.
Χάιδω (xai̯δo, δισύλλαβο· γενική: της Χάιδως), ελληνικό γυναικείο κύριο όνομα (βαφτιστικό όνομα).
Ετυμολογία του ονόματος
Όνομα μεσαιωνικής προέλευσης, από το ουσιαστικό χά(ι)δι, από το μεσαιωνικό ἠχάδι(ο)ν (με σίγηση του αρκτικού άτονου ἠ), με τη σημασία «τραγουδάκι, κανάκεμα», υποκοριστικό του αρχαιοελληνικού ἦχος. Ο τύπος χάιδι προέρχεται από συνεκφορά τό ἠχάδιον > *τοϊχάδι > το χάιδι (με μετάθεση του ι). Ο σχηματισμός της κατάληξης σε |-ο| (-ω) από σλαβική επίδραση. — Τη σλαβική κλιτική |-ο| την έχουν δανειστεί αρκετά θηλυκά (λ.χ. Αρχόντω, Μάρω), ενώ η γραφή με -ω οφείλεται σε αναλογία προς τα αρχαιοελληνικά οξύτονα ονόματα (λ.χ. Ἡρώ, Καλυψώ, Λητώ).[1]
Ονομαστική εορτή
Στις 1 Σεπτεμβρίου, των Τεσσαράκοντα παρθένων και ασκητριών, και Αμμούν διδασκάλου αυτών. (Οι Σαράντα παρθένες μαρτύρησαν τα χρόνια του Λικινίου (307–323), επομένως είναι μάλλον απίθανο το όνομα μιας από αυτές να ήταν Χάιδω.)[2] Την ίδια ωστόσο ημερομηνία η Εκκλησία της Ελλάδος τιμά τη μνήμη της νεομάρτυρος Χάιδως (†1821), οσίας εκ Στανού Χαλκιδικής.[3]
Διάδοση του ονόματος
Το βαφτιστικό απαντά κυρίως στο βορειοελλαδικό χώρο.[4] Προέρχεται από την έννοια του πολυαγαπημένου προσώπου μέσα στην οικογένεια, που θα μεγαλώσει με αγάπη και χάδια, και γι’ αυτόν το λόγο ο Μπούτουρας το κατατάσσει στα «Ονόματα εξ ηθικών προτερημάτων».[5] Σημασιολογικά είναι παρεμφερές με τα βαφτιστικά Κανάκης, Χαϊδεμένη, Χαϊδευτός, Ναζλή. Σήμερα, η ζεστασιά και η τρυφερότητα του ονόματος δεν φαίνεται να συγκινούν όπως παλιότερα και συχνά οι κάτοχοί του προτιμούν να το αντικαθιστούν με ξενικής προέλευσης ονόματα όπως Χίλντα, Χάνα, Χάιντι κτλ. Σε μια προσπάθεια στατιστικής αποτίμησης της συχνότητας των ελληνικών ονομάτων, το Χάιδω παρουσιάζεται ως 221ο πιο συχνό όνομα (145ο ανάμεσα στα γυναικεία).[6]
Αιτία για τη διάδοση του ονόματος και σε άλλες γλώσσες πέραν της ελληνικής είναι ο Βύρων και το ποίημά του Δον Ζουάν (1819–1824), όπου ιστορείται η ερωτική ιστορία με το τραγικό τέλος της Κυκλαδίτισσας Χαηδής (Haidée) (άσματα 2–4).[7] Σε αρκετά λεξικά αναφέρεται ότι το όνομα Haidée είναι επινόηση του Βύρωνα, και ότι η πιθανή προέλευσή του είναι η αρχαιοελληνική λέξη αἰδοῖος «σεμνός, ντροπαλός».[8] Όμως, αν και δεν αποκλείεται ο Βύρων να είχε υπόψη του τη λέξη αἰδοῖος, είναι σίγουρο ότι γνώριζε το αθηναϊκό όνομα Χαηδή/Χαϊδή από το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα (1809–1811). Όπως σημειώνει ο ίδιος στην προμετωπίδα του ποιήματός του «Μετάφραση ενός ρωμέικου τραγουδιού» («Translation of a Romaic Song» (1811), Childe Harold Pilgrimage 1812), κατά την τρίμηνη παραμονή του στην Αθήνα το χειμώνα του (1809–1810), άκουγε συχνά τις παρέες των κοριτσόπουλων να τραγουδούν το δημοτικό:
«Μπαίνω μέσ’ στὸ περιβόλι
ὡραιοτάτη Χαηδή» κτλ.
I enter thy garden of roses,
Belovéd and fair Haidée,
Each morning where Flora reposes,
For surely I see her in thee.[9][10]
Η βυρώνεια Haidée (Χαηδή) μεταφέρεται στο διήγημα του Προσπέρ Μεριμέ (Prosper Mérimée) «Μια παρτίδα τάβλι» («La Partie de trictrac», 1830) ως Haydée (Αϊντέ).[11] Είναι το όνομα της Κυπριοπούλας σκλάβας τον καιρό των βενετοθωμανικών πολέμων (16ος αι.). Στη συνέχεια, ο Ντανιέλ Ωμπέρ (Daniel François Esprit Auber) διασκευάζει το διήγημα του Προσπέρ Μεριμέ σε όπερα με τον τίτλο Αϊντέ (Haydée, ou Le secret), που ανεβαίνει στο Παρίσι το 1847. Και τέλος, σχεδόν μια γενιά αργότερα από τον Βύρωνα, στον Κόμη Μοντεχρήστο (Le Comte de Monte-Cristo, 1844) του Αλέξανδρου Δουμά, ο οποίος γνωρίζουμε ότι είχε διαβάσει τον Δον Ζουάν, γιατί είχε γράψει τη βιογραφία του Βύρωνα,[12] η Haydée (Αϊντέ ή Χάιδω) είναι η Ελληνίδα κόρη του Αλήπασα, που εξαγοράζει από τη σκλαβιά ο Εντμόντ Νταντές.[13]
Επομένως, λόγω της διεθνούς διαδρομής του, το όνομα μπορεί να καταχθεί και στην κατηγορία των «Ονομάτων από τη λογοτεχνία», όπως το Ακρίτας, το Ελμίρα, το Ερωτόκριτος, το Οφηλία κ.ά.
Τύποι και υποκοριστικά του ονόματος Χάιδω
Χάδου, στη Μακεδονία (κατά τον «βορειοελλαδικό φωνηεντισμό»)
Χάιδω, στην Ήπειρο[14]
Χαϊδούλα (τρισύλλαβο), στον Πόντο, υποκοριστικό
Χαδούλα, στη Λέσβο[15]
Χαδούλα, Χαδουλίτσα, στη Σκιάθο[16] (Χαδούλα, στη Φόνισσα, 1903, του Παπαδιαμάντη.)
Χάιδω, χαϊδευτικό Χαϊδούλλα (τρισύλλαβο), υποκοριστικό Χαϊδουλλί (τρισύλλαβο), στη Χάλκη.[17]
Αρσενικός τύπος του ονόματος
Χαϊδούλης (τρισύλλαβο), Χαϊδούλς, στη Μάδυτο (Eçeabat) της Θράκης
Μητρωνυμικό
Χάιδος, Χαϊδούλης
Το όνομα Χάιδω σε άλλες γλώσσες
Ιταλικά: Haidee[18]
Ισπανικά: Haydée[19] (Άιδε)[20]
Αγγλικά: Haidee[21][22] (Χέιντι),[23] Haydée[24]
Γαλλικά: Haydée (Αϊντέ)[25]
Πορτογαλικά: Haydee (Αϊντέ)[26]
Αγίες
Τεσσαράκοντα παρθένοι και ασκήτριαι (και Αμμούν διδασκάλου αυτών), η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη τους στις 1 Σεπτεμβρίου[2]
Χάιδω (†1821), οσία εκ Στανού Χαλκιδικής, η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη της στις 1 Σεπτεμβρίου[27]
Πρόσωπα με το όνομα Χάιδω
Χάιδω, η «’ξακουσμένη» Σουλιώτισσα[28]
Χάιδω Τραϊφόρου,[29] η κόρη του Μίμη Τραϊφόρου και της Σοφίας Βέμπο
Χάιδω (Άντα) Παπαπάνου, η σύζυγος του πρώην πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου[30]
Ταμάρα Μπούνκε (Haydée Tamara Bunke Bider, 1937–1967), η ανατολικογερμανικής καταγωγής περιβόητη Τάνια τής ομάδας του Τσε Γκεβάρα στη Βολιβία[31]
Αϊντέ Πολιτόφ (Haydée Politoff, 1946), Γαλλίδα ηθοποιός, γνωστή κυρίως από την ταινία Η συλλέκτρια (La Collectionneuse, 1967) του Ερίκ Ρομέρ (Éric Rohmer)[32]
Αϊδέε Μερσέδες Σόσα (Haydée Mercedes Sosa, 1935–2009), τραγουδίστρια από την Αργεντινή, γνωστή ως La Negra
Το όνομα Χάιδω στις τέχνες
Χάιδω η λυγερή (1892), θεατρικό του Πανάγου Μελισσιώτη[33]
Χάιδω ή Χάιδω η πανέμορφη [34] (1967), ασπρόμαυρη ταινία μεγάλου μήκους του Κώστα Δρίτσα[35]
Και το ΠΑΣΟΚ της Χάιδως (1982), θεατρική κωμωδία, σκηνοθεσία: Παντελής Βούλγαρης· σενάριο: Μποστ, Γιάννης Ξανθούλης[36]
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
wiktionary logo
Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:
Χάιδω
Θ. Γεωργιάδης, «Η Χαϊδή των Αθηναίων και η Χάιντι των Γερμανών», Έθνος, 16.7.2009 (ανακτήθηκε 21.3.2014)
Φράση: το μουνί της Χάιδως, στο slang.gr
Ἡ Φόνισσα (1903) του Παπαδιαμάντη
Vicente Molina Foix, «Δον Ζουάν: Ο κατά συρροήν εραστής», Το Βήμα, 21.8.2009 (ανακτήθηκε 21.3.2014)
Αναστάσης Βιστωνίτης, «Ποιος ήταν ο πραγματικός Κόμης Μοντεχρήστος», Το Βήμα, 30.9.2012 (ανακτήθηκε 21.3.2014)
Σημειώσεις
Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα, δεύτερη έκδοση (ανατύπωση) 2005
Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 2005
οσία ΧάιδωΟρθόδοξος συναξαριστής
Νικόλαος Γ. Κοντοσόπουλος, Διάλεκτοι και ιδιώματα της νέας ελληνικής, Αθήνα 1994, σ. 104
Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς και γλωσσικώς ερμηνευόμενα, Αθήνα 1912, σ. 165
Χάρης Φουνταλής, «Ελληνικά ονόματα (και ολίγη από στατιστική)» Αρχειοθετήθηκε 2015-06-22 στο Wayback Machine..
Λόρδου Βύρωνος Ποιήματα Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine., μετάφραση: Γ. Πολίτης, τμ. Β΄, Αθήνα 1868, Ανέμη: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών
«αἰδοῖος», Henry George Liddell, Robert Scott, An Intermediate Greek-English Lexicon
The Giaour and other poems Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., Cambridge Scholars Publishing
«Translation of a Romaic Song», 1811, σ. 22, First published, Childe Harold, 1812 (4to).
Προσπέρ Μεριμέ, Νουβέλες ΙΙ, μετάφραση: Ντορέτα Πέππα, Δελφίνι, ISBN 9789603091578
Alexandre Dumas, Mes Mémoires, Chapitre XCV
Ο Κόμης Μοντεχρήστος, οι μεταφράσεις του στη BiblioNet
Α. Γονίου, «(Ηπειρωτικά) Ονόματα κύρια», Ζωγράφειος αγών: Μνημεία της ελληνικής αρχαιότητος ζώντα εν τω νυν ελληνικώ λαώ, τμ. Α΄, Κωνσταντινούπολη 1891, σ. 190
Σπ. Αναγνώστου, Λεσβιακά: Ήτοι συλλογή λαογραφικών περί Λέσβου πραγματειών, Αθήνα, 1903, σ. 45
Γεώργιος Α. Ρήγας, Σκιάθου λαϊκός πολιτισμός, τχ. #3, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1968, σ. 231
Μιχαήλ Ε. Σκανδαλίδης, «Συμβολή στα ονοματολογικά Χάλκης Δωδεκανήσου», Δωδεκανησιακά Χρονικά, τμ. #11, 1986, σ. 82.
«Haidee», Alfonso Burgio, Dizionario dei nomi propri di persona, Hermes Edizioni, 1992, σ. 211
«Haydée», Josep M. Albaigès i Olivart, Diccionario de nombres de personas, Publicacions Universitat de Barcelona, τρίτη έκδοση, 1993, σ. 133
«Haidee», Nome.Me
«Haidee» Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine., David Pickering, The Penguin Book of Baby Names, 2009
«Haidee», Patrick Hanks, Kate Hardcastle, Flavia Hodges, A Dictionary of First Names, Oxford, 2006
«Haidee», Forvo
«Haydée», K. M. Sheard, Complete Book of Names, Llewellyn Publications, 2011, σ. 266
«Haydée», Forvo
«Haydee», Forvo
οσία Χάιδω, Ορθόδοξος συναξαριστής
Π. Σ. Πομόνης, Ι. Σ. Μπετρόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Σουλίου, ή, Ηρωικοί πόλεμοι των Σουλιωτών και Σουλιωτιδών, Κωνσταντινούπολη 1908, σ. 101
«Η “χαμένη” κόρη της Βέμπο» Αρχειοθετήθηκε 2015-10-31 στο Wayback Machine., Espresso, 24.10.2007 (ανακτήθηκε, 21.3.2015)
Σταύρος Θεοδωράκης, «Ο Γιώργος Παπανδρέου σε 514 λέξεις»[νεκρός σύνδεσμος], ΒΗΜΑgazino, 28 Οκτωβρίου 2001 (ανακτήθηκε, 21.3.2015)
«Haydée Tamara Bunke Bider: the woman who died with Che Guevara» Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., The Sunday Times Αρχειοθετήθηκε 2010-06-05 στο Wayback Machine., 10.8.2008 (ανακτήθηκε, 22.3.2015)
The Collector, IMDb
Πανάγου Μελισσιώτου Χάιδω η Λυγερή, Ανέμη: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών
Χάιδω Αρχειοθετήθηκε 2017-11-09 στο Wayback Machine., Ταινιοθήκη της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-10-06 στο Wayback Machine.
Και το ΠΑΣΟΚ της Χάιδως, RetroDB
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
