Η πτωτική γραμματική είναι σύστημα γλωσσολογικής ανάλυσης, που εστιάζει στη σύνδεση μεταξύ του σθένους ενός ρήματος και του γραμματικού συγκειμένου που απαιτεί. Αναπτύχθηκε από τον Αμερικανό γλωσσολόγο Charles J. Fillmore το 1968, στο πλαίσιο της γενετικής-μετασχηματιστικής γραμματικής. Η θεωρία αυτή αναλύει την επιφανειακή συντακτική δομή των προτάσεων μελετώντας το συνδυασμό πτώσεων βαθείας δομής (σημασιολογικών ρόλων δηλ.) — Δράστης, Αντικείμενο, Δέκτης, Τόπος ή Όργανο — οι οποίες καθίστανται απαραίτητες από τη χρήση συγκεκριμένου ρήματος.

Κατά τον Fillmore, κάθε ρήμα επιλέγει ένα συγκεκριμένο αριθμό πτώσεων βαθείας δομής οι οποίες συναποτελούν το πτωτικό πλαίσιο του ρήματος. Έτσι, ένα πτωτικό πλαίσιο περιγράφει σημαντικές πλευρές του σημασιολογικού σθένους των ρημάτων, των επιθέτων και των ουσιαστικών. Τα πτωτικά πλαίσια μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση, όταν, για παράδειγμα, μία πτώση βαθείας δομής είναι δυνατόν να παρουσιάζεται μία φορά σε κάθε πρόταση. Μερικές από τις πτώσεις είναι υποχρεωτικές και άλλες προαιρετικές. Οι υποχρεωτικές πτώσεις δεν είναι δυνατόν να διαγραφούν, εφόσον ελλοχεύει ο κίνδυνος παραγωγής αντιγραμματικών προτάσεων. Για παράδειγμα, η πρόταση: Η Μαρία έδωσε τα μήλα είναι, με την παραπάνω έννοια, αντιγραμματική.

Μία θεμελιώδης υπόθεση της πτωτικής γραμματικής είναι ότι οι γραμματικές λειτουργίες, όπως το υποκείμενο ή το αντικείμενο καθορίζονται από το βαθύ, σημασιολογικό σθένος του ρήματος, το οποίο συσχετίζεται συντακτικά σε γραμματικές κατηγορίες όπως υποκείμενο και αντικείμενο, και σε γραμματικές πτώσεις όπως ονομαστική, αιτιατική κτλ.

Ο Fillmore (1968) προωθεί την ακόλουθη ιεραρχία για τον καθορισμό ενός καθολικού κανόνα εκλογής υποκειμένου:

Δράστης < Οργανική < Αντικείμενο

Αυτό σημαίνει ότι, αν το πτωτικό πλαίσιο ενός ρήματος εμπεριέχει ένα δράστη, αυτός αναγνωρίζεται ως το υποκείμενο μίας ενεργούς πρότασης· διαφορετικά, η πτώση βαθείας δομής που ακολουθεί το δράστη στην ιεραρχία (Οργανική δηλ.) προβιβάζεται σε υποκείμενο.

Η επίδραση που έχει ασκήσει η πτωτική γραμματική στη σύγχρονη γλωσσολογία είναι σημαντική, στο βαθμό που πολυάριθμες γλωσσολογικές θεωρίες ενσωματώνουν σχέσεις βαθείας δομής στη μία ή την άλλη μορφή, όπως η αποκαλούμενη Θεματική δομή στη Θεωρία της Κυβέρνησης και Αναφορικής Δέσμευσης.

Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του '70 και του '80, ο Charles Fillmore ανάπτυξε την προσωπική του θεωρία σε αυτό που ονομαζόταν Σημασιολογία πλαισίων. Ο Walter A. Cook, SJ, καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Georgetown, ήταν ένας από τους πρώτους θεωρητικούς της πτωτικής γραμματικής που ακολούθησε το πρωτότυπο έργο του Fillmore. Ο Cook αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ακαδημαϊκής του έρευνας, από τις αρχές της δεκαετίας του '70 μέχρι τη δεκαετία του '90, στην περαιτέρω ανάπτυξη της πτωτικής γραμματικής σαν ένα εργαλείο γλωσσολογικής ανάλυσης, μεθοδολογίας εκμάθησης γλωσσών και άλλων εφαρμογών, και ήταν ο συγγραφέας μερικών σημαντικών κειμένων και άρθρων πάνω στην πτωτική γραμματική. Ο Cook διηύθυνε επίσης μερικές διδακτορικές διατριβές εφαρμόζοντας την πτωτική γραμματική σε διάφορα πεδία θεωρητικής και εφαρμοσμένης γλωσσολογικής έρευνας.
Αναφορές

Cook, Walter A., SJ (1989) Case Grammar Theory. Washington, DC: Georgetown University Press.

Fillmore, Charles J. (1968) "The Case for Case". In Bach and Harms (Ed.): Universals in Linguistic Theory. New York: Holt, Rinehart, and Winston, 1-88.

Moskey, Stephen T. (1978) Semantic Structures and Relations in Dutch: An Introduction to Case Grammar. Washington, DC: Georgetown University Press.