.
Η πτώσις του Αρκαδίου
Συγγραφέας: Ιωάννης Κονδυλάκης
Εστία, αρ. φύλ., 25.12.1895: 5-6
Τὸ Ἀρκάδι εἶνε οὐ μόνον ἐκ τῶν ἀρχαιοτέρων μονῶν τῆς Κρήτης, ἀλλὰ καὶ ἡ πλουσιωτάτη, διότι, κειμένη ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Ῥεθύμνης, εἰς ἀπόστασιν τριῶν καὶ ἡμισείας ὡρῶν περίπου ἀπὸ τῆς πόλεως Ῥεθύμνου, ἔχει κτήματα ἐξικνούμενα κατὰ πλάτος τῆς νήσου ἀπὸ τῆς βορείας παραλίας μέχρι τῆς νοτίας.
Τὸ λεκανοπέδιον, ἐν ᾧ κεῖται τὸ Ἀρκάδι, οὐδὲν ἔχει τὸ δυσπολέμητον καὶ ὀχυρόν· ἀλλὰ κατὰ τὰς ἐπὶ Ἐνετῶν ἐπαναστάσεις καὶ κατὰ τὸ 1821 ἀκόμη ὁ εὐρὺς περίβολος τοῦ ναοῦ, ὁ ὁποῖος ἀπολήγει εἰς πολεμίστρας, ἐπροφύλαξε πολλάκις τὰ ἀσθενῆ γυναικοπαῖδα, τὰ ὁποῖα, ἐκτὸς τῆς προστασίας, εὕρισκον καὶ τροφὴν ἐν τῇ πλουσίᾳ μονῇ. Ἡ παράδοσις δὲ αὕτη παριστᾷ σχεδὸν ὡς φρούριον δυσπόρθητον τὴν μονὴν καὶ κατὰ τὸν Νοέμβριον τοῦ 1866 περὶ τοὺς 3500 ἀσθενεῖς γέροντες, γυναῖκες καὶ παιδία εἶχον καταφύγει εἰς αὐτήν. Ἐν τῷ μεταξὺ ὁ Μουσταφὰ πάσας, ἐρχόμενος ἐκ Χανίων, μετὰ τὴν ἐν Βαφὲ μάχην, ἐπληροφορήθη ὅτι ὁ ἀρχηγὸς Κορωναῖος μετὰ τῶν ὀπλαρχηγῶν τοῦ τμήματος Ῥεθύμνης εἶχον συναθροισθῇ εἰς τὸ μοναστήριον μετὰ πολλῶν ἐνόπλων. Καὶ ἐθεώρησε κατάλληλον τὴν εὐκαιρίαν διὰ νὰ ζωγρήσῃ ἢ ἐξοντώσῃ τοὺς ἀρχηγοὺς καὶ καταπνίξῃ οὕτω τὴν ἐπανάστασιν, τιμωρήσῃ δὲ καὶ τοὺς μοναχοὺς ὡς παρέχοντας ἄσυλον εἰς ἐπαναστάτας.
Τῳόντι δὲ ὁ Κορωναῖος μετὰ τοῦ ὀπλαρχηγοῦ Γ. Δασκαλάκη καὶ ἄλλων εἶχον συνέλθει κατ’ ἐκείνας τὰς ἡμέρας εἰς την μονὴν ἵνα συσκεφθῶσι πρὸς ἀναζωπύρησιν τῆς ἐπαναστάσεως, ἥτις ἤρχιζε νὰ καταπίπτῃ καὶ ἐν τῷ τμήματί των, ὅπως καὶ ἐν ταῖς δυτικαῖς ἐπαρχίαις, ὅπου πολλοὶ μὲν τῶν ἐθελοντῶν ἀπεθαρρύνοντο ἐκ τῶν κακουχιῶν, μέρος δὲ τῶν Σφακιανῶν, παρασυρόμενον ὑπὸ τῶν φιλοτούρκων Κοπάση καὶ Τσιριντάνη, ἐδείκνυεν ὑποταγήν. Ἀλλ’ ὁ Κορωναῖος ἐκηρύχθη εὐθὺς ἀπ’ ἀρχῆς κατὰ τῆς προτάσεως νὰ ὀχυρωθῶσιν ἐν τῇ μονῇ, τῆς ὁποίας καὶ ἡ θέσις ἦτο ἐπισφαλὴς καὶ ὁ περίβολος δὲν ἠδύνατο ν’ ἀντιστῇ εἰς προσβολὴν πυροβολικοῦ. Ἐπειδὴ ὅμως ὁ ἡγούμενος Γαβριήλ, οἱ μοναχοὶ καὶ πολλοὶ ὁπλῖται ἦσαν τῆς ἐναντίας γνώμης, ὁ Κορωναῖος συνεβούλευσε νὰ κατεδαφίσωσι τοὐλάχιστον τὸν εἰς μικρὰν ἀπὸ τῆς μονῆς ἀπόστασιν σταῦλον, ἵνα μὴ καταληφθῇ καὶ χρησιμεύσῃ εἰς τὸν ἐχθρόν. Ἀλλὰ μὴ γενομένης δεκτῆς καὶ τῆς συμβουλῆς του ταύτης ὑπὸ τῶν μοναχῶν, ἀνεχώρησε μετὰ τῶν ὀπλαρχηγῶν, ἀφήσας ἐν τη μονῇ ὡς φρούραρχον τὸν ἀνθυπολοχαγὸν τοῦ πεζικοῦ Ἰωάννην Δημακόπουλον καὶ πέντε ἢ ἓξ ἄλλους ἐθελοντάς. Ἐκτὸς δὲ τῶν ἐθελοντῶν τούτων, ἐν τῇ μονῇ ἦσαν περὶ τοὺς 150 Κρῆτες ὁπλῖται καὶ 60 περίπου μοναχοί, ὧν οἱ πλεῖστοι ἠδύναντο νὰ φέρωσιν ὅπλα.
Τὴν 7 Νοεμβρίου ὁ Μουσταφὰς, εὑρισκόμενος εἰς Ἐπισκοπήν, ἀπέστειλε τὸν γυναικάδελφόν του Σουλεϋμὰν βέην, ὅστις μετὰ πολυαρίθμου στρατοῦ ἐκύκλωσεν ἐκ τριῶν μερῶν τὴν μονὴν καὶ ἐμήνυσεν εἰς τοὺς ἐν αὐτῇ νὰ παραδοθῶσιν. Ἀλλ’ οὗτοι, καίτοι δυνάμενοι ἀκόμη νὰ φύγωσι πρὸς τὸ Μυλοπόταμον, δὲν τὸ ἔπραξαν, ἀπέρριψαν δὲ καὶ τὴν περὶ παραδόσεως πρότασιν. Ταῦτα μαθὼν ὁ Μουσταφὰς, ἀφῆκε σῶμα ἐκ 1000 στρατιωτῶν εἰς Ἐπισκοπὴν, ἄλλο δὲ ἔστειλεν εἰς Κρουσώνα, ἵνα ἀντιπερισπῶσι πᾶσαν ἔξωθεν ἐπικουρίαν τῶν ἐπαναστατῶν, αὐτὸς δὲ μετὰ τοῦ ὑπολοίπου στρατοῦ καὶ τριῶν ὀρειβατικῶν πυροβόλων ἔφθασε τὴν πρωΐαν πρὸ τῆς μονῆς.
Ἀλλὰ κατὰ τὴν νύκτα ἐκείνην καὶ οἱ ἐν τῷ μοναστηρίῳ εἶχον ἐτοιμασθῇ ν’ ἀντιστῶσι μέχρι θανάτου. Δὲν εἶχον πυροβολικὸν αὐτοί, ἀλλ’ εἶχον τὴν δύναμιν τῶν ἀσθενῶν, τὴν εἰς τὸν Θεὸν ἐλπίδα, καὶ εἰς αὐτὴν προσέτρεξαν. Συνελθόντες εἰς τὸν ναὸν ἐδεήθησαν τοῦ Θεοῦ νὰ τοὺς ἐνισχύσῃ εἰς τὸν ἄνισον ἀγῶνα καὶ διατηρήσῃ μέχρι τέλους τὴν εὐψυχίαν αὐτῶν, ἵνα ἀκλόνητοι, ὡς μάρτυρες, ἀποθάνωσιν ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος. Ἔπειτα ἐζήτησαν παρ’ ἀλλήλων συγχώρησιν καὶ προσελθόντες ἐκοινώνησαν τῶν ἀχράντων μυστηρίων ἀπὸ τὰς χεῖρας τοῦ ἡγουμένου Γαβριήλ. Τὶς δύναται νὰ περιγράψῃ τὸ μεγαλεῖον τῶν στιγμῶν ἐκείνων ἐν τῇ ἠρεμίᾳ τοῦ βροχεροῦ καὶ ὀμιχλώδους ὄρθρου; Ἀνὴρ ἐπιζήσας ἐκ τῶν ἐν Ἀρκαδίῳ τότε εὑρεθέντων μοῦ διηγεῖται ὅτι κάτι τί ἐκ τοῦ ἄλλου κόσμου ὑπῆρχεν εἰς τὰ πρόσωπα ὅλων. Γαλήνη μαρτυρικὴ, ἡ ἁγία καὶ φοβερὰ συγχρόνως γαλήνη τῆς αὐταπαρνήσεως τοὺς μετεμόρφωνε. Καὶ αὐταὶ αἱ γυναῖκες παρουσίαζον θαυμασίαν καρτερίαν· οὐδὲν δάκρυ ἐχύθη, οὐδεὶς λυγμὸς ἐτάραξε τὴν μεγαλοπρεπῆ ἠρεμίαν τῆς σκηνῆς ἐκείνης.
Ὁ περὶ τὴν μονὴν συναχθεὶς τουρκικὸς στρατὸς μετὰ τῶν ἀτάκτων ὑπερέβαινε τὰς ὀκτὼ χιλιάδας. Ἀφοῦ δὲ καὶ νέα πρότασις περὶ παραδόσεως ἀπερρίφθη, ἤρξατο ἡ κατὰ τῆς μονῆς προσβολή. Ἦτο Τρίτη, 8 Νοεμβρίου. Τὰ τρία πυροβόλα ἔρριπτον σφαίρας κατὰ τῆς δυτικῆς πύλης, διὸ οἱ πολιορκούμενοι ἠσφάλισαν αὐτὴν, θέσαντες ὄπισθεν αὐτῆς ξύλα καὶ πέτρας. Καταλαβόντες δὲ τὰ παράθυρα καὶ τὰς πολεμίστρας τοῦ περιβόλου, ὑπεδέχοντο διὰ σφοδροῦ καὶ εὐστόχου πυρὸς τὰς ἑφόδους τοῦ ἐχθροῦ. Ἀλλὰ μεγάλην ἰδίως θραῦσιν ἔκαναν ὀλίγοι καλόγηροι, κλεισμένοι εἰς ἀνεμόμυλον, περὶ τὰ ἑκατὸν πεντήκοντα βήματα ἀπέχοντα τῆς μονῆς.
Ἐν τούτοις, βλεπῶν ὁ Μουσταφὰς ὅτι τὰ μικρὰ τοῦ πυροβόλα δὲν ἔφερον ἀποτέλεσμα, ἐκόμισε διὰ νυκτὸς ἐκ Ῥεθύμνου ἓν πεδινὸν πυροβόλον, κατορθώσας δὲ νὰ καταλάβῃ τοὺς σταύλους τῆς μονῆς, τὸ ἐτοποθέτησεν ἐντὸς αὐτῶν καὶ ἤρχισεν ἀπὸ πρωΐας νὰ πυροβολῇ κατὰ τοῦ περιβόλου καὶ ἰδίως κατὰ τῆς πύλης τῆς μονῆς. Κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς 8 Νοεμβρίου οἱ πολιορκούμενοι ἠδύναντο ἀκόμη νὰ φύγωσι, διότι, ὡς ἀπὸ σκοποῦ, ὁ Μουσταφὰς ἄφηνεν ἀνοικτὴν τὴν πρὸς τὸ Μυλοπόταμον δίοδον. Ἀλλ’ οὐδεὶς ἐγκατέλιπε τὴν θέσιν του. Μόνον δὲ κατὰ τὴν νύκτα ὁ παπὰ Νικόλαος Κρανιώτης κατώρθωσε νὰ ἐξέλθῃ καὶ ἐπανέλθῃ, ἀποσταλεὶς πρὸς τὸν ἀρχηγὸν Κορωναῖον, ἵνα τοῦ ἀναφέρῃ τὴν κατάστασιν καὶ ζητήσῃ παρ’ αὐτοῦ νὰ φέρῃ ἀντιπερισπαμὸν εἰς τὸν ἐχθρὸν ἐκ τῶν ἔξωθεν. Ἀλλ’ ὁ Κορωναῖος εἶχεν ἤδη ἀποσυρθῇ εἰς Ὀρθὲ, ἐκεῖθεν δὲ εἰς Ἀβδελὰ, πεντάωρον ἀπέχοντος τοῦ Ἀρκαδίου, καὶ δὲν ἀνεφάνη πλέον κατὰ τὸ διάστημα τῆς πολιορκίας.
Τὴν δευτέραν ἡμέραν, 9 Νοεμβρίου, ὁ στρατὸς περιέζωσε πανταχόθεν τὴν μονὴν, καὶ ἡ πολιορκία ἐγένετο στενωτέρα. Οἱ ἐντὸς τοῦ ἀνεμομύλου εὑρισκόμενοι καλόγηροι, περιζωσθέντες ἐκεῖ, κατεσφάγησαν. Ἐν τῷ μεταξὺ δὲ πεδινὸν πυροβόλον, βάλλον κατὰ τῆς πύλης, τὴν διέσειεν, ἕως οὗ περὶ τὴν δειλὴν ἐγένετο εἰς αὐτὴν ῥῆγμα. Ἐν τῷ μεταξὺ τούτῳ μόνον περὶ τοὺς 300 Μυλοποταμῖται, ἐν οἷς ὁ Ἐπ. Μαρούλης, οἱ Σγουροί, οἱ Γερακάρηδες, ὁ Ν. Παρασκάκης, ὁ Κουκουμιανὸς, ὅστις καὶ ἐφονεύθη, ὁ Ἀλεφαντινὸς, ὁ Καλλιγιάννης, προσέβαλον ἔξωθεν τὸν στρατόν· ἀλλὰ τὶ ἠδύναντο κατὰ τοσούτου πλήθους καὶ μὲ ὅπλα τὰ ὁποῖα ἦσαν τόσον κακὰ, ὥστε ἠναγκάζοντο νὰ πλησιάζωσι πολὺ τὸν ἐχθρὸν, διὰ νὰ φθάνωσιν αἱ σφαῖραι των, κινδυνεύοντες ἀνὰ πᾶσαν στιγμὴν νὰ ζωγρηθῶσιν; Οἱ ἐντόπιοι Τοῦρκοι ἐφώναζον πρὸς αὐτούς:
- Βάνετε, μωρέ, καὶ μπάλλαις!
Καὶ Ἁμαριῶται δὲ τινες προσῆλθον ἐπίκουροι, ἀλλὰ δὲν ἠδυνήθησαν νὰ πλησιάσωσι. Ἐνῷ εἰς τὸ Ἀρκάδι ἦτο σχεδὸν εὐδία, εἰς τὰ μέρη τοῦ Ἀμαρίου τόσον ἔβρεχεν, ὥστε οἱ ἐπίκουροι ἐκεῖνοι ἦσαν βρεγμένοι μέχρι κοκκάλων καὶ τὰ ὅπλα τῶν εἶχον γείνει ἄχρηστα.
Ἀλλὰ καὶ τῶν πολιορκουμένων τὰ ὅπλα, τὰ ὁποῖα κατὰ μέγα μέρος ἦσαν παλαιὰ μὲ πιάστραις, εἶχον καταστῇ ἄχρηστα τὰ περισσότερα. Ἀλλὰ τὸ θάρρος των παρέμενεν ἀκμαῖον. Ὁ ἡγούμενος, ὁ Δρακὸς, ὁ Ἰωάννης Σωπασὴς ἢ Κοῦβος, ὁ Ν. Γαλινάκης, ὁ Χνάρης καὶ ἄλλοι, πολλάκις ἐξώρμησαν ἀπὸ τὸ λεγόμενον πορτάκι μὲ τὰ γιαταγάνια κατὰ τῶν ἐφορμώντων Τούρκων, ἐξ ὧν οἱ ἐντόπιοι ἐφώναζον:
- Ζωντανὸ, μωρέ, τὸ ‘γούμενο, ζωντανό.
Μετὰ τὸ γενόμενον εἰς τὴν πύλην ῥῆγμα, βλέπων ὁ ἡγούμενος ὅτι δὲν ἦτο πλέον δυνατὴ ἡ παράτασις τῆς ἀμύνης καὶ μαντεύων ὁποῖος φοβερὸς θάνατος τὸν ἀνέμενεν ἐὰν ἐζωγρεῖτο, ἐξώρμησεν ἐξ νέου ζητῶν τὸν θάνατον, ἀλλ’ ὁ θάνατος τὸν ἀπέφευγε.
Καὶ ἐπανελθὼν μὲ διάτρυτα ἐκ τῶν σφαιρῶν ἀντέρια, ἐξήγαγεν ἐκ τοῦ κόλπου τοῦ περιαπτὸν καὶ παραδώσας αὐτὸ πρὸς τὴν Χαρίκλειαν Δασκαλάκη, τῆς εἶπε:
- Πάρε αὐτὸ, θεία Χαρίκλεια, καὶ φύλαξέ το· ἔχει τίμιο ξύλο. Αὐτὸ εἶν’ αἰτία καὶ δὲν σκοτώνομαι.
Κατείχετο δὲ ὑπὸ ἄκρας ἐξάψεως. Καὶ ἀπελθὼν ἔπειτα εἰς ἓν τῶν κελλίων, εὗρε δόκιμόν τινα μοναχὸν, πρὸς τὸν ὁποῖον προσέφερε πιστόλαν, λέγων:
- Ἔλα σκότωσέ με, μωρέ!
Ἐπειδὴ δὲ ὁ παῖς δὲν ἐδέχθη κλαίων καὶ λέγων: «Ἐγὼ νὰ σὲ σκοτώσω, ἅγιε καθηγούμενε;!» ὁ Γαβριὴλ εἶπε:
- Θεέ μου, σῶσε τὴν Κρήτην καὶ συχώρεσέ με!
Καὶ στρέψας τὸ ὅπλον καθ’ ἑαυτοῦ ηὐτοκτόνησε.
Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ ἡγουμένου, οἱ πολιορκούμενοι συσκεφθέντες, ἀπεφάσισαν νὰ τιναχθῶσιν εἰς τὸν ἀέρα, ἅμα ὁ ἐχθρὸς εἰσώρμα εἰς τὴν αὐλήν. Εἰς ἓν τῶν δωματίων ὑπῆρχε πυρίτις εἰς μεγάλην ποσότητα, ὑπέθετον δὲ ὅτι ἦτο ἱκανὴ νὰ ἀνατρέψῃ ὁλόκληρον τὴν μονήν. Κατ’ ἄλλας μαρτυρίας ὅμως καὶ ὑπόνομον εἶχον ἤδη σκάψει γύρω τῆς αὐλῆς εἰς ἣν ἔθηκαν πυρίτιδα κατὰ τὴν ἑσπέραν τῆς 8 Νοεμβρίου, ἀλλ’ ὅτι καταπεσόντων χωμάτων ἀπεφράχθη ἡ ὑπόνομος. Τὸ βέβαιον εἶνε ὅτι ἡ ἀπόφασις περὶ ἀνατινάξεως τῆς μονῆς δὲν ἀνεκοινώθη εἰς τὰ γυναικοπαῖδα, καίτοι πάντες [...] μονὴ εἶχον ἀπόφασιν ν’ ἀποθάνωσι παρὰ νὰ [...] Τούρκους, ὡς ἀπέδειξεν ἡ διήμερος [...] [...]ων, ἐνῷ ὁ ὄλεθρος ἀπ’ ἀρχῆς ἦτο βέβαιος, ἡ δὲ φυγὴ εὔκολος εἰς τοὺς πλείστους.
Αἱ γυναῖκες καὶ κατὰ τὰς δύο φοβερὰς ἡμέρας ἔδειξαν μεγάλην εὐψυχίαν, κομίζουσαι πολεμοφόδια, ὕδωρ καὶ τροφὴν εἰς τοὺς ἐπὶ τῶν τειχῶν πολεμιστάς. Διεκρίθη δὲ ἰδίως ἡ Χαρίκλεια Δασκαλάκη, ἥτις [...]οῦσα ἀπὸ τῆς μιᾶς πλευρᾶς εἰς τὴν ἄλλην, ἐδείκνυεν ἀπα[...]ιγμάτιστον ἀφοβίαν. Ἐπὶ τοῦ τείχους ἐκυμάτιζεν ἡ σημαία τοῦ υἱοῦ της. Καὶ ἐπειδὴ ἔπιπτε, κοπτομένου ὑπὸ τῶν σφαιρῶν τοῦ κοντοῦ της, δὲν παρέλειπεν ἑκάστοτε ν’ ἀναβαίνῃ καὶ τὴν ἐπανορθώνῃ, ἕως οὗ ἐπὶ τέλους τὸ ξύλον κατεστράφη καὶ τότε διπλώσασα τὴν σημαίαν, τὴν ἐφύλαξεν εἰς τὸν κόλπον της.
Ὁ Μουσταφὰς ἀνέβαλε τὴν τελευταίαν ἕφοδον διὰ τὴν ἐπιοῦσαν. Ἀλλ’ οἱ πολιορκούμενοι περιμένοντες ἀπὸ στιγμῆς εἰς στιγμὴν ἐπίθεσιν, ἔμειναν ἀγρυπνοῦντες ἐπὶ τῶν θέσεων αὐτῶν, ξεθεώμενοι ἐκ τῆς μακρᾶς ἀϋπνίας καὶ τῆς κοπώσεως. Οἱ δὲ Τοῦρκοι, διὰ να μὴ τοὺς ἀφήσουν νὰ ἠσυχάσουν, ἐξηκολούθουν ἀρεὸν πυροβολισμὸν καθ’ ὅλην τὴν νύκτα. Ὡς ἐὰν δὲ ἀντανεκλῶντο εἰς τὸν οὐρανὸν τὰ διασταυρούμενα πυρά, ἄπειρον πλῆθος διαττόντων ἄστρων διέτρεχε κατὰ παντοίας διευθύνσεις τὸ στερέωμα.
Τὴν ἐπιοῦσαν, μετὰ νέον κανονοβολισμὸν, ἀνοίξαντα νέαν χαλάστραν εἰς τὸν περίβολον τῆς μονῆς καὶ καταρρίψαντα ἐντελῶς τὴν πύλην, ὁ στρατὸς ἔκαμε γενικὴν ἕφοδον καὶ εἰσώρμησεν εἰς τὴν αὐλήν. Ἀλλὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην ἠκούσθη φοβερὸς κρότος καὶ ἡ μία πλευρὰ τοῦ περιβόλου, ἀνατιναχθεῖσα, ἔπεσεν ἐπὶ τῶν συσωρευμένων παρ’ αὐτὴν Τούρκων, θάψασα μετ’ αὐτῶν καὶ τὰ γυναικόπαιδα καὶ τοὺς μαχητὰς οἵτινες εὑρίσκοντο εἰς τὴν πλευρὰν ταύτην. Ἀλλὰ καὶ οἱ πλεῖστοι τῶν ἐν τῇ αὐλῇ εὑρισκομένων Τούρκων ἐφονεύθησαν ἢ ἐπληγώθησαν ὑπὸ τῶν ἐκτιναχθέντων λίθων καὶ συντριμμάτων ἢ ἐκάησαν ὑπὸ τῶν φλογῶν.
Ἄγνωστον ποῖος ἔβαλε φωτιὰ εἰς τὴν πυρίτιδα καίτοι τότε ἀπεδόθη τοῦτο εἰς τὸν ἐξ Ἀνωγείων εἰκοσαετῆ νέον Ἐμμαν. Σκουλᾶν καὶ εἰς τὸν γηραιὸν μοναχὸν Μανασήν. Οἱ ἐν ταῖς ἄλλαις πλευραῖς τοῦ περιβόλου ἀντέστησαν ἀκόμη πολεμοῦντες ἀπὸ τὰ παράθυρα τῶν κελλίων. Εἰς ἓν ἐκ τούτων ἦτο ἡ Χαρίκλεια Δασκαλάκη μετὰ τοῦ υἱοῦ της Κωστῆ. Ἐπειδὴ δὲ αἱ πυριτιδοβολαὶ του εἶχον ἐξαντληθῇ, ἡ Χαρίκλεια ἰδοῦσα Αἰγύπτιον, ὅστις ἔκειτο νεκρὸς πρὸ τοῦ κελλίου, ἐβοήθησε τὸν υἱόν της νὰ τὸν σύρουν μέσα καὶ ἀφαιρέσουν τὰ φυσίγγιά του. Ἀλλὰ κατὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην σφαῖρα ἐπλήγωσε τὸν υἱήν της εἰς τὴν κεφαλήν. Ἡ δὲ Χαρίκλεια εἶχε τὴν ἀταραξίαν νὰ παρατηρήσῃ τὸ τραῦμα καὶ ἰδοῦσα ὅτι ἦτο ἐλαφρὸν, τὸν ἐνεθάρρυνε, τὸν ἔσκωψε μάλιστα διότι ζαλισθεὶς ἐκλονίσθη:
- Δὲν εἶνε πράμμα, παιδί μου, δὲν εἶνε...Αἱ, μωρὲ παλληκάρι, νὰ σοὔρθῃ ζάλη μὲ μιὰ τσαγκουρνιά!
Συνελθὼν δὲ ὁ Κωστὴς ἤρχισε νὰ πυροβολῇ μὲ τὰ φυσέκια τοῦ Αἰγυπτίου, ἐνῷ ἡ μήτηρ του τοῦ ἔλεγε:
- Μὴ φοβᾶσαι, ἔχω καὶ τὸ πιστόλι τ’ ἀδερφοῦ σου τοῦ Γιώργη ποὔχει ἕξι φωτιαῖς.
Ἀλλ’ ἓν τῶν ἐν τῷ κελλίῳ νηπίων ἐκραύγαζεν εἰς τρόπον ὥστε τοὺς ἐζάλιζε. Κατ’ εὐτυχίαν ἐπὶ τοῦ Αἰγυπτίου εἶχεν εὑρεθῇ τενεκὲς περιέχων καφὲ καὶ ζάχαρην. Καὶ ἡ Χαρίκλεια θέσασα εἰς τὸ στόμα τοῦ παιδίου ὀλίγην ζαχαρόκονιν κατώρθωσε νὰ τὸ ἠσυχάσῃ καὶ παύσουν αἱ ὀχληρόταται κραυγαί του.
Ἀλλ’ ἐπὶ τέλους αἱ πυριτιδοβολαὶ τῶν ἐν τοῖς κελλίοις ἐξηντλήθησαν. Καὶ οἱ ἐντόπιοι Τοῦρκοι εἰσορμήσαντες εἰς τὸ ἑστιατόριον κατέσφαξαν 35 μετὰ φοβερὰν πάλην διὰ τῶν μαχαιρῶν. Παῖς τις εὑρισκόμενος μεταξὺ τῶν 35 τούτων ἀνερριχήθη εἰς τὴν καπνοδόχην καὶ ἐκρύβη ἐκεῖ πάτων ἐπὶ τῶν δύο τοιχωμάτων. Τοῦρκος δὲ τίς, ἐν τῇ ταραχῇ ἐκείνῃ, ἐκένωσε τὴν πιστόλαν του ἐντὸς τῆς καπνοδόχης, ἀλλ’ ὁ παῖς δὲν ἐπληγώθη καὶ μείνας ἐκεῖ ἐπὶ ἓξ ὅλας ὥρας, ἐσώθη καὶ σήμερον εἶνε ἐφημέριος τοῦ χωρίου Ἀμνάτου.
Μετὰ τὴν σφαγὴν τῶν ἐν τῇ τραπέζῃ, ὁ πασὰς διέταξε τοὺς στρατιώτας νὰ φονεύουν πάντα ἐντόπιον τοῦρκον ὅστις ἤθελε φονεύσει ἄλλον ἐκ τῶν πολιορκουμένων ἢ κακοποιήσῃ γυναικόπαιδα. Τοῦτο διηυκόλυνε τὴν παράδοσιν. Ὁ Δημακόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτὸν ἐδήλωσαν ὅτι μόνον εἰς τακτικὸν στρατὸν θὰ παρεδίδοντο. Τοῦτο δὲ καὶ ἐγένετο. Κατὰ διαταγὴν δὲ τοῦ Μουσταφᾶ, ἐχωρίσθησαν οἱ φραγκοφορεμένοι ἐκ τῶν πολιορκουμένων καὶ ὠδηγήθησαν πρὸς αὐτόν. Ὁ πάσας ἤθελεν οὕτω νὰ γνωρίσῃ τίνες ἦσαν ἐθελονταί, ἀλλὰ μεταξὺ αὐτῶν συμπεριελήφθη καὶ ὁ Κωστὴς Δασκαλάκης, διότι ἔτυχε νὰ φορῇ περισκελίδα ἀνήκουσαν εἰς φονευθέντα ἐθελοντὴν, καὶ ὁ ἐκ Ῥεθύμνου ῥάπτης Ν. Γαλινάκης, φέρων ἐπίσης εὐρωπαϊκὸν ἱματισμόν.
Ἀλλ’ ὅταν ὠδηγοῦντο πρὸς τὸν πασὰν, ὁ Δημακόπουλος ὁ ὁποῖος εἶχεν ὥρας νὰ καπνίσῃ, ἤρχισε νὰ [στρήβῃ] τσιγάρον. Τοῦτο ἰδὼν εἷς τῶν τούρκων ἀξιωματικῶν, τὸν ἐρράπισε καὶ ἀπορίψας τὸ τσιγάρον, τοῦ εἶπεν:
- Ἐντεψίζ! τολμᾷς νὰ φουμάρης μπροστὰ ’ς τὸν πασά!
- Αὐτὴ τὴ στιγμὴ, τὸν πασά σου συλλογίζομαι, κτῆνος! εἶπεν ὁ Δημακόπουλος.
- Ποῖος εἶσαι σὺ; τὸν ἠρώτησεν ὁ Μουσταφάς.
- Στρατιώτης τοῦ Βασιλέως Γεωργίου, ἀπήντησεν ὁ ἀνθυπολοχαγός.
- Καὶ σὺ; ἠρώτησε τὸν Κ. Δασκαλάκην.
- Στρατιώτης τοῦ Βασιλέως Γεωργίου, ἀπήντησε καὶ οὗτος.
- Καὶ σὺ; ἠρώτησεν ὁ πασὰς τὸν Γαλινάκην.
- Στρατιώτης τοῦ Βασιλέως Γεωργίου.
Ἀλλ’ ὁ γραμματεὺς τοῦ Μουσταφᾶ, ὁ ὁποῖος ἦτο Ῥεθύμνιος τοῦρκος καὶ τὸν ἐγνώριζεν, ἠθέλησε νὰ τὸν σώσῃ.
- Ὄχι, πασὰ ἐφένδη, μὴ τὸν ἀκοῦς, εἶνε Ῥεθεμιώτης φραγκορράφτης· νὰ, τὰ ῥοῦχα ποῦ φορῶ μου τἄχει καμωμένα αὐτός.
Καί, ἀποταθεὶς πρὸς τὸν Γαλινάκην:
- Μωρ’ ἐκουζουλάθηκες; τοῦ εἶπε. Δὲν εἶσαι σὺ ὁ Νικολὴς ὁ Γαλινάκης ἀποὺ τὸ Ῥέθεμνο;
Ἀλλ’ ὁ Γαλινάκης, εἴτε κρίνων ὅτι οὕτω θἀπέθνησκε κατὰ τρόπον ἑλληνοπρεπέστερον, εἴτε νομίζων ὅτι οὕτω θὰ ἐσῴζετο καὶ δυσπίστων πρὸς αὐτὸν, ἐπέμεινεν.
- Δὲν σὲ γνωρίζω, εἶπε πρὸς τὸν γραμματέα. Εἶμαι στρατιώτης τοῦ Βασιλέως Γεωργίου.
Τότε ἀπόσπασμα στρατοῦ παρέλαβε τοὺς πέντε ἢ ἓξ τούτους καὶ ἀφοῦ ἐπὶ ὥραν τοὺς ἐλόγχιζον, τοὺς ἀπετελείωσαν, ἀποκόψαντες δὲ μίαν κεφαλὴν τὴν ἐξεσφενδόνισαν εἰς τὸν κύκλον τῶν στρατιωτῶν, ἐντὸς τοῦ ὁποίου ἐφυλάττοντο οἱ ἄλλοι, γυναικόπαιδα καὶ ἄνδρες. Ἦτο ἡ κεφαλὴ τοῦ δυστυχοῦς Γαλινάκη.
Ἐν τῷ μεταξὺ τούτῳ οἱ ἐντόπιοι Τοῦρκοι ἐλεηλάτουν τὸ διασωθὲν μέρος τῆς μονῆς. Ὁ ναὸς δὲν εἶχε πάθει τίποτε. Ἐπ’ αὐτοῦ δὲ ἐκάθητο μία περιστερά, ἀθῷος θεατὴς τῆς φοβερᾶς ἐκείνης σκηνῆς τοῦ ὀλέθρου καὶ τῆς ἀγριότητος.
- Ξανοίγετέ μου ἐκείνονε τὸ περιστέρι, εἶπεν εἷς τῶν Τούρκων. Θὰ τοῦ κόψω τὸ λαιμό.
Καὶ πυροβολήσας ἐφόνευσε τὴν περιστερὰν, ἥτις ἔμεινεν ἐπὶ τοῦ θόλου. Ἀλλ’ οἱ ἄλλοι ἀμφέβαλλον ἂν τὴν εἶχε κτυπήσῃ εἰς τὸν λαιμόν. Πεισμωθεὶς δὲ ὁ πυροβολήσας ἀνέβη εἰς τὴν στέγην τοῦ ναοῦ διά τινος κλίμακος ἐκεῖ παρατυχούσης. Ἀλλ’ ἐνῷ ἀνεζήτει τὴν περιστερὰν, ἀνεκάλυψεν ἕνα χριστιανὸν, κρυμμένον μεταξὺ τῶν δύο θόλων τοῦ ναοῦ, καὶ τὸν ἔσφαξε.
Ἐκ τῶν ἐν τῷ μοναστηρίῳ ἐσώθησαν μόνον περὶ τοὺς ἑκατὸν, γυναικόπαιδα καὶ γέροντες ἐπὶ τὸ πλεῖστον. Μεταξὺ δὲ τούτων εἶχεν ἀναμιχθῇ καὶ ὁ Κοῦβος, μαυρίσας τὸ πρόσωπόν του καὶ προσποιούμενος τὸν γέροντα.
Ἄνω τῶν τρισχιλίων πτωμάτων ἦσαν ἐξηπλωμένα πέριξ καὶ ἐντὸς τοῦ Ἀρκαδίου. Διὸ φοβηθεὶς τὴν ἀνάπτυξιν μιασμάτων ὁ Μουσταφὰς, ἔσπευσε ν’ ἀπέλθῃ εἰς Ῥέθυμνον, συμπαραλαβὼν καὶ τοὺς αἰχμαλώτους. Ἀλλὰ καθ’ ὁδόν, εἰς τὸ χωρίον Μέση, ἀναγνωρισθεὶς ὑπὸ τῶν ἐντοπίων ὁ Κοῦβος, ὑπέστη μαρτυρικὸν θάνατον. Ἡ δὲ Χαρίκλεια Δασκαλάκη, κρατοῦσα εἰς τὴν ἀγκάλην της νήπιον ἐγγονάκι της, δὲν ἠδυνήθη καθ’ ὁδὸν νὰ μὴ ἀφήσῃ νὰ ἐκραγῇ ἡ βράζουσα εἰς τὰ στήθη της ἀγανάκτησις:
- Δὲ μ’ ἔπαιρναν κ’ ἔμενα ἡ μπάλλαις μάζῃ μὲ τὸ παιδί μου, νὰ μὴ σᾶς θωρῶ, μπουρμάδες; εἶπε μὲ στεναγμὸν ὀδύνης καὶ ὀργῆς πρὸς τοὺς παραπορευομένους ἐντοπίους Τούρκους.
- Νὰ, σὰν τὸ θέλῃς, ἀνεφώνησεν εἷς ἐκ τούτων, διευθύνας κατ’ αὐτῆς τὴν πιστόλαν του.
Ἀλλ’ εἷς τῶν στρατιωτῶν ἀνέστρεψε τὸ ὅπλον καὶ ἡ σφαῖρα ἠστόχησεν. Ὁ Τοῦρκος ὅμως ἐκμανεὶς ἥρπασε τὸ νήπιον ἀπὸ τὴν ἀγκάλην της καὶ τὸ ἐξεσφενδόνισεν εἰς παρακείμενον ἀγρὸν, ὁπόθεν ἡ δυστυχὴς γυνὴ τὸ παρέλαβεν ἡμιθανὲς, ἔχον τὴν μίαν κνήμην συντετριμμένην.
Μετὰ μηνῶν τινων φυλάκισιν, οἱ αἰχμάλωτοι ἀφέθησαν ἐλεύθεροι. Ἀλλὰ τῆς Χαρικλείας Δασκαλάκη τὰ βάσανα δὲν ἐτελείωσαν. Μετά τινα καιρὸν ἐφονεύθησαν καὶ δύο ἄλλοι υἱοί της. Ἡ μικρὰ ἐγγονή της ὅμως ἐπέζησε, χωλαίνουσα ὀλίγον, καὶ τώρα εἶνε διδασκάλισσα ἐν Καρδίτσῃ.
Ι. Δ. Κονδυλάκης
