Έκθεση Πόρτερ

.

Με την ονομασία Έκθεση Πόρτερ, ή Μνημόνιο Πόρτερ φέρεται στη νεότερη ελληνική ιστορία η έκθεση που συνέταξε ο Πωλ Α. Πόρτερ, αρχηγός της αμερικανικής αποστολής στην Ελλάδα το 1947, ενόψει της οικονομικής βοήθειας του δόγματος Τρούμαν, εξ ου και το όνομά της.

Γενικά

Η έκθεση αυτή αφορούσε την πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση της Ελλάδας τρία χρόνια μετά τον πόλεμο όπως αυτή φαινόταν σε οποιονδήποτε ξένο παρατηρητή χωρίς να εξετάζει και να εμβαθύνει τις συνθήκες που δημιούργησαν την όποια εικόνα της. Συντάχθηκε μέσα σ΄ ένα περίπου μήνα και υποβλήθηκε στη συνέχεια στο αμερικανικό κογκρέσο όπου ο ίδιος ο συντάκτης και ανέλυσε. Παρά τις όποιες αρνητικές θέσεις που παρουσίαζε η έκθεση αυτή, ουσιαστικά άνοιξε το δρόμο ώστε να συμπεριληφθεί και η Ελλάδα μαζί με την Τουρκία και το Ιράν στην μεγάλη αμερικανική βοήθεια του εν λόγω δόγματος. Είναι γεγονός ότι η γεωπολιτική κατάσταση της εποχής εκείνης όπως είχε διαμορφωθεί ουσιαστικά δεν άφηνε περιθώρια αναμονής κατά την ιδέα του ψυχρού πολέμου όπως είχε αρχίσει μεταπολεμικά ν΄ αναπτύσσεται και που σημειωτέον δεν είχε ακόμα ιδρυθεί το ΝΑΤΟ.

Ο Πωλ Πόρτερ ήταν ένας ψηλόλιγνος με ματογυάλια Αμερικανός δικηγόρος και πολιτικός που επί προεδρίας Φ. Ρούσβελτ είχε αναλάβει πρόεδρος της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Επιτροπής Επικοινωνιών. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχε ενταχθεί στο Γραφείο Διοίκησης Τιμών (ελέγχου τιμών) ως διαχειριστής αναπληρωτής, και στη συνέχεια, βοηθός διευθυντής του Γραφείου της Οικονομικής Σταθεροποίησης υπό τον Fred M. Vinson.[1] Τον Δεκέμβριο του 1946 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν, έχοντας δεχθεί προηγουμένως τον Έλληνα πρωθυπουργό Κ. Τσαλδάρη που ζητούσε εναγωνίως οικονομική βοήθεια, τον διόρισε επικεφαλής της Αμερικανικής Οικονομικής Αποστολής στην Ελλάδα, με το βαθμό του πρέσβη.
Ο Πωλ Πόρτερ ήλθε στην Ελλάδα στις 18 Ιανουαρίου του 1947 ομολογουμένως σε μια ιδιαίτερα δύσκολη οικονομική κατάσταση που βρισκόταν τότε η Χώρα. Μέσα σε έξι ημέρες παραιτήθηκε η τότε κυβέρνηση μετά από μακρά απεργία 6 ημερών των δημοσίων υπαλλήλων όπου και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο εξωκοινοβουλευτικός τραπεζίτης Δημήτριος Μάξιμος σχηματίζοντας κυβέρνηση συνασπισμού (Κυβέρνηση Δημητρίου Μαξίμου 1947). Ο Πωλ Πόρτερ εξετάζοντας την τότε ελληνική δημοσιονομική κατάσταση συνέταξε στις 14 Φεβρουαρίου, σχετική έκθεση με προτάσεις - εισηγήσεις για άμεση αναπροσαρμογή προς βελτίωση την οποία και υπέβαλε προς τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, W. Clayton. Την ίδια έκθεση υπέβαλε αργότερα στο Κογκρέσο στις 28 Μαρτίου όπου και ο ίδιος παρουσίασε και ανέλυσε, παρότι είχε ανακοινωθεί επίσημα ένα δεκαπενθήμερο πριν, η εφαρμογή του δόγματος Τρούμαν για Ελλάδα.
Η Έκθεση Πόρτερ

Το πρωτότυπο της έκθεσης Πόρτερ βρίσκεται σήμερα μαζί με το αρχείο του Αμερικανού επιτετραμμένου στον ομώνυμο φάκελλο στη Βιβλιοθήκη Τρούμαν, μία από τις δεκατρείς Προεδρικές Βιβλιοθήκες των ΗΠΑ. Όλο το αρχείο Πώλ Α. Πόρτερ αν και έχει αποχαρακτηριστεί από το 1975, διατηρεί πνευματικά δικαιώματα που έχουν εκχωρηθεί στην αμερικανική κυβέρνηση, παρέχοντας ανοικτή πρόσβαση. Το αρχείο αυτό κατά το μέρος που αφορά την Ελλάδα, το 1947, περιλαμβάνει πλήθος σημειώσεων - σύντομων βιογραφιών των τότε Ελλήνων πολιτικών, δημοσιονομικές κρίσεις, ημερολόγια Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου του 1947, δημοσιεύματα εφημερίδων, αλληλογραφία και σχετικά μνημόνια.

Τα όσα έχουν δημοσιευτεί στην Ελλάδα προέρχονται βασικά από τις σχετικές αναφορές. στην έκθεση Πόρτερ, της ελληνικής εφημερίδας "Ελευθερία" των φ. 1ης, 9ης και 10ης Μαΐου του 1947, καθώς και από μία δημοσίευση του αμερικανικού εβδομαδιαίου περιοδικού Κόλιερς (Collier's), τον Σεπτέμβριο του 1947, όπου φιλοξένησε γενικές εντυπώσεις του Π. Πόρτερ για την Ελλάδα. Μέρος αυτών των εντυπώσεων συμπεριέλαβε ο Σπ. Θεοδωρόπουλος στο βιβλίο του "Απ' το δόγμα Τρούμαν στο δόγμα Χούντα".
Γενική περιγραφή

Σύμφωνα πάντα με τα παραπάνω δημοσιεύματα της εφημερίδας Ελευθερία τα βασικότερα σημεία της έκθεσης Πόρτερ συνοψίζονται στα ακόλουθα:

"Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ' αυτού υπάρχει μία χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για εξουσία, ώστε δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα.

"Υπάρχει μεγάλη ανομοιομορφία εις το βιοτικόν έπίπεδον και τα εισοδήματα ανά την Ελλάδα. Οι κερδίζοντες, δηλαδή οι βιομήχανοι, οι έμποροι, οι κερδο­σκόποι και οι μαυραγορίται, διάγουν έν πλσύτω και χλιδή, το πρόβλημα δε αυτό ουδεμία κυβέρνησις το αντιμετώπισεν αποτελεσματικώς. Έν τω μεταξύ αι λαϊκαί μάζαι περνούν μιαν αθλίαν ζωή. Οι κερδίζοντες είναι σχετικώς ολίγοι τον αριθμόν και ό συνολικός πλούτος των, περιερχόμενος εις τό σύνολον του πληθυσμού θα έπέφερεν ελάχιστην βελτίωσιν των γενικών συνθηκών διαβιώ­σεως. Αλλ΄ ο πολυτελής τρόπος ζωής των εν μέσω της πτώχειας, συντείνει εις το να έξοργίζη τας μάζας και να ύπογραμμίζη την δυστυχίαν των πτωχών.
Η δημόσια διοίκηση είναι υπερβολικά εκτεταμένη. Οι χαμηλοί μισθοί προσαυξάνονται βάσει ενός εντελώς συγκεχυμένου συστήματος επιδομάτων, χάριν των οποίων τινές δημόσιοι υπάλληλοι κερδίζουν μέχρι και τέσσερις φορές περισσότερο από τον βασικό μισθό τους.

Υπάρχει εις την χώραν σημαντικόν ποσοστόν συγκεκαλυμμένης ανεργί­ας, δεδομένου ότι τα 20% του πληθυσμού χρησιμοποιούνται υπό του κράτους ή εξαρτώνται εξ αυτού. Τα χαμηλότατα επίπεδα ζωής των δημοσίων υπαλ­λήλων, των συνταξιούχων και των άλλων μισθοβιώτων αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα, ο οποίος συμβάλλει εις την πολιτικήν και κοινωνικήν έντασιν που χαρακτηρίζει σήμερον την Ελλάδα.

Ουδέν μέτρον ελήφθη από της απελευθερώσεως δια να δοθή χρήσιμος εργασία εις τους δυναμένους να εργασθούν από το ευρύ αυτό στρώμα του πληθυσμού.

... Δύο και ήμισυ έτη μετά την άπελευθέρωσιν η Ελλάς ευρίσκεται εις μί­αν κατάστασιν νεκρώσεως παρά την ούσιαστικήν έξωτερικήν βοήθειαν και την αρμοδίαν εξωτερικήν καθοδήγησιν. Εις ολόκληρον την χώρα, απ΄ άκρου εις άκρη, κυριαρχεί μία γκρίζα ανυπεράσπιστη, βαθιά έλλειψη πίστης για το μέλλον - μία έλλειψη πίστης που οδηγεί σε πλήρη απραξία προς το παρόν. Οι άνθρωποι έχουν παραλύσει από την αβεβαιότητα και τον φόβο, οι επιχειρηματίαι δεν επενδύουν, οι καταστηματάρχαι δεν αποθηκεύουν προμήθειες.

... Σημαντικά ποσά ξένου συναλλάγματος εσπαταλήθησαν κατά τό πα­ρελθόν έτος [1946] εις εϊσαγωγάς ειδών πολυτελείας, εις πώλησιν χρυσών λιρών από το κράτος και εις πράξεις επί του νομίσματος εις την μαύρην άγοράν.

Εισηγήσεις - όροι

Εκτός της γενικής δημοσιονομικής κατάστασης που περιγραφόταν, η έκθεση περιελάμβανε και εισηγήσεις που ουσιαστικά αποτέλεσαν όρους της αμερικανικής αποστολής οι οποίοι και ακολουθήθηκαν. Οι όροι αυτοί σε γενικές γραμμές ήταν:

"Ένας τρόπος αντιμετωπίσεως των προβλημάτων θα ήτο να υπάρξουν, εκτός από μίαν συμβουλευτικήν αποστολήν αντιπροσωπεύουσαν τας Ηνωμένας Πολιτείας, αρκετοί Αμερικανοί και άλλοι ξένοι τεχνικοί, χρησιμοποιούμενοι ως άτομα από την ελληνικήν κυβέρνησιν εις επικαίρους κρατικάς θέσεις (...καί­ριας εκτελεστικάς θέσεις).

Πρέπει να εγκατασταθή Διεύθυνση Εξωτερικού Εμπορίου υπό την αρχηγίαν ξένου τεχνικού...

Ή Αμερικανική Αποστολή πρέπει να δύναται να εξασφαλίζη δια διαφό­ρων τρόπων ότι γίνεται η καλύτερα δυνατή χρήση της αμερικανικής βοηθείας. Θά πρέπει να έχη την εξουσίαν ως τελευταίον μέτρον να διακόπτη ή να περιορίζη την οικονομικήν βοήθειαν όχι μόνο γενικώς, αλλά και εις την περίπτω­σιν οιουδήποτε σχεδίου ή ενεργείας, οσάκις καθίσταται προφανές ότι οι όροι της βοηθείας δεν έτηρήθησαν.

Ή Αμερικανική Αποστολή θα πρέπει να συμμετέχη εις την ανάπτυξιν της πολιτικής εσόδων και εξόδων (της ελληνικής κυβερνήσεως). Θα απαιτηθή η εκ μέρους της έγκρισις του προϋπολογισμού πριν ούτος τεθή εν ισχύι.

Το πρόγραμμα εισαγωγών το όποιον θα ετοιμάζεται υπό την επίβλεψιν τής Διευθύνσεως Εξωτερικού Εμπορίου θα πρέπει να εφαρμόζεται μόνον μετά την έγκρισιν υπό της Αποστολής.

Εντυπώσεις του Πόρτερ

Οι γενικές εντυπώσεις του Π. Πόρτερ όπως αυτές μεταφέρθηκαν εκ του δημοσιεύματος του περιοδικού Κόλιερ'ς δεν αφορούν βέβαια την εν λόγω έκθεση πλην όμως περιγράφουν επιπρόσθετα την γενικότερη εσωτερική κατάσταση που εμφάνιζε τότε η Ελλάδα, ίσως και με κάποιες υπερβολές και μεροληψίες, παραβλέποντας επιδεικτικά τις αιτίες, τους παράγοντες και τις συνθήκες της εποχής που διαμόρφωναν γενικότερα την εικόνα της. Χαρακτηριστικότερες περιγραφές αυτών των εντυπώσεων ήταν:

Απ' ό, τι μπόρεσα να διαπιστώσω, η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει καμιάν άλλη πολι­τική πρακτική από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια ώστε να διατηρηθεί στην εξουσία απαριθμώντας θορυβωδώς τις θυσίες της Ελλάδος... [.......] στόχος της είναι να χρησιμοποιήσει την ξένη βοήθεια ως μέσο για τη διαιώνιση των προνομιών μίας μικρής κλίκας εμπόρων και τραπεζιτών, οι οποίοι αποτελούν την αόρατη εξουσία στην Ελλάδα.

Η κλίκα αυτή είναι αποφασισμένη να υπερασπίσει με κάθε μέσο τα οι­κονομικά της συμφέροντα και δεν ενδιαφέρεται καθόλου για το τι μπορεί να στοιχίσει αυτό στην οικονομία της χώρας. Τα μέλη αυτής της κλίκας επιθυ­μούν να διατηρήσουν άθικτο ένα φορολογικό σύστημα που τους ευνοεί, με αληθινά σκανδαλώδη τρόπο. Αντιτίθενται στον έλεγχο συναλλάγματος, γιατί αυτό θα τους εμποδίσει να εξάγουν τα κέρδη τους στις τράπεζες του Καΐρου και της Αργεντινής. Δεν διανοήθηκαν ποτέ να επενδύσουν τα κέρδη τους στη δική τους χώρα για να βοηθήσουν στην αναστήλωση της εθνικής οικονομίας.

Τα συμφέροντα των εφοπλιστών προστατεύονται επίσης με σκανδαλώδη τρόπο. Η ελληνική εμπορική ναυτιλία ανθεί στην εποχή μας και οι εφοπλιστές κερδίζουν τεράστια ποσά, αλλά το χρεοκοπημένο ελληνικό κράτος δεν απο­κομίζει κανένα όφελος απ' αυτό. Οι μισθοί των ναυτικών γυρίζουν στην Ελ­λάδα, αλλά οι εφοπλιστές ασφαλίζουν το μεγαλύτερο μέρος των κερδών τους στις ξένες χώρες.

Κάθε επιχείρηση θα έπρεπε να πληρώνει μια σημαντική εισφορά στο κρά­τος, κάτω από την προστασία του οποίου λειτουργεί. Αυτό ισχύει κατά κύριο λόγο για την περίπτωση των εφοπλιστών, που τα μεγαλύτερα κέρδη τους προέρχονται από τα «Λίμπερτι», τα οποία τους παραχώρησε η αμερικανική Ναυτική Αποστολή με την εγγύηση του ελληνικού κράτους.

Η ομάδα πίεσης της καλής κοινωνίας - οι κομψοί κοσμοπολίτες που έχουν την έδρα τους στις Κάννες, στο Σαιν Μόριτς και στην αθηναϊκή πλατεία Κολωνακίου - θα ενεργοποιηθεί. Οι περισσότεροι απ' αυτούς είναι άνθρωποι πολύ γοητευτικοί, που μιλάνε πολύ καλά τ' αγγλικά. Είναι πάντοτε πρόθυμοι, όταν πρόκειται να εξυπηρετήσουν την αμερικανική αποστολή για τα δικά τους συμφέροντα. Θυμάμαι ακόμα ένα από τα πιο επίσημα γεύματα ενός από τους σημαντι­κότερους τραπεζίτες, που με είχε καλέσει στη βίλα του των Αθηνών. Είχε τρεις σερβιτόρους με λιβρέα, μια ποικιλία απ' τα πιο φίνα κρασιά και φα­γητά διάφορα, περίφημα γαρνιρισμένα. Κατά τη διάρκεια του γεύματος, ένας από τους αντιπροσώπους της κλίκας που ανέφερα άρχισε να εξυμνεί τις ομορφιές της ζωής κοντά στη θάλασσα, καθώς και τις χαρές των αρι­στοκρατικών σπορ.

Η αντίθεση ανάμεσα στο γεύμα αυτό και στα παιδιά που πεθαίνουν από την πείνα στους δρόμους της Αθήνας είναι πραγματικά τρομερή...

Παρατηρήσεις - Σχόλια
Παραπομπές

↑ "Porter Well Qualified for FCC Job". Broadcasting and Broadcast Advertising 27 (21): 13.

Πηγές

Ανδρέας Γ. Δημητρόπουλος "Οι Ελληνικές Κυβερνήσεις 1843-2004". - Αθήνα (2004) σελ. 74.
Σπ. Θεοδωρόπουλος "Απ' το δόγμα Τρούμαν στο δόγμα Χούντα", Αθήνα 1977, σελ. 64-65.
Το Αρχείο Πωλ Πόρτερ, στη Βιβλιοθήκη Χ. Τρούμαν

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License