.
To μπλόκο της Κοκκινιάς έλαβε χώρα στις 17 Αυγούστου 1944, από τις δυνάμεις κατοχής σε συνεργασία με το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Ειδικής Ασφάλειας.
Αποτελεί το μπλόκο με τις μεγαλύτερες ανθρώπινες απώλειες στην Αθήνα κατά το οποίο διεξήχθησαν εκατοντάδες ομαδικές εκτελέσεις, συνελήφθησαν 3.000 άνθρωποι ως όμηροι και σημειώθηκαν εκτεταμένοι εμπρησμοί σπιτιών ως αντίποινα για την Μάχη της Κοκκινιάς.
Οι ταγματασφαλίτες που πρωταγωνίστησαν στις εκτελέσεις αθωώθηκαν μεταπολεμικά στο πλαίσιο του εμφυλιακού κράτους. Στη δημόσια μνήμη, από την δεκαετία του 50 τιμούνταν οι εκτελεσθέντες από τοπικές οργανώσεις. Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, η διεξαγωγή του μνημοσύνου απέκτησε αντικομμουνιστικό χαρακτήρα , κατά την οποία κατηγορούνταν οι εαμικές δυνάμεις, και συγκεκριμένα η ΟΠΛΑ, για την διεξαγωγή του Μπλόκου ενώ παράλληλα υπερασπιζόταν η δράση των ταγμάτων ασφαλείας.
Τα γεγονότα σημάδεψαν την συλλογική μνήμη της πόλης και θεωρούνται τραγωδία για τη Νίκαια.[2]
Ιστορικό
Στις 15 και 16 Αυγούστου, έλαβαν χώρα συμπλοκές ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και την Ελληνική αστυνομία σε συνεργασία με την Ειδική Ασφάλεια Πειραιά, στην συνοικία «Κιλικιανά» και στα Μανιάτικα.[3] Στις 2:30 το πρωί της 17ης Αυγούστου, οχήματα που μετέφεραν το πρώτο τάγμα του πρώτου Συντάγματος ευζώνων, Γερμανούς οπλίτες της 11ης αεροπορικής μεραρχίας εδάφους, και μέλη γερμανικής μηχανοκίνητης διμοιρίας, περικύκλωσαν την κοκκινιά.[4]
Τις πρώτες πρωινές ώρες, οι ταγματασφαλίτες απαίτησαν από τους άνδρες, ηλικίας 14 έως 60 ετών, να συγκεντρωθούν στην Πλατεία Οσίας Ξένης.[4] Ο ΕΛΑΣ δεν κινητοποιήθηκε καθώς όλες οι είσοδοι της κοκκινιάς ήταν μπλοκαρισμένες.[4] Ύστερα, καταδότες -ένας εκ των οποίων ήταν πρώην μέλος της ΟΠΛΑ- υπέδειξαν στις δυνάμεις κατοχής τα ηγετικά στελέχη των εαμικών οργανώσεων. Μετά από τη σύλληψη τους και τον σκληρό βασανισμό τους, μεταφέρθηκαν στο υφαντήριο πίσω από την πλατεία όπου εκτελέστηκαν, συνολικά, 78 άτομα.[4]
Τα τεκμηριωμένα θύματα εκείνης της ημέρας είναι 170, ενώ εικάζεται πως ξεπέρασαν τα 200. [5] Τα πτώματα μεταφέρθηκαν και θάφτηκαν στο Γ' Νεκροταφείο ενώ, περίπου 8.000 Κοκκινιώτες οδηγήθηκαν ως όμηροι στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου ή/και διασπάρθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα για καταναγκαστική εργασία.[6] Πέρα από ένοπλα χτυπήματα στους δοσιλογικούς σχηματισμούς, ως αντίδραση στα μπλόκα του Αυγούστου, το ΕΑΜ κήρυξε την πανεθνική απεργία της «Εθνικής Σωτηρίας» με σκοπό να αποτραπεί η αποστολή των ομήρων στα ναζιστικά στρατόπεδα, στις 24 Αυγούστου, την οποία και χτύπησαν τα Ευζωνικά Τάγματα, με δεκάδες νεκρούς στη νότια Αθήνα. Ως τα τέλη Αυγούστου, έγιναν πολλές εκτελέσεις, από τα Τάγματα, στο Κουκάκι, την Καλλιθέα και τα Σφαγεία (το σημερινό Ταύρο).[7]
Δίκη
Μετά την απελευθέρωση, η ηγεσία των Ταγμάτων Ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένων του διοικητή του ευζωνικού τάγματος, Ιωάννη Πλυντζανόπουλου, και των σημαντικότερων συνεργατών του, δικάστηκε για συμμετοχή σε περίπου 30 μπλόκα.[8] Από τις πρώτες μέρες της διαδικασίας, οι δημοκρατικές εφημερίδες της εποχής επισήμαναν την παρουσία «οπαδών της δεξιάς» στο ακροατήριο και το φόβο που είχαν ορισμένοι μάρτυρες κατηγορίας, όπως στρατιώτες ,οι οποίοι κατέθεταν συνοδευόμενοι από τη στρατονομία).[9] Η δικαστική διαδικασία για το μπλόκο της Κοκκινιάς επικεντρώθηκε στο αν ο Πλυτζανόπουλος είχε πυροβολήσει έναν συλληφθέντα, που αντιδρούσε στον απαγχονισμό του, και δεν ασχολήθηκε καθόλου με την κατηγορία για «πράξεις βίας εν συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού».[10] Ο εισαγγελέας πρότεινε την ενοχή ενός κατηγορούμενου, που δρούσε στο μπλόκο ως καταδότης, χωρίς να φοράει κουκούλα. Τελικά, όλοι οι κατηγορούμενοι κηρύχθηκαν αθώοι, το Μάρτιο του 1947[11], και ο αθηναϊκός τύπος της εποχής έκανε μόνο μερικές ασήμαντες αναφορές στην απόφαση.[12]
Δημόσια μνήμη
Μετεμφυλιακή περίοδος
Τη δεκαετία του 1950, τοποθετήθηκε στη μάντρα μια πλάκα που ανέφερε ότι «εδώ οι Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν Έλληνες πατριώτες».[13] Στην επέτειο του μπλόκου τελούνταν ανεπίσημα μνημόσυνα, έως ότου η δημοτική αρχή οργάνωσε ένα μνημόσυνο, στην εικοστή επέτειο του μπλόκου, το 1964.[14]
Στρατιωτική δικτατορία
Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, τη διοργάνωση της τελετής, που απέκτησε πλέον αντικομμουνιστικό χαρακτήρα, ανέλαβε η Στρατιωτική Διοίκηση Πειραιώς. Στην επίσημη ομιλία, τον Αύγουστο του 1967, αποσιωπήθηκε η συμμετοχή των ταγματασφαλιτών και προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι «κύριος αποκλειστικός στόχος» του μπλόκου ήταν μέλη της ΟΠΛΑ, καθώς και ότι οι κουκουλοφόροι καταδότες ήταν εντεταλμένα μέλη του ΚΚΕ. Στις 17 Αυγούστου 1968, έγιναν τα αποκαλυπτήρια μιας νέας αναμνηστικής πλάκας στη μάντρα, που έφερε την επιγραφή «Προδόται και μασκοφόροι κομμουνισταί εαμίται, ελασίται παρέδωσαν εις τους βάρβαρους κατακτητάς την 17ην Αυγούστου 1944 αγνούς πατριώτας αγωνιστάς της Εθνικής Αντιστάσεως, τέκνα ηρωικά της Νικαίας, οι οποίοι και εξετελέσθησαν εις τον χώρον τούτον».[15]
Στην ομιλία του, τον ίδιο μήνα, ο ταγματάρχης Νικόλαος Πλυτζανόπουλος, ανιψιός του διοικητή των ταγματασφαλιτών που συμμετείχαν στο μπλόκο, επανέλαβε το ίδιο επιχείρημα, αναφερόμενος στους δράστες ως «μασκοφόρους προδότας κομμουνιστάς» και στα θύματα ως «αθώους εθνικόφρονας πολίτας της Νικαίας» και υπερασπιζόμενος την ανάγκη δράσης, το καλοκαίρι του 1944, κατά της «κόκκινης τρομοκρατίας».[16] Η επιγραφή αφαιρέθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας.[17]
Μεταπολίτευση
Η Μάντρα της Κοκκινιάς ως μνημειακός χώρος (φωτογραφία 2016).
Ο τόπος που έγιναν οι εκτελέσεις ήταν ο υπαίθριος χώρος ενός προπολεμικού ταπητουργείου, το οποίο ανήκε στην αγγλική εταιρεία “Οριένταλ Κάρπετ” και λειτουργούσε από το 1929 μέχρι τα πρώτα χρόνια της περιόδου της Κατοχής, οπότε και αδρανοποιήθηκε. [18]
Το 1982, πραγματοποιήθηκε η αγορά του χώρου. Τον Ιούνιο του 1986, περίπου 40 χρόνια μετά τα γεγονότα, ολοκληρώθηκαν τα έργα της διαμόρφωσης του χώρου και στις 18 Αυγούστου του ίδιου έτους, μία μέρα μετά την επέτειο, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια. Το 2004, πραγματοποιήθηκε η τελευταία ριζική ανανέωση του μουσείου, ενώ πρόκειται για το πρώτο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης σε ολόκληρη την Ελλάδα[19].
Το Ηρώο των Πεσόντων του Μπλόκου της Κοκκινιάς βρίσκεται στην Πλατεία 17ης Αυγούστου (Πλατεία Οσίας Ξένης). Είναι ένα ορειχάλκινο άγαλμα του Γιώργου Ζογγολόπουλου, του 1956.
Στον τόπο των εκτελέσεων έχει δημιουργηθεί το Μουσείο της Μάντρας του Μπλόκου Κοκκινιάς.[20]
Το Μνημείο των Πεσόντων του Μπλόκου της Κοκκινιάς βρίσκεται στον περιβάλλοντα χώρο του Γ' Νεκροταφείου Αθηνών.
Δείτε επίσης
Το μπλόκο, ταινία του Άδωνι Κύρου αναφερόμενη στα γεγονότα της Κοκκινιάς
Περαιτέρω ανάγνωση
Δημήτρης Π. Λιάτσος «Το μπλόκο της Κοκκινιάς» (1983)
Υποσημειώσεις
Χανδρινός 2012, σελ. 249
https://www.avgi.gr/entheta/250822_i-diekdikisi-tis-dimosias-mnimis-stin-kokkinia
Χανδρινός 2012, σελ. 246-247.
Χανδρινός 2012, σελ. 247.
https://www.avgi.gr/entheta/250822_i-diekdikisi-tis-dimosias-mnimis-stin-kokkinia
Χανδρινός 2018, σελ. 359.
ο.π. Χανδρινός (2009), σελ. 151-153
Κωστόπουλος 2005, σελ. 77-8.
Κωστόπουλος 2005, σελ. 77-8.
Κωστόπουλος 2005, σελ. 78-9.
Κωστόπουλος 2005, σελ. 78.
Κωστόπουλος 2005, σελ. 79.
Κωστόπουλος 2005, σελ. 151.
Κωστόπουλος 2005, σελ. 149-150.
Κωστόπουλος 2005, σελ. 150.
Κωστόπουλος 2005, σελ. 149-151.
Γιάννης Ζουμπουλάκης (14-08-2011). «Το Μπλόκο του ΄44 επιστρέφει στην Κοκκινιά του 2011». Το Βήμα. Ανακτήθηκε στις 31-01-2017.
https://museumfinder.gr/item/mantra-blokou-kokkinias/
Ένα απόγευμα στο Μουσείο Μάνδρας Μπλόκου Αρχειοθετήθηκε 2017-02-08 στο Wayback Machine., halkidona.gr
«Μάντρα Μπλόκου Κοκκινιάς, Τραγικές ιστορικές μνήμες στην μαρτυρική Κοκκινιά». Δημαρχείο Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη. 5 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2020.
Βιβλιογραφία
Κωστόπουλος, Τάσος (2005). Η αυτολογοκριμένη μνήμη: Τα Τάγματα Ασφαλείας και η μεταπολεμική εθνικοφροσύνη. Αθήνα: φιλίστωρ. ISBN 960-369-082-1.
Χανδρινός, Ιάσονας (2012). Το τιμωρό χέρι του λαού: Η δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα. Αθήνα: Θεμέλιο. ISBN 978-960-310-356-1.
Χανδρινός, Ιάσονας (2018). «Έλληνες όμηροι και καταναγκαστικοί εργάτες στη ναζιστική Γερμανία». Στο: Στραίμπελ, Ρόμπερτ. Απρίλιος στο Σταϊν. Αθήνα: Αλφειός. σελ. 349-366. ISBN 978-960-66795-51.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
«Το Μπλόκο της Κοκκινιάς». Ντοκιμαντέρ του Διονύση Γρηγοράτου (ΕΡΤ, 1983).
Δίκτυο μαρτυρικών χωριών και πόλεων της Ελλάδας, το μπλόκο της Κοκκινιάς
[απόκρυψη]π • σ • ε Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Βαλκανική Εκστρατεία
1940–41
Ελληνοϊταλικός Πόλεμος
(1940-1941)
Μάχες
Πίνδος
Ελαία-Καλαμάς
Κορυτσά
Άγιοι Σαράντα
Μόροβα-Ιβάν
Χειμάρα
Κλεισούρα
Τρεμπεσίνα
Εαρινή επίθεση
Διοικητές
Βασίλειο της Ελλάδας
Ιωάννης Μεταξάς
Αλέξανδρος Παπάγος
Χαράλαμπος Κατσιμήτρος
Κωνσταντίνος Δαβάκης
Ιωάννης Πιτσίκας
Italy (1861-1946) Ιταλία
Μπενίτο Μουσολίνι
Σεμπαστιάνο Βισκόντι Πράσκα
Ουμπάλντο Σοντού
Ούγκο Καβαλλέρο
Κάρλο Τζελόζο
Γερμανική εισβολή
Μάχες
Οχυρά γραμμής Μεταξά
Βεύη
Πέρασμα της Κλεισούρας
Θερμοπύλες
Κρήτη
Διοικητές
Βασίλειο της Ελλάδας
Αλέξανδρος Παπάγος
Γεώργιος Τσολάκογλου
Ηνωμένο Βασίλειο Βρετανική Αυτοκρατορία & Κοινοπολιτεία
Χένρυ Μαίητλαντ Γουίλσον
Τόμας Μπλέημυ
Μπέρναρντ Φρέυμπεργκ
1935 Γερμανία
Βίλχελμ Λιστ
Κουρτ Στουντέντ
Κατοχή και Αντίσταση
Δυνάμεις κατοχής
Πρόσωπα
1935 Γερμανία
Γκύντερ Άλτενμπουργκ
Χέρμαν Νόιμπαχερ
Βάλτερ Σιμάνα
Αλεξάντερ Λερ
Χέλμουτ Φέλμυ
Φρίντριχ-Βίλχελμ Μύλλερ
Αλεξάντερ Αντράε
Μπρούνο Μπρόιερ
Italy (1861-1946) Ιταλία
Αντζέλικο Κάρτα
Πελεγκρίνο Γκίτζι
Κάρλο Τζελόζο
Πιέρο Παρίνι
Βουλγαρία Βουλγαρία
Άντον Κάλτσεφ
Ωμότητες
Αλικιανός
Δοξάτο
Δράμα
Κερδύλια
Κομμένο
Καλάβρυτα
Δίστομο
Δομένικο
Δράκεια
Κάνδανος
Κεφαλλονιά
Κοντομαρί
Κύργια
Μεσόβουνο
Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης
Προσοτσάνη
Πύργοι
Βιάννος
Ολοκαύτωμα του Κέδρους
Κλεισούρα
Σκοπευτήριο Καισιαριανής
Μουσιωτίτσα
Χορτιάτης
Χωριστή
Ολοκαύτωμα
Μεγάλος Λιμός
Δωσίλογοι
Πρόσωπα
Γεώργιος Τσολάκογλου
Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος
Ιωάννης Ράλλης
Αθανάσιος Χρυσοχόου
Σωτήριος Γκοτζαμάνης
Γεώργιος Πούλος
Γεώργιος Μερκούρης
Ιωάννης Πλυτζανόπουλος
Νικόλαος Κουρκουλάκος
Διονύσιος Παπαδόγγονας
Αλκιβιάδης Διαμάντης
Τάκης Μακεδόνας
Κυριάκος Παπαδόπουλος
Οργανώσεις
Ελληνική Πολιτεία
Τάγματα Ασφαλείας
ΕΣΠΟ
ΕΕΕ
Ελληνικό Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα
Οργάνωση «Χ»
ΕΕΣ
ΕΑΣΑΔ
Αποσχιστές
«Ρωμαϊκή Λεγεώνα»
Οχράνα
Ξιλία
Ωμότητες
Πογκρόμ κατά των αναπήρων
Παραμυθιά
Καισαριανή
Κοκκινιά
Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο
(EAM)
Πρόσωπα
Άρης Βελουχιώτης
Στέφανος Σαράφης
Γεώργιος Σιάντος
Γιάννης Ιωαννίδης
Ανδρέας Τζήμας
Αλέξανδρος Σβώλος
Ηλίας Τσιριμώκος
Μάρκος Βαφειάδης
Κόμματα
ΚΚΕ
ΣΚΕ
ΑΚΕ
ΕΛΔ
Οργανώσεις
ΕΛΑΣ
Ε.ΕΛΑΣ
ΕΛΑΝ
ΕΠΟΝ
Ε.Α.
Ε.Π
ΟΠΛΑ
ΣΝΟΦ
Επιχειρήσεις
Δράμα
Ρέκα
Μικρό Χωριό
Γοργοπόταμος
Φαρδύκαμπος
Σαραντάπορο
Πόρτα (en)
Αφοπλισμός μεραρχίας Πινερόλο
Στείρι
Αμφιλοχία
Βαλτέτσι
Αγορέλιτσα
Καλαμάτα
Μελιγαλάς
Κιλκίς
Ηλεκτρική
Ωμότητες
Κόκκινη τρομοκρατία
Διάλυση του 5/42
Μελιγαλάς
Νταλαμάνι
Μη-ΕΑΜική αντίσταση
Πρόσωπα
Ναπολέων Ζέρβας
Γεώργιος Καρτάλης
Δημήτριος Ψαρρός
Κομνηνός Πυρομάγλου
Κώστας Περρίκος
Βασίλειος Σαχίνης
Πετρακογιώργης
Μανώλης Μπαντουβάς
Αντών Τσαούς
Λέλα Καραγιάννη
Κίτσος Μαλτέζος
Οργανώσεις
ΕΔΕΣ
ΕΚΚΑ
ΥΒΕ/ΠΑΟ
ΠΕΑΝ
ΕΟΚ
Ε.Σ.
ΜΑΒΗ
Άλλες
Επιχειρήσεις
Ανατίναξη της ΕΣΠΟ
Γέφυρα του Γοργοποτάμου
Φαρδύκαμπος
Αγία Κυριακή
Μηλιά
Σκάλα Παραμυθιάς
Ξηροβούνι
Μενίνα
Δωδώνη
Γέφυρα Παπάδων
Απαγωγή του Κράιπε
Ωμότητες
Εκδίωξη των Τσάμηδων
Βρετανική αποστολή
στην Ελλάδα (SOE)
Πρόσωπα
Έντι Μάγιερς
Κρις Γούντχαουζ
Πάτρικ Λη Φέρμορ
Μπιλ Στάνλευ Μος
Ντέηβιντ Γουάλλας
Ντον Στοτ
Νίκολας Χάμοντ
Ρούφους Σέπαρντ
Επιχειρήσεις
Επιχείρηση Albumen
Γέφυρα του Γοργοπόταμου
Επιχείρηση Ζώα
Γέφυρα του Ασωπού
Απαγωγή του Κράιπε
Σαμποτάζ της Δαμάστας
Κυβέρνηση του βουνού
Γεγονότα
Εκλογές ΠΕΕΑ 1944
Οργανώσεις
Εθνικό Συμβούλιο
Πρόσωπα
Αλέξανδρος Σβώλος
Ευριπίδης Μπακιρτζής
Δημήτρης Γληνός
Εξόριστη κυβέρνηση
Γεγονότα
Ελ Αλαμέιν
Δωδεκάνησα
Κίνημα του Απριλίου 1944
Ρίμινι
Πρόσωπα
Γεώργιος Β΄
Εμμανουήλ Τσουδερός
Παναγιώτης Κανελλόπουλος
Μονάδες
3η Ορεινή Ταξιαρχία
Ιερός Λόχος
Βασίλισσα Όλγα
Αδρίας
Κατσώνης
Παπανικολής
13 ΜΕΒ
335 Μοίρα
336 Μοίρα
Προς τον Εμφύλιο
Γεγονότα
Σύμφωνο των Εθνικών Ομάδων
Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών
Ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις
Συμφωνία της Πλάκας
Συνέδριο του Λιβάνου
Συμφωνία της Καζέρτας
Συμφωνία των ποσοστών
Απελευθέρωση
Δεκεμβριανά
Εθνικιστικό συλλαλητήριο της 14ης Ιανουαρίου
Συμφωνία της Βάρκιζας
Λευκή τρομοκρατία
ΝΟΦ
Πρόσωπα
Ρόναλντ Σκόμπι
Γεώργιος Παπανδρέου
Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος
Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
