.
Η Συνθήκη της Λωζάνης ήταν συνθήκη ειρήνης που έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας. Υπογράφηκε στη Λωζάνη της Ελβετίας στις 24 Ιουλίου 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) και συμμετείχαν στη Συνθήκη των Σεβρών, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ που δεν συμμετείχε στην προηγούμενη συνθήκη. Η υπογραφείσα συνθήκη ήταν το αποτέλεσμα της σχετικής διάσκεψης που ξεκίνησε στις 7 Νοεμβρίου 1922[1] μεταξύ των προαναφερομένων μελών. Στο κείμενο της Συνθήκης συμπεριλαμβάνεται και η Σύμβαση της Λωζάνης που αποτελεί συντομότερο κείμενο και υπογράφηκε νωρίτερα, στις 30 Ιανουαρίου 1923.
Ιστορικό
Κατήργησε τη Συνθήκη των Σεβρών που δεν είχε γίνει αποδεκτή από τη νέα κυβέρνηση της Τουρκίας η οποία διαδέχθηκε τον Σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης. Μετά την εκδίωξη από τη Μικρά Ασία του Ελληνικού στρατού από τον Τουρκικό υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ, προέκυψε η ανάγκη για αναπροσαρμογή της συνθήκης των Σεβρών. Στις 20 Οκτωβρίου 1922 ξεκίνησε το συνέδριο που διακόπηκε μετά από έντονες διαμάχες στις 4 Φεβρουαρίου 1923 για να ξαναρχίσει στις 23 Απριλίου. Το τελικό κείμενο υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου μετά από 7,5 μήνες διαβουλεύσεων.
Η Τουρκία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη, την Ίμβρο και Τένεδο, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία, την περιοχή της Σμύρνης και της Διεθνοποιημένης Ζώνης των Στενών, η οποία όμως θα έμενε αποστρατιωτικοποιημένη και αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης. Παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία, όπως προέβλεπε και η συνθήκη των Σεβρών, αλλά χωρίς πρόβλεψη για δυνατότητα αυτοδιάθεσης. Ανέκτησε πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα σε όλη της την επικράτεια και απέκτησε δικαιώματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε όλη την επικράτειά της εκτός της ζώνης των στενών.
Ένα σημείο διαφωνίας ήταν η καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων από την Ελλάδα, κάτι για το οποίο η τελευταία δήλωνε αδυναμία. Τελικά η Τουρκία δέχθηκε να της αποδοθεί το τρίγωνο του Κάραγατς στη Θράκη, γνωστό και ως Παλαιά Ορεστιάδα, αντί αποζημιώσεων. Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Τουρκία με τον όρο ότι θα διοικούνταν με ευνοϊκούς όρους για τους Έλληνες (το 1926 η τουρκική κυβέρνηση ακύρωσε με νόμο αυτή τη διάταξη). Ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχασε την ιδιότητα του Εθνάρχη και το Πατριαρχείο τέθηκε υπό ειδικό διεθνές νομικό καθεστώς.
Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία. Με ξεχωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποφασίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών από τις δύο χώρες και η «μη εγκατάσταση ναυτικής βάσεως» κάποιων νησιών του Αιγαίου (Λήμνος, Σαμοθράκη, Σάμος, Χίος, Λέσβος, Ικαρία). Αργότερα με τη Συνθήκη του Μοντρέ, στην οποία η Ελλάδα ήταν συμβαλλόμενο μέρος, η Τουρκία ξαναπέκτησε το δικαίωμα στρατιωτικοποίησης των Στενών, της Ίμβρου, Τενέδου, και αντίστοιχα η Ελλάδα της Λήμνου και Σαμοθράκης.
Η ανταλλαγή μειονοτήτων που πραγματοποιήθηκε προκάλεσε μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών. Μετακινήθηκαν από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη στην Ελλάδα 1.650.000 Οθωμανοί υπήκοοι, χριστιανικού θρησκεύματος και από την Ελλάδα στην Τουρκία 670.000 Έλληνες υπήκοοι, μουσουλμανικού θρησκεύματος[2]. Η θρησκεία και όχι η εθνικότητα αποτέλεσε το βασικό κριτήριο για την ανταλλαγή [3]. Σύμφωνα με το άρθρο 2β της συνθήκης χρησιμοποιήθηκε ο όρος Μουσουλμάνοι και όχι Τούρκοι. Αυτό οφείλεται στο ότι κατά την οθωμανική αυτοκρατορία η θρησκεία μετρούσε πολύ περισσότερο από ότι η εθνικότητα και από την άλλη πλευρά η Τουρκία ήθελε όλοι οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης να παραμείνουν. Στα Βαλκάνια χρησιμοποιείται ο όρος Τούρκος αρκετές φορές ως συνώνυμο με τον μουσουλμάνο επειδή στο σύστημα των Οθωμανικών μιλέτ (ήταν κύριο στοιχείο στη διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) όλοι οι μουσουλμάνοι ανήκαν σε μια ενιαία κοινότητα.[4]
Μεταξύ των ανταλλάξιμων περιελαμβάνονταν επίσης οι Έλληνες του Πόντου, αλλά και τουρκόφωνοι Έλληνες, όπως τουρκόφωνοι Πόντιοι και Καραμανλήδες, καθώς και ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι, όπως Τουρκοκρητικοί και Βαλαάδες της Δυτικής Μακεδονίας[5]. Μαζί με τους Έλληνες, πέρασε στην Ελλάδα και αριθμός Αρμενίων και Συροχαλδαίων. Εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή οι Ρωμιοί κάτοικοι της νομαρχίας της Κωνσταντινούπολης (οι 125.000 μόνιμοι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, των Πριγκηπονήσων και των περιχώρων, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι πριν από τις 30 Οκτωβρίου του 1918) και οι κάτοικοι της Ίμβρου και της Τενέδου (6.000 κάτοικοι), ενώ στην Ελλάδα παρέμειναν 110.000 Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης2[6].
Επιπλέον, βάσει του άρθρου 23, η Τουρκία εκχώρησε πλήρως τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της Κύπρου.[7]
Διατάξεις
Η συνθήκη αποτελείται από 143 άρθρα με κύρια τμήματα[8][9]:
Συνθήκη της Λωζάνης
| Μέρη |
|---|
| Προοίμιο |
| Μέρος Α. Πολιτικοί όροι (άρθρα 1–45) |
| Μέρος Β. Δημοσιονομικοί όροι (άρθρα 46–63) |
| Μέρος Γ. Οικονομικοί όροι (άρθρα 64–100) |
| Μέρος Δ. Συγκοινωνίες και υγειονομικά ζητήματα (άρθρα 101–118) |
| Μέρος Ε. Διάφορες διατάξεις (άρθρα 119–143) |
| Υπογραφές |
Οι ακόλουθες συμβάσεις έχουν επισυναφθεί στη Συνθήκη της Λωζάνης:
|
Επιλεγμένα άρθρα
Η Συνθήκη της Λωζάνης. Επίσημη μετάφραση στα Ελληνικά, Υπουργείο Εξωτερικών, Αθήνα 1923.
Άρθρο 6
γ2. Ελλείψει αντίθετων διατάξεων, στην παρούσα Συνθήκη, τα νησιά και οι νησίδες που βρίσκονται σε απόσταση τριών μιλίων από την (ασιατική) ακτή περιλαμβάνονται στα σύνορα του παράκτιου κράτους.
Άρθρο 12
γ1. Η απόφαση που ελήφθη στις 13 Φεβρουαρίου 1914 από τη Διάσκεψη του Λονδίνου, δυνάμει του άρθρου 5 της Συνθήκης του Λονδίνου της 17ης–30ης Μαΐου 1913 και του άρθρου 15 της Συνθήκης των Αθηνών της 1ης–14ης Νοεμβρίου 1913, η οποία απόφαση κοινοποιήθηκε προς την Ελληνική Κυβέρνηση στις 13 Φεβρουαρίου 1914, σχετικά με την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου, εκτός από τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και Λαγούσες νήσοι, ιδιαίτερα τα νησιά Λήμνος, Σαμοθράκη, Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος και Ικαρία, επιβεβαιώνεται, με την επιφύλαξη των διατάξεων της παρούσας Συνθήκης σχετικά με τα νησιά που υπάγονται στην κυριαρχία της Ιταλίας και αποτελούν αντικείμενο του άρθρου 15.
γ2. Εκτός από τις περιπτώσεις που στην παρούσα Συνθήκη περιέχεται αντίθετη διάταξη, τα νησιά που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των τριών μιλίων από τις ασιατικές ακτές παραμένουν υπό την τουρκική κυριαρχία.
Άρθρο 13
γ1. Για τη διασφάλιση της διατήρησης της ειρήνης, η Ελληνική Κυβέρνηση αναλαμβάνει να τηρήσει τους ακόλουθους περιορισμούς στα νησιά Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ικαρία:
(1) Στα εν λόγω νησιά δεν θα εγκατασταθεί ναυτική βάση και καμία οχύρωση.
(2) Τα ελληνικά στρατιωτικά αεροσκάφη θα απαγορεύονται να πετούν πάνω από το έδαφος των ακτών της Ανατολίας. Αντίστοιχα, η Τουρκική Κυβέρνηση θα απαγορεύσει στα στρατιωτικά της αεροσκάφη να πετούν πάνω από τα εν λόγω νησιά.
(3) Οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις στα εν λόγω νησιά θα περιοριστούν στο κανονικό σώμα που θα κληθεί για στρατιωτική θητεία, το οποίο μπορεί να εκπαιδευτεί επιτόπου, καθώς και σε μια δύναμη χωροφυλακής και αστυνομίας ανάλογα με τη δύναμη της χωροφυλακής και αστυνομίας που υπάρχει σε όλη την ελληνική επικράτεια.
Άρθρο 14
γ1. Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, παραμένοντας υπό τουρκική κυριαρχία, θα απολαμβάνουν ειδικής διοικητικής οργάνωσης που θα αποτελείται από τοπικά στοιχεία και θα παρέχει κάθε εγγύηση για τον αυτόχθονα μη μουσουλμανικό πληθυσμό όσον αφορά στην τοπική διοίκηση και την προστασία προσώπων και περιουσίας. Η τήρηση της τάξης θα διασφαλίζεται από αστυνομική δύναμη που θα στρατολογείται από τον τοπικό πληθυσμό από την τοπική αυτοδιοίκηση που προβλέπεται παραπάνω και θα τεθεί υπό τις διαταγές της.
γ2. Οι συμφωνίες που έχουν συναφθεί ή μπορεί να συναφθούν μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας σχετικά με την ανταλλαγή ελληνικού και τουρκικού πληθυσμού δεν θα ισχύουν για τους κατοίκους των νησιών Ίμβρου και Τενέδου.
Άρθρο 15
γ1. Η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας από όλους τους τίτλους και τα δικαιώματα από τα ακόλουθα νησιά: Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη και Κως, που από τώρα κατέχονται από την Ιταλία και από τις εξ αυτών εξαρτώμενες νησίδες, καθώς και από το νησί Καστελλόριζο.
Άρθρο 16
γ1. Η Τουρκία παραιτείται παντός τίτλου και δικαιώματος πάσης φύσεως επί των εδαφών ή εν σχέσει προς τα εδάφη που βρίσκονται εκτός των συνόρων που καθορίζονται στην παρούσα Συνθήκη και τα νησιά άλλα από εκείνα στα οποία η κυριαρχία της αναγνωρίζεται από την εν λόγω Συνθήκη, ως προς την τύχη αυτών των εδαφών και νησιών που έχουν εποικιστεί ή θα εποικιστούν από τα ενδιαφερόμενα μέρη.
γ2. Οι διατάξεις του παρόντος άρθρου δεν θίγουν οποιεσδήποτε ειδικές ρυθμίσεις που απορρέουν από σχέσεις γειτονίας που έχουν συναφθεί ή μπορούν να συναφθούν μεταξύ της Τουρκίας και οποιωνδήποτε γειτονικών χωρών.
Παραπομπές
Φύλλο εφημερίδας 'Έθνος' της 8 Νοεμβρίου 1922, σελ. 4: "Η χθεσινή έναρξις της διασκέψεως της Λωζάννης"
Συνθήκη της Λωζάνης, τμήμα VI, άρθρο 1
«Turks». The Encyclopedia of Islam. 10. Brill, σσ. 699.
Renée Hirschon (editor) (2003). Studies in forced migration, Vol. 12 / Crossing the Aegean: an appraisal of the 1923 compulsory population exchange between Greece and Turkey. Berghahn Books. σελ. 98. ISBN 978-1-57181-562-0.CS1 maint: Extra text: authors list (link)
Βλάσης Αγτζίδης. «Οι εξισλαμισμένοι Έλληνες στη σημερινή Τουρκία». Hellenic Resources Network. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2011.
Συνθήκη της Λωζάνης, τμήμα VI, άρθρο 2
Καρεκλάς, Ιάκωβος (2014). Διεθνές Δίκαιο: Με έμφαση στο Δίκαιο του Πολέμου. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη. σελ. 152. ISBN 978-960-562-266-4.
«Lausanne Peace Treaty / Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs». www.mfa.gov.tr. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2022.
«Treaty of Lausanne - World War I Document Archive». wwi.lib.byu.edu. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2022.
Πηγές
Γρηγόριος Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940, τόμος πρώτος, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1997
Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ' Τάξης Γενικού Λυκείου, σελίδες 149-152
Βιβλιογραφία
Renée Hirschon (editor) (2003). Studies in forced migration, Vol. 12 / Crossing the Aegean: an appraisal of the 1923 compulsory population exchange between Greece and Turkey. Berghahn Books. ISBN 978-1-57181-562-0.CS1 maint: Extra text: authors list (link)
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Η Συνθήκη της Λωζάνης - Ελληνικά
Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
