότι θα φέρη τον αδελφό του Νικήτα κι' άλλους συγγενείς του περίτου από δυο-χιλιάδες, χωριστά το σώμα οπού μου βάσταξε εμένα, κ' εγώ έμεινα με διακόσους-πενήντα ανθρώπους. 'Ηρθε ο αδελφός του μ' οχτώ μόνον ανθρώπους. Ο άγιος Παπαφλέσιας ξημέρωσε εις το Σαντάνι, να τον δεχτούνε οι πατριώτες του, μόνον με το σώμα οπού τ' άφησα, κι' ο αδελφός του και οι άλλοι οι συγγενείς του όλοι οχτώ. Πάνε οι γενναίοι Ντρέδες δια τα βραβεία των αντραγαθημάτωνε τους, δια χρήματα και βαθμούς, να τους τα δώση ο Παπαφλέσιας. Ο Παπαφλέσιας γύρευε τις επιδέξες, ότι άφησε τα παιγνίδια και ήρθε οληνύχτα· οι Αργάδιγοι όλο τα βραβεία. Δεν είχε κανένας τίποτα αλήθεια να δώση του άλλου. Τότε στέλνουν επίτηδες να πάγω εγώ να τους " ξηγήσω την υπόθεσιν. Τους αποκρίθηκα· "Εγώ είμαι ξένος άνθρωπος, δεν " " γνωρίζω από αυτά. -Ντουφέκι!" του λένε οι Αρκάδιγοι του Παπαφλέσια· " κι' άρχισε το ντουφέκι. Κινιώνται και δια 'μένα όσ' ήταν εις το Μπούγα και 'σ τα Ριζοχώρια κι' όλα εκείνα τα μέρη, περισσότερη κι' αντρειότερη δύναμη, ένα ότι τους απάτησα και τ' άλλο ότι τους μόλυνα τα γερά τους χώματα -τ' απολέμητα. Πήρα εκατό ανθρώπους διαλεμένους δικούς-μου και καμμιάν πενηνταριά Μελιγαλιώτες δια-να τους τραβήσω από το χωριό να-μη μου κάμουν καμμίαν απιστιά, και πήγα κ' έπιασα το παλιό Αλειτρούγι· το 'χαν καμένο οι Ντρέδες και σώζονται μια παλιοκούλια και χαλάσματα. 'Ολα αυτά τα χωριά ρωτούσαν πόσοι είμαστε κι' αν έχομε και καλά άρματα, να τα πρωτοπάρη ο καθείς, όποια κολώνα μας κυργέψη. Από του Ριζού το μέρος ήταν ο Μήτρο Πέτροβας, ο Γκρίτζαλης κι' ο Καλαμπόκης· από το Μπούγα ήταν πολλές κεφαλές κι' ως χίλιοι άνθρωποι, όλοι ελεύτεροι εις τα ποδάρια. Μας ρίχτηκαν εκείνοι και τόσο μας πλάκωσαν -το μπαγιράκι το δικό-μας κ' εκεινών πλησιάσαν· ήμαστε χαμένοι. Βγάλαμε τα μαχαίρια, σκοτώσαμε τον μπαϊραχτάρη τους, πήραμε το μπαγιράκι τους, σκοτώσαμε και άλλους πεντέξι, πιάσαμε και καμπόσους ζωντανούς και τους κυνηγήσαμε πέρα-από το Μπούγα. Μ' εκείνη την ορμή ριχτήκαμε και των αλλουνών και τους βγάλαμε καμπόσο απάνου. Τον Παπαφλέσια τον έμασαν πολλοί εις το γιοφύρι του Σαντανιού και τον πήγαν ως το Σαντάνι· και σκότωσαν δυο-τρεις δικούς του και τον Χατζή-Ηλία, ένα παληκάρι σπάνιον. Τότε, δια-να ξεθυμάνωμε τον πόλεμον του Φλέσια, πάμε εις το Μπούγα και τους δίνομε ένα τζάκισμα και τους πήγαμε κυνηγώντα ως το Καλυβοχώρι, οπού 'ναι λωβιασμένοι κ' εκεί τους αφήσαμε. Οι άνθρωποί μου πήραν λάφυρα πολλά, όταν τους χαλάσαμε, κι' από 'κείνους κι' απ' όσους δεν φταίγαν· δεν μπορούσα να τους βαστήσω τους ανθρώπους εις την αγανάχτησιν οπού 'χαν αναντίον των Αρκάδιων, ότι μας φοβέριζαν να μας σκοτώσουνε οπού τους πατήσαμε τα γερά τους χώματα. Μου λαβώθηκαν κι' από τους δικούς μου καμπόσοι. Χαλάγοντας αυτούς ριχτήκαμε και εις εκείνους οπού ήταν εις τον Παπαφλέσια· τους πήραμε τις πλάτες και τζακίστηκαν. Και σουρούπωσε· και πήρα τους πληγωμένους και πήγα εις το Μελιγαλά. Και δια νυχτός συνάχτηκαν οι Αρκάδιγοι πίσου εις το Μπουγά και Κωσταντίνους. Και τ' αριστερά χωριά έπιασαν και δυνάμωσαν κατά της Καρύταινας το μέρος, να 'χουν τον τόπον ανοιχτόν από 'κείνο το μέρος· ότι πρόσμεναν μιντάτι από 'κείθε την αυγή, τη δύναμή τους την πολλή· τους ήρθε κι' άλλη δύναμη δια νυχτός και πιάσαν από το Μπούγα και Κωσταντίνους κ' εκείνη τη ράχη ως τα πρόποδα του γεφυριού 'σ το Σαντάνι. Τότε πήγα κ' εγώ εις το Σαντάνι και πήρα τους ανθρώπους, κ' έστειλα καμμιά εκατοστή και τους πήραν τις πλάτες· και συχρόνως τους χτύπησα κ' εγώ από-'μπρός κ' εκείνοι από τις πλάτες και τους χαλάσαμε απ' ούλα εκείνα τα μέρη· και τους ριχτήκαμε μέσα-εις τους Κωσταντίνους. Τους χαλάσαμε κ' εκεί και πιάσαμε ζωντανούς, τους πήραμε τα πραχτικά τους κι' όλα τους τ' αναγκαία και τους πήγαμε κυνηγώντα ως την αλλού ψηλότερη ράχη, οπού 'ναι από-πίσου τους Κωσταντίνους. 'Οταν χαλάστηκαν αυτείνοι εις τους Κωσταντίνους, άφησαν και το Μπούγα και κόλλησαν όλοι 'σ εκείνο το μέρος. Τότε τους μίλησα και τους έδωσα λόγον της τιμής και κατέβηκαν κι' " ανταμωθήκαμε οι αρχηγοί τους και πολλοί από αυτούς. Τους είπα· "Αυτό " το έθνος σήκωσε ντουφέκι του Σουλτάνου -και δεν το υπόταξε. Εσείς θα " το υποτάξετε και δεν θέλετε Διοίκησιν; Και ποίον έθνος χωρίς διοίκησιν " " και νόμους ευδοκίμησε και δεν εχάθη; Κ' εμείς χωρίς νόμους δεν πάμε ομπρός·" και δεν μας γνωρίζουν και τ' άλλα τα έθνη. Θα μας λένε κλέφτες και παντίδους. Και οι Τούρκοι δεν χάθηκαν με τους ντόπιους εκείνους οπού σκοτώσετε εσείς κ' εμείς· ήρθαν εις την Ρούμελη νέγοι Τούρκοι και, καθώς τρωγόμαστε, θα μπούνε κ' εδώ· και θα σας πατήσουνε αυτείνοι τα γερά σας χώματα, οπού φωνάζετε οπού σας τα πατήσαμεν εμείς. Εμείς είμαστε συνάδελφοί σας κ' 'Ελληνες. Κι' αν δεν μάθετε γνώση, θα τα πατήσουν αυτείνοι και θα χαθήτε κ' εσείς κ' εμείς. -Είναι η Πελοπόννησο, μου λένε, " όλη αναντίον σας και θα κάμωμε δική-μας Διοίκηση. -Στοχάζεστε; τους " λέγω. Σας κουβεντιάζω ως χριστιανός, ότι θα πάθετε· ότι η Κυβέρνηση έχει τόσα στρατέματα, Καρατασσαίους, Καραϊσκάκη, Σουλιώτες κι' άλλους πολλούς κι' από τ' άλλα τα μέρη τα έξω. 'Οτι δεν κάψαν τα σπίτια τους εκείνοι κι' όλη η Ρούμελη δια-να σκοτώσετε εσείς δυο ψωρότουρκους ντόπιους και να μας κάνετε κάθε στιμή νόμους κ' εφύλιους πολέμους και φατρίες δικές-σας. Και θα μπούνε μέσα όλοι αυτείνοι κι' αν δεν βαίνετε εσείς γνώση, θα σας βάλωμε εμείς. Συναχτήτε 'σ ένα μέρος κ' έρχομαι μ' έναν άνθρωπον " μόνον να σας μιλήσω και είστε νοικοκυραίοι να κάμετε ό,τι αγαπάτε". " Μείναμεν σύνφωνοι εις αυτό, ότι νύχτωσε, και την αυγή να πάγω 'σ το Λιάτανι. Εκεί πλησίον είναι και η Αρκαδιά και τα χωριά της κ' εκεί συνάζονται· και να πάγω να μιλήσουμε. Κι' αναχωρήσανε αυτείνοι κ' εμείς. Πήγα εις τους Κωσταντίνους, μίλησα αυτά και με τον Φλέσια, να μπούμε με τρακόσιους ανθρώπους εις την Αρκαδιά (και τόσοι μείναμε πραματικώς του ντουφεκιού, ότι πήραν πλιάτζικα εκείνοι οπού 'ταν από τα σώματα κι' αναχώρησαν οι περισσότεροι). Την άλλη ημέρα πήρα έναν άνθρωπον κ' έναν οδηγόν και πήγα 'σ το Λιάτανι. 'Ηταν μαζωμένοι απ' ούλα τα μέρη· τους τα μίλησα παρουσία με λύπη της ψυχής μου κ' έκλαψα· κι' αυτείνοι οι καλοί άνθρωποι μ' άκουσαν ό,τι τους είπα. Τους είχε σηκώση το νου τους ένας κερατοκαλόγερος, τον λέγαν Πρωτοσύγκελον, τζιράκι των Κολοκοτρωναίων κι' αυτός ο άτιμος τους 'ρέθισε, ότ' ήταν εις το ποδάρι του δεσπότη και σηκώθηκαν, κι' ο Θανάσης Γληγοριάδης ένας συνάδελφος του Πρωτοσύγκελου και κλεφτοαλευράς. Είχαμε τ' αλεύρια δια τ' ασκέρι,
δια τους Τούρκους να τους πολεμήσουμε, κι' αυτός έκλεβε τ' αλεύρια κι' άφινε το στρατόπεδο νηστικό. Αυτοί 'ρέθισαν τους ανθρώπους κι' άλλοι όμοιοί τους. Μείναμε σύνφωνοι να μπούμε εις την Αρκαδιά με τρακόσιους ανθρώπους· και γνωρίζουν την Κυβέρνησιν· και με περικάλεσαν να γράψω με τον Παπαφλέσια εις την Κυβέρνησιν να τους συχωρέση. Ευκαριστήθηκαν οι άνθρωποι όλοι από 'μένα κι' εγώ από αυτούς. Πήρα τους αρχηγούς τους να μιλήσουμε και με τον Παπαφλέσια να μπούμε μέσα-εις την χώρα, καθώς συνφωνήσαμε. Πήγαμε απόξω τους Κωσταντίνους εις την ράχη, ήρθε κι' ο Φλέσιας μείναμε σύνφωνοι ό,τι μίλησα με τους Αρκάδιους εγώ να γίνη. Πήρε να σουρουπώση· έρχονται εις τους Αρκάδιους, οπού 'ταν εκεί, οι αρχηγοί, τους λένε ότι τους έγραψε ο Κολοκοτρώνης, ο Ζαϊμης, οι Ντεληγιανναίγοι κι' άλλοι πολλοί, ότι μία μεγάλη δύναμη απ' ούλους αυτούς τους συντρόφους έρχονται προς βοήθειάν τους και να μην τελειώσουνε τίποτας ομιλίες δια συβιβασμόν. Είχε πάγη ο άγιος Πρωτοσύγκελος κι' ο Γληγοριάδης 'σ αυτούς, όταν τους χαλάσαμε εις τ' Αλειτρούγι, και είπαν αυτά του αρχηγού Κολοκοτρώνη και διόρισε τα φουσάτα του αναντίον μας· και τους είπε με θέλει ζωντανό να με γδάρη σαν πρόβατο. ('Οτ' ήταν χασάπης εις την Ζάκυθο και γνώριζε την τέχνη αυτείνη· κι' αφού ήρθε γυμνός εις την Ελλάδα και πλούτηναν κ' έγιναν Κιαμιλμπέηδες αυτός και οι συντρόφοι του, καθημερινώς δουλεύουν την πατρίδα μ' εφύλιους πολέμους και νέες φατρίες.) Τότε αναχώρησαν οι Αρκάδιοι οι αρχηγοί από την ομιλίαν μας. Σε ολίγον σουρουπώνοντας ακούμε έναν μεγάλον ντουφεκισμόν, να ψυχώσουνε οι εδικοί τους, απάνου-εις την ράχη το μέρος της Καρύταινας. Τότε γυρέψαμε εμείς να κλειστούμε εις τους Κωσταντίνους κ' ετοίμαζα τα σπίτια· τηράγω δια φουσέκια, γυρεύω του άγιου Φλέσια, μου δίνει ως είκοσι τεστέδες, ότι δεν έχει άλλα και προσμένει από την Καλαμάτα. Αφού μο' 'δωσε αυτά τα φουσέκια, μου παίρνει κρυφίως τ' ασκέρι και φεύγει. Εγώ είχα πάρη καμμίαν σαρανταριά ανθρώπους και ντουφεκιώμουνε με κάτι αναντίους· γυρεύω φουσέκια, δεν βρίσκω μήτε κι' ανθρώπους. Τότε με τρόπο βγήκα 'σ την ράχη,
είναι ένα παλιόκαστρον, και δεν ξέραμε και τον τόπον πούθε να πάμε, ήμαστε όλοι ξένοι· και νύχτα. Τότε ο αρχηγός Κολοκοτρώνης θα 'βαινε την θέλησίν του 'σ ενέργειαν· θα μας πιάναν τους ολίγους να μας κάμουν ό,τι η συνείδησή τους τους υπαγόρευε. Μέσα-εις το Σαντάνι ήταν την νύχτα κρυφίως μπασμένοι ο Πάνος Κολοκοτρώνης κι' ο Κανέλλος Ντεληγιάννης και όταν θα περάσουμε από το γιοφύρι, κ' εκεί είναι το χωριόν, να μας χτυπήσουν. Αυτό έμαθε ο Παπαφλέσιας και πήρε τους συντρόφους κ' έφυγε χωρίς-να μου ειπή τίποτας· 'λικρινής σύντροφος (-πεθαμένος δια την πατρίδα. Δεν θέλω κατηγορήση την διαγωή του· η τύχη μου και η δικαιοσύνη του Θεού με φύλαξε· ότι εγώ δούλευα δια την πατρίδα αθώα). Εκεί-οπού βήκαμε εις το παλιόκαστρο με τους ολίγους, κι' ως ξένοι δεν ξέραμε πούθε να κάμωμε, και θα κατανταίναμε εις το Σαντάνι εις τα χέρια των αναντίων μας, τότε εκεί-οπού συλλογιώμαστε να κινηθούμε, έρχεται ένας άνθρωπος μ' έναν τεσκερέ από τον Σταϊκάκη και μου 'γραφε μυστικώς ότι ήρθαν δια νυχτός εκεί και οι φίλοι φοβερίζουν χωρίς άλλο εμένα και να πάρω μέτρα. Τότε παίρνω αυτόν τον άνθρωπον και εις τον δρόμον ηύρα κ' έναν ντόπιον από το Σαντάνι, τον δένω καλά να-μη μου φύγη, κι' όλο μέσα το ποτάμι, ότι τ' άλλα τα μέρη τα 'πιασαν οι αναντίοι, βήκαμε εις το Μελιγαλά. Εκεί μας πλάκωσε ο Μητροπέτροβας, μας ντουφέκισε· τον πήραμε με τα μαχαίρια καμπόσο κυνηγώντας. 'Επιασα με τρόπον τους σημαντικούς του χωριού και τους έδεσα κ' εκείνους, πήρα τους λαβωμένους οπού 'χα εις τις κούλιες του Μελιγαλά, έστειλα έναν χωργιάτη και είπε του Μητροπέτροβα, αν έβγουν και μας ντουφεκίσουνε, θα τους κόψω όλους τους δεμένους. Τότε δεν μας πείραξαν· κι' οληνύχτα πήγαμε εις την Σκάλα το χωριόν. 'Ηταν ο άγιος Φλέσιας εκεί και οι συντρόφοι· τους είπα όσα τους τύχαιναν· και δια νυχτός αναχωρήσαμε από-'κεί, από τα Σαμπάσικα μέσα των βουνών τον δρόμον, και πέσαμε εις τα Καλύβια της Τροπολιτζάς. Εκεί άφησα τους ανθρώπους μου· ήταν ο Βάσιος εκεί. Θέλησε να τους πολεμήση ο Πάνος ο Κολοκοτρώνης και τον σκότωσαν. Αυτό είναι το αίμα οπού χύθηκε Κολοκοτρωναίικον δια την λευτεριά της Ελλάδος. Αφού άφησα το σώμα μου εις τα Καλύβια της Τροπολιτζάς, πήγα εις Ανάπλι τους λαβωμένους και είπα τα τρέχοντα κι' ότι το μέρος της Κυβέρνησης αδυνάτισε και τ' αναντίον αξάνει. Είχαν στείλη εις Αθήνα, όταν έμαθαν ότι σηκώθη η περισσότερη Πελοπόννησο αναντίον της Κυβέρνησης, είχαν στείλη τον Αδάμη Δούκα να φέρη εις την Πελοπόννησον τον Γκούρα και Καρατάσιον μ' όλους τους καπεταναίους. Σαν δεν έκαμε τίποτας ο Δούκας (δεν ήθελε να 'μπη ο Γκούρας· το είχε γυρίση με τους αναντίους· δεν κόταγε να κάμη και κίνημα εξ-αιτίας των Καρατασσαίων οπού 'ταν εις την Αθήνα· κ' εμείς αγροικιώμαστε με τον Καρατάσιον και Γάτζο κατά τον όρκον οπού 'χαμεν εις τη Νύδρα, όταν ήμαστε εκεί), με προστάζει η Κυβέρνηση να πάγω εις Αθήνα να μπάσω τ' ασκέρια μέσα του Καρατάσσου και Γκούρα· εγώ δεν θέλησα. 'Ημουν 'γγισμένος εξ-αιτίας του Παπαφλέσια, εις την απάτη οπού μο' 'καμε και μου πήρε τους ανθρώπους εις τους Κωσταντίνους· και κιντύνεψα να χαθώ και να ντροπιαστώ· και μ' άφησε και χωρίς πολεμοφόδια· κι' αυτά ήταν δολερά κινήματα 'σ εμένα. Με περικάλεσε πολύ η Κυβέρνηση -ήξερε ότ' είμαι φιλιωμένος με του Καρατασσαίους -και " μο' 'δωσε και χρήματα να μ' ελκύση. Τους είπα· "Θα πάγω, αλλά θέλω να σας " αποδείξω ότι εγώ δεν είμαι πραματευτής να κάνω πραμάτεια την πατρίδα μου δια χρήματα· δεν έχω κρέας δια το μακελλειόν. Δια την στερέωση της πατρίδος μου και νόμους, δια 'κείνο πεθαίνω, όχι δια άλλο. Και οι Γύφτοι να 'χουν την Κυβέρνησιν, εγώ θα υποτάζωμαι. Χρήματα μάτα μου στείλετε κι' όταν ήμουν με τον Κολοκοτρώνη, δεν τα δέχτηκα· όμως παραπονιώμαι " ότι εγώ δουλεύω 'λικρινώς κι' άλλοι μ' επιβουλεύονται". Με περικάλεσαν " πολύ. 'Ελαβα την διαταγή και κίνησα δι' Αθήνα τις 16 Νοεβρίου 1824. Πήγα εις Αθήνα, μίλησα πρώτα του Γκούρα, ως φίλος μου παλιός, του είπα την κατάστασιν της πατρίδος. Δεν δέχτη τελείως. Δεν το 'κρινα άλλο, να τον βιάσω. Εφάγαμε εις το κάστρο και κατέβηκα κάτου· και του είπα· Ξαναμιλούμε. Αντάμωσα τον Καρατάσιον και Γάτζο, τους γενναίους κι' αγαθούς πατριώτες. Αφού τους ξηγήθηκα πως είναι η πατρίς 'σ άχλιαν κατάστασιν κι' όσα μιλήσαμε 'σ την Νύδρα όλα αυτείνοι οι εγωιστές τα βαίνουν 'σ την ενέργεια· και η πατρίς κιντυνεύει· και χύνεται αθώον αίμα, τότε προθύμως αποφάσισαν να μπούνε. Φέραμε και τους άλλους τους καπεταναίους εκεί, του Καρατάσιου κι' αυτείνοι ήταν πρόθυμοι όλοι, οι αθάνατοι, Ντουμπιώτης, Πηνειός, Βελέτζας, Αποστολάκης, Ζορμπάς κι' άλλοι πολλοί. Αφού ετοιμάζονταν αυτείνοι να φύγουν, μου στέλνει ο Γκούρας να σμίξωμε· δεν " πήγα. Τότε έρχεται κι' ανταμωνόμαστε. Του λέγω· "Σαν δεν θέλεις, μείνε". " Με περικάλεσε να μην μαθευτή εις την Κυβέρνησιν ότι δεν ήθελε ν' ακούση εις την διαταγήν της και μπαίνει κι' αυτός. Κ' ετοιμάστηκαν. Και πάνε απόξω-από την Λεψίνα, δια την Κόρθο. Εις τον Αγιώργη, χωριό της Κόρθος, ήταν συνασμένοι πολλοί αναντίοι, οι Λονταίγοι, οι Νοταραίγοι, του Ζαϊμη, ο Νικήτας κι' άλλοι πολλοί. Αυτείνοι όλοι οι δικοί μας, Καρατασσαίοι κι' ο Γκούρας, πήγαν δια εκεί κ' εγώ του πελάγου δι' Ανάπλι. Πηγαίνοντας εις Ανάπλι, διόρισε η Διοίκηση τον Κωλέτη διευτυντή κ' εμένα φρουρά του να φυλάμε τα χρήματα των ανθρώπων, οπού 'χε μαζί του ο Κωλέτης δια τους μιστούς. Πήγαμε εις τον Αγιώργη· είχαν κάμη δυο-τρεις πολέμους οι δικοί μας με τους αναντίους και τους χάλασαν τους δικούς μας, ότι ήταν κ' εκείνοι δυνατοί και μέσα-εις το χωριόν, και οι εδικοί μας έξω εις το χιόνι. 'Επιασαν και μίαν μεγάλη διχόνοιαν οι Καρατασσαίοι με τον Γκούραν και γύρευαν να γυρίσουν με τους αναντίους. 'Οτι ο Γκούρας τον Καρατάσσιον και Γάτζο τους άφησε πεζούς από την Αθήνα ως τον Αγιώργη κι' αυτός είχε άλογα άδεια και τα τράβαγε γεντέκια. Και ήθελαν να γυρίσουνε με τους αναντίους, να τους πολεμήσουνε. Τότε πήγαμε εκεί με τον Κωλέτη. Μαθαίνοντας εγώ αυτό, είχα ένα άτι δικό-μου, το " χάρισα του Καρατάσιου. Τους έκαμα ένα σκέδιον· τους είπα· "Εδώ οι αναντίοι" είναι μέσα-σε χωριόν, σε φωτιά, σε κρασί κι' άλλα· εμείς έξω εις το " χιόνι -και σε πολλή διχόνοια". ('Ηξερα τους τόπους απ'-όταν ήμουν με τον " Κολοκοτρώνη). Τους είπα να 'ρθη ο Γκούρας κι' ο Καρατάσιος μ' εμένα και οι άλλοι να σταθούν με τον Κωλέτη. Κ' εγώ με τον Γκούρα να πάμε να πιάσουμε " τα Κλημαντοκαίσαρα· "κ' εσείς, αφού κινηθούμε, να ειπήτε "πάμε εις" " τα Τρίκκαλα και 'σ τ' άλλα τα μέρη των Λονταίων κι' αλλουνών"· και τότε " οι αναντίοι, μαθαίνοντας αυτό, θα φύγουν δια-να πάνε δια προφύλαξιν των σπιτιών τους. Και τότε αυτείνοι θα κινηθούν ομπρός, κ' εσείς από-πίσου τους κ' εμείς από-'μπροστά, τους χορεύομε εις τον κάμπον· κι' όχι να μας σκοτώνουν " από-μέσα-από τα σπίτια". Τότε βάλαμε το σκέδιον 'σ ενέργειαν. " Πήρα τον Γκούρα με συνφωνίαν να πάμε μαζί μέσα, εις τα Κλημαντοκαίσαρα, χωρίς-να γυμνώση ανθρώπους τ' ασκέρι του. Πήγαμε μέσα· αυτόν τον άφησα μ' ανθρώπους μου εις τα Κλημαντοκαίσαρα, ότι δεν ξέραν, δεν ματάειχαν έρθη εις Πελοπόννησον, κ' εγώ έπιασα το Ντούσια. Αφού μας είδαν οι άνθρωποι άφησαν τα σπίτια τους 'σ την διάκρισίν μας και πήραν τα χιόνια και τα βουνά. Μία γυναίκα είχε το παιδί μισογεννημένον και το 'βγαλαν παράωρα και η λεχώνα πήρε τα βουνά με τους άλλους· και τελείωσε εις το χιόνι. Την άλλη ημέρα πήγα μόνος-μου 'σ το βουνό και τους ορκίστηκα ότι δεν θέλω τους πειράξη. Και ήρθαν εις τα σπίτια τους. Καθίσαμε δεκαπέντε ημέρες εκεί. Και δεν μας άφιναν να φύγωμε· ότι μάθαιναν τι τράβαγαν τ' άλλα τα χωριά από 'κείνους οπού 'ταν μέσα. Ο Νοταράς μαθαίνοντας τον Γκούρα εις Κλημαντοκαίσαρα, πήγε και τον έφερε εις Τρίκκαλα. Τον έπιασε αυτός και του πήρε καμπόσες χιλιάδες γρόσια· κι' ο Σοφιανόπουλος, ο συβουλάτορας του Γκούρα (ότ' είναι κι' αυτός, ο καλός άνθρωπος, εις τον Γκούρα καθώς ο κόμητας Μεταξάς οπού 'ναι του Κολοκοτρώνη) πήρε, ως διερμηνέας του χίλια βενέτικα. Αφού είδαν το κίνημα δια Κλημαντοκαίσαρα, οπού πήγαμε με τον Γκούρα, ευτύς άφησαν την θέσιν του Αγιωργιού και πήγε ο καθείς δια το σπίτι του· και διαλύθηκαν. Το Νοταρόπουλον πήγε εις Τρίκκαλα και το 'στειλε ο Γκούρας εις την Κυβέρνησιν. Μπήκαν κι' ο Καραϊσκάκης, Σαφάκας, Πανουργιάς, Καλτζοδήμος, Δυοβουνιώτης, Σουλιώτες· αφού μάθαν ότι της Αθήνας τα στρατέματα μπήκαν μέσα, τότε μπήκαν κι' αυτείνοι· και πέρασαν την Βοστίτζα και πήγαν εις την Κερπινή, εις το σπίτι του κυρίου Ζαϊμη· και ο Καραϊσκάκης το κυβέρνησε, οπού δεν του άφησαν οι άνθρωποί του ούτε στάχτη μέσα· και οι άλλοι πήγαν εις τ' άλλα σπίτια και χωριά. Ο Καρατάσιος έκαμε με το σώμα του κατά τα Λαγκάδια, κι' ο Κωλέτης, ο Γκούρας κ' εγώ κι' ο Γκριτζώτης κατ' το Γαστούνι. 'Σ τον δρόμον ανταμώσαμε τον Χρύσαντον Σισίνη με καμπόσους αξιωματικούς. Τους δώσαμε λόγον της τιμής· ορκίστη ο Γκούρας ότι δεν θέλει τους πειράξωμε· (ότι αυτός δεν συμμετέχεταν εις αυτά τα κινήματα· ο πατέρας του ήταν και οι άλλοι. Αυτός ήταν εις τ' ορδί της Πάτρας αναντίον των Τούρκων). Πρώτος πήγα εγώ και μπήκα με το σώμα μου εις το Γαστούνι· πήγα εις το σπίτι του Σισίνη, είχε όλο του το βιον μέσα. Μά την πατρίδα, ένα κοντύλι πήρα να γράψω κ' ένα μπάλωμα τζαρουχιών άφησα έναν στρατιώτη μου και πήρε. Σηκώθηκα και πήγα εις το παζάρι να ησυχάσω τους ανθρώπους και ν' ανοίξουν τ' αργαστήρια τους· και βαστούσα την ησυχίαν. Μπήκε ο Γκούρας με τους ανθρώπους του εις το σπίτι του Σισίνη και του πήραν όλο του το βιον και τα ζωντανά του και τα πήγαν εις την Αθήνα. Και τα μαγαζειά με τα γεννήματα αυτεινών κι' όλης της συντροφιάς τα πήραν όλα. 'Γγιχτήκαμε δι' αυτά με τον Γκούρα -ήταν και συβουλές του Σοφιανόπουλου. Τότε γύρεψα ν' αναχωρήσω με το σώμα μου, ότι τέτοιοι νόμοι δεν μ' αρέσουνε, να γυμνώνουν τους ανθρώπους από πλούτη και τιμή. Εκρίθη εύλογον να πάγω και το Σισινόπουλον εις τ' Ανάπλι εις την Κυβέρνηση, περνώντας το κι' από τα Λαγκάδια, οπού 'ταν ο Κωλέτης. Με συβουλεύει ο Σοφιανόπουλος κι' ο Γκούρας 'σ τον δρόμον να γυμνώσω αυτό κι' όλους τους αξιωματικούς του και να τα κάμωμε μερίδια, ένα ο Κωλέτης, ένα ο Φλέσιας, ένα ο Γκούρας, ένα ο Σοφιανόπουλος, ο συνβουλάτοράς του, κ' ένα εγώ. Καλά, τους είπα, ό,τι θέλουν τα κάνω. Τον πήρα να φύγω δια-να ακολουθήσω
ό,τι με συνβούλεψαν. Και ό,τι μο' 'λεγαν τους υποσκόμουν. 'Οτι γύρευα να μην είμαι μ' αυτούς· ότι αυτά οπού έβλεπα με πείραζαν. 'Οτι την επανάστασίν μας θα την καταντήσουμε ληστεία· και η πατρίς κατάντησε η παλιόψαθα των ατίμων. Πήρα το Σισινόπουλον με τους αξιωματικούς, καμμίαν τριανταριά όλοι, οπού αγωνίζονταν με τους Τούρκους να λευτερώσουν την πατρίδα κ' εμείς να τους γυμνώσουμε αδίκως και παραλόγως! Θε, δώσε μας γνώση κι' αρετή να σωθούμε, να μην χαθούμε παράωρα! Τους πήρα όλους αυτούς -είχα το σώμα μου, ως τρακόσους-πενήντα ανθρώπους, τίμια παληκάρια και καλοί πατριώτες, και τους είχα σε μίαν καλή τάξη. Είπα και του Σισίνη κι' αξιωματικών του να μην έχουν καμμίαν υποψίαν ότι εγώ θα τους πειράξω μίαν τρίχα. Και τους ορκίστηκα ως τίμιος άνθρωπος. Οι άνθρωποί μου αφού είδαν τ' ασκέρια του Γκούρα κι' αλλουνών οπού γύμνωναν τους κατοίκους κ' εγώ αυτούς δεν τους άφινα, τότε κι' αυτείνοι δεν μ' άκουγαν εις τον δρόμον. 'Σ ένα χωριόν πλησίον-εις το Τριπόταμον καμπόσοι από αυτούς γυμνώνουν το χωριόν χωρίς-να με στοχάζωνται ως μεγαλύτερόν τους. Φοβήθηκα μη μου γυμνώσουνε και το Σισινόπουλο κι' άλλους και φανώ ψεύτης κι' άπιστος. Τους είπα να πάνε εις άλλο χωριόν και ν' ακολουθούν αχώρια από 'μάς. Αφού γύμνωσαν αυτείνοι το χωριόν, και οι δυστυχισμένοι οι κάτοικοι παρουσιάζονταν 'σ εμένα και κλαίγαν κ' εγώ δεν μπορούσα να τους βοηθήσω, αυτό ήταν θάνατος δια εμένα. Πήρα το μπαγιράκι μου και καμμίαν εικοσαριά, οπού είχα μάγκα εις το κονάκι μου, κ' έφυγα κρυφίως, χωρίς-να μάθουνε αυτείνοι οι άτιμοι στρατιώτες μου, και κατεβαίνομε εις το ποτάμι. 'Ηταν κατεβασμένο, ότ' ήταν χειμώνας, των Χριστουγεννών· εγώ με το άτι μου κι' άλλα ζώα δυνατά, κιντυνέψαμε να περάσουμε. Αφού οι στρατιώτες μάθαν οπού 'φυγα κρυφίως, ακολούθησαν κοντά μου. Εις τον δρόμον ηύρανε τέσσερους Πελοποννήσιους και τους πιάνουν και με την αράδα πέρασαν τους μισούς από τ' ασκέρι εις το νώμο τους (οι άλλοι είχαν ζώα και πέρασαν). Αφού τους πέρασαν πέρα-από το ποτάμι -ήμουν κ' εγώ και είχα φωτιά αναμμένη με την μάγκα μου και τρώγαμε ψωμί -βλέπω όλη αυτείνη την τυραγνίαν οπού κάναν αυτεινών των τέσσερων ανθρώπων, οπού τους αφάνισαν εις το ποτάμι και καταμαύρισαν σαν Αράπηδες από το κρύγιο και δια το σπολλάτη οπού τους σώσαν από το ποτάμι, είχαν και κάτι άρματα και τους τα πήραν κ' εκείνα και τους άφησαν γυμνούς· και κλαίγαν σαν μικρά παιδιά· και τρέμαν από το κρύον. Τους λυπήθηκα πολύ και είπα ότι το θερίον είπαν θερίον κι' ο άνθρωπος είναι χερότερος. Αφού οι άνθρωποι είδαν " εμένα, σκούζαν κι' αγαναχτούσαν αναντίον μου και μο' 'λεγαν· "Μαθαίνοντας " ότι περνάς εσύ, ο Μακρυγιάννης, οπού 'χεις την μεγαλύτερη ευταξίαν εις τους ανθρώπους σου, μπιστευτήκαμε κι' αφήσαμε το πράμα μας και δεν το κρύψαμε· και μας γυμνώσετε· και εις το ποτάμι κιντυνέψαμε δια-να τους περάσουμε· και μας πήρανε και τ' άρματά μας και σκουτιά μας και τρέμομε· " και θα πουντιάσωμε". Περιποιήθηκα τους ανθρώπους και τους είπα να μου " δείξουν εκείνους οπού τους γύμνωσαν. Αποφάσισα να σκοτωθώ μ' αυτούς. Βάρεσα τ' άλογον, τους έπιασα με τα πράματα των ανθρώπων· τους πήρα μαζί μου εκείνους οπού 'ταν γυμνωμένοι και τους αίτιους, πήγα εις το χωρίον το βράδυ, οπού θα κόνευα. Στέλνω και κόβω βέργες καλές γερές κ' έστειλα " και ήρθαν όλοι οι αξιωματικοί. Τους είπα· "Σας έχω τόσα χρόνια τους περισσότερους·" " σας άφησα ποτές απλέρωτους ή νηστικούς; 'Οταν κάναμε ως πατριώτες" τα χρέη μας, και οι πολίτες μας τίμαγαν και μας τάιζαν μ' ευκαρίστησίν τους και μας δίναν κ' ευκαριστήρια 'σ την Κυβέρνησή μας και μας πλέρωνε. 'Οταν φέρνεσταν τιμίως, ήμουν κ' εγώ αρχηγός σας· τώρα οπού γενήκετε του κεφαλιού σας και γυμνώσετε το χωριόν, οπού μας καρτέρεσαν οι άνθρωποι ως αδελφούς τους, οι χριστιανοί τους χριστιανούς, τους γυμνώσετε από το βιον τους, τα ζωντανά τους κ' έχετε κοπάδια μαζί σας. Δεν γένομαι εγώ εσάς πιστικός· σύρτε να βρήτε άλλον αρχηγόν, είτε τον βίον του χωριού και ζωντανά να 'ρθούνε οι χωργιάτες να τους τα δώσετε χωρίς-να τους λείψη τίποτας· κι' όταν μου δώσουνε οι χωργιάτες αυτείνη την απόδειξιν, τότε καθίστε μαζί μου. Ειδέ, βρήτε άλλον αρχηγόν. Κι' ό,τι λείπει από το χωριόν θα ειπώ της Κυβέρνησης να τα κρατήση από τους μιστούς σας, να " πλερωθούν οι άνθρωποι". Τότε στείλαμε και ήρθαν οι κάτοικοι του χωριού " και πήραν το πράμα τους και πήρα απόδειξη από τους ίδιους. Τότε φέρνω εκείνους οπού γύμνωσαν τους ανθρώπους εις το ποτάμι, βάνω τους αξιωματικούς από πέντε και βάσταγαν τον καθέναν. Εγώ έδερνα. Σήκωσα " τις πιστιόλες και είπα· "'Οποιος απολύση από αυτούς οπού κρατούνε " κανέναν, ή θέλει να τους 'περασπιστή, να σιάση τ' άρματά του να σκοτωθούμε· όχι να γένουν ζώα οι άνθρωποι εις το ποτάμι να τους περάσουνε εις " το νώμον και ύστερα δια την καλωσύνη να τους γυμνώσουνε!". Τους έβαλα " κάτου τους τέσσερους και τους βαστούσαν απλωμένους. Με την αράδα τους έδερνα όλους όσο-οπού τους πάγαινε το αίμα από τον κώλον. Εγώ γίνηκα χερότερα από αυτούς· μάτωσαν τα χέρια μου· έκαμα τόσες ημέρες αστενής. Τότε τους έβαλα εις τις προβιές, τους πλέρωσα τα μηναία τους, τους έδωσα και το διαβατήριον τους· τους άφησα εις το χωριόν, όσο-ν' αναλάβουν να τους συγυρίζουν. Από τότε σας λέγω, αδελφοί αναγνώστες, ποτέ μου ως την σήμερον άτιμον κι' άρπαγον άνθρωπον δεν είδα· κι' όπου πάνε από τους ανθρώπους μου, τους δέχονται οι κάτοικοι ως αδελφούς τους. Το Σισινόπουλον το πήγα εις τα Λαγκάδια. Μου είπε ο Κωλέτης να τους γυμνώσω και ν' ακολουθήσω καθώς μου είπε κι' ο Σοφιανόπουλος κι' ο Γκούρας να γίνουν τα μερίδια· όμως τ' άλογα τα καλύτερα θέλουν αυτείνοι. Του υποσκέθηκα ότι θ' ακολουθήσω αυτό και με μάλλωσε διατί ακόμα δεν το 'καμα. " Του είπα· "Εις του Νταούλη το χάνι είναι ένα ρέμα, εκεί τους γυμνώνω· " " είναι δυνατός και παράμερος τόπος". Μείναμε σύνφωνοι· πήρα τους ανθρώπους." Απ'-όξω τ' Ανάπλι είπα και δώσαν τ' άρματά τους των ανθρώπωνέ τους και μπήκανε μέσα-εις τ' Ανάπλι ξαρμάτωτοι· και τους παρουσίασα εις την Κυβέρνησιν και τους είπα που ήταν εις τ' ορδί της Πάτρας και πως αδίκως " κατατρέχονται· "κ' εγώ, τους είπα, τους ήφερα χωρίς-να τους πειράξω. Αν " " φταίνε, ας τους κάμουν οι νόμοι ό,τι θέλουν". Τους ξηγήθηκα και τις οδηγίες" οπού 'χα από τον Γκούρα και Σοφιανόπουλον. Αυτείνοι ό,τι μου είπανε δεν μου κακοφάνη· όμως ο Κωλέτης με ψύχρανε και μ' απόλπισε, ότι έτζι δεν θα κάμωμε νόμους. 'Οτι οι νόμοι θα παλουκώσουν τους κακούς· και κρίμα οπού σκοτωνόμαστε· κι' ανάθεμα τους αίτιους του εφύλιου πολέμου και της φατρίας, οπού κατάντησαν το 'Εθνος σε άχλιαν κατάστασιν. Πήρα όλους αυτούς, το Σισινόπουλον κι' αξιωματικούς, εις το κονάκι μου και συνκατοικούσαμε μαζί και τρώγαμε. Είπα της Κυβέρνησης ότι εγώ σε εφύλιον πόλεμον, και νόμους φκειάνοντας, δεν ματαμπαίνω· μπεζέρισα· να μου δώσουνε μίαν διαταγή να πάγω εις Ρούμελη ν' αγωνιστώ δια τους Τούρκους, " ειδέ να διαλύσω το σώμα μου· "ή βάλτε άλλον κ' εγώ κάθομαι ως " " απλός πολίτης· όμως δια εφύλιον πόλεμον διαταγή δεν μάτα ακούγω". Μου " είπαν να λάβουν σκέψη δι' αυτό· και το σώμα μου να το τοποθετήσω εις τα χωριά, εις τ' 'Αργος. Τον Κολοκοτρώνη και συντροφιά του τους πιάσανε όλους και τους στείλαν εις τη Νύδρα, εις τον Αγιλιά. Φέραν και τον Γεροσισίνη. Εγώ έλειπα εις τα χωριά με το σώμα μου. Πιάνει τον Γεροσισίνη και Σισινόπουλον ο άγιος Παπαφλέσιας υπουργός (είδε ότι έλειπα εγώ) και τους βάνει 'σ ένα παλιοκάικον με-χωρίς δούλο και σκουτιά και τους στέλνει δια τη Νύδρα· πιάνει πρώτα και τους γυμνώνει αυτούς και τους αξιωματικούς τους. Τους πήραν το βιον τους και τ' άλογά τους· μου το παράγγειλαν εμένα. Πήγα εις Ανάπλι, έμαθα αυτό· πήγα εις την Κυβέρνησιν της μίλησα χοντρά και πατριωτικά· Εγώ, τους είπα, μικρός άνθρωπος δεν καταδέχτηκα να γυμνώσω αυτούς, αλλά ξοδιάζω εξ ιδίων μου ως αδελφός τους και τους έχω εις το κονάκι μου· κι' αυτό το κάνω, ότ' είναι ξένοι άνθρωποι εδώ, Ευρωπαίγοι οπού μας παρατηρούν, και θέλω να βλέπουν ότι κι' όντως διψάμε δια λευτεριά και " νόμους· κι' όχι ότ' είμαστε άρπαγες". Του κακοφάνη του Φλέσια και των " αλλουνών οπού δεν τους άκουσα να γυμνώσω τους συναγωνιστάς, και τους γύμνωσε αυτός εμπρός-εις τα μάτια της Κυβέρνησης. Τότε, είναι η αλήθεια, ο Κουντουργιώτης δεν ήξερε αυτό και διατάττει τον Παπαφλέσια να δώση πίσου τα ειδίσματα ολουνών των ανθρώπων· και το' 'δωσε βρισές, οπού δεν τις έδινε του δούλου του. Κ' ευτύς τα 'δωσε όλα τα ειδίσματά τους. Και πιαστήκαμε με τον Παπαφλέσια οι δυο μας, όπου γενήκαμε από-ασπρού. Κ' έπεσα σε ολουνών αυτεινών την οργή. 'Οσα χρήματα πήγαμε έξω να πλερώσουμε τους ανθρώπους, οπού τα είχε ο κύριος Κωλέτης, έβαλε φύλακά τους τον μπατζανάκη του Γκούρα τον Κατζικοστάθη· και γιόμωσε τον Γκούρα ο Κωλέτης λίρες· του γιόμωσε το δισάκκι του από αυτές κι' από τα λάφυρα του Νοταρά και Σισίνη κι' αλλουνών. Το-ίδιον και τον Κατζικοστάθη. Αφού τους έκαμε αυτείνη την καλωσύνη ο Κωλέτης, τον πουλημένον άνθρωπον κι' άρπαγον τον έκαμε αρχηγόν να πάγη αναντίον του Δυσσέως -κι' ο Σοφιανόπουλος συνβουλάτορας. Αυτό μαθαίνει ο Δυσσέας, άλλο δεν είχε καταφύγιον να σταθή εις την Ελλάδα, σηκώνεται και πάγει εις τους Τούρκους· και γίνεται με το στανιόν Τούρκος να γλυτώση. Καθώς έκαμε ο Μαυροκορδάτος τον Βαρνακιώτη κι' άλλους και πήγαν εις τους Τούρκους και γλύτωσαν, έτζι πάγει κι' ο δυστυχής Δυσσέος. 'Ηρθε τούτες τις ημέρες εδώ ο Γκούρας, γιόμωσε το δισάκκι του λίρες, επικύρωσε και εις την Κυβέρνηση άλλες οχτακόσες-χιλιάδες γρόσια, ότι κάνει να λάβη από την Κυβέρνηση ακόμα, κι' αχώρια μουκατάδες Αθήνας, Φήβας, Λιβαδειάς και-τα-εξής. Κι' όλο το φουσάτο οπού πλερώνει ποτές δεν είναι διακόσιοι-πενήντα άνθρωποι· τον έναν εις την πλερωμή τον κάνει δέκα. Πήγανε αναντίον του δυστυχή Δυσσέα. Ακούγοντας ότι έρχεται αναντίον του ο δικός-του ο Γκούρας, το παιδί του, οπού αυτός τον δόξασε, μπιστεύτηκε και βήκε και παραδόθη εις το παιδί του. Τον πήγε εις την Αθήνα και τον σκότωσε. Τελείωσε πλέον ο κύριος Κωλέτης κι' από τον τρίτον αντίζηλόν του. Δυσσέα Αντρίτζο, Αλέξη Νούτζο, Χρήστο Παλάσκα και τους τρεις τους σκότωσε. Η Κυβέρνηση, όταν πήγαμε δια τους αναντίους να τους πολεμήσουμε, μας είπε, δια-να τους αδυνατίσουμε, όσους ανθρώπους μπορέσουμε
να τους τραβούμε από αυτούς και να τους πλερώνωμε εξ ιδίων μας και ύστερα μας πλερώνει η Κυβέρνηση και τους βαστάγει από τους καταλόγους των αναντίων. Πήρα κ' εγώ καμπόσους του Νοταρά ανθρώπους και του Σισίνη. Ο Κουντουργιώτης πήγε εις τη Νύδρα κι' άφησε εις το ποδάρι του τον Αναγνώστη Οικονόμο Νυδραίο. Του είπα να μου δώση αυτούς τους μιστούς να πλερώσω τους ανθρώπους και να λάβω κι' ό,τι έδωσα. Λέγει του Παπαφλέσια, μου δίνει τους παράδες, ό,τι μο' 'κανε· όμως να του χαρίσω τις πιστιόλες μου, ότι τις λιμπίστη. Του παράγγειλα κ' εγώ να του γαμήσω το κέρατο, όχι θα του δώσω τ' άρματά μου, οπού τα 'χω από δεκοχτώ χρονών παιδί. Τον μούτζωσα και δεν του ξαναμίλησα. Πήγε κι' ο Κωσταντής Λευκάδιος και του ζήτησε τους μιστούς, και του πήρε τις πιστιόλες του. Κ' είχε ξύλινες 'σ το ζουνάρι του· τον ρώτησα και μου το είπε. Ορίστε κι' Αρβανίτικη αρετή. Ως τώρα είχαμε Βλάχικη, Κεφαλλωνίτικη, Φαναργιώτικη· ορίστε κι' Αρβανίτικη. Να δικαιοσύνη, να κυβερνήται των νέων Ελλήνων! Της Κυβερνήσεως της ζητούσα διαταγή να βγω εις την Ρούμελη, να φύγω από-'δώ-μέσα, ότι μπεζέρησα, και υποσκέθη να με διατάξη να πάγω εις Ρούμελη. Τότε ήρθε αναφορά από της Αρκαδιάς τους κατοίκους και με ζητούσαν να με στείλη η Κυβέρνηση να πάγω μ' εκτελεστική δύναμη 'σ την Αρκαδιά. 'Οτι όσα τους είπα όταν πήγα εις το Λιάτανι, και τους σύναξα και τους μίλησα -οπού θα τους πλακώσουν Καραϊσκαίοι, Καρατασσαίοι, " Σουλιώτες κι' άλλοι, "και θ' αφανιστήτε, όμως να κλίνετε εις την Κυβέρνησιν"" -αυτοί άκουγαν τον άγιον Πρωτοσύγκελον, τον συνβουλάτορα του Κολοκοτρώνη, και τον Γληγοριάδη και τους πρόκοψαν· άλλοι πάνε εις τη Νύδρα, και τ' ασκέρια, οπού 'ναι μέσα-εις την Αρκαδιά και χωριά τους γιομάτα, τους γυρεύουν των Αρκάδιων φακί εις το σουφλί. Αυτείνη την καλωσύνη τους κάμαν οι καλοί πατριώτες· αφάνισαν την πατρίδα γενικώς κάθε ολίγον με τους εφύλιους πολέμους και νέες φατρίες και σκοτωμούς. Κι' αφανίστηκαν κ' οι κάτοικοι όλοι. Αφού η Κυβέρνηση με διάταξε χωρίς άλλο να πάγω εις την Αρκαδιά, εγώ ήθελα να πάγω εις Ρούμελη. 'Ηρθαν κι' Αρκάδιοι επίτηδες στελμένοι, με περικάλεσαν κι' όσοι σημαντικοί Αρκάδιοι είναι εις τ' Ανάπλι, αποφάσισα να πάγω· και τα 1825 Φλεβάριον μήνα πήγα εις τ' Αρκαδιά. Διάλεξα διακόσους ανθρώπους, έδιωξα την σαβούρα και πήγα μ' αυτούς. Πηγαίνοντας, την άλλη ημέρα μαθαίνομε ότι ο Μπραϊμης ξεμπαρκάρισε εις τα κάστρα Μοθώνη, Κορώνη και Νιόκαστρο. Πριν μαθευτή το βγάλσιμο του Μπραϊμη εις τα κάστρα, εκρίθη εύλογον όσα ασκέρια ήταν δια τους αναντίους εις την Πελοπόννησον να συναχτούνε όλα κι' άλλα από τους κατοίκους, να γένη μία μεγάλη δύναμη και να κινηθούμε δια τους Τούρκους της Πάτρας. Και συνάχτηκαν περίτου από δεκάξι-χιλιάδες, και κεφαλή ο Κουντουριώτης· και ήταν εις την Μεσσηνίαν οπού συνάζονταν και εις την Αρκαδιά. Και στείλαν και πολεμοφόδια και ζαϊρέδες. Και ήταν με το καράβι του Τζαμαδού κι' άλλα καράβια εις το λιμάνι του Νιόκαστρου. Η δυστυχία είναι ότι οι δυο μεγαλοκέφαλοί μας Μαυροκορδάτος και Κωλέτης ζηλεύει ένας τον άλλον, κι' ό,τι καλό κάμη ο ένας από αυτούς το χαλάγει ο άλλος. Δια-να μην πάγη ο Κωλέτης, καθώς ήταν διαταμένος, με τους Ρουμελιώτες, το χάλασε αυτό ο Μαυροκορδάτος και 'νέργησε και πάγει κεφαλή ο Κουντουργιώτης. Κι' αυτό το σκέδιον ήταν του Μαυροκορδάτου, να μην γένη τίποτας καλό εις την πατρίδα, καθώς δεν έγινε. Διορίζεται ο Κουντουργιώτης, διορίζει και τον Σκούρτη το Νυδραίον αρχιστράτηγόν του, κι' όσο ήξερε ο ένας ήξερε κι' ο άλλος από πόλεμον. Τότε μπήκαν σε δυσαρέσκεια όλοι οι σημαντικοί αρχηγοί οπού 'ταν εκεί, οπού είδανε το Σκούρτη αρχιστράτηγον απάνου-εις τον Καρατάσιον, εις τον Καραϊσκάκη, εις τον Χατζηχρήστο, εις τον Τζαβέλα και εις τους άλλους. Ο Κουντουριώτης, κουτός, αφού είδε οπού 'ναι αυτός αμαθής από αυτά, αντίς-να βάλη αρχηγόν να σώση την πατρίδα κι' αυτός να δοξαστή, κατά δυστυχίαν από το όμως δεν ξέρει άλλο, κ' έβαλε τον Σκούρτη να διοικήση και να οδηγήση και τους αρχηγούς της ξηράς ο θαλασσινός, απλός αξιωματικός -ούτε και της " θάλασσας τον πόλεμον δεν τον γνώριζε καλά. 'Ελεγε των στεργιανών· "'Ορτζα, " " πότζα!". Εκείνοι έλεγαν· "Τι λέγει αυτός, γαμώ το καυλί τ';". Τέλος-πάντων" ο πατριωτισμός όλων αυτεινών και της συντροφιάς τους, η ψύχωση της φατρίας και η διαίρεση κι' ο ενφύλιος πόλεμος και η διχόνοια των μεγαλοκέφαλων Κωλέτη και Μαυροκορδάτου, δια-να μην δοξαστή ο ένας και χάση ο " άλλος, και το "όμως" του Κουντουργιώτη και το "όρτζα και πότζα" του " " Σκούρτη και το "καυλί" των Ρουμελιώτων -ο Μπραϊμης μπήκε 'σ την Πελοπόννησο" και την έκαμε γη Μαδιάμ όχι από την παληκαριά των Αράπηδων, αλλά από αυτά οπού λέγω. Δεκάξι-χιλιάδες ασκέρια, το άνθος των Ελλήνων, Ρουμελιώτες, Πελοποννήσιοι -ύστερα βγάλαν και τους αρχηγούς τους από τη Νύδρα -Σπαρτιάτες κι' απ' άλλα μέρη, όλοι αυτείνοι κάθονταν εις τις Χώρες και εις τ' άλλα χωριά και τρώγαν αρνιά και κόττες, κι' ο Αράπης όταν τους εύρισκε τους ξεποδάριαζε κυνηγώντας. Αυτά κάνει η διαίρεση και η διχόνοια. Αφού ήμουνε εις την Αρκαδιά, άκουγα τον πρόβοδον των Αράπηδων, ντρεπόμουν να καθίσω με τις γυναίκες, με τρακόσιους άντρες διαλεχτούς οπού 'χα. Το λέγω του διοικητή της Αρκαδιάς, να του αφήσω έναν αξιωματικόν με πενήντα ανθρώπους και να πάγω με τους άλλους εις την ανάγκη " της πατρίδος. Μ' αποκρίνεται· "Δεν έχεις να πας πουθενά, ότι εγώ είμαι " " από 'κείνους οπού κατεβάζω κι' ανεβάζω στρατηγούς". 'Ηταν ένας μπαρμπέρης," φίλος του αρχηγού Κολοκοτρώνη και του Πρωτοσύγκελου κι' αλλουνών. Εγώ 'λεγα να πάγω να σκοτωθώ με τους οχτρούς, αυτός γύρευε να μου γκρεμίση τον βαθμό μου. Του μίλησα δι' αυτό, του κακοφάνη. Είπε ενού ανιψιού του οπού 'χε εις το ψωμί και γεμεκλίκια και μας τα 'κοψε. Πήγα και τον έπιασα και το' 'δωσα ένα ξύλο δια πεθαμόν· κι' αν δεν πήδαγε από το παλεθύρι κάτου ο διοικητής, δεν ξέρω αν έμενε ζωντανός. Τότε αγόρασα πολεμοφόδια εξ ιδίων μου και πήρα διακόσους-πενήντα ανθρώπους και πήγα εις τους Γαργαλιάνους. Στέλνω έναν τεσκερέ και μαζώνονται Αρκάδιοι περίτου από χίλιοι-εξακόσοι άνθρωποι, χώρα και χωριά -τέτοιοι αγαθοί πατριώτες είναι αυτείνοι οι μικροί, φιλόπατροι· οι κεφαλές τους άναντροι και κακής ψυχής, οι πρώτοι τους. Αφού συναχτήκαμε τόσοι, έστειλα εις τον Κουντουργιώτη να μου στείλη πολεμοφόδια, έγραψα και 'σ την Αρκαδιά να μου στείλουν καμπόσα τζαπιά και φκυάρια και ζαϊρέ να πάμε δια-νυχτός να πιάσουμε την Γιάλοβα, οπού 'ναι πλησίον του Νιόκαστρου. Αφού ετοίμαζα αυτά, έρχεται ο Δεσπότης της Αρκαδιάς κι' ανακατώνει τους ανθρώπους και μπαίνουν σε μια διχόνοια κι' ανεμένω μόνον με τον Αναγνώστη Παπατζώρη, γενναίον και τίμιον πατριώτη. 'Εμεινε αυτός κι' άλλοι καμπόσοι αξιωματικοί Αρκάδιοι ως εκατό άνθρωποι. Τους άλλους τους έβαλε εις διχόνοια ο Δεσπότης· τους ήθελε να πάνε μαζί του και δεν τον θέλανε. Και δια-νυχτός σκόρπησαν. Πιάστηκα με τον άγιον· το κακό, μο' 'βαλαν και τους δικούς-μου ανθρώπους εις διχόνοια. Τέτοιοι κακοί πειρασμοί στάθηκαν. Καθώς έμαθα ύστερα, δεν ήθελαν να πάγω εις τους Αράπηδες να-μην αδυνατίση η πατρίδα τους και μπούνε οι Τούρκοι μέσα. Σε ολίγες ημέρες ήρθε του Πετρόμπεγη ο αδελφός ο Κατζής εις τους " Γαργαλιάνους και μ' αντάμωσε και μου λέγει· "'Ημουν εις το Νιόκαστρον " κι' ο Μπραϊμης μας εστένεψε πολύ· μας ζύγωσαν οι Αράπηδες από-κάτου-από το κάστρο και δεν μας αφίνουν να ρίξωμε κανονιά. Και δεν κοιμώμαστε ούτε νύχτα, ούτε ημέρα· και γυρεύουν να μας πιάσουνε και το Παλιόκαστρο, τους Παλιοβαρίνους. Κι' αν πιάση αυτείνη την θέση, το Νιόκαστρο κιντυνεύει, ότι δεν έχομε νερό μέσα. Μ' έστειλαν οι πολιορκημένοι και πήγα εις τον Κουντουργιώτη οπού 'ναι εις τις Χώρες με δεκάξι-χιλιάδες, τους είπα αυτό, δεν πηγαίνει κανένας. 'Ηρθα και 'σ εσένα να ειπώ αυτό το κακόν οπού θα γένη εις την πατρίδα· θ' αφήσουνε το κάστρο να φύγουν, αν δεν " πάγη δύναμη". Του λέγω· "Πάγω εγώ και πιάνω τους Αβαρίνους, να μη " γένη αυτό το δυστύχημα της πατρίδος, και στείλε είδησιν των πολιορκημένων " να βαστήξουν όσο-να πάγω". 'Εστειλε ο Κατζής· τους παράγγειλα" κ' εγώ. Παίρνω όλους τους ανθρώπους και τους μιλώ την ανάγκη της πατρίδος και να ετοιμαστούμε. Οι μισοί ήταν υπέρ εμού, να πάμε, οι μισοί " γύρευαν μιστούς, και "η Κυβέρνηση, μο' 'λεγαν, δεν μας διόρισε δια τους " " Αράπηδες, μας διόρισε δια την Αρκαδιά". Λόγον σε λόγον, πιάσαμε πόλεμο " αναμεταξύ μας· ήρθε ο Κατζής μας ξεχώρισε. Εσύχασαν. Βάσταξα το μπαγιράκι κ' εκείνους οπού 'ταν παληκάρια και πατριώτες· τους έβαλα πλησίον-εις την εκκλησιά, εις τα σπίτια. Τα μεσάνυχτα περνώντα, έστειλα και πήρα τον παπά και μας ξεμολόγησε και λειτρούγησε και μεταλάβαμε. Και πήραμε τον αθάνατον Αναγνώστη Παπατζώρη, οπού 'ξερε τον δρόμον, και την αυγή ξημερώσαμε εις τους Παλιοβαρίνους. 'Αφησα τον Παπατζώρη από το πέρα μέρος, οπού 'ναι ο άμμος των Αβαρίνων, κ' εγώ πήγα από το στόμιον, οπού 'ναι η Σφαχτηρία το νησί, καρσί· και φκειάσαμε τα ταμπούρια μας. Το δειλινό ήρθαν και οι φιλόζωοι οπού μας πολέμησαν εις τους Γαργαλιάνους. Αφού φκειάσαμε τα ταμπούρια μας, τους κιοτήδες, οπού ανακάτωναν τους ανθρώπους, τους έστειλα εις το Παλιόκαστρο να φκειάσουνε 'μπρός-εις την πόρτα ταμπούρια κι' ούθε ήταν χαλασμένο. 'Ηταν και μία παλιοστέρνα κ' έβαλα και κουβάλησαν καμπόσο νερό και ρίξαμε μέσα. Κ' έβαλα όλους τους ανθρώπους κ' έμασαν ξύλα, να είναι δια δέκα φωτιές τα ξύλα του καθενός· ότ' ήταν εκεί πλησίον πολλά. Σύναξαν καθώς τους είπα κ' έβαλαν αλάργα ο καθείς τα ξύλα του. Το βράδυ, νυχτώνοντας, τους είπα κι' άναψαν φωτιές ο καθείς από δέκα και τις κουμαντάριζαν, να φαίνωνται ότ' είναι από πολλούς ανθρώπους. Τήραγε ο Μπραϊμης -δεν ήταν μισή ώρα αλάργα-από 'μάς· αφού είδε τόσες φωτιές, έλπιζε ότι κατέβηκε ο Κουντουργιώτης μ' όλο το σώμα, οπού 'ταν εις τις Χώρες. Την αυγή δυο ώρες να φέξη πλάκωσε ο Μπραϊμης, πεζούρα και καβαλλαρία, και ήρθανε πολλά πλησίον μας. Είναι ένα γιοφύρι ενού γιβαριού και πέρασαν εκεί και στάθηκαν. Εγώ κατέβασα καμμιά εικοσαριά παιδιά και πιάσαν τον χορόν και τραγουδούσαν και χόρευαν. Τηράνε οι Τούρκοι, πλησιάζουν κι' άρχισαν με τους κατζαδόρους και καραμπίνες τον ντουφεκισμόν. Εμείς τους είπα και δεν έρριχνε κανένας. Εκεί-οπού ρίχναν μου λάβωσαν δυο παιδιά, εις τον χορόν. Κέρασα από
'να ρακί τους 'Ελληνες, τους αθάνατους, τα γενναία λιοντάρια, οπού ανάθεμα τους αίτιους οπού τους γιόμωσαν φατρίες και διχόνοιες, και γίνηκαν από αυτά οι Αράπηδες παληκάρια κι' άφησαν εποχή. Αφού κέρασα το ρακί των Ελλήνων, ζύγωσαν οι Τούρκοι κοντότερα. Τότε άρχισε ο πόλεμος και βάσταξε ως εφτά ώρες. 'Εκαμαν πολλά γιρούσια οι Τούρκοι. Οι 'Ελληνες οι καλύτεροι -τους είχα κάτου εις τον άμμον κ' εμείς τους φυλάγαμε την πλάτη τους από το τζουγκρί. 'Υστερα βγάλαν τα μαχαίρια οι 'Ελληνες και τους δίνουν ένα τζάκισμα καλόν και τους ρίξαν από-μέσα τ' αυλάκι κ' έβλεπες ένα θέατρο. Και σκοτώθηκαν από 'κείνο οπού συνπεράναμε, οπού βλέπαμε, καμμιά εβδομηνταριά απάνου-κάτου κι' αχώρια οι λαβωμένοι. Δεν είχαμε μπαρούτι καλό. - ο Αναγνωσταράς του Κουντουργιώτη και του λέγει αυτά· και του λέγει· 'Οσους ανθρώπους ήφερε ο Μακρυγιάννης εις τους Αβαρίνους, την θέση την πλησίον του οχτρού, οπού κάθονται εις τις Χώρες τόσα ασκέρια και δεν αποφάσισαν να 'ρθουν να την πιάσουνε, αυτείνοι οι ολίγοι πολέμησαν αντρείως. Δια τούτο όλους αυτεινούς να τους κάμη η πατρίς αξιωματικούς κατά την " τάξη". Μο' 'στειλε ο Κουντουργιώτης ένα ευκαριστήριον και "θέλει στείλη κι'" " ολουνών, όταν πάγη ο υπουργός". Πέρασαν ολίγες ημέρες, ξαναήρθε οπίσου ο " Μπραϊμης, έκαμε ακροβολισμόν τρεις-τέσσερες ώρες· και παρατηρούσαν την θέση με τα κιάλια δια-να 'ρθούνε συστηματικώς. Τον Μάρτη μήνα πήγα εις τους Παλιοβαρίνους. Μου γράφουν από το Νιόκαστρο να πάγω μέσα, ότι τους στένεψαν πολύ, κι' αν δεν πάγω, να δώσω λόγον δια το κάστρο· μο' κάναν διαμαρτύρηση ο φρούραρχος και οι άλλοι. Πήρα εκατόν-δεκάξη ανθρώπους και πήγα το Μεγάλο-Σαββάτο το βράδυ εις το Νιόκαστρο. Τους άλλους τους άφησα εις τους Αβαρίνους. Την Δευτέρα της Λαμπρής πάγει μπονόρα ο Μπραϊμης, πεζούρα και καβαλλαρία και κανόνια, εις τους Αβαρίνους να μου πολεμήση τους ανθρώπους μου, κι' ως ολίγους θα μου τους χάλαγε. Τότε βιασμένος βήκα έξω εις τα κανόνια του, και μέσα-'σ ένα ρέμα εις την άκρη την θάλασσα δίνομε έναν χαλασμόν των Τούρκων μεγάλον· πέταγαν τις μπαγιοννέττες καταγή και τους πελέκαγαν οι 'Ελληνες σαν βόιδια. Πήγε μετζίλι εις τον Μπραϊμη και γύρισε οπίσου με τ' ασκέρια του, χωρίς-να λάβη καιρόν να πολεμήση εις τους Αβαρίνους. Αφού γύρισε όλη η δύναμη των Τούρκων, μας χάλασαν, κ' εκεί κιντύνεψα να σωθώ, ότι μου λαβώθη ένας σύντροφός μου και οι Τούρκοι με πλάκωσαν εκεί-οπού πολεμούσα να τον σώσω· κ' έμεινα μόνος-μου· κι' από τρίχα ένας Κιουλεμένης θα μο' 'κοβε το κεφάλι· και τον φοβέριζα με το ντουφέκι -ήταν ένα λιθάρι και κρύβονταν από-πίσου οι Τούρκοι -και δεν τους άφινα να κόψουν και τον σύντροφον. 'Υστερα ξαναγύρισαν οι συντρόφοι μου, ότι μας είδαν οπού κιντυνεύαμε· και βαρέθηκαν από τους δικούς μας εκεί εις τον πληγωμένον άλλοι δεκάξι, σκοτωμένοι και πληγωμένοι. Τότε τους σηκώσαμε χωρίς-να μας τους πάρουν οι Τούρκοι, και τους πληγωμένους τους δέσαμε και τους έστειλα εις την Αρκαδιά. Και καθώς μας είπε ο Μιαούλης κι' ο Αναστάσης Τζαμαδός, (τους είχε ειπή ένας Αουστριακός καπετάνιος, οπού 'ταν εις το τζαντίρι του Μπραϊμη κ' έμαθε) σκοτώθηκαν Τούρκοι τρακόσοι-εβδομήντα. Περισσότεροι ήταν, λιγώτεροι εγώ δεν ξέρω. Αυτείνοι μας το είπανε, ότι μάθαν ότι σκοτώθηκαν· και λείπονταν πολλοί. 'Οτι τους είχα στενούς φίλους και τον Μιαούλη και τον Τζαμαδόν και κάθισαν και φάγαμε ψωμί μέσα-εις το κάστρο· και μου τα είπαν αυτά. Ο Μπεζαντέ-Γιωργάκης Μαυρομιχάλης κι' ο Γιατράκος είχαν διχόνοια με τον Κουντουργιώτη. Κάνουν μίαν εταιρία μέσα-εις το κάστρο και τάζαν από τριάντα γρόσια του κάθε ανθρώπου να βγούνε έξω, να μαζώξουν κι' άλλους να πολεμήσουνε τον Κουντουργιώτη -ν' ανοίξουνε πάλε εφύλιον πόλεμον! Και είχαν και τα καϊκια 'σ την άκρη, εις την πόρτα του γιαλού, έτοιμα, την νύχτα να μπούνε μέσα να φύγουν. Κάτι στρατιώτες το 'μαθαν από 'ναν μπιστεμένον τους και το είπαν του φρουράρχου και συχρόνως κ' εμένα " και πιαστήκαμε· και πήγαμε να σκοτωθούμε. Τους είπα· "Εγώ ξέροντας " εσάς, ήρθα 'δώ 'σ εσάς και κατασκότωσα τους συντρόφους μου· κ' εσείς πλερώνετε μιστούς να πάρετε τους ανθρώπους από του κάστρου την φρουρά να " πάτε ν' ανοίξετε νέον εφύλιον πόλεμον, οπού γιόμωσε ο τόπος Τουρκιά;" " Σκούζω και συνάχτηκαν όλοι οι Ρουμελιώτες μ' εμένα και τους είπα· Χωρίς άλλο να βουλιάξετε τα καϊκια· και να 'ρθης εσύ, Μπεζαντέ, κι' ο Γιατράκος εις το πόστο μου, εις τον Ιτζκαλέ, να είμαστε μαζί, και εις τα πόστα σας θα βάλω άλλους ανθρώπους δικούς-μου. -'Εχομεν πόλεμον αναμεταξύ " μας και θ' ανοίξω τις πόρτες να μπούνε και οι Τούρκοι μέσα!". Τότε βούλιαξαν" τα καϊκια· και τους πήρα εις το πόστο μου κ' έπιασα τα πόστα τους εγώ μ' ανθρώπους σίγουρους· κ' έτζι εσυχάσαμε. Και κάθονταν εις το πόστο μου· και με περικάλεσαν να μην μαθευτή αυτό έξω. Κ' έκαμα τεμπίχι τους ανθρώπους και δεν το είπαμε κανενού. 'Ομως εγώ το βάνω εδώ. Μου είπε ο ίδιος ο Μπεζαντές ότι το είχε γινάτι, ότι εκείνοι κάθονται εις τις Χώρες κ' εμείς σκοτωνόμαστε νύχτα και ημέρα μ' εβδομήντα δράμια νερό· εγώ το μέραζα· και 'σ το υστερνό τους μέραζα τριάντα-πέντε δράμια μοναχά. Αφανιστήκαμε από την δίψα· ξεράθηκε η γλώσσα μας. Ο Μπραϊμης εδίπλωσε τα κανόνια του και μπόμπες και γρανάτες. Και δεν μας άφιναν ούτε νύχτα, ούτε 'μέρα· ακατάπαυτα πόλεμος. Το κάστρο ήταν σάπιον και γκρεμίζεταν· κ' εμείς φκειάναμεν με ξύλα σαν κασσόνια από-μέσα και τα γιομίζαμε χώμα. Και δουλεύαμε και πολεμούσαμε νύχτα και ημέρα· και ταινιάσαμε. Κι' αρρώστησαν οι περισσότεροι εξ-αιτίας του αγώνος του πολλού και της δίψας. Οι κανονιαραίοι και οι τζενιέριδες του Μπραϊμη ήταν όλοι Γάλλοι· κι' αφάνισαν το κάστρο. 'Οσα ασκέρια ήταν εις τις Χώρες με τον Κουντουργιώτη τρώγαν αρνιά και τα πλέρωσε μιστούς και γεμεκλίκια από έξι μηναία· τους δικούς-μου όσους είχα εις Παλιοβαρίνους και εις Νιόκαστρο δεν του έδωσε μήτε λεπτό. Θύμωσαν οι άνθρωποι και γύρευαν να με πάρουν να πάμε πίσου εις την Αρκαδιά. Και πέφτουν όλου του κάστρου οι άνθρωποι απάνου μου να με βαστήξουν, ειδέ φεύγουν όλοι. Και τότε βιάστηκα να πλερώσω εξ ιδίων μου τους ανθρώπους. Ο Αναγνωσταράς έλεγε να γένωμε όλοι αξιωματικοί όσοι πιάσαμε τους Αβαρίνους· εκείνοι ούτε και τον μιστόν μας δίνουν. Οι κόλακες αγαπούνε τους κόλακας και οι ψεύτες τους ψεύτες. Πλέρωσα τους ανθρώπους εξ ιδίων μου, δανείστηκα, και τους έστειλα εις τα πόστα τους. 'Οσους είχα εις τους Αβαρίνους δεν μπορούσαν να βαστήξουν μόνοι-τους πλέον, ότι φοβέριζαν οι Τούρκοι να τους ριχτούν δια-νυχτός κι' ως ολίγους να τους χαλάσουνε και να κερδέψουνε την θέσιν. 'Αρχισε πρώτα ο Μπραϊμης κ' έκοψε τέσσερα χαντάκια από την μίαν άκρη της θάλασσας ως την άλλη και τα γιόμωσε από-πίσου ασκέρι, 'σ το κάθε χαντάκι. Και εις τα δύο ανάμεσα είχε σαν πιάτζα· κ' εκεί είχε το τζαντίρι του και πεζούρα, διαλεμένο ασκέρι, και καβαλλαρία. Από την Μοθώνη ως το Νιόκαστρον ήταν γιομάτο τζαντίρια κι' ασκέρια. Αφού τελείωσε αυτά τα χαρακώματα κι' ασφάλισε τα κανόνια του, ότι φοβώνταν να-μην βγούμε πίσου-από το κάστρο έξω εις τα κανόνια του, κι' αφού 'τοιμάστηκε, είχε να κινηθή αναντίον των ολίγων εις τους Αβαρίνους. Τότε έστειλαν τον αξιωματικόν από τους Αβαρίνους και μου είπανε ότι πηγαίνουν Τούρκοι εκεί και παρατηρούν με τα κιάλια την θέσιν των Αβαρίνων δια-να κάμουν κίνημα. Και μου παράγγειλαν από τους Αβαρίνους, αν δεν έρθουν κι' άλλα στρατέματα από τις Χώρες, οπού κάθονται " εκεί περίτου από δεκάξι-χιλιάδες, "τότε εμείς, αν δεν έρθουν κι' από" αυτούς, θ' αφήσουμε την θέσιν να 'ρθούμε κ' εμείς αυτού εις το κάστρο, ή θα " πάμε εις την Αρκαδιά". Τα 'στειλα αυτά επίτηδες του Κουντουριώτη τόσες " φορές και ήρθε εις Αβαρίνους με το σώμα του ο Χατζηχρήστος κ' έπιασε την θέσιν μαζί-με τους ανθρώπους μου. Σε δυο 'μέρες είδαμε καρσί-εις την Μοθώνη και Σφαχτηρία ως εκατόν-τριάντα κομμάτια καράβια τούρκικα του Σουλτάνου, του Μπραϊμη, των Αλτζερίνων και των αλλουνών οτζακιών. Σε δυο ημέρες ήρθε κι' ο Μιαούλης με τα ελληνικά ως τριάντα κομμάτια· και ήταν καρσί-εις τα τούρκικα· και φαίνονταν τα ελληνικά σαν φελούκες 'μπρός-εις τα τούρκικα. Τότε σαν ήρθε ο στόλος του Μπραϊμη, στέλνει έναν Τούρκον απόξω το κάστρο να μιλήσουμε. Βήκαμε από το κάστρο διορισμένοι ο Μπεζαντές Μαυρομιχάλης από τους Σπαρτιάτες, ο Γιατράκος από τους Πελοποννήσιους, εγώ από τους Ρουμελιώτες. " Του λέμε του Τούρκου· "Τι ορίζεις; -Ο πασσάς μ' έστειλε ν' αφήσετε" το κάστρο να φύγετε, να μη χαθήτε. -Δεν πρέπει ο πασσάς, του είπαμε, να μας λυπάται τόσο· ας κοπιάση να το πάρη με πόλεμον, κι' όταν " μας κυργέψη, φαίνεται η εσπλαγχνία του. Και σύρε εις την δουλειά σου". 'Εφυγε" ο Τούρκος. Βλέπομε από τα καράβια έρχονται πλήθος φελούκες κ' έμπαιναν ασκέρια και τα πήγαιναν εις τα καράβια. Εις την Σφαχτηρία το νησί είχαμε έξι κομμάτια κανόνια και φύλαγαν το στόμιον του λιμανιού και καμπόσους ανθρώπους εκεί-απάνου. 'Οταν οι φελούκες τελείωσαν τ' ασκέρι το τούρκικον, το 'βαλαν εις τα καράβια τους. Τότε βλέπομεν τα καράβια πλησιάζουν, όσα είχαν τ' ασκέρι, κοντά-εις το νησί κι' Αβαρίνους. 'Οσοι ήταν εις το νησί γυρεύουν δύναμιν -γύρευε ο Αναγνωσταράς ο υπουργός να 'βγω εγώ με τους ανθρώπους μου εις το νησί, οπού 'ταν κι' αυτός, και να πάρω κ' εκείνους από τους Αβαρίνους να πάμε όλοι 'σ το νησί να δυναμώσουμε εκείνη την θέσιν. Ακούγοντας αυτό όσ' ήταν εις το κάστρο, πως θα πάγω με το σώμα μου εις το νησί, δεν θέλησαν· αν βγω εγώ με τους ανθρώπους μου, βγαίνουν κ' εκείνοι. Και γράφει ο φρούραρχος ότι εμένα δεν μ' αφίνουν από το κάστρο να βγω. Τότε βγάλαμεν τον Τζόκρη και τον Σταύρο Σαϊνη με καμπόσους και πήγαν εις το νησί· κ' έστειλε κι' ο Χατζηχρήστος καμπόσους δικούς-του από τους Αβαρίνους. Τότε τα καράβια τα τούρκικα βαρούγαν εκείνους εις το νησί με τα κανόνια· δεν τους έδωσαν καιρόν να οχυρωθούνε· και ήταν εις το σιάδι. Οι φελούκες πλήθος με τ' ασκέρια τα τούρκικα κάμανε ντισμπάρκο απάνου-εις το νησί. Αυτείνοι πολλοί, οι εδικοί-μας αδύνατοι -και κάτι ολίγοι γλύτωσαν από τους δικούς-μας κατά το μέρος του Αβαρίνου. Ρίχνονταν εις την θάλασσα κι' όσοι μέναν χωρίς-να πνιγούνε εκείνοι γλύτωσαν. Χάθηκαν εκεί κεφαλές ο Τζαμαδός, ο Αναγνωσταράς, ο Σαϊνης, ο Σίμος κι' άλλοι πολλοί. Εις τον ίδιον καιρόν πήγε κι' ο Μπραϊμης μ' όλες του τις δύναμες και
πολέμαγε τους Αβαρίνους με κανόνια και ντουφέκια και τα καράβια του του πελάγου. Τότε βήκαμεν κ' εμείς από το κάστρο αναντίον των Τούρκων εις τα χαρακώματά τους, τους πολεμήσαμεν γενναίως. Βλέποντας αυτό οι Τούρκοι του νησιού, μας βαρούσαν με τα κανόνια τα δικά-μας, οπού 'χαμεν εις το νησί· μας βαρούσαν από τις πλάτες κ' ήφεραν κι' ασκέρια από το νησί αναντίον μας· και δυναμώθηκαν καλά οι Τούρκοι. Σκοτώσαμεν ολίγους· κι' από 'μάς σκοτώθηκαν καμπόσοι και πληγώθηκαν. Μας αφάνισαν τα κανόνια. Μπήκαμεν πίσου εις το κάστρο. Ο Μπραϊμης πήρε και τους Αβαρίνους με συνθήκες· κι' άλλοι φύγαν με γιρούσι, κι' απ' αυτούς άλλοι σκοτώθηκαν και πληγώθηκαν. Πήρε και σκλάβους τον Χατζηχρήστον, τον Δεσπότη Μοθώνης οπού 'ταν εκεί· κ' εκείνον οπού 'χα κεφαλή εις τους ανθρώπους μου τον πλήγωσαν και τον πιάσανε· και τον πήγαν εις το Μισίρι. Στάθη τέσσερα χρόνια εκεί κι' ολίγον καιρόν έχει οπού 'ρθε. Τον λένε Στάμον Βελέτζα. Εις το νησί απάνου ήταν κι' ο Μαυροκορδάτος· μπήκε εις το καράβι του Τζαμαδού, μπήκε κι' ο Σαχτούρης μέσα ο φρούραρχος του Νιόκαστρου, και πολεμώντας μ' όλα τα καράβια των Τούρκων σώθηκαν με μεγάλον κίντυνο και μ' απερίγραφη γενναιότητα οπού 'δειξαν αυτείνοι οι άνθρωποι του καραβιού 'Αλλο ήταν να το λέπη ο άνθρωπος κι' άλλο να το λέγη. Σώθηκαν με την βοήθεια του Θεού, δίνοντάς τους αντρεία πολλή. Αυτείνη η 'μέρα, αδελφοί αναγνώστες, ήταν πολύ φαρμακερή δια την πατρίδα, οπού 'χασε τόσα παληκάρια και σημαντικούς άντρες, στεργιανούς και θαλασσινούς· δια όλη την πατρίδα ήταν φαρμάκι εκείνη η 'μέρα και δια 'μάς πεθαμός, ότι χάσαμεν τους συντρόφους μας. Κι' ο πόλεμος αυγάτησε τώρα. Η θέση εκτεταμένη· εμείς ολίγοι. Και νερό τελείως. Κι' άγυπνοι νύχτα και ημέρα. Και οι σημαντικοί αρχηγοί της πατρίδος όλοι μας κάναν σίγρι από την ράχη· τόσες δύναμες μας έβλεπαν με τα κιάλια αδιάφοροι σαν-να μην ήμαστε αδελφοί τους και συναγωνισταί τους. Μας βλέπαν κι' άκουγαν τον θρήνον των κανονιών μας, οπού πετζοκοβόμαστε. Γιόμωσε και το λιμάνι πνιμένους, σαν-να ήταν μπακακάκια εις τον βάλτο, έτζι πλέγαν κι αυτείνοι εις την θάλασσα. Και το νησί και τ' άλλα μέρη γιομάτα κουφάρια σκοτωμένους. - Αφού ο Μπραϊμης κυρίεψε όλες τις θέσες, τότε έβγαλε και κανόνια από τα καράβια και κρυφίως δια-νυχτός από τα μαγαζειά κι' απάνου, τίρα πιστολιάς, το γιόμωσε κανόνια πέρα και πέρα· ξημερώθηκαν όλα φκειασμένα· Κι' άρχισε ο πόλεμος. Ο κανονοβολισμός και η μπόμπα και η γρανάτα μας αφάνισαν. 'Εστειλε δυο ανθρώπους έναν δικόνε-μου, οπού 'πιασε εις τους Αβαρίνους, κ' έναν του Χατζηχρήστου, να ειπούνε τον χαλασμό τους και να παραδοθούμεν. 'Ερριξα μίαν τριχιά, τους πήρα απάνου-εις το κάστρο, τους είπα τι να ειπούνε των ανθρώπων μας να μην τους κρυώσουνε, ότ' είχαμεν ελπίδες ακόμα να-μην έρθη το μιντάτι μας, και να μην παραδοθούμεν. Μίλησαν των ανθρώπων παρουσία ό,τι τους είπαμε συνφώνως με τον Μπεζαντέ, να τους παρηγορήσουνε, τους πολιορκημένους, ότι γύρευαν να σκοτώσουνε τον Μπεζαντέ κ' εμένα. 'Οτι άμα ήταν ο Μπραϊμης εις τους Αβαρίνους, να θέλαμε φεύγαμε, αφίναμε το κάστρο και σωνόμαστε όλοι, ότ' ήταν λίγη δύναμη, κ' εμείς οι δύο δεν θελήσαμεν. Και μας φοβέριζαν να μας σκοτώσουνε. Γύρεψε πίσου τους ανθρώπους τους δύο ο Μπραϊμης, του είπαμε ψέματα ότι τους σκότωσε μπόμπα. Τότε ο πόλεμος δυνάμωσε ως τα μεσάνυχτα· έπαψε την αυγή. 'Εστειλαν έναν Τούρκον απόξω να βγούμε να μιλήσουμε. Βήκε ο Μπεζαντές, ο Γιατράκος κ' εγώ. Μας είπε ο στελμένος ότι ο πασσάς θέλει το κάστρο, ή θα μας πάρη με ρισάλτο, και τι απαίτησες θέλομεν δια-να μην χυθή αδίκως αίμα. Του είπαμεν, θέλομεν καράβια ευρωπαίικα να βαρκαριστούμεν· ύστερα όλα μας τ' άρματα· τρίτο τον Χατζηχρήστο και Δεσπότη κι' όλους τους σκλάβους· και τους μιστούς μας. Και τότε του παραδίνομεν εφοδιασμένο κάστρο (εφόδιασμα μόνον με τις σάπιες πέτρες· ολίγος τζεμπιχανές ήταν ακόμα και ψωμί πολλά ολίγον και νερό, να χορτάσουμεν δεν μπορούσαμεν, εκείνη την ημέρα να το μεράζαμεν).
Πήγε ο στελμένος εις τον Μπραϊμη, του είπε ό,τι του είπαμε. Τον διάταξε να γυρίση να μας ειπή ότι καράβια έχει δικά-του και μας βαρκαρίζει, δεν έχει ανάγκη από ξένα. Τ' άρματά μας τα θέλει όλα. Τους σκλάβους τους πήρε με το σπαθί του και τους βαστάει ζωντανούς όσο-να βάλη κ' εμάς εις το χέρι και τότε να μας σκοτώση όλους μαζί. Μιστούς " δεν έχει ούτε λιανό· να μας πλερώση η Διοίκησή μας. Του είπαμε· ο πόλεμος είναι η τύχη μας· και πολεμάτε και θα πολεμήσουμε όσο-να λυώσουμε, να φάμε ένας τον άλλον, και τότε πά' ν' το πάρη το κάστρο. Φωτιά θα βάλωμε να πάμε 'σ τον αγέρα μ' όλο αυτό. Τα είπε αυτά του Μπραϊμη. Και τότε άρχισε ο πόλεμος απ' ούλα τα μέρη. Την άλλη ημέρα έστειλε τον Χατζηχρήστον και Δεσπότη και Σουλεϊμάνμπεγη-Φραντζέζο να μας παρακινήσουν να παραδοθούμεν. Δεν θελήσαμεν και φύγαν κι' αυτείνοι. Τότε διατάζει και μπήκαν τα καράβια μέσα· και η κακή μας τύχη πήρε φωτιά η ντάπια της θάλασσας και πήγαν εις τον αγέρα οι άνθρωποι και τα κανόνια μας. Τότε οι Τούρκοι όλοι οπού είδαν αυτό σαλαβάτισαν 'σ όλα τα μέρη, ότι ο Θεός βόηθαγε αυτούς και κιντύνευε εμάς. Τα καράβια μπήκαν μέσα απολέμητα· κι' αφού μπήκαν, άρχισαν οι φεργάδες τέσσερες-τέσσερες και μας βαρούσαν. 'Ηταν σάπιον αυτό το κάστρο και το 'καμαν κόσκινο· και μας αφάνισαν εις τον σκοτωμόν οι φεργάδες κ' οι άλλοι Τούρκοι απόξω, της στεργιάς. Δεν είχαμεν που να σταθούμεν· μας πολέμησαν από την αυγή ως το δειλινό. Θέλησε ο Θεός και πήρε ένας αγέρας και πάψαν τα κανόνια των φεργάδων· και ηύραμεν καιρό και θάψαμεν τους σκοτωμένους. Κι' όσοι πληγώνονταν κανένας δεν γιατρεύεταν. Είχαμεν έναν γιατρόν Άγγλον· τον πλερώσαμεν κι' αυτόν εγώ κι' ο Μπεζαντές από πεντακόσια γρόσια τον μήνα. Τον είχε συνφωνήση η Διοίκηση και δεν τον πλέρωνε· και τον πλερώσαμεν εμείς οι δυο. Και μας πέθαινε τους συντρόφους. Και μαρτύρησε κι' όλη την έλλειψη οπού 'χαμεν εις το κάστρο· την είπε με την γλώσσα του εις τον Φραντζέζο, όταν ήρθε με τον Χατζηχρήστον. 'Ηθελα να τον σκοτώσω τον άτιμον· δεν μ' άφησαν. 'Υστερα πήγε με τον Μπραϊμη. Τότε δια-νυχτός έβγαλαν κι' άλλα κανόνια και τα 'βαλαν ολόγυρά μας.
Προηγούμενο - Περιεχόμενα - Επόμενο
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
