Η απόλυτη μετοχή είναι το ένα από τα δύο είδη επιρρηματικής μετοχής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (το άλλο είδος είναι η συνημμένη μετοχή). Πρόκειται για μετοχή, το υποκείμενο της οποίας δεν έχει άλλη συντακτική θέση στην πρόταση, αλλά λειτουργεί μόνον ως υποκείμενο της μετοχής. Η απόλυτη μετοχή απαντάται συνήθως σε πτώση γενική, οπότε ονομάζεται γενική απόλυτη ή σπανιότερα σε αιτιατική, οπότε ονομάζεται αιτιατική απόλυτη.

Γενική απόλυτη

Με γενική απόλυτη εκφέρονται οι επιρρηματικές μετοχές των προσωπικών ρημάτων πλην της τελικής. Παραδείγματα.

᾿Αναχωρησάντων δὲ αὐτῶν οἱ ᾿Αθηναῖοι φυλακὰς κατεστήσαντο κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν[1]. [μτφ.: Αφού αυτοί αναχώρησαν, οι Aθηναίοι εγκατέστησαν φρουρές στη στεριά και στη θάλασσα]
Το υποκείμενο αὐτῶν της μετοχής ᾿Αναχωρησάντων χρησιμεύει αποκλειστικά και μόνο ως υποκείμενο της μετοχής.
ἀποπλεῖ οἴκαδε καίπερ μέσου χειμῶνος ὄντος[2]. [μτφ.: αποπλέει (ενν. ο Αγησίλαος) για την πατρίδα, αν και ήταν μεσοχείμωνο]
Το υποκείμενο χειμῶνος της μετοχής ὄντος χρησιμεύει αποκλειστικά και μόνο ως υποκείμενο της μετοχής.
Κῦρος δ᾽ οὖν ἀνέβη ἐπὶ τὰ ὄρη οὐδενὸς κωλύοντος[3]. [μτφ.: ο Κύρος λοιπόν ανέβηκε στα βουνά χωρίς να τον εμποδίζει κανείς]
Το υποκείμενο οὐδενὸς της μετοχής κωλύοντος χρησιμεύει αποκλειστικά και μόνο ως υποκείμενο της μετοχής.
ἐστράτευσαν ἐπ’ αὐτούς, οὐδεμιᾶς διαφορᾶς πρότερον πρὸς Καδμείους ὑπαρχούσης[4]. [μτφ.: εξεστράτευσαν εναντίον τους, χωρίς να υπάρχει κανένα προηγούμενο με τους Καδμείους]
Το υποκείμενο οὐδεμιᾶς της μετοχής ὑπαρχούσης χρησιμεύει αποκλειστικά και μόνο ως υποκείμενο της μετοχής.
ναυμαχίας δὲ πρὸς σελήνην γενομένης, τέτταρας τριήρεις λαμβάνει ὁ Γοργώπας[5]. [μτφ.: όταν έγινε η ναυμαχία υπό το σεληνόφως, ο Γοργώπας κυρίευσε τέσσερις τριήρεις]
Το υποκείμενο ναυμαχίας της μετοχής γενομένης χρησιμεύει αποκλειστικά και μόνο ως υποκείμενο της μετοχής.

Σημειώσεις στη γενική απόλυτη

Α. Σπάνια μια γενική απόλυτη μπορεί να έχει ως υποκείμενό της το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος, αλλά πάντα σε πτώση γενική, όπως στα παρακάτω παραδείγματα:

βοηθησάντων ὑμῶν προθύμως πόλιν προσλήψεσθε ναυτικὸν ἔχουσαν μέγα[6]. [μτφ.: αν μας βοηθήσετε, θα προσθέσετε στη συμμαχία σας μια πόλη με ισχυρό ναυτικό]
Ισοδύναμη πρόταση: βοηθήσαντες ὑμεῖς...
Υποκείμενο μετοχής βοηθησάντων (γενική απόλυτη): ὑμῶν. Υποκείμενο ρήματος προσλήψεσθε: ὑμεῖς (εννοείται).
ἐπεὶ δὲ μεταγνόντες πως οἱ ἔφοροι ἤδη ἔξω ὄντος ἀποστρέφειν αὐτὸν ἐπειρῶντο ἐξ Ἰσθμοῦ[7]. [μτφ.: επειδή άλλαξαν γνώμη οι έφοροι, όταν πια αυτός είχε απομακρυνθεί, προσπαθούσαν να τον γυρίσουν πίσω απ' τον Ισθμό]
Ισοδύναμη πρόταση: ... μεταγνόντες πως οἱ ἔφοροι ἤδη ἔξω ὄντα αὐτὸν ἀποστρέφειν ἐπειρῶντο...
Υποκείμενο μετοχής ὄντος (γενική απόλυτη): αὐτοῦ (εννοείται). Αντικείμενο απαρεμφάτου ἀποστρέφειν: αὐτὸν.

Β. Το υποκείμενο της απόλυτης μετοχής παραλείπεται όταν εύκολα εννοείται, όταν είναι γενικό, όταν η μετοχή είναι ρήματος που δηλώνει φυσικό φαινόμενο και όταν τη μετοχή ακολουθεί ειδική πρόταση, οπότε ως υποκείμενό της εννοείται το τούτου ή τούτων:

οὕτω δ’ ἐχόντων εἰκὸς τοῖς μὲν πολεμίοις ἐναντίους εἶναι τοὺς θεούς, ἡμῖν δὲ συμμάχους[8]. [μτφ.: Αφού έτσι έχουν τα πράγματα, οι θεοί φυσικά θα είναι εχθροί στους αντιπάλους μας και σύμμαχοι δικοί μας]
Υποκείμενο της μετοχής ἐχόντων είναι το εννοούμενο πραγμάτων.
μετὰ δὲ τὴν ἐκκλησίαν παρασκευασάμενος ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν ἀνηγάγετο ἐπὶ τὴν Κύζικον ὕοντος πολλῷ[9]. [μτφ.: μετά τη συνέλευση, προετοιμάστηκε για ναυμαχία και ξεκίνησε με τον στόλο του εναντίον της Κυζίκου, ενώ έβρεχε καταρρακτωδώς]
Η μετοχή ὕοντος δηλώνει φυσικό φαινόμενο και το υποκείμενό της παραλείπεται.

Αιτιατική απόλυτη

Mε αιτιατική απόλυτη εκφέρεται η μετοχή των απρόσωπων ρημάτων ή απρόσωπων εκφράσεων. H μετοχή αυτή απαντάται στην αιτιατική του ουδετέρου γένους συνήθως ενικού αριθμού. Η αιτιατική απόλυτη είναι κατά κανόνα εναντιωματική και σπανιότερα αιτιολογική, χρονική ή υποθετική. Αφού η αιτιατική απόλυτη προέρχεται από απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις, το υποκείμενό της είναι απαρέμφατο. Σπάνια ως υποκείμενό της τίθεται αντωνυμία ουδετέρου γένους.

οἵ τε γὰρ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ὡς κρατοῦντες παρεκελεύοντο κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ χρώμενοι, ἀδύνατον ὂν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι[10]. [μτφ.: γιατί οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους, καθώς νικούσαν, ενθάρρυναν ο ένας τον άλλον με δυνατές κραυγές, γιατί ήταν αδύνατον να συνεννοηθούν με κάποιον άλλο τρόπο μέσα στη νύχτα]
Υποκείμενο της μετοχής ἀδύνατον ὂν (= ἐπεὶ ἀδύνατον ἦν) είναι το απαρέμφατο σημῆναι.
προσταχθὲν γὰρ αὐτῷ ἀναγράψαι τοὺς νόμους τοὺς Σόλωνος, ἀντὶ μὲν Σόλωνος αὑτὸν νομοθέτην κατέστησεν[11]. [μτφ.: ενώ δόθηκε σ' αυτόν η εντολή να καταγράψει τους νόμους του Σόλωνος, όρισε τον εαυτό του ως νομοθέτη αντί του Σόλωνος]
Υποκείμενο της μετοχής προσταχθὲν είναι το απαρέμφατο ἀναγράψαι.
ἡμῖν δὲ ἐξὸν ζῆν μὴ καλῶς, καλῶς αἱρούμεθα μᾶλλον τελευτᾶν[12]. [μτφ.: εμείς, αν και θα μπορούσαμε να ζούμε χωρίς τιμή, προτιμούμε να πεθάνουμε τιμημένα]
Υποκείμενο της μετοχής ἐξὸν είναι το απαρέμφατο ζῆν.
ὅταν ἀναγκασθῇ (ενν. τὶς) δυοῖν κακοῖν τὸ ἕτερον αἱρεῖσθαι, οὐδεὶς τὸ μεῖζον αἱρήσεται ἐξὸν τὸ ἔλαττον (ενν. αἱρεῖσθαι)[13]. [μτφ.: όταν αναγκαστεί κανείς να επιλέξει ανάμεσα σε δύο κακά το ένα, κανείς δεν θα προτιμήσει το μεγαλύτερο κακό, ενώ θα ήταν δυνατό να επιλέξει το μικρότερο]
Υποκείμενο της μετοχής ἐξὸν είναι το εννοούμενο απαρέμφατο αἱρεῖσθαι.

Οι πιο συνηθισμένες αιτιατικές απόλυτες είναι οι εξής:

ἐξὸν (ἔξεστι)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν δυνατό
ὂν (ἔστιν)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν δυνατό
δέον/δεῆσον (δεῖ)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν αναγκαίο
μετὸν (μέτεστι)=επειδή, ενώ, μολονότι υπάρχει συμμετοχή ή υπάρχει δικαίωμα
παρὸν (πάρεστι)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν δυνατό
μέλον (μέλει)=επειδή, ενώ, μολονότι υπάρχει φροντίδα/σκέψη
χρεὼν (χρή)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν αναγκαίο
πρέπον (πρέπει)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν πρέπον
προσῆκον (προσήκει)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν πρέπον
τυχὸν (=ἐὰν τύχῃ· τυγχάνει· ίσως)=επειδή, ενώ, μολονότι έτυχε
ὑπάρχον (ὑπάρχει)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν δυνατό/επιτρέπεται
παρασχὸν (παρέχει)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν στην εξουσία κάποιου ή επειδή, ενώ, μολονότι μπορούσε/είχε μπορέσει
δοκοῦν/συνδοκοῦν ή δόξαν/δόξαντα (δοκεῖ)=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν αποφασισμένο
παρατυχόν=ενώ ήταν στην εξουσία κάποιου/αφού μπορούσε
δυνατὸν ὂν=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν δυνατό
ἀδύνατον ὂν=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν αδύνατο
οἷόν τε ὂν=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν δυνατό
δίκαιον ὂν=επειδή, ενώ, μολονότι είναι δίκαιο ή υπάρχει το δικαίωμα/η υποχρέωση
ῥᾴδιον ὂν=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν εύκολο/απλό ή απαιτεί λίγη σκέψη
αἰσχρὸν ὂν=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν επονείδιστο
ἄδηλον ὂν=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν άγνωστο
γεγραμμένον (γέγραπται)=επειδή, ενώ, μολονότι έχει προταθεί στο κατηγορητήριο
εἰρημένον (εἴρηται)=επειδή, ενώ, μολονότι είχε συμφωνηθεί/δοθεί υπόσχεση/αναφερθεί
προσταχθὲν/προστεταγμένον=επειδή, ενώ, μολονότι είχε δοθεί ως διαταγή
δεδογμένον=επειδή, ενώ, μολονότι είναι/ήταν/θα ήταν αποφασισμένο
Σημειώσεις στην αιτιατική απόλυτη

Α. Ενίοτε με αιτιατική απόλυτη εκφέρεται η μετοχή και προσωπικών ρημάτων, σε οποιοδήποτε γένος και αριθμό, όμως στην περίπτωση αυτή συνοδεύεται από το ὡς ή ὣσπερ. Αυτός ο τρόπος εκφοράς φανερώνει υποκειμενική γνώμη ή υπόθεση:

φίλους κτῶνται, ὡς βοηθῶν δεόμενοι, τῶν δ᾽ ἀδελφῶν ἀμελοῦσιν, ὥσπερ ἐκ πολιτῶν μὲν γιγνομένους φίλους, ἐξ ἀδελφῶν δὲ οὐ γιγνομένους[14]. [μτφ.: αποκτούν φίλους, επειδή έχουν ανάγκη από βοηθούς, αλλά παραμελούν τους αδελφούς τους, σαν να γίνονται φίλοι από τους πολίτες, από τους αδελφούς όμως να μη γίνονται]
τοὺς υἱεῖς οἱ πατέρες, κἂν ὦσι σώφρονες, ὅμως ἀπὸ τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων εἴργουσιν, ὡς τὴν μὲν τῶν χρηστῶν ὁμιλίαν ἄσκησιν οὖσαν τῆς ἀρετῆς, τὴν δὲ τῶν πονηρῶν κατάλυσιν[15]. [μτφ.: οι πατέρες τους υιούς των, και αν ακόμη είναι σώφρονες, τους εμποδίζουν να συναναστρέφονται κακούς ανθρώπους, γιατί νομίζουν ότι η συναναστροφή με ενάρετους ανθρώπους είναι άσκηση της αρετής, ενώ με φαύλους καταστροφή της]

Β. Η αιτιατική απόλυτη δόξαν ή δόξαντα δέχεται ως υποκείμενό της ουδέτερο αντωνυμίας πληθυντικού αριθμού. Απαντάται και ως γενική απόλυτη, οπότε το δοκεῖ λαμβάνεται ως προσωπικό:

δόξαν δὲ ταῦτα ἐκήρυξαν οὕτω ποιεῖν[16]. [μτφ.: αφού αποφασίστηκαν αυτά, δήλωσαν ότι έτσι θα πράξουν]
δοξάντων δὲ καὶ τούτων, ἐκπέμπουσιν οἱ Λακεδαιμόνιοι Εὐδαμίδαν[17]. [μτφ.: όταν και αυτό το σχέδιο εγκρίθηκε, στέλνουν οι Λακεδαιμόνιοι τον Ευδαμίδα]

Ονομαστική απόλυτη

Σπάνια η απόλυτη μετοχή προσωπικού ρήματος τίθεται σε ονομαστική πτώση αντί γενικής και ονομάζεται ονομαστική απόλυτη (Σχήμα ανακόλουθο):

ἐκεῖνοι δὲ εἰσελθόντες σὺν τοῖς ὑπηρέταις (...) εἶπε μὲν ὁ Κριτίας[18]. [μτφ.: κι όταν εκείνοι μπήκαν με τους υπηρέτες τους, είπε ο Κριτίας]
Κανονικά η διατύπωση θα ήταν: ἐκείνων δὲ εἰσελθόντων... (γενική απόλυτη).

Σημειώσεις στην ονομαστική απόλυτη

Σε κάποιες περιπτώσεις και μια συνημμένη μετοχή απαντάται σε ονομαστική πτώση, ενώ το υποκείμενό της βρίσκεται σε πλάγια πτώση (Σχήμα ανακόλουθο):

ἀποβλέψας γὰρ πρὸς τοῦτον τὸν στόλον οὗ πέρι διαλεγόμεθα, ἔδοξέ μοι πάγκαλός τε εἶναι[19].
Κανονικά η διατύπωση θα ήταν: ἀποβλέψαντι...

Παραπομπές

Θουκυδίδης, 2.24.1
Ξενοφῶν, Ἀγησίλαος, 2.31
Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις, 1.2.22
Λυσίας, Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς, 2.8
Ξενοφῶν, Ἑλληνικά, 5.1.9
Θουκυδίδης, 3.13
Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις, 2.6.3
Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις, 3.2.10
Ξενοφῶν, Ἑλληνικά, 1.1.16
Θουκυδίδης, 7.44.4
Λυσίας, Κατὰ Νικομάχου (γραμματέως εὐθυνῶν κατηγορία), 30,2
Πλάτων, Μενέξενος 246d
Πλάτων, Πρωταγόρας, 358d
Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα, 2.3.3
Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα, 1.2.20
Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις, 4.1.13
Ξενοφῶν, Ἑλληνικά, 5.2.24
Ξενοφῶν, Ἑλληνικά, 5.3.54
Πλάτων, Νόμοι, 686d

Βιβλιογραφία

Ασωνίτης, Ν. Σ., Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. χ. χ. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες). Αθήνα: "Φιλολογικές εκδόσεις Εμμ. Αναστασάκη".
Liddell, H. G., Scott, R. 1940. A Greek-English Lexicon. Revised and augmented throughout by Sir Henry Stuart Jones with the assistance of Roderick McKenzie. Oxford: Clarendon Press
Μανδηλαράς, Β. 1990³. Η δομή της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα.
Μουμτζάκης, Α. Β. 2004. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής. Α΄, Β΄, Γ΄ Ενιαίου Λυκείου. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
Μπαχαράκης, Μ. Ι. 1987. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής. Θεσσαλονίκη: Μπαχαράκης.
Μπίλλα, Π. 2007. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
Rydberg-Cox, J. A. 2000. Overview of Greek Syntax. Text created electronically:
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a1999.04.0052
Σταματάκος, Ι. Δ. 1972. Λεξικόν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης. Αθήνα: Βιβλιοπρομηθευτική.
Smyth, H. W. 1920. A Greek Grammar for Colleges: American Book Company
Χαιρόπουλος, Π. 2011. "Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας", στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
Το έργο είναι διαθέσιμο στον σύνδεσμο: http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_045.html