Μάχη του Μαραθώνα

.

Μάχη του Μαραθώνα
Περσικοί Πόλεμοι
Χρονολογία	Αύγουστος/Σεπτέμβριος 490 π.Χ
Τόπος	Μαραθώνας
Έκβαση	Αποφασιστική νίκη των Ελλήνων, λήξη της πρώτης περσικής εισβολής στην Ελλάδα
Μαχόμενοι
Αθήνα, Πλαταιές	Περσική Αυτοκρατορία
Αρχηγοί
Μιλτιάδης, Καλλίμαχος†	Δάτης, Αρταφέρνης
Δυνάμεις
9.000 – 10.000 Αθηναίοι, 1.000 Πλαταιείς	20.000 – 100.000 πεζοί και 1.000 ιππείς (σύγχρονες εκτιμήσεις) 600 πλοία, 200.000 – 600.000 πεζοί, και 10.000 ιππείς (αρχαίες πηγές)
Απώλειες
192 Αθηναίοι, 11 Πλαταιείς (Ηρόδοτος)	6.400 νεκροί 7 κατεστραμμένα πλοία (Ηρόδοτος)

Η Μάχη του Μαραθώνα (αρχαία ελληνικά Μάχη τοῦ Μαραθῶνος), που διεξήχθη τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ, αποτελεί σύγκρουση μεταξύ των Ελλήνων (Αθηναίοι και Πλαταιείς) και των Περσών κατά την πρώτη εισβολή των Περσών στην Ελλάδα.

Μετά την αποτυχία της Ιωνικής Επανάστασης, ο Δαρείος συγκέντρωσε μεγάλη δύναμη για να εκδικηθεί την Αθήνα και την Ερέτρια, οι οποίες είχαν βοηθήσει τους Ίωνες. Το 492 π.Χ, έστειλε δύναμη, υπό την ηγεσία του Μαρδόνιου αλλά ο περσικός στόλος καταστράφηκε από τρικυμία παραπλέοντας τον Άθω. Τελικά το 490 π.Χ., υπό τη διοίκηση του Δάτη και του Αρταφέρνη, ο περσικός στρατός κατέλαβε τις Κυκλάδες, κατέστρεψε την Ερέτρια και στρατοπέδευσε στον Μαραθώνα, όπου τους αντιμετώπισε μια δύναμη Αθηναίων και Πλαταιέων. Η μάχη έληξε με αποφασιστική νίκη των Ελλήνων - που οφειλόταν στην στρατιωτική ιδιοφυΐα του Μιλτιάδη - και οι Πέρσες αναγκάσθηκαν να φύγουν στην Ασία. Ο Δαρείος άρχισε να συγκεντρώνει και πάλι στρατό, αλλά πέθανε σε λίγο. Ο γιος του Ξέρξης επιχείρησε και εισέβαλε στην Ελλάδα (το 480 π.Χ), αλλά η εισβολή του έληξε με αποτυχία.

Η μάχη του Μαραθώνα έδειξε στους Έλληνες ότι μπορούσαν να νικήσουν τους Πέρσες. Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς και μελετητές, η μάχη στον Μαραθώνα αποτελεί μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία της ανθρωπότητας - ο Edward Shepherd Creasy συμπεριλαμβάνει τη μάχη του Μαραθώνα στο έργο The Fifteen Decisive Battles of the World: from Marathon to Waterloo (Οι Δεκαπέντε πιο Αποφασιστικές Μάχες του Κόσμου: από τον Μαραθώνα στο Βατερλώ)[1], ενώ ο Τζων Στιούαρτ Μιλ είχε δηλώσει ότι «η μάχη του Μαραθώνα αποτελεί σημαντικότερο γεγονός για τη βρετανική ιστορία από τη μάχη του Χάστινγκς».[2]

Μιλτιάδης

Πηγές

Κύριο λήμμα: Ηρόδοτος

Κύρια πηγή για τους Περσικούς πολέμους αποτελεί ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος. Ο Ηρόδοτος, γνωστός ως «Πατέρας της Ιστορίας»,[3] γεννήθηκε το 484 π.Χ. στην Αλικαρνασσό της Μικράς Ασίας, η οποία εκείνη την περίοδο βρισκόταν υπό περσική κατοχή. Έγραψε το έργο «Ιστορίαι» γύρω στα 440-430 π.Χ, προσπαθώντας να ανακαλύψει τις πραγματικές αιτίες των Περσικών πολέμων[4], οι οποίοι ολοκληρώθηκαν το 450 π.Χ.[5] Η μέθοδος του Ηρόδοτου αποτελούσε καινοτομία και σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς, ο Ηρόδοτος έχει εφεύρει την ιστορία που ξέρουμε.[5] Κατά τον Παπαρρηγόπουλο: «Ο Ηρόδοτος είναι ο δημιουργός της αληθούς ιστορικής τέχνης...πρώτος ενόησεν ότι η ιστορία δεν είναι απλούς πραγμάτων κατάλογος, αλλά και η τεχνική των πραγμάτων τούτων συναρμολογία και η εξήγησις του χαρακτήρος αυτών».[6] Κατά τον Τομ Χόλλαντ: «Για πρώτη φορά, ένας ιστορικός αποφάσισε να αποκαλύψει τα αίτια ενός πολέμου, ο οποίος έληξε πρόσφατα, χωρίς να καταγράφει μύθους, αλλά αιτίες, τις οποίες θα μπορούσαμε να ελέγξουμε προσωπικά»[5]

Ο Θουκυδίδης είχε αμφισβητήσει το έργο του Ηροδότου, καθώς η προσωπική άποψη του τελευταίου εμφανιζόταν συχνά στο έργο του.[7][8] Παρ' όλ' αυτά, ο Θουκυδίδης αποφάσισε να ξεκινήσει το έργο του εκεί όπου ο Ηρόδοτος σταμάτησε (στην πολιορκία της Σηστού) αλλά σταμάτησε την προσπάθεια, επειδή πίστευε ότι το έργο του Ηροδότου δεν χρειαζόταν επαναγραφή ή διορθώσεις, γιατί ήταν ακριβές.[8] Η αξιοπιστία του Ηροδότου έχει αμφισβητηθεί και από άλλους ιστορικούς. Ο Παυσανίας, στα Φωκικά, αναφέρεται στην περιγραφή του Ηροδότου για τη μάχη των Θερμοπυλών, όπου ο δεύτερος καταγράφει ότι οι Θηβαίοι παραδόθηκαν, όπως και 80 Μυκηναίοι[9]. Ο Πλούταρχος, στο έργο Περί της Ηροδότου κακοήθειας (αν όντως το έγραψε αυτός), κατηγορεί τον Ηρόδοτο επειδή ο τελευταίος ζήτησε χρήματα από τους Θηβαίους, και επειδή δεν τα έλαβε, έγραψε ότι οι Θηβαίοι δείλιασαν και παραδόθηκαν[10]. Οπωσδήποτε οι κατηγορίες που εκτοξεύει το σύγγραμμα αυτό κατά του Ηρόδοτου κάθε άλλο παρά σοβαρές είναι.[11] Την περίοδο της Αναγέννησης, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι συνέχιζαν να διαβάζουν το έργο του Ηροδότου, ο ιστορικός είχε κακή φήμη.[12] Παρ' όλ' αυτά, τα αρχαιολογικά ευρήματα επιβεβαίωσαν τα γραφόμενα του Ηροδότου και αποκατέστησαν τη φήμη και την αξιοπιστία του, ειδικά ως προς τα γεγονότα που εξέτασε αυτοπροσώπως.[13][14] Οι σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν το έργο του αξιόπιστο, αλλά έχουν αμφιβολίες για τους αριθμούς των νεκρών και τις ημερομηνίες των μαχών.[14][15]. Αρχαιολογικά ευρήματα, όπως η δελφική Στήλη των Όφεων, υποστηρίζουν τα αναφερόμενα από τον Ηροδότο.[16]
Υπόβαθρο

Οι αντιμαχόμενες παρατάξεις και ο ευρύτερος χώρος της μάχης.

Κύρια λήμματα: Περσικοί Πόλεμοι, Ιωνική Επανάσταση και Πρώτη περσική εισβολή στην Ελλάδα

Χάρτης του ελληνικού κόσμου την περίοδο της μάχης

Οι ρίζες της εχθρότητας Ελλήνων και Περσών βρίσκονται στην Ιωνική Επανάσταση. Οι Πέρσες, αν και η αυτοκρατορία τους ήταν σχετικά νέα, κατέπνιγαν βίαια τις επαναστάσεις των υποτελών τους - σύμφωνα με τους ιστορικούς, ο Δαρείος ήταν σφετεριστής, ο οποίος πέρασε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στους πολέμους εναντίον των εξεγερμένων υποτελών του.[17] Πριν την Ιωνική Επανάσταση, ο Δαρείος κατέλαβε τη Θράκη και ανάγκασε τη Μακεδονία να συμμαχήσει μαζί του. Η Ιωνική Επανάσταση απείλησε τη σταθερότητα της Περσικής Αυτοκρατορίας, γι' αυτό και ο Δαρείος ορκίστηκε να τιμωρήσει τις ελληνικές πόλεις που συμμετείχαν σ' αυτή, όπως η Αθήνα και η Ερέτρια.[18]

Η επανάσταση ξεκίνησε μετά την αποτυχημένη πολιορκία της Νάξου από τον Μιλήσιο τύραννο Αρισταγόρα και τον Αρταφέρνη (πατέρα του Αρταφέρνη που συμμετείχε στη μάχη του Μαραθώνα).[19] Ο Αρισταγόρας, προβλέποντας ότι θα πέσει στην δυσμένεια του Δαρείου κήρυξε τη Μίλητο δημοκρατία και το παράδειγμα του ακολούθησαν και άλλες ιωνικές πόλεις.[20] Τότε, ο Αρισταγόρας πήγε στην Ελλάδα για να ζητήσει βοήθεια την οποία έδωσαν τελικά η Αθήνα και η Ερέτρια.
Ο Δαρείος Α' της Περσίας, όπως τον φαντάστηκε ένας Έλληνας ζωγράφος (4ος αιώνας π.Χ)

Από την Αθήνα στάλθηκαν είκοσι τριήρεις, ενώ άλλες πέντε στάλθηκαν από την Ερέτρια.[21] Οι Έλληνες κατάφεραν να καταστρέψουν τις Σάρδεις[22] αλλά παρ' ολ' αυτά, ο ελληνικός στρατός καταστράφηκε. Η Ιωνική Επανάσταση έληξε με νίκη του περσικού στόλου το 493 π.Χ και αργότερα ο Δαρείος επέκτεινε την αυτοκρατορία του στο Ανατολικό Αιγαίο[23] και στην Προποντίδα.[24] Το 492 π.Χ, καθώς η Ιωνική Επανάσταση είχε λήξει, ο Δαρείος έστειλε στρατό, υπό την ηγεσία του Μαρδόνιου, ο οποίος ανάκτησε τη Θράκη και ανάγκασε τους Μακεδόνες να συμμαχήσουν με την Περσία - τελικά, όμως, ο περσικός στόλος καταστράφηκε λόγω θύελλας στο Όρος Άθως.[25]

Μετά από δύο έτη, ο Δαρείος - που είχε συμβούλους στην αυλή του τους εξόριστους από την Αθήνα Πεισιστρατίδες και τον επίσης εξόριστο βασιλιά της Σπάρτης Δημάρατο - έστειλε στρατό στην Ελλάδα, υπό την ηγεσία του Αρταφέρνη (γιο του σατράπη των Σαρδέων) και του Δάτη (Μήδου ναύαρχου), με διαταγές να καταλάβουν τις Κυκλάδες, να τιμωρήσουν τη Νάξο για την αντίσταση κατά των Περσών (πριν την Ιωνική Επανάσταση) και να τιμωρήσουν τις πόλεις της Αθήνας και της Ερέτριας.[26] Αφού κατέλαβαν το Αιγαίο, οι Πέρσες επιτέθηκαν στην Ερέτρια. Παρά την αντίσταση της, ο Εύφορβος ο Αλκιμάχου και ο Φίλαγρος ο Κυνέου άνοιξαν τις πύλες της πόλης στους Πέρσες, οι οποίοι την κατέστρεψαν και έστειλαν πολλούς αιχμάλωτους στην Περσία.[27] Τότε, οι Πέρσες κινήθηκαν προς την Αθήνα.
Πρελούδιο
Αναπαράσταση αγκυροβολημένων πλοίων κατά τη μάχη του Μαραθώνα

Οι Πέρσες, αφού πέρασαν την Αττική, στρατοπέδευσαν στον Μαραθώνα (40 χιλιόμετρα από την Αθήνα) μετά από συμβουλή του Ιππία.[28] Αρχηγός της αθηναϊκής δύναμης ήταν ο Μιλτιάδης, ο οποίος ήξερε καλά τις περσικές τακτικές, γι' αυτό και οι Αθηναίοι αποφάσισαν να κλείσουν τις δύο εξόδους των στενών του Μαραθώνα.[29] Ταυτόχρονα, ο Φειδιππίδης, κήρυκας και δρομέας από την Αθήνα, στάλθηκε στη Σπάρτη για να ζητήσει βοήθεια[30], αλλά οι Σπαρτιάτες, επικαλούμενοι θρησκευτικούς λόγους, απάντησαν ότι θα στείλουν στρατό μετά την πανσέληνο. Μόνο χίλιοι οπλίτες από τις Πλαταιές έφθασαν στον Μαραθώνα για να βοηθήσουν τους Αθηναίους.[31]

Για πέντε ημέρες, οι δύο στρατοί δεν αποφάσιζαν να επιτεθούν ο ένας στον άλλο. Τα πλευρά των Αθηναίων, όπως δηλώνει ο Κορνήλιος Νέπως, ήταν καλά προστατευμένα από τους ψηλούς λόφους.[29] Κατά τον Τομ Χόλλαντ, αυτό εξυπηρετούσε τη στρατηγική των Αθηναίων, οι οποίοι περίμεναν την άφιξη των Σπαρτιατών.[32] Οι Αθηναίοι είχαν στη διοίκηση τους δέκα στρατηγούς, ένα από κάθε φυλή[33] - πολέμαρχος ήταν ο Καλλίμαχος ο Αφιδναίος.[34] Ο Ηρόδοτος γράφει ότι κάθε ημέρα διοικούσε ένας στρατηγός[35] - γι' αυτό, ο Μιλτιάδης αποφάσισε να επιτεθεί την ημέρα, κατά την οποία διοικητής του στρατού θα ήταν ο ίδιος.[35] Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, οι Αθηναίοι θα διακινδύνευαν πολλά αν επετίθεντο πριν από την άφιξη των Σπαρτιατών.[36][37]

Αρχαία παράσταση Περσών πολεμιστών.

Ούτε οι Πέρσες ούτε οι Έλληνες ήθελαν να διακινδυνεύσουν μια μάχη.[36][38] Παρ' ολ' αυτά, παραμένει άγνωστη η αιτία που οδήγησε τους Αθηναίους να επιτεθούν.[36] Σύμφωνα με μια εκδοχή, οι Αθηναίοι είχαν μάθει από τους Ίωνες ότι οι Πέρσες απομάκρυναν τον ιππικό τους - αυτό αναφέρεται στο λεξικό «Σούδα»:

Δάτιδος ἐμβαλόντος εἰς τὴν Ἀττικὴν τοὺς Ἴωνας φασιν, ἀναχωρήσαντος αὐτοῦ, ἀνελθόντας ἐπἰ τὰ δένδρα σημαίνειν τοῖς Ἀθηναίοις ὡς εἶεν χωρὶς οἱ ἱππεῖς, καὶ Μιλτιάδην συνιέντα τὴν ἀναχώρησιν αὐτῶν συμβαλεῖν οὕτως καὶ νικῆσαι, ὅθεν καὶ τῆν παροιμίαν λεχθῆναι ἐπὶ τῶν τὴν τάξιν διαλυόντων[39][40]

Υπήρξαν πολλές παραλλαγές της θεωρίας αυτής, αλλά σύμφωνα με ιστορικούς, το περσικό ιππικό είχε μεταφερθεί στα πλοία, έτσι ώστε να επιτεθεί στην Αθήνα όσο το πεζικό θα αντιμετώπιζε τους Αθηναίους στον Μαραθώνα[32] - αυτή η παραλλαγή βασίζεται στην αναφορά του Ηροδότου, ότι το περσικό πεζικό έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα.[41] Κατά τον Λάνεζμπυ, οι Πέρσες βάδισαν για να επιτεθούν στους Αθηναίους, κάτι που οδήγησε στην αρχή της μάχης - αργότερα όμως, βλέποντας τους Πέρσες να προωθούνται, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να τους επιτεθούν. Δεν είναι σαφές ποια από τις δύο θεωρίες είναι η ορθότερη, παρ´ ολ´ αυτά είναι αποδεκτή κάποια δραστηριότητα των Περσών κατά την πέμπτη μέρα.[36]
Ημερομηνία της μάχης

Έγιναν πολλές προσπάθειες για να βρεθεί η ακριβής ημερομηνία της μάχης. Κατά τους ιστορικούς, ο Ηρόδοτος χρονολογεί τα γεγονότα με το ηλιοσεληνιακό ημερολόγιο (συνδυασμός του ηλιακού και του σεληνιακού ημερολογίου). Κατά τον Philipp August Böckh, η μάχη διεξήχθη στις 12 Σεπτεμβρίου (κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο).[42] Παρ' ολ' αυτά, φαίνεται ότι η κάθε ελληνική πόλη-κράτος είχε το δικό της ημερολόγιο - η ημερομηνία της μάχης εξαρτάται επίσης από την ημερομηνία που γιόρταζαν οι Σπαρτιάτες τα Κάρνεια. Θεωρείται πιθανό το γεγονός ότι το ημερολόγιο των Σπαρτιατών βρισκόταν κατά ένα μήνα πίσω από το αθηναϊκό, άρα η μάχη (κατά το σπαρτιατικό ημερολόγιο) διεξήχθη στις 12 Αυγούστου.[42]
Δυνάμεις
Αθηναίοι

Η ανάπτυξη των ελληνικών δυνάμεων κατά την πρώτη φάση των συγκρούσεων.

Ελληνική φάλαγγα

Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρεται στο μέγεθος του αθηναϊκού στρατού - από την άλλη, ο Κορνήλιος Νέπως, ο Παυσανίας και ο Πλούταρχος δηλώνουν ότι οι Αθηναίοι διέθεταν 9.000 οπλίτες (και άλλους χίλιους από τις Πλαταιές)[29][43][44], αν και ο Ιουστίνος αναφέρει ότι στη μάχη συμμετείχαν 10.000 Αθηναίοι και 1.000 Πλαταιείς.[45] Αυτοί οι αριθμοί είχαν συγκριθεί μ' αυτούς που δίνει ο Ηρόδοτος για τη μάχη των Πλαταιών.[46] Ο Παυσανίας περιγράφει επίσης ένα μνημείο προς τιμή των δούλων, οι οποίοι απελευθερώθηκαν λόγω της συνεισφοράς τους στον Μαραθώνα[47] Αυτοί οι αριθμοί είναι αποδεκτοί σήμερα.[32][48]
Πέρσες

Κατά τον Ηρόδοτο, ο περσικός στόλος είχε 600 τριήρεις[49] - δεν αναφέρει ωστόσο το μέγεθος του περσικού στρατού, αν και γράφει ότι ήταν πολύ καλά προετοιμασμένος.[50] Ο Σιμωνίδης ο Κείος γράφει ότι οι Πέρσες διέθεταν 200.000 στρατιώτες - ο Κορνήλιος Νέπως γράφει ότι οι Πέρσες είχαν 200.000 άνδρες πεζικό και 10.000 άνδρες ιππικό (από αυτούς σχεδόν οι μισοί πολέμησαν στον Μαραθώνα, ενώ οι υπόλοιποι στάλθηκαν στο Σούνιο).[51] Ο Πλούταρχος και ο Παυσανίας αναφέρουν, όπως και το λεξικό «Σούδα», ότι οι Πέρσες είχαν 300.000 στρατιώτες.[44][52][53] Ο Πλάτωνας και ο Λυσίας αναφέρουν ότι οι Πέρσες είχαν 500.000 στρατιώτες[54][55] - ο Ιουστίνος δηλώνει ότι οι Πέρσες διέθεταν 600.000 άνδρες.[45] Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, οι Πέρσες διέθεταν από είκοσι με εκατό χιλιάδες άνδρες πεζικό[56][57][58][59] και χίλιους ιππείς.[60]
Στρατηγική και τακτική
Το περσικό πεζικό (πιθανόν οι Αθάνατοι), τοιχογραφία του παλατιού του Δαρείου στη Σούσα

Ακόμα και αν οι Αθηναίοι συγκέντρωναν όλους τους διαθέσιμους οπλίτες στο Μαραθώνα[32], η αριθμητική υπεροχή των Περσών θα ήταν τουλάχιστον δύο προς ένα.[61] Επιπλέον, αν τους συγκέντρωναν όλους στο Μαραθώνα, οι Πέρσες θα μπορούσαν να επιτεθούν στην Αθήνα χωρίς να συναντήσουν αντίσταση και μια πιθανή ήττα στον Μαραθώνα θα σήμαινε την καταστροφή της Αθήνας, καθώς δεν θα είχε στρατό για να αμυνθεί.[38] Γι' αυτό οι Αθηναίοι αποφάσισαν να κλείσουν τις δύο εξόδους των στενών, όπου μπορούσαν να περιμένουν τους Σπαρτιάτες - αυτό θα δυσκόλευε τους Πέρσες να επιτεθούν στην Αθήνα.[36]

Οι Πέρσες είχαν κυρίως ελαφρύ πεζικό, το οποίο δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει σε μετωπική επίθεση (όπως αποδείχθηκε στις Θερμοπύλες (480 π.Χ.) και στις Πλαταιές (479 π.Χ.)[62]) - γι' αυτό οι Πέρσες ήταν διστακτικοί και απρόθυμοι να επιτεθούν.[38] Αν η απουσία του πέρσικου ιππικού οδήγησε σε αθηναϊκή επίθεση, σημαίνει ότι ένα μειονέκτημα για τους Αθηναίους (η πλαγιοκόπηση από το περσικό ιππικό) μετατρέπονταν σε ένα κύριο πλεονέκτημα[38] - αλλά, είναι πιθανόν ότι οι Πέρσες επιτέθηκαν, γι' αυτό και οι Αθηναίοι αντέδρασαν.[36] Η στατική αμυντική θέση, κατά τον Λάζενμπαι, είχε λίγη λογική για τους Έλληνες[63], καθώς οι οπλίτες ήταν περισσότερο δυνατοί σε μάχη σώμα με σώμα.[62] Κατά μια άλλη εκδοχή, ίσως οι Πέρσες επιτέθηκαν επειδή έμαθαν (ή υποψιάστηκαν) για πιθανές ενισχύσεις από τη Σπάρτη - είτε κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να μείνουν στον Μαραθώνα για πάντα.[36]
Μάχη
Η πρώτη φάση της μάχης (στα αριστέρα) και η δεύτερη (στα δεξιά) Η πρώτη φάση της μάχης (στα αριστέρα) και η δεύτερη (στα δεξιά)
Η πρώτη φάση της μάχης (στα αριστέρα) και η δεύτερη (στα δεξιά)

Η απόσταση μεταξύ των δύο στρατών ήταν λιγότερη από οκτώ στάδια (ή 1.5 χιλιόμετρα).[64] Στο κέντρο της αθηναϊκής παράταξης βρίσκονταν στρατιώτες της Λεοντίδας φυλής (με αρχηγό τον Θεμιστοκλή) και της Αντιοχίδας φυλής (με αρχηγό τον Αριστείδη), οι οποίοι ήταν παραταγμένοι στις τάξεις των τεσσάρων, ενώ στα πλευρά βρίσκονταν οι υπόλοιπες φυλές και οι Πλαταιείς, οι οποίοι ήταν παραταγμένοι στις τάξεις των οκτώ.[65][66]. Η μεγάλη συμβολή του Μιλτιάδη στη νίκη αυτή ήταν ότι ενίσχυσε τις πτέρυγες της αθηναϊκής παράταξης εις βάρος του κέντρου της, πράγμα που επέτρεψε την περικύκλωση της περσικής παράταξης.

Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν και έφτασαν κοντά στις περσικές γραμμές[64] - ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Αθηναίοι ήταν οι πρώτοι Έλληνες που άντεξαν τους Μήδες, το όνομα των οποίων προκαλούσε τρόμο (Ἀθηναῖοι δὲ ἐπείτε ἀθρόοι προσέμιξαν τοῖσι βαρβάροισι, ἐμάχοντο ἀξίως λόγου. πρῶτοι μὲν γὰρ Ἑλλήνων πάντων τῶν ἡμεῖς ἴδμεν δρόμῳ ἐς πολεμίους ἐχρήσαντο, πρῶτοι δὲ ἀνέσχοντο ἐσθῆτά τε Μηδικὴν ὁρέοντες καὶ τοὺς ἄνδρας ταύτην ἐσθημένους· τέως δὲ ἦν τοῖσι Ἕλλησι καὶ τὸ οὔνομα τὸ Μήδων φόβος ἀκοῦσαι).[64]

Τα αθηναϊκά πλευρά κατέστρεψαν τις περσικές γραμμές και περικύκλωσαν το ισχυρό κέντρο των Περσών - η μάχη έληξε με υποχώρηση του κέντρου των Περσών στα πλοία.[67] Αρκετοί Πέρσες σκοτώθηκαν στους βάλτους, την ύπαρξη των οποίων αγνοούσαν.[68] Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν στα περσικά πλοία και κατάφεραν να καταστρέψουν επτά απ' αυτά. [41][69] Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στον Κυναίγειρο, αδερφό του Αισχύλου, ο οποίος προσπάθησε να τραβήξει μια περσική τριήρη, αλλά οι Πέρσες του έκοψαν το χέρι, με αποτέλεσμα να πεθάνει.[69]

Κατά τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες έχασαν 6.400 άνδρες στο πεδίο της μάχης, ενώ παραμένει άγνωστος ο αριθμός των νεκρών κατά την υποχώρηση.[70] Στη μάχη σκοτώθηκαν 192 Αθηναίοι και 11 Πλαταιείς[70] - σ' αυτή τη μάχη σκοτώθηκαν επίσης ο πολέμαρχος Καλλίμαχος και ο στρατηγός Στησίλεως ο Θρασύλεω.[69]
Αποτελέσματα

Κύριο λήμμα: Περσικοί Πόλεμοι

Μετά τη μάχη, ο περσικός στόλος έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα[41] - οι Αθηναίοι, καθώς κατάλαβαν ότι η πόλη τους βρισκόταν υπό απειλή, βάδισαν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν στην Αθήνα.[71] Οι Αθηναίοι κατάφεραν να φθάσουν νωρίτερα απ' ότι οι Πέρσες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να υποχωρήσουν.[71] Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στη συμμαχία των Περσών και των Αλκμεωνιδών - οι τελευταίοι είχαν δώσει ένα σήμα μετά τη μάχη.[41] Αργότερα, στο πεδίο της μάχης είχαν φτάσει οι Σπαρτιάτες - βλέποντας τα πτώματα των Περσών αναγνώρισαν τη μεγάλη νίκη των Αθηναίων.[72]
Τάφος των Μαραθωνομάχων

Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να θάψουν τους νεκρούς του Μαραθώνα κοντά στο πεδίο της μάχης.[73] Στον τάφο των Αθηναίων, ο Σιμωνίδης έγραψε το παρακάτω επίγραμμα[74]:

Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι,
χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν

Αμυνόμενοι υπέρ των Ελλήνων οι Αθηναίοι στον Μαραθώνα,
κατέστρεψαν τη δύναμη των χρυσοντυμένων Περσών

Ο Δαρείος άρχισε να συγκεντρώνει μεγάλο στρατό για να επιτεθεί ξανά στην Ελλάδα, αλλά τα σχέδια του αναβλήθηκαν λόγω της εξέγερσης στην Αίγυπτο. Πέθανε σε λίγο και στον θρόνο ανέβηκε ο γιος του Ξέρξης Α'.[75] Ο Ξέρξης ανακατέλαβε την Αίγυπτο[76] και άρχισε ξανά τις προετοιμασίες για εισβολή στην Ελλάδα. Η δεύτερη επίθεση των Περσών ξεκίνησε το 480 π.Χ, με επιτυχίες στις Θερμοπύλες και στο Αρτεμίσιο, αλλά οι Έλληνες πέτυχαν νίκες στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές και στη Μυκάλη και ανάγκασαν τους Πέρσες να υποχωρήσουν.
Σημασία
Κορινθιακή περικεφαλαία και το κρανίο που ανήκουν σ' ένα Αθηναίο στρατιώτη, που πολέμησε στον Μαραθώνα

Η μάχη του Μαραθώνα αποδείχθηκε πολύ σημαντική για τους Έλληνες.[77] Η μάχη ήταν καθοριστική στιγμή στην ιστορία της αθηναϊκής δημοκρατίας, καθώς έδειξε τι μπορούσαν να πετύχουν με ενότητα και αυτοπεποίθηση[78] - κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, «η νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα έδωσε στους Έλληνες την ευκαιρία να επιζήσουν για τρεις αιώνες, όποτε και ανάπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό, στη βάση του οποίου υπάρχει ο δυτικός πολιτισμός».[5][79] Ο Τζων Στιούαρτ Μιλ είχε δηλώσει ότι «η μάχη του Μαραθώνα, ως γεγονός στη βρετανική ιστορία, είναι πιο σημαντική από τη μάχη του Χάστινγκς».[80]

Φαίνεται ότι ο Αθηναίος τραγικός ποιητής Αισχύλος θεωρεί ότι η συμμετοχή του στον Μαραθώνα ήταν το πιο σημαντικό γεγονός στη ζωή του -ανώτερο κι απ' την Ορέστεια και τους Πέρσες του- δεδομένου ότι έγραψε το παρακάτω επίγραμμα:

Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεύθει
μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας·
ἀλκὴν δ’ εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι
καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος

Αυτό ο τάφος στην καρποφόρα Γέλα τον Αθηναίο Αισχύλο του Ευφορίωνα :σκεπάζει. Για την ξακουστή παλληκαριά του το άλσος του Μαραθώνα θα :πει, και οι μακρομάλληδες Μήδοι, που καλά την ξέρουν.[81]

Όσον αφορά τον στρατιωτικό τομέα, το μεγαλύτερο μάθημα για τους Έλληνες ήταν η δύναμη των οπλιτών - αυτοί θα έπαιζαν μεγάλο ρόλο και στις εμφύλιες συρράξεις των Ελλλήνων.[82] Παρ' ολ' αυτά, ο σχηματισμός φάλαγγας ήταν ευάλωτος στο ιππικό, αλλά καθώς στον Μαραθώνα το περσικό ιππικό έλειπε, η φάλλαγα αποδείχθηκε θανατηφόρο όπλο.[83]
Κληρονομιά
Θρύλοι για τη μάχη
Άγαλμα του Πανα στο Μουσείο Καπιτολίνε, στη Ρώμη

Ένας από τους μεγαλύτερους θρύλους της μάχης αποτελεί η πορεία του Φειδιππίδη από την Αθήνα στη Σπάρτη. Κατά τη διάρκειας της πορείας, ο δρομέας πέτυχε στον δρόμο του τον θεό Πάνα - ο θεός τον ρώτησε γιατί οι Αθηναίοι δεν τον τιμούσαν. Ο δρομέας απάντησε ότι οι Αθηναίοι θα τον τιμούσαν απ' εδώ και πέρα. Ο Πάνας είχε προκαλέσει τον πανικό στους Πέρσες κατά τη διάρκειας της μάχης - προς τιμή αυτού, οι Αθηναίοι έφτιαξαν ένα τέμενος στα βόρεια της Ακρόπολης.[84]

Μετά τη νίκη, η γιορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος πήρε νέα μορφή - πριν τη μάχη, οι Αθηναίοι ορκίστηκαν να θυσιάζουν ένα αριθμό αιγών ίσο με τον αριθμό των νεκρών Περσών. Αλλά, λόγω του μεγάλου αριθμού νεκρών Περσών, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να προσφέρουν πενήντα αίγες κάθε χρόνο - ο Ξενοφών αναφέρει ότι, ενενήντα χρόνια μετά τη μάχη, αυτή η παράδοση συνεχίζονταν.[85][86][87][88] Κατά τον Πλούταρχο, οι Αθηναίοι είχαν δει το φάντασμα του Θησέα, το οποίο τους οδήγησε κατά των Περσών[89] - αυτή η σκηνή απεικονίζεται στην τοιχογραφία της Ποικίλης Στοάς.[90] Ο Παυσανίας επίσης γράφει:
« συνέβη δὲ ὡς λέγουσιν ἄνδρα ἐν τῇ μάχῃ παρεῖναι τὸ εἶδος καὶ τὴν σκευὴν ἄγροικον· οὗτος τῶν βαρβάρων πολλοὺς καταφονεύσας ἀρότρῳ μετὰ τὸ ἔργον ἦν ἀφανής· ἐρομένοις δὲ Ἀθηναίοις ἄλλο μὲν ὁ θεὸς ἐς αὐτὸν ἔχρησεν οὐδέν, τιμᾶν δὲ Ἐχετλαῖον ἐκέλευσεν ἥρωα

μετάφραση: Μερικοί είδαν ένα άνδρα που έμοιαζε αγροίκος. Αυτός είχε σκοτώσει πολλούς βαρβάρους με το άροτρο και μετά εξαφανίστηκε. Οι Αθηναίοι είχαν ζητήσει τη συμβολή ενός μαντείου και ο θεός τους είπε να τιμούν τον Εχετλαίον ως ήρωα[68]
»

Κατά τον Κλαύδιο Αιλιανό, ένας οπλίτης έφερε τον σκύλο του στο στρατόπεδο και ο σκύλος είχε επιτεθεί, μαζί με τον κύριό του, στους Πέρσες. Αυτή η σκηνή απεικονίζεται στην τοιχογραφία της Ποικιλής Στοάς.[91]
Μαραθώνιος

Κύριο λήμμα: Μαραθώνιος

Μαραθώνιος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896

Κατά τον Ηρόδοτο, ο Φειδιππίδης έτρεξε την απόσταση 140 μίλιων, από την Αθήνα μέχρι τη Σπάρτη, μέσα σε δύο μέρες.[92] Σύμφωνα με την παράδοση, ο Φειδιππίδης έτρεξε στην Αθήνα μετά τη μάχη, φώναξε τη λέξη «Νενικήκαμεν» (Νικήσαμε!) και ξεψύχησε. Αυτή η ιστορία συναντιέται στο έργο Στη δόξα της Αθήνας (1ος αιώνας μ.Χ) του Πλούταρχου, το οποίο αποτελείται από αποσπάσματα του χαμένου έργου του Ηρακλείδη του Ποντικού - εκεί ο δρομέας αναφέρεται ως Θέρσιππος και Ευκλής.[93] Από την άλλη, ο Λουκιανός δηλώνει ότι ο δρομέας ονομαζόταν Φιλιππίδης και όχι Φειδιππίδης.[94]

Το 1894 άρχισε η ανάπτυξη της ιδέας των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, με τους διοργανωτές να ψάχνουν ένα άθλημα που θα θύμιζε τη δόξα της Αρχαίας Ελλάδας, γι' αυτό και ο Μισέλ Μπρεάλ πρότεινε να συμπεριληφθεί ο μαραθώνιος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 - μαζί του συμφώνησαν ο Πιερ ντε Κουμπερτέν και οι Έλληνες.[95] Το άθλημα έγινε πολύ δημοφιλές και πολλές μεγάλεις πόλεις άρχισαν να διοργανώνουν τον δικό τους μαραθώνιο - η απόσταση που τελικά καθορίστηκε είναι 42.195 χιλιόμετρα.[95]
Επέτειος

Στις 8 Δεκεμβρίου 2010, κατά την 2500η επέτειο της μάχης του Μαραθώνα, η Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ δήλωσε ότι η μάχη αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της ανθρωπότητας.[96]

Παραπομπές

↑ The Fifteen Decisive Battles of the World - Chapter 1: Marathon
↑ USS Marathon - History
↑ Κικέρων, Περί νόμων I, 5
↑ Ηρόδοτος, Κλειώ (εισαγωγή)
↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Holland, σ. xvi–xvii.
↑ Παπαρρηγόπουλος, Βιβλίον Γ΄, κεφ. Γ΄, παράγρ. Α΄)
↑ Ηροδότου Ιστορίαι - Κλασική εποχή
↑ 8,0 8,1 Finley, σ. 15.
↑ Παυσανίας, Φωκικά, ΧΧ, 2
↑ Περί της Ηροδότου κακοηθείας. σελ. 29-32.
↑ Παπαρρηγόπουλος, ο.π.
↑ David Pipes. Herodotus: Father of History, Father of Lies. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις January 27, 2008. Ανακτήθηκε στις 2008-01-18.
↑ Ντυράν, Β΄438, Παπαρρηγόπουλος ο.π.
↑ 14,0 14,1 Holland, σ. 377.
↑ Fehling, σ. 1–277.
↑ Ηρόδοτος, Καλλιόπη 81
↑ Holland, p47–55
↑ Ηρόδοτος, Τερψιχόρη 105
↑ Ηρόδοτος, Τερψιχόρη 35
↑ Ηρόδοτος, Τερψιχόρη 37
↑ Ηρόδοτος, Τερψιχόρη 99
↑ Ηρόδοτος, Τερψιχόρη 102
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 31
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 33
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 44
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 94
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 101
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 102
↑ 29,0 29,1 29,2 Κορνήλιος Νέπως, Μιλτιάδης, 5
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 105
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 108
↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 Holland, pp187–190
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 103
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 109
↑ 35,0 35,1 Ηρόδοτος, Ερατώ 110
↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 36,5 36,6 Lazenby, pp59–62
↑ Lazenby, p57–59
↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 Holland, pp191–195
↑ Σούδα, αναφορά χωρίς ιππείς
↑ 2.500 έτη από την ιστορική μάχη του Μαραθώνα - Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Δρ Γεώργιος Σταϊνχάουερ, σελ. 11
↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 Ηρόδοτος, Ερατώ 115
↑ 42,0 42,1 D.W. Olson et al., pp34–41
↑ Παυσανίας, Φωκικά, Λοκρών Οζόλων 20
↑ 44,0 44,1 Πλούταρχος, Ηθικά, 305 B
↑ 45,0 45,1 Ιουστίνος II, 9
↑ Ηρόδοτος, Καλλιόπη 28
↑ Παυσανίας, Αττικά 32
↑ Lazenby, p54
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 95
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 94
↑ Κορνήλιος Νέπως, Μιλτιάδης, 4
↑ Παυσανίας, Μεσσηνιακά 25
↑ Σούδα, Ιππίας
↑ Πλάτωνας, Μενέξενος 240Α
↑ Λυσίας, Επιτάφιος 21
↑ Davis, pp9–13
↑ Holland, p390
↑ Lloyd, p164
↑ Green, p90
↑ Lazenby, p46
↑ Lazenby, p56
↑ 62,0 62,1 Lazenby, p256
↑ Lazenby, p67
↑ 64,0 64,1 64,2 Ηρόδοτος, Ερατώ 112
↑ Πλούταρχος, Αριστείδης 5
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 111
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 113
↑ 68,0 68,1 Παυσανίας, Αττικά 32
↑ 69,0 69,1 69,2 Ηρόδοτος, Ερατώ 114
↑ 70,0 70,1 Ηρόδοτος, Ερατώ 117
↑ 71,0 71,1 Ηρόδοτος, Ερατώ 116
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 120
↑ Θουκυδίδης, Β 34
↑ Σιμωνίδης
↑ Ηρόδοτος, Πολύμνια 5
↑ Ηρόδοτος, Πολύμνια 7
↑ Holland, p201
↑ Holland, p138
↑ Fuller, pp11–32
↑ Powell et al., 2001
↑ Anthologiae Graecae Appendix, vol. 3, Epigramma sepulcrale p17
↑ Holland, pp194–197
↑ Holland, pp344–352
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 105
↑ Πλούταρχος, Περί της Ηροδότου κακοήθειας, 26
↑ Ξενοφών, Γ 12
↑ Κλαύδιος Αιλιανός, Ποίκιλη Ιστορία, II, 25
↑ Αριστοφάνης, Ιππής, 660
↑ Πλούταρχος, Θησεύς 35
↑ Παυσανίας, Αττικά 15
↑ Κλαύδιος Αιλιανός, Περὶ Ζῴων Ἰδιότητος VII, 38
↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 105-106
↑ Πλούταρχος, Ηθικά, 347C
↑ Λουκιανός, III
↑ 95,0 95,1 AIMS. Marathon History. Ανακτήθηκε στις 2008-10-15.
↑ H. Res. 1704, In the House of Representatives, U. S., December 8, 2010

Πηγές
Αρχαίες πηγές

Ηρόδοτος, Ιστορίαι
Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου
Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη Ιστορική
Λυσίας, Επιτάφιος
Πλάτωνας, Μενέξενος
Ξενοφών, Κύρου Ανάβασις
Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία
Αριστοφάνης, Ιππείς
Κορνήλιος Νέπως, Περί επιφανών ανδρών (Μιλτιάδης)
Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι (Αριστείδης, Θεμιστοκής, Θησεύς), Περί της Ηροδότου κακοήθειας
Λουκιανός, Ὑπὲρ τοῦ ἐν τῇ Προσαγορεύσει Πταίσματος
Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις
Κλαύδιος Αιλιανός, Ποικίλη Ἱστορία και Περὶ Ζῴων Ἰδιότητος
Ιουστίνος, Επιτομή της Φιλλιπικής Ιστορίας του Πομπηίου Τρόγου
Κτησίας, Περσικά (από την επιτομή του Φώτιου)
Σούδας, Λεξικό της Σούδας

Σύγχρονες πηγές

Green, Peter (1996). The Greco-Persian Wars. University of California Press. ISBN 0520203135.
Holland, Tom (2006). Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West. Abacus. ISBN 0385513119.
Lazenby, JF. The Defence of Greece 490–479 BC. Aris & Phillips Ltd., 1993 (ISBN 0-85668-591-7)
Lloyd, Alan. Marathon:The Crucial Battle That Created Western Democracy. Souvenir Press, 2004. (ISBN 0-285-63688-X)
Davis, Paul. 100 Decisive Battles. Oxford University Press, 1999. ISBN 1-57607-075-1
Powell J., Blakeley D.W., Powell, T. Biographical Dictionary of Literary Influences: The Nineteenth Century, 1800–1914. Greenwood Publishing Group, 2001. ISBN 978-0-313-30422-4
Fuller, J.F.C. A Military History of the Western World. Funk & Wagnalls, 1954.
Fehling, D. Herodotus and His "Sources": Citation, Invention, and Narrative Art. Translated by J.G. Howie. Leeds: Francis Cairns, 1989.
Finley, Moses (1972). Introduction. Thucydides – History of the Peloponnesian War (translated by Rex Warner). Penguin. ISBN 0140440399.
Anthologiae Graecae Appendix, vol. 3, Epigramma sepulcrale
D.W. Olson et al., "The Moon and the Marathon", Sky & Telescope Sep. 2004
AIMS. Marathon History. Ανακτήθηκε στις 2008-10-15.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Commons logo
Τα Κοινά έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Μάχη του Μαραθώνα

Livius, Battle of Marathon by Jona Lendering
"Battle of Marathon", Chapt. I of Fifteen Decisive Battles of the World from Marathon to Waterloo according to Εdward Shepherd Creasy, 1851
Battle of Marathon by e-marathon.gr

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License