Τοποθεσία

Η Σκαμνιά είναι ένα χωριό που ανήκει στο Δήμο Ελασσόνας. Βρίσκεται στη Επαρχία Ελλασόνας στο Νομό Λάρισας. Απέχει 33 χλμ από την Ελασσόνα και είναι χτισμένη σε υψόμετρο 950 μέτρων. Οι 200 κάτοικοι του χωριού (που το καλοκαίρι φτάνουν και τους 500) ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Σκαμνιά Λάρισας (*)

Πρόκειται για νέο οικισμό που προέκυψε από τη μετοίκηση των κατοίκων από την Παλιά Σκαμνιά που βρισκόταν σε υψόμετρο 1050 μέτρων. Η Παλιά Σκαμνιά ήταν ένας σπουδαίος ορεινός παραδοσιακός οικισμός. Όπως περιγράφουν το χωριό οι μεγάλοι σε ηλικία που ζουν ακόμα, είχε περίπου 300 σπίτια όλα πετρόκτιστα και πλακοσκέπαστα, διόροφα κυρίως οι δρόμοι είχαν καλντερίμια, υπήρχαν τρία εξωκλήσια και τρεις νερόμυλοι.

Η πρόσβαση στη Σκαμνιά γίνεται :

- από την Ελασσόνα (απόσταση 33 χλμ)
- από το δρόμο Ροδιάς - Σκαμνιάς (απόσταση 23 χλμ)
- από την Εθνική Οδό στην έξοδο του κόμβου Λεπτοκαρυάς ακολουθώντας το δρόμο για Ελλασόνα (απόσταση 30 χλμ)

Σκαμνιά Ολύμπου

Ιστορία

Οι πρώτοι κάτοικοι ήρθαν στην περιοχή το 10ο αι. μ.Χ. από παρολύμπια χωριά, για να προστατευθούν από τις ανελέητες διώξεις του κατακτητή, βούλγαρου ηγεμόνα Σαμουήλ.
Η Σκαμνιά με τον Όλυμπο
Χάρτης Περιοχής

Το χωριό έπαιξε μεγάλο ρόλο στην Ελληνική ιστορία, αφού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν κέντρο στρατολόγησης κλεφτών και αρματολών, γεγονός που προκάλεσε την εκδίκηση του Βελή Πασά, ο οποίος το πυρπόλησε. Από τότε το χωριό εγκαταλείφτηκε και οι κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν στη γύρω περιοχή. Στη συνέχεια, κατά την κατοχή επέδειξαν έντονη αντιστασιακή δράση, οπότε και καταστράφηκε το χωριό ολοσχερώς το 1943 από τους Γερμανούς, οι οποίοι έκαψαν 300 σπίτια.
Η Εκκλησία της Παλιάς Σκαμνιάς

Η παλιά Σκαμνιά υπήρξε πάντα καταφύγιο όλων των ανυπότακτων επαναστατών και γι' αυτό έπαθε αλλεπάλληλες καταστροφές στην ιστορία της. Χρησίμευσε και ως εποχιακό καταφύγιο των τελευταίων κλεφτών ή λήσταρχων της περιόδου 1867- 1925, σε αυτή την περίοδο έδρασαν οι λήσταρχοι Λιόλιος, Γκαντάρας, Παπαγεωργίου, Μπαμπάνης, Τσιαμήτας, Γκούντας, Τζιατζιάς, Γιανκούλας και άλλοι ακόμα. Ο δε Γιανκούλας διέθετε σφραγίδα που έγραφε «ο Βασιλιάς των Όρεων», όλοι αυτοί προσπαθούσαν να λειτουργήσουν ως αυτοδίκαιοι δικαστές και λαϊκοί ήρωες, συνήθως εκβίαζαν και χαράτσωναν τους πλούσιους και κάνανε δωρεές στους φτωχούς κατοίκους των ορεινών χωριών.

Η παλιά ονομασία του χωριού ήταν Σκαμνιά και χρονολογείται από το έτος 1100, αυτό όμως δεν είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο. Βρίσκεται στους πρόποδες του Άνω Ολύμπου και απέχει περίπου πέντε χιλιόμετρα από το νέο χωριό. Η τελευταία προέλευση της ονομασίας της δεν είναι σίγουρη, εικάζεται από το φυλλοβόλο δένδρο μουριά- συκαμινιά που υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει στον περίβολο του Ι.Ν. της Αγίας Τριάδας. Αυτή η εκδοχή δεν θεωρείται αρκετά βάσιμη. Άλλωστε η εμφάνιση του δένδρου της μουριάς- συκαμινιάς στο χωριό δεν είναι μαζική και μάλλον σπανίζει ώστε να δικαιολογήσει, τη συγκεκριμένη ονομασία.

Ο Νίκος Γεωργιάδης στο έργο του «η Θεσσαλία» αναφέρει ότι η Σκαμνιά ήταν «κεφαλοχώρι» με Δημοτικό Σχολείο , αξιόλογη Βιβλιοθήκη και είχε φήμη στην παραγωγή τυρός και βουτύρου. Υπήρχαν στο χωριό τρεις όμορφοι νερόμυλοι και ένας μηχανοκίνητος στους οποίους οι κάτοικοι του χωριού άλεθαν την παραγωγή τους. Σήμερα υπάρχουν μόνο ερείπια. Η Παλιά Σκαμνιά εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά την καταστροφή της από τους Γερμανούς κατά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Το μοναδικό κτίσμα που σώζεται είναι ο Ι.Ν. της Αγίας Τριάδας, ο οποίος αναπαλαιώθηκε και αναπαλαιώνεται χάρη στις φιλότιμες προσπάθειες του Συλλόγου Απανταχού Σκαμνιωτών, και διαφόρων δωρητών. Κάθε χρόνο την Κυριακή της Πεντηκοστής πραγματοποιείται πανηγυρική θεία λειτουργία στον Ι.Ν. Αγίας Τριάδας, την οποία παρακολουθεί πλήθος Σκαμνιωτών. Ο Ναός της Αγίας Τριάδας έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό και διατηρητέο μνημείο. Είναι ο πρώτος μεταβυζαντινός ναός της Επαρχίας Ελασσόνας , η αρχιτεκτονική του είναι τρίκλιτη βασιλική χωρίς τρούλο, είναι αγιογραφιμένος, το εσωτερικό της σκεπής είναι ξύλινο ενώ το εξωτερικό της περιβάλλεται με λίθινες πλάκες. Το τέμπλο είναι ξύλινο με μια σειρά δεσποτικών εικόνων, μια σειρά αποστολικών και με μια σειρά δωδεκαόρτου. Η αγιογράφηση τού ναού είναι έργο του ζωγράφου Παναγιώτη Ζαρακινού αλλά και του ζωγράφου Κωνσταντίνου αγνώστου επωνύμου, ο οποίος καταγόταν από την Καρυά Ελασσόνας. Στις αγιογραφίες του ναού συγκαταλέγεται και η ιδιότυπη αγιογράφηση του Άγιου Χριστόφορου, ο οποίος εμφανίζεται ως κυνοκέφαλος. Να σημειωθεί ότι το χωριό στόλιζαν και άλλα εκκλησάκια (Αγ. Αθανάσιος, Αγ. Παρασκευή, Παναγία και το ξωκλήσι Αϊ - Λιάς) που δεν υπάρχουν σήμερα επειδή τα έκαψαν οι Γερμανοί. Στην ανατολική πλευρά του κωδωνοστασίου υπάρχει λευκή πλάκα με επιγραφή που φέρει την χρονολογία ανέγερσης του, 5 Σεπτεμβρίου 1520 ΙΣ-ΧΣ. Λέγεται ότι οι Γερμανοί προσπάθησαν να πυρπολήσουν και τον Ι.Ν. της Αγίας Τριάδος, αλλά ο στρατιώτης που ανέβαινε στην στέγη για να τον πυρπολήσει έπεσε κάτω και τραυματίστηκε, γι' αυτό και σώθηκε ο Ιερός Ναός.

Σε μεγαλύτερο υψόμετρο στο ανατολικό μέρος του χωριού ορθώνεται η κορυφή της μυθικής Τιτνάτας (Οξιά), στην κορυφή της οποίας μπορείς να αντικρίσεις σκόρπιες πέτρες από τα ερείπια ενός κάστρου, του Ευδιέρου. Η ονομασία πύργος του Ευδιέρου (δίερος= υγρός- νωπός), οφείλεται πιθανόν σε τοπωνύμιο του οροπεδίου της «Κονίσπολης» και όχι της Τιτνάτας , η οποία είναι ξερή και άνυδρη. Το κάστρο της Τιτνάτας χρονολογείται περίπου στο 100 μ.Χ. και χρησίμευε και ως παρατηρητήριο- φυλάκιο των Περαιβών. Από το κάστρο ελέγχεται ολόκληρη η κοιλάδα της Κονίσπολης και το πέρασμα προς τα παράλια της Πιερίας. Από αυτό το στενό πέρασμα διέρχονταν για διάφορες επιδρομές και μικρολεηλασίες οι Μακεδόνες του Δίου. Ακριβώς απέναντι και νότια από την Τιτνάτα και συγκεκριμένα σε ένα λόφο με την σημερινή ονομασία Ράχη Σίμου, οι Περραιβοί και οι Μακεδόνες είχαν ορίσει τα σύνορα τους μεταξύ Δίου, Μακεδονίας και Περραιβικής Ολοσσόνας. Σ' αυτή τη θέση χωρίζονται τα νερά του λεκανοπεδίου. Δυτικά χύνονται προς την Ελασσόνα και ανατολικά προς τα παράλια της Πιερίας. Σ' αυτό το λόφο, επί Αυτοκράτορα της Ρώμης Τραϊανού είχαν τοποθετήσει μια μεγάλη πέτρινη λατινική επιγραφή, η οποία πληροφορούσε ότι σε εκείνο το σημείο βρίσκονται τα σύνορα μεταξύ Δίου Μακεδονίας και Περαιβικής Ολοσσόνος. Η ρωμαϊκή πλάκα φιλοξενείται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας, ενώ με πρωτοβουλία της Κοινότητας Καρυάς στήθηκε στο ίδιο σημείο ένα αντίγραφο της.

Από την παλιά Σκαμνιά ξεκίνησε το αρματωλίκι του Ολύμπου. Όπως μας πληροφορεί Φαναριώτης λόγιος πρώτος καπετάνιος τού ήταν ο Καραμιχάλης, απόγονοι του ζουν σήμερα στον Πλαταμώνα. Ο καπετάνιος γεννήθηκε στην Σκαμνιά το 1575 και το πραγματικό του όνομα ήταν Γερομιχάλης. Η δράση του ήταν μεγάλη, στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας Σπαρμού υπάρχει το μπουντρούμι κρυψώνας του Καραμιχάλη με την επιγραφή: Κ. ΜΙΧ, 1605. Έζησε στο μοναστήρι ως μοναχός για τρία χρόνια για να μη γίνει αντιληπτός από τους Τούρκους. Η παλιά Σκαμνιά κατά την μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας λειτούργησε ως απόμερο και απόκρυφο καταφύγιο και αποτέλεσε ασφαλή έδρα για πολλούς κλεφταρματωλούς του Ολύμπου. Στο κάτω μέρος του χωριού υπήρχε πετρόκτιστη σκεπαστή βρύση, δωρεά του καπετάνιου Καραδήμα Τζαχίλα, ευρέθη και διασώζεται η σχετική επιγραφή, η οποία ήταν εντοιχισμένη, στην Καρυά υπάρχει μία ακόμη πετρόκτιστη βρύση επίσης δωρεά του Καπετάνιο, η οποία είναι γνωστή στους Καρυώτες ως βρύση του καπετάν. Η δεύτερη σώζεται περίπου στην αρχική της μορφή, η χαραγμένη επιγραφή της μας πληροφορεί για τον δωρητή της: «ΟΙΚΟΔΟΜΗΘΗ Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΙ ΕΚΤΙΣΘΗ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΡΑΔΗΜΟΥ ΤΖΑΧΙΛΑ ΕΝ ΕΤΗ 1829 ΕΝ ΜΗΝΗ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 28». Ο Καραδήμας Τζαχίλας επέδειξε πλούσια αγωνιστική δράση την περίοδο πριν και μετά το 1821. Έλαβε μέρος σε πολλές επαναστάσεις στην Μακεδονία (Χαλκιδική-Νάουσα) προσέτρεξε πρόθυμα στο κάλεσμα του Εμμανουήλ Παπά στην Επανάσταση του Πολύγυρου. Συνεργάστηκε με τους οπλαρχηγούς της Μακεδονίας, Καρατάσο και Κασομούλη. Από έγκυρες ιστορικές πληροφορίες γνωρίζουμε ότι η παλιά Σκαμνιά, η Πουλιάνα (Κρυόβρυση) και η Καρυά δέχτηκαν τις επιδρομές και την πυρπόληση των Γκέκηδων.

Περίοδος 1940-1949

Τα χρόνια της Κατοχής

Η τελευταία φορά όμως που η Παλιά Σκαμνιά καλείται να προσφέρει την αγκαλιά της ως έδρα ανυπότακτων είναι η περίοδος τους 1940, αυτό είναι ίσως και το ρέκβιεμ για το ιστορικό και μαρτυρικό χωριό του Ολύμπου. Το 1941 καταλαμβάνεται η Ελλάδα από τους Γερμανούς, σχεδόν ταυτόχρονα κάνουν την εμφάνιση τους οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες. Η ιστορική αλήθεια για το αντάρτικο στην περιοχή του Ολύμπου είναι ότι οι πρώτες αντάρτικες ομάδες εμφανίστηκαν στην παλιά Σκαμνιά, οι αντάρτες σαν οργανωμένο τμήμα ύψωσαν την Ελληνική Σημαία. Στη συνέχεια με μικροσυμπλοκές άρχισαν να παρενοχλούν τους Γερμανούς κατακτητές. Στις 5 Μαρτίου 1943 βομβαρδίζεται από γερμανικά αεροπλάνα, οι κάτοικοι αιφνιδιασμένοι έτρεξαν να σωθούν. Η πρώτη βόμβα έπεσε στο Αλωνούλι, η δεύτερη στου Μουργκάση τον μπαχτσέ, η τρίτη στου Καρανίκα την καρυδιά στην Ακάτ' Ράχη, όπου και σκοτώθηκε η γιαγιά Μαλάμη Πασχαλιά του Δημητρίου, κομμάτια από το διαμελισμένο κορμί της βρέθηκαν πάνω στην καρυδιά. Η επόμενη βόμβα πέτυχε τη βρύση του Καπετάν Τζαχίλα και σκότωσε τον Νικόλαο Κόρακα του Ιωάννη, αλλά γλύτωσε η κόρη του Ζωή, η οποία ήταν μαζί του και είχε απομακρυνθεί από εκεί κατόπιν προτροπής του ιδίου. Κάποια άλλη απ' τις επόμενες τραυμάτισε βαριά τον Αδάμο Δημήτριο του Αδάμου, ο οποίος ξεψύχησε αργότερα από αιμορραγία. Κατά τις 20 Απριλίου μεγάλη δύναμη γερμανικού πεζικού επιτέθηκε πρώτα στην Πουλιάνα στην συνέχεια στην Σκαμνιά μετά στην Καρυά. Στην Σκαμνιά κατέκαυσαν με περισσή επιμέλεια όλα τα σπίτια περιλούζοντας τις στέγες με πετρέλαιο. Κατάστρεψαν τα πάντα. Από την καταστροφική λύσσα κάηκαν όλα τα σπίτια (περίπου 300 πέτρινα τα περισσότερα διώροφα και πλακοσκέπαστα) μαζί με όλο τους το βιος. Το παρεκκλήσι Άγιος Αθανάσιος στο ομώνυμο ύψωμα εντός του χωριού. Το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής και το εξωκλήσι της Παναγιάς. Το παλιό Δημοτικό Σχολείο έμπροσθεν του Ι.Ν. Αγίας Τριάδας. Το καινούργιο Δημοτικό Σχολείο στην δυτική άκρη του χωριού. Το οποίο ήταν ολοκαίνουργιο και είχε δυο αίθουσες και μια πλούσια βιβλιοθήκη με μεγάλο αριθμό βιβλίων, έργο όπως φημολογείται ενός κληρικού, του Βενέδικτου. Αν η βιβλιοθήκη αυτή δεν είχε καταστραφεί, θα μας είχε διαφωτίσει σημαντικά γύρω από την ιστορία του χωριού αλλά την ιστορική τοπογραφία της περιοχής. Η καταστροφική μανία των Γερμανών περιλάμβανε την καταστροφή τριών νερόμυλων στον Λάκκο τον Τρανό, με σειρά ιδιοκτησίας από τα ψηλότερα προς τα χαμηλότερα: του Παπα- Κωνσταντή Τσιαπάλη, του Αγοραστού Βασίλειου, του Αδάμου και του Μουγδη, όπως επίσης και τον σύγχρονο ντηζελόμυλ του Παπα- Κωνσταντή Τσιαπάλη. Οι κατακτητές στην συνέχεια συλλάβανε τα γυναικόπαιδα τους γέρους μαζί και τον ιερέα του χωριού Παπά- Κωνσταντή Τσιαπάλη. Όλους αυτούς τους αιχμαλώτους τους προόριζαν για τα φρικτά στρατόπεδα της Γερμανίας. Τους κατέβασαν στην Ραψάνη και από εκεί με τραίνα θα τους έστελναν στην Γερμανία. Ευτυχώς όμως λόγω αδυναμίας δεν μπόρεσαν να τους στείλουν στην Γερμανία. Τα σαμποτάζ Αντάρτικων δυνάμεων στα Τέμπη και στον Γοργοπόταμο αποδείχτηκαν σωτήρια για τους αιχμάλωτους Σκαμνιώτες και για πολλούς άλλους από τα γύρω χωριά.

Σιγά σιγά τους Γερμανούς τους απασχόλησαν σοβαρότερα προβλήματα και αναγκάστηκαν να τους αφήσουν ελεύθερους. Ο Μπαρμπής Ελευθέριος μετά το κάψιμο εκτελέστηκε στο «Καβακούλι», την Σπάχου Φανή την συνέλαβαν και την εκτέλεσαν κάτω από τον μπαχτσέ του Καραγιάννη, ο γέροντας Στάικος Αθανάσιος δεν κατόρθωσε να απομακρυνθεί από το σπίτι του και εκτελέστηκε επί τόπου, το ίδιο και η γριά Γουγούλα Δέσποινα. Η τραγική ειρωνεία έπαιξε τον ρόλο της για άλλη μια φορά στην αύξηση του καταλόγου των θυμάτων από την γερμανική σφαίρα, ο Μπαρμπής Απόστολος, ο οποίος σκοτώθηκε κοντά στην Καλλιπεύκη περιλαμβάνονταν στους ομήρους που οδηγούνταν προς την Ραψάνη, κατά την διαδρομή αναγνώρισε στην γερμανική δύναμη κάποιον χωροφύλακα, ο οποίος υπηρετούσε στον Αστυνομικό Σταθμό της Καρυάς και τώρα ήταν ντυμένος με γερμανική στρατιωτική στολή. Από αφέλεια έκανε το λάθος να του μίλησε, μέσα σε λίγα λεπτά τον απέκοψαν από το σύνολο των αιχμαλώτων και τον εκτέλεσαν σε κοντινό σημείο. Στις 3 Ιουλίου 1943 η γερμανική περίπολος καταδιώκοντας μια ομάδα αντιστασιακών από την Πουλιάνα (την σημερινή Κρυόβρυση), η οποία κατευθύνονταν προς την περιοχή «Καλύβια», νότια της Συκαμινέας, συλάβανε και εκτελέσανε επί τόπου πέντε Σκαμνιώτες, τον γέροντα Δήμο Μπαρμπή, τον γιο του Κών/νο Μπαρμπή, τον Βασίλειο Οικονόμου με την σύζυγο του Στάμω Τριανταφύλλου και τον Αθανάσιο Τσαπάλη.

Εμφύλιος Πόλεμος

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών από την Ελλάδα δυστυχώς τα πάθη για την πολύπαθη Σκαμνιά δεν θα τέλειωναν. Οι ανακατατάξεις στον παγκόσμιο χάρτη και τα αντικρουόμενα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής οδήγησαν την Ελλάδα στη δίνη του Εμφύλιου Πολέμου. Η Σκαμνιά παρασύρθηκε στον Εθνικό διχασμό με τραγικά αποτελέσματα, ίσως τα χειρότερα από όλα τα παρολύμπια χωριά.

Έτσι λοιπόν με τον πιο τραγικό και μακάβριο τρόπο διένυσε η μαρτυρική Σκαμνιά την περίοδο 1940-1949.

Νεότερα Χρόνια

Οι φοβερές καταστροφές που υπέστει το χωριό αυτή την περίοδο 1940-1949 προκάλεσαν την διάλυση του μετά από δέκα αιώνες περίπου ζωής. Πρέπει βεβαίως να αναφέρουμε ότι πριν από τον πόλεμο, οι πιο αποφασιστικοί είχαν ήδη αρχίσει να μετακομίζουν στην νέα θέση που βρίσκεται τώρα το χωριό αφού η θέση της Νέας Σκαμνιάς είναι κοντά στα κτήματα της περιοχής της «Κονόσπολης».

----

Σκαμνιά Άρτας
Σκαμνιά Λάρισας