.
Δήμητρα, ελληνικό γυναικείο κύριο όνομα (βαφτιστικό όνομα) το οποίο προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό όνομα της θεάς Δήμητρας.
Ετυμολογία
Θεά Δήμητρα, του αρχαίου ελληνικού δωδεκαθέου
Το όνομα Δήμητρα είναι θηλυκός τύπος του νεοελληνικού αντρικού ονόματος Δημήτρης, το οποίο προέκυψε από το αρχαιοελληνικό Δημήτριος. Το αρχαιοελληνικό αντίστοιχο θηλυκό, που βρίσκεται ακόμη σε χρήση, είναι Δημητρία «αφιερωμένη στη Δήμητρα», τη θεά των γεωργικών εργασιών, της γονιμότητας και του γάμου στην αρχαιοελληνική μυθολογία.
Το ίδιο το θεωνύμιο Δήμητρα παράγεται από το αρχαιοελληνικό Δημήτηρ / Δαμάτηρ / Δωμάτηρ, που είναι αβέβαιου ετύμου, αν και, σύμφωνα με το Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας του Μπαμπινιώτη, είναι βέβαιο ότι το δεύτερο συνθετικό του ονόματος περιέχει τη λέξη μήτηρ / μάτηρ, ενώ το πρώτο συνθετικό πρέπει να ταυτίζεται με τη λέξη δᾶ «γη», οπότε το όνομα θα εσήμαινε «μητέρα γη».[1][2][3]
Σύντομος τύπος του θεωνυμίου Δήμητρα είναι το Δημώ, όνομα με το οποίο είναι γνωστά τρία πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας και η Αθηναία εταίρα Δημώ (3ος αι. π.Χ.). Το νεοελληνικό όνομα Δήμος σχηματίστηκε ανεξάρτητα από το Δημώ.
Διάδοση του ονόματος
Όνομα σήμερα ιδιαίτερα δημοφιλές στον ελληνικό χώρο. Σε μια προσπάθεια στατιστικής αποτίμησης της συχνότητας των ελληνικών ονομάτων, το βαφτιστικό Δήμητρα παρουσιάζεται ως το 15ο πιο συχνό όνομα (10ο ανάμεσα στα γυναικεία) και το Δημητρία ως το 438ο πιο συχνό όνομα (316ο ανάμεσα στα γυναικεία). Αντίστοιχα, το Δημήτριος εμφανίζεται ως το 6ο πιο συχνό όνομα (2ο ανάμεσα στα αντρικά).[4]
Το αρχαιοελληνικό όνομα Δήμητρα φαίνεται ότι ήταν σπάνιο, όπως γενικώς συνέβαινε με τα ονόματα που επαναλάμβαναν αυτούσια τα θεωνύμια. Μαρτυρείται τρεις φορές, μιας Ροδίας[5] και μιας ιέρειας της πόλης των Σιδητών[6] στο Lexicon of Greek Personal Names, και μιας Αμφιπολίτισσας στην ελληνιστική περίοδο.
Περισσότερο συχνό ήταν το αρχαιοελληνικό θεοφόρο Δημητρία, που, σύμφωνα με το Θετίμα, εμφανίζεται στο Lexicon of Greek Personal Names (LGPN, τμ. IV) 207 φορές, με πρωιμότερη βέβαιη μαρτυρία στην Αθήνα τον 5ο αι. π.Χ. και τελευταίες μαρτυρίες στη Θεσσαλονίκη, την Έδεσσα και τη Βέροια τον 5ο-6ο αι. μ.Χ. Παράλληλοι τύποι: Δημετρία (4ος αι. π.Χ., Αθήνα), Διμιτρία (αυτοκρατορική περίοδος, Κυρηναϊκή), Δημητρήα (αυτοκρατορική περίοδος, Βιθυνία· 2ος αι. μ.Χ., Μυσία), Δεμετρία (2ος-3ος αι. μ.Χ., Κύπρος), Demetria (αυτοκρατορική περίοδος, Κάτω Ιταλία· 1ος αι. μ.Χ., Κόρινθος· 2ος-3ος αι. μ.Χ., Κάτω Ιταλία· 3ος αι. μ.Χ., Θράκη), Δημιτρία (βυζαντινή περίοδος, Μεγαρίδα).[7]
Αντρικός τύπος
Δημήτριος, Δημήτρης
Ονομαστική εορτή
Στις 26 Οκτωβρίου, Δημητρίου μεγαλομάρτυρος.[8]
Τύποι και υποκοριστικά του ονόματος
Δήμητρα, Δημητρία, συνηθισμένοι τύποι, κοινοί σε όλη την Ελλάδα· το Δημητρία θεωρείται χαρακτηριστικό ζακυνθινό
Δημητρούλα, Τούλα,Τρούλα , υποκοριστικοί τύποι, κοινοί σε όλη την Ελλάδα
Μημή, Μιμή, Μιμίκα, Μίμα, από τους υποκοριστικούς αντρικούς σύντομους τύπους Μήμης, Μημής, Μίμης
Δήμη, από τον αντρικό σύντομο τύπο Δήμος
Μήτση, από τον αντρικό σύντομο τύπο Μήτσος
Ντίμη, από τον αντρικό τύπο Ντίμης
Ντέμη, με επίδραση του ξενικού Demi
Διαλεκτικοί τύποι
Δημήτρω, στην Κυνουρία, τη Λευκάδα και την Τριφυλία,[9] στη Νεάπολη (Νεβσεχίρ) Καππαδοκίας[10]
Δημητρού, στην Κύπρο[11]
Δημητρινιώ, στις Σαράντα Εκκλησιές (Kırklareli) της Θράκης[12]
Δημή,[13] στις Καρυές (Αράχωβα) Λακωνίας και στον Οινούντα (Βρέσθενα) Λακωνίας·[11] Δήμω, στην πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων,[14] από τον αντρικό σύντομο τύπο Δήμος
Μήτρω, από τον αντρικό σύντομο τύπο Μήτρος, στη Μακεδονία
Μυρτίνα, Μυλτίνη, από Μήρτος, στο Σιδηρόκαστρο[15]
Μπίτσα, από τον αντρικό σύντομο τύπο Μπίτσιος, στην Αθήνα[11]
Μητρούδα, από τον αντρικό σύντομο τύπο Μητρούδας, στο νομό Σερρών[16]
Μητούλα, από τον αντρικό σύντομο τύπο Μήτος, στην Αίνο (Enez) της Θράκης· Μήτω στους τουρκόφωνους πρόσφυγες στη Νέα Ζίχνη από το Σογιούτ της Προύσας[17]
Μητορή, Μουτουρή στους τουρκόφωνους πρόσφυγες στα Σέρρας από το Εϊνεσί της Προύσας, από τον αντρικό σύντομο τύπο Μουτούρης[18]
Αγίες
Δημητρία η Ρωμαία (Santa Demetria di Roma), αγία της Καθολικής Εκκλησίας (μαρτύρησε τον 4ο αι.), η μνήμη της οποίας τιμάται στις 21 Ιουνίου[19]
Στα μαρτυρολόγια της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν καταγράφονται άγιες, για τους άγιους βλ. στο βαφτιστικό Δημήτριος
Το όνομα σε άλλες γλώσσες
Demi (Demetria) Moore - Ντέμι Μουρ[20]
αγγλικά: Demetria (Ντεμέτρια), Demi (Ντεμί)
ιταλικά: Demetria (Ντεμέτρια), Dimitra[21]
Παραπομπές
Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα, δεύτερη έκδοση (ανατύπωση) 2005
Online Etymology Dictionary Αρχειοθετήθηκε 2015-12-05 στο Wayback Machine., «Demeter»
«Δημήτηρ», H.G. Liddell και R. Scott, Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας
«Χάρης Φουνταλής, «Ελληνικά ονόματα (και ολίγη από στατιστική)»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 2015.
Lexicon of Greek Personal Names, τμ. I
Lexicon of Greek Personal Names, τμ. V.A
«Δημητρία»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα
Δημητρίου μεγαλομάρτυρος, Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 2005
Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς καί γλωσσικώς ερμηνευόμενα, Αθήνα 1912, σ. 63
Φ. Δ. Αποστολόπουλος, «Τα βαπτιστικά ονόματα ανδρών και γυναικών της Καππαδοκίας», Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τχ. #1, Αθήνα 1997, τχ. #1, σ. 104
Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, ό.π., σ. 63
Σταμάτιος Β. Ψάλτης, Θρακικά, ή Μελέτη περί του γλωσσικού ιδιώματος της πόλεως Σαράντα Εκκλησιών, Αθήνα 1905, σ. 154
Α. Κ. Χούμης, «Βαπτιστικά ονόματα», Δελτίο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας της Ελλάδος τμ. #4 (1892), σ. 351
Κώστας Σπανός, «Οι δυτικομακεδονικοί οικισμοί και τα ονόματα των αφιερωτών τους στην Πρόθεση 215 της Μονής του Βαρλαάμ των Μετεώρων (17.–19. αι.)», Μακεδονικά #28, Θεσσαλονίκη 1991-92, σσ. 148, 149
Νικόλαος Ταχινοσλής, «Μορφές του Δημήτριος στο νομό Σερρών», Ελληνικά #43, τχ 1, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 194
Νικόλαος Ταχινοσλής, ό.π., σ. 192
Νικόλαος Ταχινοσλής, ό.π., σ. 191
Νικόλαος Ταχινοσλής, ό.π., σ. 195
«Santa Demetria di Roma», Santi e Beati
Demi Moore Biography, biography.com
Emidio De Felice, Dizionario dei nomi italiani, Mondadori, Μιλάνο 1986, ISBN 978-88-04-42791-9, σ. 125
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
