.
Το Σύνταγμα Δωδεκανησίων εθελοντών ήταν εθελοντικό στρατιωτικό σώμα που συγκροτήθηκε από Δωδεκανήσιους λίγο μετά την είσοδο της Ελλάδας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο με την εισβολή της Ιταλίας, και μέχρι την παράδοση τις χώρας στις γερμανικές δυνάμεις εισβολής.
Συγκρότηση
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα και η Δωδεκανησιακή παροικία θεώρησε ότι ήταν καταλληλότερη ευκαιρία για την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων, που τελούσαν υπό ιταλική διοίκηση από το 1912. Με επικεφαλής τη Δωδεκανησιακή Νεολαία Αθηνών έγιναν δυναμικές εκδηλώσεις στην Αθήνα και παράλληλα ζητήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση να επιτραπεί η εθελοντική κατάταξη στον ελληνικό στρατό των Δωδεκανησίων εθελοντών, που δεν είχαν ελληνική υπηκοότητα. Παρά τις τρομακτικές αδυναμίες του τακτικού στρατού η κυβέρνηση δέχτηκε το αίτημα και στις 13 Νοεμβρίου 1940 συγκρότησε το “Σύνταγμα Δωδεκανησίων” βασιζόμενη στις υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις της Δωδεκανησιακής παροικίας για τον αριθμό των μελών της. Κυριότερος λόγος για τη συγκρότηση του Συντάγματος ήταν η ανάγκη του Γενικού Στρατηγείου για πρόσθετες δυνάμεις, που από κοινού με τους Βρετανούς θα αναλάμβαναν την απόκρουση της επερχόμενης γερμανικής επίθεσης.
Παρουσιάστηκαν 1.924 Δωδεκανήσιοι εθελοντές κάθε ηλικίας, επαγγέλματος και μορφωτικού επιπέδου και τελικά κρίθηκαν ικανοί οι 1.586, που αρκούσαν μόνο για ένα τάγμα συν έναν λόχο με πολεμική σύνθεση. Όμως είχε συγκροτηθεί σύνταγμα, του οποίου η πολεμική σύνθεση απαιτούσε πάνω από 3.500 άντρες και έτσι η υπολειπόμενη δύναμη συμπληρώθηκε με στρατιώτες καταγόμενους τόσο από άλλα νησιά όσο και με εφέδρους του πολεμικού ναυτικού. Μόνο το Ι Τάγμα του Συντάγματος Δωδεκανησίων εθελοντών αποτελούνταν αμιγώς από Δωδεκανησίους, ενώ τα άλλα τάγματα καθώς και τμήματα διοίκησης και υποστήριξης διέθεταν ελάχιστους.
Η συγκρότηση “Συντάγματος Δωδεκανησίων” δημιούργησε στην παροικία και στους καταταγέντες εθελοντές την πεποίθηση ότι αποστολή τους θα ήταν η απελευθέρωση των Δωδεκανήσων. Όμως οι αρμόδιοι αξιωματικοί κατέστησαν σαφές ότι επιχειρήσεις στα Δωδεκάνησα μπορούσαν να γίνουν μόνο σε συνεργασία με το βρετανικό ναυτικό και ότι δεν υπήρχε κανένας σχεδιασμός για κατάληψη των Δωδεκανήσων. Αντίθετα πίστευαν ότι η απελευθέρωση των Δωδεκανήσων θα κατοχυρωνόταν στο αλβανικό μέτωπο. Επίσης η συγκρότηση του Συντάγματος Δωδεκανησίων ενόχλησε την Τουρκία, της οποίας ο πρέσβης με διαδοχικά διαβήματα τόνισε το τουρκικό ενδιαφέρον για τα Δωδεκάνησα, ενώ οι Άγγλοι επεσήμαναν στην ελληνική κυβέρνηση, ότι η ενόχληση της Τουρκίας έβλαπτε τα συμμαχικά συμφέροντα.
Σύνθεση
Η σύνθεση του Συντάγματος Δωδεκανησίων ανά νησί προέλευσης των εθελοντών καταγράφεται από τον Μάρκο Κλαδάκη ως εξής: Αστυπάλαια 12, Κάλυμνος 433, Κάρπαθος 309, Κάσος 25, Καστελλόριζο 48, Κως 109, Λειψοί 3, Λέρος 98, Νίσυρος 67, Πάτμος 20, Ρόδος 126, Σύμη 262, Τήλος 8, Χάλκη 9, κάτοικοι εξωτερικού 57, ήτοι σύνολο 1.586. Επισημαίνεται ότι τα στοιχεία του Κλαδάκη περιλαμβάνουν μόνο τους άνευ ελληνικής υπηκοότητας εθελοντές, ενώ στο Σύνταγμα εντάχθηκαν και ορισμένοι Δωδεκανήσιοι, που είχαν την ελληνική υπηκοότητα και ήδη υπηρετούσαν στον τακτικό Ελληνικό Στρατό.
Το Σύνταγμα Δωδεκανησίων στελεχώθηκε με αξιωματικούς, που είχαν πολεμική εμπειρία από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Μακεδονικό Μέτωπο ή τη Μικρασιατική εκστρατεία, και μετά από σύντομη, αλλά εντατική εκπαίδευση στου Γουδή οι Δωδεκανήσιοι εθελοντές ορκίστηκαν στις 12 Ιανουαρίου 1941 και παρέλαβαν την πολεμική σημαία. Αποτέλεσαν τον πυρήνα της 20ης Μεραρχίας, που άρχισε να συγκροτείται εκ των ενόντων στις 12 Φεβρουαρίου 1941 για να ενισχύσει το αλβανικό μέτωπο.
Τμήμα της Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας
Στις 4 Μαρτίου σε σύσκεψη Ελλήνων και Άγγλων επιτελών αποφασίστηκε η συγκρότηση νέου τμήματος στρατιάς, του Τμήματος Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΣΚΜ), αποτελούμενου από τις Μεραρχίες XII και 20, υπό τις διαταγές του υποστράτηγου Κωτούλα Ιωάννη και με αποστολή την άμυνα του κορμού της Ελλάδας σε περίπτωση παραβίασης της βασικής αμυντικής γραμμής Μπέλες-Νέστος (Μεταξά).
Από τις 28 Μαρτίου το ΤΣΚΜ και το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα απετέλεσαν το Συγκρότημα W υπό τη διοίκηση του στρατηγού Ουίλσον και τις διαταγές του Αρχιστράτηγου Παπάγου. Το Συγκρότημα W ασχολήθηκε εντατικά με την οργάνωση του εδάφους και έκανε σοβαρές αμυντικές εργασίες, αλλά η αμυντική αξία της γενικής τοποθεσίας Καϊμακτσαλάν-Βέρμιο-Αλιάκμων σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να συγκριθεί με εκείνη της γραμμής Μπέλες-Νέστος. Επιπλέον η επέκταση βόρεια του Αμύνταιου απορρόφησε όλες τις εφεδρείες, το δε ανάπτυγμα της εν λόγω τοποθεσίας ήταν περίπου 170 χιλιόμετρα με αποτέλεσμα να κατέχεται αραιά και να μην προσφέρεται για παρατεταμένη άμυνα.
Στις 6 Απριλίου τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν ταυτόχρονα στην Ελλάδα από τη Βουλγαρία (γραμμή Μπέλες-Νέστος) και τη νότια Γιουγκοσλαβία. Στις 8 Απριλίου οι Γερμανοί κατέλαβαν τα Σκόπια και το ΤΣΑΜ (Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας) διατάχθηκε να συνθηκολογήσει. Από αυτό το σημείο άρχισαν τα προβλήματα μεταξύ των Ελλήνων και των Βρετανών διοικητών του Συγκροτήματος W. Ο στρατηγός Ουίλσον απέρριψε το σχέδιο αμύνης του Γενικού Στρατηγείου και αγνόησε συστηματικά τις απόψεις των Ελλήνων αξιωματικών, που γνώριζαν πολύ καλά τη μορφολογία της περιοχής και πρότειναν τις ορθές κινήσεις, όπως απέδειξαν τα δραματικά γεγονότα των επομένων ημερών.
Στις 9 Απριλίου παραδόθηκε στους Γερμανούς η Θεσσαλονίκη, το απόγευμα παραδόθηκε η Μπίτολα (Μοναστήρι) και το βράδυ το Σύνταγμα Δωδεκανησίων είχε ολοκληρώσει την εγκατάστασή του στη νέα αμυντική γραμμή, όπου οι πλαγιές των υψωμάτων παρουσιάζουν το μειονέκτημα να είναι βατές στο μέτωπο προς τον εχθρό και απόκρημνες στα νώτα της παράταξης. Στις 10 Απριλίου οι Γερμανοί κατείχαν όλη την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη και στράφηκαν αμέσως στη διάνοιξη της στενωπού Κλειδίου.
Μάχες με τους Γερμανούς
Αγώνας στενωπού Κλειδίου 10-11 Απριλίου 1941 (*)
Τα μεσάνυχτα (10 προς 11 Απριλίου) ισχυρή γερμανική δύναμη αναγνώρισης επεχείρησε να καταλάβει το ύψωμα Γκλάβα, αλλά απωθήθηκε από τα δραστικά πυρά του Συντάγματος Δωδεκανησίων. Στις 11 Απριλίου οι Γερμανοί επεχείρησαν αναγνωριστική επίθεση κατά του Ντελίνσκι Ντολ αλλά το Σύνταγμα Δωδεκανησίων τους απώθησε πέρα από την Κέλλη. Βέβαια σε περίπτωση επίθεσης τεθωρακισμένων δεν είχε καμία απολύτως δυνατότητα αμύνης, διότι δεν διέθετε κανένα αντιαρματικό όπλο. Οι Βρετανοί διέταξαν την τμηματική σύμπτυξη του Συγκροτήματος W στο Άσκιο και αργότερα το ίδιο βράδυ (11 προς 12 Απριλίου) ο σύνδεσμος μεταξύ του ΙΙΙ Τάγματος Δωδεκανησίων και των βρετανικών δυνάμεων “διεκόπη υπό των Βρετανών άνευ προειδοποιήσεως και δι΄ άγνωστον λόγον”. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα το βρετανικό πυροβολικό άρχισε να βάλλει καταιγιστικά, προκαλώντας την απορία των αξιωματικών του Συντάγματος Δωδεκανησίων, καθώς οι περίπολοί του ανέφεραν πλήρη ηρεμία στις γερμανικές γραμμές. Οι αξιωματικοί του Συντάγματος υποψιάστηκαν ότι παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις των Βρετανών, αυτοί είχαν ήδη αρχίσει τη σύμπτυξή τους από το Κλειδί και δύο απόπειρες αξιωματικών του Συντάγματος να έλθουν σε επαφή με τους Βρετανούς απέτυχαν, διότι η βρετανική φρουρά τους απαγόρευσε να μπουν στον βρετανικό τομέα. Επίσης οι Βρετανοί επιτελείς αρνήθηκαν να απαντήσουν στις τηλεφωνικές κλήσεις του διοικητού του Συντάγματος.
Στις 12 Απριλίου από την αυγή οι Γερμανοί άρχισαν να ετοιμάζονται για την τελική επίθεση, την οποία εξαπέλυσαν περί την 08:30 με κύρια προσπάθεια στα ανατολικά της οδού Βεύης-Κλειδίου. Περί την 11:00 το τάγμα των Άγγλων Ανιχνευτών υποχώρησε κι έτσι οι Γερμανοί βράθηκαν στο εσωτερικό της στενωπού. Περί το μεσημέρι είχε καταρρεύσει η άμυνα των Βρετανών και από τις 13:00 ο ένας μετά τον άλλο οι διοικητές των ελληνικών δυνάμεων έβλεπαν τους Βρετανούς να εγκαταλείπουν απροειδοποίητα τις θέσεις τους. Στις 14:00, ενώ το Σύνταγμα Δωδεκανησίων βρισκόταν υπό τα καταιγιστικά πυρά γερμανικού πυροβολικού και τεθωρακισμένων, ενώ οι Βρετανοί “λόγω δυσμενούς τροπής της μάχης του Κιρλί Δερβέν” διέταξαν το ΤΣΚΜ να αρχίσει σύμπτυξη στις 19:00.
Στις 15:40 έφτασε στο Σύνταγμα Δωδεκανησίων η διαταγή για σύμπτυξη και τονιζόταν έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί το αργότερο ως τις 18:00, διότι η Βρετανική Διοίκηση δεν θα έφερε καμία ευθύνη για όποιο τμήμα δεν συμπτυσσόταν εγκαίρως. Ως αποτέλεσμα, η μεν ελληνική Πεδινή Πυροβολαρχία στο Κλειδί διατάχθηκε να καταστρέψει επί τόπου τα πυροβόλα της, το δε Σύνταγμα Δωδεκανησίων αναγκάστηκε επίσης να καταστρέψει επιτόπου το μεγαλύτερο μέρος του πολεμικού υλικού του, που δεν μπορούσε να μεταφερθεί με τα μεταφορικά κτήνη και τα ελάχιστα διαθέσιμα αυτοκίνητα.
Αγώνας στενωπού Κλειδίου 12 Απριλίου 1941 (*)
Σύμπτυξη και περιπλάνηση στη Μακεδονία
Κατόπιν απαιτήσεως του Αρχιστράτηγου Παπάγου οι Βρετανοί εξαναγκάστηκαν να παραχωρήσουν αυτοκίνητα για τη μεταφορά του Συντάγματος Δωδεκανησίων, αλλά και πάλι ενήργησαν με αντισυμμαχικό πνεύμα. Επιβίβασαν στα αυτοκίνητα εσπευσμένα και όπως-όπως τους άντρες του Συντάγματος, χωρίς να ενημερώνουν κανέναν παριστάμενο βαθμοφόρο για το σημείο προορισμού τους. Οι δυνάμεις του Συντάγματος διασπάστηκαν καθώς τμήματά του μεταφέρθηκαν σε διαφορετικές πόλεις (Πτολεμαΐδα, Κοζάνη, Γρεβενά, Σιάτιστα, Καλαμπάκα, Τρίκαλα, Λάρισα). Σημαντικό μέρος των τμημάτων που είχαν μεταφερθεί στα Γρεβενά, στην Κοζάνη και στην Καλαμπάκα διέρρευσαν προς νότο και είτε κατέληξαν στην Αθήνα είτε προσκολλήθηκαν σε διάφορες μονάδες της Θεσσαλίας. Τη χαριστική βολή στο Σύνταγμα Δωδεκανησίων την έδωσαν οι Βρετανοί, όταν αρνήθηκαν να φορτώσουν στα αυτοκίνητα όσο πολεμικό υλικό είχε καταφέρει αυτό να διασώσει. Προκάλεσαν έτσι την πλήρη οργανική αποσύνθεση του Συντάγματος Δωδεκανησίων και την οριστική απώλεια της μαχητικής του ικανότητας.
Τα μεσάνυχτα (12 προς 13 Απριλίου) βρίσκονταν στην Πτολεμαΐδα περίπου 800 οπλίτες και 25 αξιωματικοί κυρίως του Ι Τάγματος, νηστικοί και με κατεστραμμένα άρβυλα. Αυτοί διατάχθηκαν να προωθηθούν αρχικά στη Βλάστη και τελικά στην Πυλωρή, όπου συνέρρεαν ομάδες και μεμονωμένοι άντρες του Συντάγματος, και μέχρι το βράδυ είχε συγκεντρωθεί δύναμη περίπου 1.500 αντρών, δηλαδή λιγότεροι από τους μισούς της αρχικής δύναμης, που στην πλειοψηφία τους ήταν πλέον άοπλοι. Στις 15 Απριλίου διατάχθηκε η μετακίνηση του Συντάγματος Δωδεκανησίων προς Γρεβενά, αλλά καθοδόν πληροφορήθηκαν ότι διάφορα σημεία του δρομολογίου τους είχαν ήδη καταληφθεί από τους Γερμανούς και για λόγους ασφαλείας ο διοικητής αποφάσισε να κινηθούν προς Καλαμπάκα. Στις 16 Απριλίου το Σύνταγμα ξεκίνησε μια ιδιαίτερα εξουθενωτική πορεία μέρα-νύχτα, χωρίς ανάπαυση ούτε καν λιγόλεπτη, υπό σχεδόν συνεχή βροχή, σε ανώμαλα και καταλασπωμένα δρομολόγια, χωρίς τρόφιμα, με άντρες εξαντλημένους, χωρίς υποδήματα, με κουρέλια τυλιγμένα γύρω από τα κρυοπαγήματα των ποδιών τους, με κουρελιασμένο τον ιματισμό τους, ενώ πολλοί έπεφταν κατά γης μη μπορώντας να ακολουθήσουν τη φάλαγγα.
Παράδοση της Ελλάδας και διάλυση
Στις 17 Απριλίου το Σύνταγμα διατάχθηκε να κινηθεί προς Μέτσοβο και αμέσως άλλαξε πορεία. Στις 19 Απριλίου στάθμευσε στην Αρδομίτσα, όπου βρήκε τρόφιμα και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ελάχιστο ιματισμό και καθόλου οπλισμό και πυρομαχικά, ενώ η εχθρική αεροπορία σφυροκοπούσε τις ελληνικές θέσεις. Στις 21 Απριλίου ίσχυσε ανακωχή και στις 22 το Σύνταγμα Δωδεκανησίων διατάχθηκε να παραδώσει στον πρόεδρο της κοινότητας Αρδομίτσας, όσον οπλισμό του είχε απομείνει, και να ετοιμαστεί για πορεία προς Καλαμπάκα. Στις 24 Απριλίου έφτασε στο Μέτσοβο και μετά διατάχθηκε να κινηθεί προς Μαλακάσι. Την επομένη έγινε γνωστό ότι με το νέο πρωτόκολλο ανακωχής, που είχε υπογράψει ο Τσολάκογλου, οι Έλληνες αξιωματικοί εθεωρούντο πλέον αιχμάλωτοι πολέμου και οι Γερμανοί τους συνελάμβαναν, όπου τους εύρισκαν. Στις 26 Απριλίου ο διοικητής του Συντάγματος Δωδεκανησίων πέτυχε επικοινωνία με τον διοικητή του ΤΣΚΜ, ο οποίος επιβεβαίωσε τις παραπάνω πληροφορίες, δήλωσε ότι δεν υφίσταται πλέον Ελληνικός Στρατός και ότι οι οπλίτες ήταν ελεύθεροι να επιστρέψουν στις εστίες τους. Στις 27 Απριλίου η σβάστικα κυμάτιζε στην Ακρόπολη. 1. Επίτομη Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού Πολέμου 1940-1941 (Επιχειρήσεις Στρατού Ξηράς), 1985, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.
2. Ιστορία του Συντάγματος Δωδεκανησίων Εθελοντών, Κλαδάκης Μάρκος, Πολιτιστικό Ίδρυμα Δωδεκανήσου "Κλεόβουλος ο Λίνδιος", Αθήνα 1996.
3. Εφοδιασμοί Στρατού εις Υλικά Οπλισμού και Πυρομαχικών Πεζικού και Πυροβολικού κατά τον Πόλεμον 1940-41, Αθήνα 1982, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.
4. Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Ουίνστον Τσόρτσιλ, μετάφραση Αντώνη Σαμαράκη, Ελληνική Μορφωτική Εστία
Διαλυτική πορεία του Συντάγματος Δωδεκανησίων εθελοντών. (*)
Βιβλιογραφία
1. Επίτομη Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού Πολέμου 1940-1941 (Επιχειρήσεις Στρατού Ξηράς), 1985, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.
2. Ιστορία του Συντάγματος Δωδεκανησίων Εθελοντών, Κλαδάκης Μάρκος, Πολιτιστικό Ίδρυμα Δωδεκανήσου "Κλεόβουλος ο Λίνδιος", Αθήνα 1996.
3. Εφοδιασμοί Στρατού εις Υλικά Οπλισμού και Πυρομαχικών Πεζικού και Πυροβολικού κατά τον Πόλεμον 1940-41, Αθήνα 1982, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.
4. Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Ουίνστον Τσόρτσιλ, μετάφραση Αντώνη Σαμαράκη, Ελληνική Μορφωτική Εστία
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
