.
Η Ρωμαϊκή Λεγεώνα (1941-1943)[1] ή Λεγεώνα των Βλάχων ή Βλάχικη Λεγεώνα ή Ρουμανική Λεγεώνα[2] (Ιούλιος 1941[3]- Σεπτέμβριος 1943) είναι το όνομα με το οποίο αποκλήθηκε μεταπολεμικά η πολιτική και ένοπλη δωσιλογική οργάνωση που δημιούργησε ο βλάχικης καταγωγής πράκτορας της Ρουμανίας και της Ιταλίας[4] Αλκιβιάδης Διαμάντης, στη Θεσσαλία, Μακεδονία και Ήπειρο, με σαφή προσανατολισμό την υποστήριξη των δυνάμεων της Ιταλίας και της Γερμανίας κατά την Κατοχή της Ελλάδας, ενώ μέλη της συζητούσαν ανεπίσημα και για δημιουργία βλάχικου αυτόνομου κράτους, ή καντονιού που αποδόθηκε αργότερα ως Πριγκιπάτο της Πίνδου (όνομα που είχε χρησιμοποιηθεί για την κίνηση που είχε γίνει το 1917 σε χωριά της Πίνδου). Ο Διαμάντης δημιούργησε τη Λεγεώνα μετά από οδηγίες και συνεννόηση με τις κυβερνήσεις της Ρουμανίας και της Ιταλίας[5][6]. Κατά την εποχή της δραστηριότητάς της, η οργάνωση ονομαζόταν Ρωμαϊκή Λεγεώνα και βοηθούσε τις Ιταλικές δυνάμεις στη συλλογή των όπλων που είχαν κρατήσει οι κάτοικοι μετά την παράδοση του Ελληνικού Στρατού. Ο Διαμάντης αποκαλούσε τον εαυτό του αρχηγό και εκπρόσωπο των Βλάχων της Κάτω Βαλκανικής. Ο Διαμάντης έφυγε από την Ελλάδα το καλοκαίρι του 1942 για τη Ρουμανία και τη θέση του στην οργάνωση πήρε ο Νικόλαος Ματούσης. Μετά την οργάνωση αντιστασιακών οργανώσεων το 1942 και τη δυναμική αντίδρασή του ΕΛΑΣ εναντίον μελών της Λεγεώνας, αλλά και την αποχώρηση των Ιταλικών δυνάμεων λόγω συνθηκολόγησης της Ιταλίας, η Λεγεώνα διαλύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1943. Ο Ματούσης κατέφυγε αρχικά στην Αθήνα και στη συνέχεια στη Ρουμανία.
Υπόβαθρο
Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης ήταν το ιδανικό πρόσωπο για τη δημιουργία φιλοϊταλικής οργάνωσης, δεδομένου ότι είχε ήδη σχέση με τη Ρουμανία και την Ιταλία από το 1917, όταν με την παρουσία ιταλικών δυνάμεων και δασκάλων ρουμανικών σχολείων (κάποιοι από τους οποίους επανεμφανίστηκαν το 1941) ήταν ένα νεαρό μέλος της Προσωρινής Επιτροπής που έστειλε επιστολές στο Ιταλικό Προξενείο ζητώντας υποστήριξη για ανεξαρτησία δεκατριών βλάχικων χωριών της Πίνδου, ενός είδος καντονιού υπό την προστασία της Ιταλίας που αν και δεν δημιουργήθηκε ποτέ, ούτε καν προκηρύχθηκε, αργότερα αποκλήθηκε Πριγκιπάτο της Πίνδου[7][8]. Οι τότε ενέργειες δεν είχαν συνέχεια μετά την άμεση αποχώρηση των Ιταλικών δυνάμεων. Το 1926, ο Διαμάντης ήταν Πρόξενος της Ρουμανίας στους Αγίους Σαράντα[9]. Ο Διαμάντης επέστρεψε στην Ελλάδα το 1930 ως αντιπρόσωπος ρουμανικής πετρελαϊκής εταιρείας . Έφυγε ξανά από την Ελλάδα το 1939 και γύρισε ακολουθώντας τα Ιταλικά στρατεύματα, μετά τη συνθηκολόγηση του ελληνικού στρατού τον Μάιο του 1941[10].
Η Λεγεώνα
Ο Διαμάντης εμφανίστηκε μαζί με τους Ιταλούς όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Ελλάδα, το 1941. Το φθινόπωρο του 1941, ίδρυσε τη Λεγεώνα[7], το όνομα της οποίας προήλθε από την επιχειρηματολογία που είχαν προετοιμάσει οι Ιταλοί πριν τον πόλεμο[11], ότι οι Βλάχοι είναι απόγονοι στρατιωτών της 5ης Ρωμαϊκής Λεγεώνας (Legio V Macedonica). Η Λεγεώνα δημιουργήθηκε από τον Διαμάντη μετά από οδηγίες και συνεννόηση με τις κυβερνήσεις της Ρουμανίας και της Ιταλίας τον Απρίλιο του 1941, όπως αναφέρει ο ίδιος στην αναφορά του προς τον πρωθυπουργό της Ρουμανίας στις 17 Ιουλίου 1942, αλλά και ο Ματούσης στην αναφορά του προς Ρουμανικές αρχές στις 21 Οκτωβρίου 1943[5][12]. Η Λεγεώνα είχε σκοπό την υποστήριξη των ιταλικών δυνάμεων κατοχής, ενώ στα μέλη της προπαγάνδιζε την ίδρυση ανεξάρτητου βλάχικου κράτους[13] και καλούσε τον πληθυσμό να αγωνιστεί στο πλευρό της Ιταλίας και της Γερμανίας. Αναφέρεται ότι εντάχθηκαν περίπου 2.000 άτομα.[14] Αλλού αναφέρεται ότι στο ένοπλο τμήμα της η οργάνωση ποτέ δεν είχε περισσότερους από «λίγες εκατοντάδες άνδρες»[15] και αλλού ότι στη μέγιστη ακμή της δεν είχε πάνω από 1.000 άτομα[7]. Ο Κ. Γεμενής εκτιμά ότι τα μέλη της Λεγεώνας ήταν 50-60 άτομα στις αρχές του 1942, έφτασε στα 300 άτομα στις αρχές του 1943 και πριν τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας σε κάτω από 100 άτομα[1] Χαρακτηριστικό για το μέγεθος της Λεγεώνας είναι ότι μετά το τέλος του πολέμου, στα Ειδικά Δικαστήρια Δωσιλόγων οδηγήθηκαν 617 άτομα, από τα οποία κρίθηκαν αθώα τα 319.[16]
Αποσπάσματα της Λεγεώνας έδρασαν στη Λάρισα (από όπου ξεκίνησε ο Διαμάντης), στη Σαμαρίνα, ιδιαίτερη πατρίδα του Διαμάντη, στα Τρίκαλα, στην Ελασσόνα, στην Καλαμπάκα, στα Φάρσαλα, στα Γρεβενά, στο Μέτσοβο και σε άλλες περιοχές, πάντα σε συνεργασία με ιταλικά στρατεύματα[7].
Πρώτες δράσεις του Διαμάντη και της Λεγεώνας
Τον Μάιο του 1941, ο Διαμάντης πηγαίνει στα Ιωάννινα και συναντά βλαχόφωνους και το καλοκαίρι περιοδεύει στη Σαμαρίνα, Γρεβενά, Λάρισα, Τρίκαλα, Ελασσόνα, σε πολλά χωριά και στο Πραιτώρι Ελασσόνας όπου οργανώνει συγκέντρωση περίπου 50 βλάχων της περιοχής, με παρουσία αποφοίτων ρουμάνικων σχολών και Ιταλών[17][18].
Το καλοκαίρι εμφανίζεται και η πρώτη δράση λεγεωναρίων, με αρχηγό τον Βασίλη Ραποτίκα με σκοπό την βοήθεια των ιταλικών δυνάμεων στην ανακάλυψη και συλλογή όπλων που ήταν στην κατοχή του πληθυσμού[19].
Τον Σεπτέμβριο ο Διαμάντης επισκέπτεται τον διορισμένο από τους Γερμανούς πρωθυπουργό Γεώργιο Τσολάκογλου και του υποβάλλει υπόμνημα με ημερομηνία 25/9/1941[19] ζητώντας δικαιώματα για τους Βλάχους, ίδρυση σχολείων, οικονομική ενίσχυση και ανάμεσα στα άλλα να διορίζονται «Οι Νομάρχαι και οι Δήμαρχοι Ηπείρου, Πίνδου, Θεσσαλίας και Μακεδονίας, όπου υπάρχουν εις τας ως άνω περιοχάς αμιγείς συνοικισμοί Βλάχων ή μικτοί τοιούτοι Βλάχων και Ελλήνων», από κοινού μεταξύ της Ελληνικής Κυβέρνησης και του ιδίου «υπό την ιδιότητά του ως αντιπροσώπου των Βλαχικών Κοινοτήτων της Πίνδου, Ηπείρου, Θεσσαλίας και Μακεδονίας με την προηγουμένην έγκρισιν των Αρχών Κατοχής, ήτοι των Γερμανών διά την περιοχήν Θεσσαλονίκης και των Ιταλών διά την υπό της Ιταλίας κατεχομένην ζώνην.»[20].
Στη συνέχεια ο Διαμάντης, με τη βοήθεια των ιταλικών αρχών, προχωρά σε αντικατάσταση δημάρχων, ίδρυση ρουμάνικων σχολείων, παρακράτηση εμπορευμάτων και αγαθών καθώς και εξαναγκασμό κατοίκων να μπουν στην οργάνωση των λεγεωναρίων και συνέχιση των επιδρομών στα χωριά για όπλα. Τα μέλη της Λεγεώνας τύγχαναν ευεργετικών ρυθμίσεων ως προς την τυροκόμηση ενώ σταδιακά συγκροτούνται και ένοπλα ενισχύοντας τις ιταλικές κατοχικές αρχές[21]. Όμως ο Αλκιβιάδης Διαμάντης το καλοκαίρι του 1942 αποχώρησε από την Ελλάδα μεταναστεύοντας στη Ρουμανία και αντικαταστάθηκε στη διοίκηση της Λεγεώνας από το Νικόλαο Ματούση[22]. Μέλη της οργάνωσης συμμετείχαν το 1943 μαζί με τα ιταλικά στρατεύματα στις εκτελέσεις αμάχων που πραγματοποιήθηκαν στο Δομένικο και στην Τσαριτσάνη[23] του νομού Λαρίσης.
Οργανωμένη αντίδραση στη Λεγεώνα
Οι κινήσεις της κατοχικής κυβέρνησης Τσολάκογλου εναντίον της Λεγεώνας
Οι κινήσεις του Διαμάντη και της Λεγεώνας συνάντησαν αντίδραση και από την κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου, αλλά και από τοπικούς παράγοντες. Ο διορισμένος πρωθυπουργός Τσολάκογλου, εξέδωσε εγκύκλιο στις 13 Μαρτίου 1942 προς τους Νομάρχες όπου αναφέρεται «συστηματική δράσις ξένων προπαγανδιστών», ότι «σκορπίζουν άφθονο χρήμα», ότι «δελεάζουν το λαό με τρόφιμα», ότι εκβιάζουν κατοίκους χωριών με παρουσία «αξιωματικού ή υπαξιωματικού των ξένων στρατευμάτων». Προειδοποιεί ότι «ο πόλεμος δεν έληξε. Συνεχίζεται εισέτι ειρηνικώς εν τη Ελλάδι» και ζητά «οι υπάλληλοι και τα όργανα της τάξεως» να μην «υποκύπτουν εις τας θρασείας ενεργείας των εκβιαστών και των οργάνων των πραπαγανδών», καθώς και να διαμαρτύρονται «εις τα Φρουραρχεία των Αρχών Κατοχής» και να τον τηρούν «ενήμερον διά τηλεγραφικών και ταχυδρομικών αναφορών δι' οιουδήποτε άλλου μέσου, επιβαλλομένου από τας ειδικάς περιστάσεις υφ' ας τελούμεν» και να διαφωτίζουν «επιμόνως την κοινήν γνώμην, όπως μη πίπτει θύμα της πλεκτάνης».[24] Στη περιοχή μετέβησαν με εντολή του Τσολάκογλου σημαντικά Βλαχόφωνα πρόσωπα όπως ο υποστράτηγος Ντάκος, ο συνταγματάρχης Απόστολος Παπαγεωργίου, ο δικηγόρος Δασκαλόπουλος και ο λοχαγός Θεόδωρος Σαράντης, τον οποίο διόρισε νομάρχη Τρικάλων, ώστε να ασκήσουν επιρροή εναντίον της αυτονομιστικής κίνησης[25].
Παράλληλα είχαν ιδρυθεί δυο αντιστασιακές οργανώσεις ενάντια στους Λεγεωνάριους:
Η (νέα) Φιλική Εταιρεία εναντίον της Λεγεώνας
Η οργάνωση Φιλική Εταιρεία που δημιούργησε ο Ευάγγελος Αβέρωφ και ο Νικόλαος Ράπτης, τον Μάιο του 1941 καταφέροταν εναντίον της δράσης της Λεγεώνας καθώς είχε στείλει υπόμνημα διαμαρτυρίας στον Ιταλό στρατηγό Ρουτζέρο στις 15 Γενάρη 1942 [26][27] και παράλληλα δημοσίευε κείμενα στον Τύπο κατά της δράσης της. Παράλληλα, ο υπομοίραρχος Χωροφυλακής, Χ. Κούρτης, έπειτα από συνεννόηση με τον Αβέρωφ, πυρπόλησε στα Τρίκαλα ιταλική αποθήκη εφοδιασμού που προοριζόταν για τη Λεγεώνα[28]. Για την δραστηριότητά τους, ο Αβέρωφ και άλλοι φυλακίστηκαν από τις ιταλικές αρχές στις 28 Απριλίου 1942 και στάλθηκαν αρχικά σε φυλακή και στη συνέχεια σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία.
Η δράση του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ εναντίον της Λεγεώνας
Εναντίον της Λεγεώνας άρχισαν να δρουν η «Ένωση Ελλήνων Κουτσοβλάχων Εθνικοαπελευθερωτική και Εκπολιτιστική Οργάνωση» που την καθοδηγούσε το ΕΑΜ και έβγαζε προκηρύξεις,[29] η εφημερίδα Κουτσόβλαχος που καταφέροταν ενάντια στη δράση της καθώς και μέλη του ΕΑΜ που άρχισαν από το 1941 ένοπλη δράση εναντίον λεγεωνάριων.[3] Αυτές οι δράσεις από το 1942 μεγαλώνουν και προκαλούν φόβο στους λεγεωναρίους, ειδικότερα μετά και την εκτέλεση του πρωτεργάτη της Λεγεώνας Βασίλη Ραποτίκα στα μέσα του 1943. Αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών ήταν η αποχώρηση του Νικόλαου Ματούση από την ενεργή δράση στη Λεγεώνα και λόγω φόβου[30] και λόγω της εκτέλεσης αρκετών μελών της Λεγεώνας από αντάρτες του ΕΛΑΣ[31]. Ο Ματούσης συνέχισε την πολιτική του δράση στην Αθήνα συμμετέχοντας στην εθνικοσοσιαλιστική Οργάνωση Πρωτοπόρων Νέας Ευρώπης (ΟΠΝΕ) στην οποία συμμετείχαν μεταξύ άλλων ο Ανδρέας Κονδάκης και ο Γεώργιος Μερκούρης[32].
Αντίδραση μέσω του Τύπου και η «επιβεβλημένη απάντησις» του Διαμάντη
Το 1942, ο δημοσιογράφος Τάκης Οικονομάκης δημοσιεύει σειρά άρθρων στην εφημερίδα του Βόλου «Η Θεσσαλία» εναντίον της «Λεγεώνας» (Φεβρουάριος 1942) αναφερόμενος εμμέσως αλλά σαφώς στα μέλη της: «κατσικοκλέφτες, φυγόδικοι, μαυραγορίτες, πάσης φύσεως άτακτα στοιχεία» και αργότερα μιλώντας για «αντεθνική λεγεώνα»[33]. Τον Μάρτιο, ο κατοχικός πρωθυπουργός Τσολάκογλου είχε εκδώσει την απόρρητη εγκύκλιο προς τους Νομάρχες εναντίον της Λεγεώνας[34]. Ο Διαμάντης συντάσσει κείμενο με τίτλο «επιβεβλημένη απάντησις», το οποίο απαιτεί να δημοσιευτεί την 25η Μαρτίου, επέτειο της εθνικής εορτής. Οι εφημερίδες αρνούνται και το δημοσιεύουν στις 28 Μαρτίου 1942 η «Θεσσαλία» και «Ο Ταχυδρόμος», ενώ ο «Λαρισαϊκός Τύπος» και το «Θάρρος» των Τρικάλων το δημοσιεύουν στις 2 Απριλίου. Η «Θεσσαλία» προσπαθεί να δημοσιεύσει σχόλιο το οποίο δεν επιτρέπει η ιταλική λογοκρισία, ενώ ο ιδιοκτήτης του «Θάρρους» σε διπλανή στήλη δημοσιεύει κείμενο με τίτλο «Προδότης και προδοσία» δήθεν αναφερόμενο στα θρησκευτικά δρώμενα του Πάσχα, το οποίο τελειώνει λέγοντας «Εκ της εξιστορήσεως της προδοσίας του Ιούδα..... το κοινωνικόν σύνολον αντλεί διδάγματα εκ του καυτηριασμού της επιβόλου πράξεως»[35].
Το κείμενο του Διαμάντη που δημοσιεύτηκε στα τέλη Μαρτίου-αρχές Απριλίου, με ημερομηνία 1η Μαρτίου 1942, φερόταν να υπογράφεται από τον ίδιο με την ιδιότητα «Ο Αρχηγός και εκπρόσωπος των Βλάχων της Κάτω Βαλκανικής» και 42 πρόσωπα ως «Οι Σύμβουλοι και εκπρόσωποι των Βλάχων της Κάτω Βαλκανικής, Σερβίας, Βουλγαρίας, Αλβανίας, Ελλάδος»[36]. Από αυτούς, κάποιοι ήταν γνωστοί υποστηρικτές αυτονομιστικής δράσης όπως ο Ζακού Αράϊα - δάσκαλος που πληρωνόταν από τη Ρουμανία για να διδάσκει στα Ρουμάνικα σχολεία της Ελλάδας, ο οποίος είχε υπογράψει και το 1917 στην επιστολή της Σαμαρίνας με την οποία τα βλάχικα χωριά της Πίνδου ζητούσαν την προστασία της Ιταλίας και την ίδρυση καντονιού, ο υπαρχηγός της «Ρωμαϊκής Λεγεώνας» Ματούσης, αλλά και κάποιοι οι οποίοι δεν συμφωνούσαν με την υπογραφή του δημοσιεύματος. Ορισμένοι από αυτούς κατάφεραν να δημοσιεύσουν σε άλλη εφημερίδα τη διαφωνία τους.
Εκτός του Διαμάντη που υπέγραψε ως «Al. C. Dίamandί», υπέγραψαν και οι 1) Μ. Tegιιjauί, 2) Pregg. Ζίcο Αraia[37], 3) Vas. Vardullί, 4) Ανοs Nίc. Tullίa Matussί, 5) Progg. Dίm Τsutra, 6) Dottre Cost. Taha, 7) Ανοe. Georg. Cazana, 8) Ανοe. G. Vasίlakί, 9) Dottre G. Franco, 10) Proq. Α. Beca, 11) G. Pappa, 12) Dotton Νίc. Micίbuna, 13) Proq. S. Pappa, 14) Dίm. Hatzίgogu, 15) An. S. Calobru, 16) Νίc. Tellίonί - Colomello, 17) D. Teja, 18) Vas. Gίorgίo - Colomello, 19) Progg. Nίkolescu Coust, 20) Stefano Cocίo - maggίore eoeprofessore, 21) G. Condoίanί, 22) Dottor. C. Caloera, 23) Prof. Vίrgίlίo Balamace, 24) Michele Barda, 25) Ing. E. Cutzamanί, 26) Gίον. Stefa, 27) Nic. Α. Beca, 28) Prof. Papagheorghί, 29) An. Pίspίrίcu, 30) Α. Balaιnace, 31) Ing. Pelechί, 32) Ανν. Pituli, 33) Ανν. Barda, 34) Toli Hatzί, 35) Gίον. Copano, 36) Prof. Ζίssί Hatzίbίra, 37) Dottor S. Trίandafil, 38) Gίονanί Ν. Mergίu, 39) Perίcle D. Piteni, 40) Gίorgio Ghίuleca, 41) Achil. Gachi Furchioti, 42) Atan. Balodino (το ορθό ήταν Balodimo). Τα ονόματα αναφέρονται εδώ σύμφωνα με την ορθογραφία του πρωτοτύπου, όπως αυτή καταγράφηκε από τον Παπαγιάννη[35].
Στις υπογραφές αυτές περιλαμβάνονται μία ενός εν ενεργεία Έλληνα αξιωματικού και τριών ακόμη, σε αποστρατεία. Από αυτούς μόνο ο Στέφανος Κότσιος (Stefano Cocίo) συμφωνούσε με τον Διαμάντη [38]. Ο Βασ. Τζιόντζιος (που αναφέρεται στις υπογραφές ως Vas. Gίorgίo), αξιωματικός ε.α. δημοσίευσε την 21η Μαΐου 1942 επιστολή στην εφημερίδα «Νέα Ευρώπη», στην οποία ανάφερε ότι δεν έθεσε την υπογραφή του στο κείμενο με τίτλο «επιβεβλημένη απάντησις»[39].
Στις 25 Απριλίου, οι Ευάγγελος Αβέρωφ, Γεώργιος Ρούσσας, δικηγόρος, Νικόλαος Ράπτης γιατρός, Δημήτριος Ζατζηπύρρος, Κων. Κύρκος, Λάζ. Κίκας, Χρ. Τζίμας, Στ. Κωνσταντίνου, Απ. Κατσιλέρος δικηγόροι και Γεώργιος Τάρης γιατρός, στέλνουν στις εφημερίδες απαντητικό κείμενο στο οποίο δηλώνουν ότι είναι Κουτσόβλαχοι και διαμαρτύρονται για το δημοσίευμα γιατί δεν είχαν εξουσιοδοτήσει κανέναν να τους εκπροσωπεί, ενώ επιβεβαιώνουν ότι «οι περισσότεροι των υπογραψάντων δηλούν... ότι εν αγνοία των ετέθη το όνομά των υπό το δημοσίευμα και ότι φοβούνται να δηλώσουν τούτο δημοσία» και τελειώνουν «Έλληνες εγεννήθημεν και Έλληνες θ' αποθάνωμεν». Οι εφημερίδες δεν το δημοσίευσαν γιατί το απαγόρευσαν οι Ιταλοί αλλά παραδόθηκε στο Δήμαρχο Λαρίσης τέσσερις μέρες μετά, στις 29 Απριλίου, από τον Δημ. Χατζηπύρρο, ενώ την προηγούμενη ημέρα είχαν προηγηθεί ομαδικές συλλήψεις βλαχοφώνων στη Λάρισα, ανάμεσα στους οποίους και πολλοί από αυτούς που υπέγραφαν το απαντητικό κείμενο[40].
Η τύχη των μελών της Λεγεώνας
Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης έφυγε για τη Ρουμανία το 1942, όπου αργότερα, το 1948, φυλακίστηκε από την κυβέρνηση με την κατηγορία της συνωμοσίας ενάντια στο κράτος. Πέθανε στη φυλακή λίγους μήνες αργότερα τον Ιούλιο του 1948. Στην Ελλάδα είχε καταδικαστεί σε θάνατο από τα Ειδικά Δικαστήρια Δωσιλόγων που συστάθηκαν το 1945.
Ο Νικόλαος Ματούσης εγκατέλειψε και αυτός την Ελλάδα για τη Ρουμανία. Ένα χρόνο αργότερα, το 1943 φυλακίστηκε από τη νέα Ρουμανική κυβέρνηση που προέκυψε μετά τη λήξη του πολέμου. Στην Ελλάδα είχε καταδικαστεί και αυτός σε θάνατο από τα Ειδικά Δικαστήρια Δωσιλόγων. Το 1964, μετά από αίτηση της Ελλάδας, παραδόθηκε από τη Ρουμανία στις ελληνικές αρχές και ζήτησε να δικαστεί εκ νέου. Στη δίκη αθωώθηκε (εκείνη την εποχή, δόθηκε χάρη σε αρκετούς αν μπορούσαν να αποδείξουν ότι δεν ήταν κομμουνιστές - έτσι ως φυλακισμένος σε μια κομμουνιστική χώρα, είχε τέτοια καλή μαρτυρία). Υπέρ του Ματούση στη δίκη αυτή κατάθεσε ο αρχηγός του «πατριωτικού και ηρωικού ΕΔΕΣ Αθηνών» συνταγματάρχης Απόστολος Παπαγεωργίου-Φιλώτας με τον οποίο είχε σχέσεις[41]. Αφέθηκε ελεύθερος και τα πολιτικά δικαιώματά του αποκαταστάθηκαν πλήρως την επόμενη δεκαετία. Μέχρι το θάνατό του, το 1981, έζησε στην Αθήνα και στη Λάρισα.
Ο Βασίλης Ραποτίκας σκοτώθηκε από τον ΕΛΑΣ στο τέλος Μαΐου ή στις αρχές Ιουνίου 1943.
Τα μέλη της Ρωμαϊκής Λεγεώνας που δεν έφυγαν στη Ρουμανία, δικάστηκαν στα Ειδικά Δικαστήρια Δωσιλόγων τα οποία συστάθηκαν από το 1945 μέχρι το 1947. Κατηγορήθηκαν ως δωσίλογοι 617 άνθρωποι και από αυτούς καταδικάστηκαν οι 152, ενώ δεν έλαβαν ποινή 91 λόγω δεδικασμένου (είχαν ήδη καταδικαστεί για άλλα αδικήματα) και για 55 έπαυσε η δίωξη λόγω θανάτου (σε αρκετές περιπτώσεις, τους είχαν σκοτώσει οι αντιστασιακοί). Αθώοι κρίθηκαν οι 319[16].
Αναφορές
Η Ρωμαϊκή λεγεώνα, 1941-1943: Ιστορικές καταβολές, δράση, απομυθοποίηση / Κωνσταντίνος Γεμενής στο Η Εθνική Αντίσταση στη Θεσσαλία, 1941-1944 : ύπαιθρος και πόλη, άνθρωποι : 2ο Συνέδριο, Λάρισα 24-25 Νοεμβρίου 2006, Χατζηγιάννειο Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο / επιμέλεια Σταύρος Γ. Γουλούλης, Λάρισα: Εταιρεία Συλλογής Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων Ν. Λάρισας 1940-1974, 2007, ISBN 9789608817920, σελ. 140
Αρχεία Εθνικής Αντίστασης (1941-1944), Ελληνικός στρατός, Διεύθυνση Ιστορίας, 1998, σελ. 62 [1]
Παπαγιάννης, 2004, σελ. 113-114, 183, 189
Κολτσίδας, 1976, σελ. 115 «...στον πράκτορα των ιταλορουμανικών συμφερόντων Αλκιβιάδη Διαμάντη»[2]
The Recent History of the Aromanians in Southeast Europe, Alexandru Gica, Society Farsarotul, Volume XXIV, Issues 1 & 2 (Fall 2009/Spring 2010) & Volume XXV, Issues 1 & 2 (Fall 2010/Spring 2011)--combined
Şcoli şi biserici româneşti din Peninsula Balcanică. Documente (1918-1953),Vol. II, Adina Berciu-Draghicescu, Maria Petre, editura universitatii din bucuresti, 2004, ISBN 9737371860, σελ. 511
Τα σχέδια διαμελισμού της Ελλάδας από τους κατακτητές και η ματαίωσή τους από την Εθνική Αντίσταση, Δημήτρης Σαραντάκος, Ανάλεκτα κοινωνικής ιστορίας, τεύχος 1, Φθινόπωρο 2010 [3],[4]
Κολτσίδας, 1976, σελ. 115 «...κατά το 1917 θέλησε να δημιουργήσει ανεξάρτητο κρατίδιο στην Πίνδο αλλά μετά αναχώρησε για την Αλβανία όπου συνεργάστηκε με Ιταλούς αξιωματικούς...»[5]
Scoli si biserici romanesti din Peninsula Balcanica Documente (1864-1948), Adina Berciu-Draghicescu, Maria Petre, editura universitatii din bucuresti, 2004, ISBN 973-575-859-8, σελ. 94, 401
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 615
Davide Rodogno. Fascism's European empire: Italian occupation during the Second World War. Cambridge University Press, 2006. σελ. 105-106.
Şcoli şi biserici româneşti din Peninsula Balcanică. Documente (1918-1953),Vol. II, Adina Berciu-Draghicescu, Maria Petre, editura universitatii din bucuresti, 2004, ISBN 9737371860, σελ. 511 και 570
Η αποστολή των 15 Βλάχων αλεξιπτωτιστών το 1945, Σταύρος Αστέριος Παπαγιάννης, 30/10/2005
Η Μακεδονία στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Αρχειοθετήθηκε 2012-06-19 στο Wayback Machine., Ιωάννης Κολιόπουλος, Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, Τελευταία ενημέρωση: 18/03/2013 12:59, ανακτήθηκε 4/5/2014
Γ. Μαργαρίτης, Προαγγελία Θυελλωδών ανέμων…, Εκδ. Βιβλιόραμα, 2009, σελ. 380-81
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 434
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 615-616
Ανθεμίδης, Αχιλλέας (2002). Οι Βλάχοι της Ελλάδας (τρίτη έκδοση). Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης - Παιδεία. σελ. 192. ISBN 960-239-358-0.
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 616
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 68-72 όπου σημειώνεται ότι προέρχεται από το βιβλίο του Ευάγγελου Αβέρωφ «Η πολιτική πλευρά του Κουτσοβλαχικού Ζητήματος» σ. 97, στο οποίο ο Αβέρωφ σημειώνει «ότι το κείμενο του υπομνήματος το βρήκε σε έκθεση που υπέβαλε στην κατοχική κυβέρνηση ο τότε νομάρχης, λοχαγός Θεόδωρος Σαράντης, «κουτσόβλαχος την καταγωγήν», που διετέλεσε νομάρχης Τρικάλων «από τον Ιούνιον ως τον Νοέμβριον 1943 ... »
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 617
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 197
Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης 1941-1944, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, χ.χ., τόμος 1, σελ. 367-368.
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 105-106
Γεωργίου Κ. Τσολάκογλου, Απομνημονεύματα. Εκδόσεις Ακροπόλεως, Αθήνα 1959 σελ 188
«ΤΟ ΝΕΦΕΛΩΔΕΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΤΟ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ΚΑΙ Η ΡΩΜΑΙΚΗ ΛΕΓΕΩΝΑ Γράφει ο Δημοσθένης Κούκουνας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2014.
Παπαγιάννης, 2004, σελ. 81
Λάζαρος Αρσ. Αρσενίου, Η Θεσσαλία στην Αντίσταση, 1966, σελ 61.
Ανθεμίδης (2002). Οι Βλάχοι της Ελλάδος. σελίδες 193–197., κείμενο προκήρυξης της Ενώσεως Ελλήνων Κουτσοβλάχων
Παπαγιάννης, 2004, σελ. 186
Παπαγιάννης, 2004, σελ. 189-194
Η μαύρη σκιά στην Ελλάδα Εθνικοσοσιαλιστικές και φασιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου και της Κατοχής (1941-1944) Ιάκωβος Περ. Χονδροματίδης Περισκόπιο, 2001
Παπαγιάννης (2004). Τα παιδιά της Λύκαινας. σελίδες 103–105.
Παπαγιάννης (2004). Τα παιδιά της Λύκαινας. σελίδες 105–106.
Παπαγιάννης (2004). Τα παιδιά της Λύκαινας. σελ. 109.
Παπαγιάννης (2004). Τα παιδιά της Λύκαινας. σελίδες 107–109.
Σημείωση του συντάκτη: προφανώς το Pregg έπρεπε να είναι Proff, καθηγητής
Χρυσοχόου, Αθαν. Ι. (1 Ιανουαρίου 1951). Η Κατοχή εν Μακεδονία. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. σελ. 48.
Χρυσοχόου, Αθαν. Ι. (1951). Η Κατοχή εν Μακεδονία, Η δράσις της Ιταλορουμανικής προπαγάνδας. Εθνική Βιβλιοθήκη. 15. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. σελ. 48.
Ανθεμίδης (2002). Οι Βλάχοι της Ελλάδος. σελ. 219.
Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, σελ. 470
Βιβλιογραφία
Αντώνης Μιχ. Κολτσίδας, Οι Κουτσόβλαχοι (Εθνογραφική και λαογραφική μελέτη), 1976
Σταύρος Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας. Οι «επίγονοι» της 5ης Ρωμαϊκής Λεγεώνας κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941-1944), Εκδόσεις Σοκόλη. ISBN 978-960-7210-71-5, 1999, 2004
Περαιτέρω βιβλιογραφία
Ορέστης Δ. Κουρέλης, Βλαχόφωνοι Έλληνες, Καταγωγή-γλώσσα-Ιστορία, εκδ. Αφοι Κυριακίδη, 2011. ISBN 978-960-467-296-7 (στα κεφάλαια 43-47)
[απόκρυψη]π • σ • ε Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Βαλκανική Εκστρατεία
1940–41
Ελληνοϊταλικός Πόλεμος
(1940-1941)
Μάχες
Πίνδος
Ελαία-Καλαμάς
Κορυτσά
Άγιοι Σαράντα
Μόροβα-Ιβάν
Χειμάρα
Κλεισούρα
Τρεμπεσίνα
Εαρινή επίθεση
Διοικητές
Βασίλειο της Ελλάδας
Ιωάννης Μεταξάς
Αλέξανδρος Παπάγος
Χαράλαμπος Κατσιμήτρος
Κωνσταντίνος Δαβάκης
Ιωάννης Πιτσίκας
Italy (1861-1946) Ιταλία
Μπενίτο Μουσολίνι
Σεμπαστιάνο Βισκόντι Πράσκα
Ουμπάλντο Σοντού
Ούγκο Καβαλλέρο
Κάρλο Τζελόζο
Γερμανική εισβολή
Μάχες
Οχυρά γραμμής Μεταξά
Βεύη
Πέρασμα της Κλεισούρας
Θερμοπύλες
Κρήτη
Διοικητές
Βασίλειο της Ελλάδας
Αλέξανδρος Παπάγος
Γεώργιος Τσολάκογλου
Ηνωμένο Βασίλειο Βρετανική Αυτοκρατορία & Κοινοπολιτεία
Χένρυ Μαίητλαντ Γουίλσον
Τόμας Μπλέημυ
Μπέρναρντ Φρέυμπεργκ
1935 Γερμανία
Βίλχελμ Λιστ
Κουρτ Στουντέντ
Κατοχή και Αντίσταση
Δυνάμεις κατοχής
Πρόσωπα
1935 Γερμανία
Γκύντερ Άλτενμπουργκ
Χέρμαν Νόιμπαχερ
Βάλτερ Σιμάνα
Αλεξάντερ Λερ
Χέλμουτ Φέλμυ
Φρίντριχ-Βίλχελμ Μύλλερ
Αλεξάντερ Αντράε
Μπρούνο Μπρόιερ
Italy (1861-1946) Ιταλία
Αντζέλικο Κάρτα
Πελεγκρίνο Γκίτζι
Κάρλο Τζελόζο
Πιέρο Παρίνι
Βουλγαρία Βουλγαρία
Άντον Κάλτσεφ
Ωμότητες
Αλικιανός
Δοξάτο
Δράμα
Κερδύλια
Κομμένο
Καλάβρυτα
Δίστομο
Δομένικο
Δράκεια
Κάνδανος
Κεφαλλονιά
Κοντομαρί
Κύργια
Μεσόβουνο
Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης
Προσοτσάνη
Πύργοι
Βιάννος
Ολοκαύτωμα του Κέδρους
Κλεισούρα
Σκοπευτήριο Καισιαριανής
Μουσιωτίτσα
Χορτιάτης
Χωριστή
Ολοκαύτωμα
Μεγάλος Λιμός
Δωσίλογοι
Πρόσωπα
Γεώργιος Τσολάκογλου
Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος
Ιωάννης Ράλλης
Αθανάσιος Χρυσοχόου
Σωτήριος Γκοτζαμάνης
Γεώργιος Πούλος
Γεώργιος Μερκούρης
Ιωάννης Πλυτζανόπουλος
Νικόλαος Κουρκουλάκος
Διονύσιος Παπαδόγγονας
Αλκιβιάδης Διαμάντης
Τάκης Μακεδόνας
Κυριάκος Παπαδόπουλος
Οργανώσεις
Ελληνική Πολιτεία
Τάγματα Ασφαλείας
ΕΣΠΟ
ΕΕΕ
Ελληνικό Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα
Οργάνωση «Χ»
ΕΕΣ
ΕΑΣΑΔ
Αποσχιστές
«Ρωμαϊκή Λεγεώνα»
Οχράνα
Ξιλία
Ωμότητες
Πογκρόμ κατά των αναπήρων
Παραμυθιά
Καισαριανή
Κοκκινιά
Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο
(EAM)
Πρόσωπα
Άρης Βελουχιώτης
Στέφανος Σαράφης
Γεώργιος Σιάντος
Γιάννης Ιωαννίδης
Ανδρέας Τζήμας
Αλέξανδρος Σβώλος
Ηλίας Τσιριμώκος
Μάρκος Βαφειάδης
Κόμματα
ΚΚΕ
ΣΚΕ
ΑΚΕ
ΕΛΔ
Οργανώσεις
ΕΛΑΣ
Ε.ΕΛΑΣ
ΕΛΑΝ
ΕΠΟΝ
Ε.Α.
Ε.Π
ΟΠΛΑ
ΣΝΟΦ
Επιχειρήσεις
Δράμα
Ρέκα
Μικρό Χωριό
Γοργοπόταμος
Φαρδύκαμπος
Σαραντάπορο
Πόρτα (en)
Αφοπλισμός μεραρχίας Πινερόλο
Στείρι
Αμφιλοχία
Βαλτέτσι
Αγορέλιτσα
Καλαμάτα
Μελιγαλάς
Κιλκίς
Ηλεκτρική
Ωμότητες
Κόκκινη τρομοκρατία
Διάλυση του 5/42
Μελιγαλάς
Νταλαμάνι
Μη-ΕΑΜική αντίσταση
Πρόσωπα
Ναπολέων Ζέρβας
Γεώργιος Καρτάλης
Δημήτριος Ψαρρός
Κομνηνός Πυρομάγλου
Κώστας Περρίκος
Βασίλειος Σαχίνης
Πετρακογιώργης
Μανώλης Μπαντουβάς
Αντών Τσαούς
Λέλα Καραγιάννη
Κίτσος Μαλτέζος
Οργανώσεις
ΕΔΕΣ
ΕΚΚΑ
ΥΒΕ/ΠΑΟ
ΠΕΑΝ
ΕΟΚ
Ε.Σ.
ΜΑΒΗ
Άλλες
Επιχειρήσεις
Ανατίναξη της ΕΣΠΟ
Γέφυρα του Γοργοποτάμου
Φαρδύκαμπος
Αγία Κυριακή
Μηλιά
Σκάλα Παραμυθιάς
Ξηροβούνι
Μενίνα
Δωδώνη
Γέφυρα Παπάδων
Απαγωγή του Κράιπε
Ωμότητες
Εκδίωξη των Τσάμηδων
Βρετανική αποστολή
στην Ελλάδα (SOE)
Πρόσωπα
Έντι Μάγιερς
Κρις Γούντχαουζ
Πάτρικ Λη Φέρμορ
Μπιλ Στάνλευ Μος
Ντέηβιντ Γουάλλας
Ντον Στοτ
Νίκολας Χάμοντ
Ρούφους Σέπαρντ
Επιχειρήσεις
Επιχείρηση Albumen
Γέφυρα του Γοργοπόταμου
Επιχείρηση Ζώα
Γέφυρα του Ασωπού
Απαγωγή του Κράιπε
Σαμποτάζ της Δαμάστας
Κυβέρνηση του βουνού
Γεγονότα
Εκλογές ΠΕΕΑ 1944
Οργανώσεις
Εθνικό Συμβούλιο
Πρόσωπα
Αλέξανδρος Σβώλος
Ευριπίδης Μπακιρτζής
Δημήτρης Γληνός
Εξόριστη κυβέρνηση
Γεγονότα
Ελ Αλαμέιν
Δωδεκάνησα
Κίνημα του Απριλίου 1944
Ρίμινι
Πρόσωπα
Γεώργιος Β΄
Εμμανουήλ Τσουδερός
Παναγιώτης Κανελλόπουλος
Μονάδες
3η Ορεινή Ταξιαρχία
Ιερός Λόχος
Βασίλισσα Όλγα
Αδρίας
Κατσώνης
Παπανικολής
13 ΜΕΒ
335 Μοίρα
336 Μοίρα
Προς τον Εμφύλιο
Γεγονότα
Σύμφωνο των Εθνικών Ομάδων
Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών
Ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις
Συμφωνία της Πλάκας
Συνέδριο του Λιβάνου
Συμφωνία της Καζέρτας
Συμφωνία των ποσοστών
Απελευθέρωση
Δεκεμβριανά
Εθνικιστικό συλλαλητήριο της 14ης Ιανουαρίου
Συμφωνία της Βάρκιζας
Λευκή τρομοκρατία
ΝΟΦ
Πρόσωπα
Ρόναλντ Σκόμπι
Γεώργιος Παπανδρέου
Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος
Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός
Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
