Η Νέα Αρετσού είναι περιοχή του δήμου Καλαμαριάς.

Ιστορία
Οι πρόσφυγες

Από τους Αρετσιανούς πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, σχεδόν όλοι όσοι σχετίζονταν επαγγελματικά με τη θάλασσα, το 1924-1925 εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Καλαμαριάς. Η παραθαλάσσια έκταση από εκεί που βρίσκεται σήμερα το Παλατάκι του Κυβερνείου μέχρι τη μαρίνα της Αρετσούς ―τα λεγόμενα απολυμαντήρια― χρησιμοποιήθηκε ως χώρος αποβίβασης, απολύμανσης και αρχικής συγκέντρωσης προσφύγων. Εκεί υπήρχαν δύο παραπήγματα κοντά στην παραλία στα οποία γίνονταν η απολύμανση, για τα μεν ρούχα υπήρχε ο λεγόμενος κλίβανος και για τους ανθρώπους το λουτρό. Μετά οι πρόσφυγες στεγάστηκαν προσωρινά σε σκηνές κοντά στην παραλία ή προωθούνταν σε προσφυγικούς καταυλισμούς στο κέντρο της Καλαμαριάς. «Eίχαν σκοπό πρώτα οι ψαράδες να κάνουνε το Καραμπουρνάκι. Τότε η Αρετσού ήταν πιο μακριά, ακόμα πιο εγκαταλελειμμένη, αλλά επειδή φυσούσε πάντοτε βοριάς πολύς, ο Βαρδάρης ο λεγόμενος, δεν μπορούσαν τα καΐκια αυτά να τακτοποιηθούν εκεί πέρα και τα φέρανε εδώ, που είναι λιμάνι, και έκαναν εδώ την Αρετσού. Και κάνανε το αλιευτικόν Ρύσιο».

Όπως αναφέρθηκε, εγκατάσταση προσφύγων σε αυτή την περιοχή έγινε το 1924-1925, με την ίδρυση της Αρετσούς από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ). Μια επιτροπή των Ρυσίων, πρωτοστάτησε στην ίδρυση του συνοικισμού. Συνολικά εγκαταστάθηκαν στην Αρετσού 224 οικογένειες, όπως φαίνεται από τον αριθμό των οικοπέδων στην αποτύπωση της περιοχής από την Πρόνοια. Οι δρόμοι της Αρετσούς, τουλάχιστον από το 1932, έφεραν ονόματα προσώπων που είχαν σχέση με την ίδρυση του συνοικισμού και την περίθαλψη των κατοίκων του, ή άλλων σημαντικών προσωπικοτήτων.

Στην αρχή της οικοδόμησής του, ο συνοικισμός είχε περιορισμένη έκταση και περιελάμβανε, σε μια λασπώδη και αδιάβατη το χειμώνα περιοχή, μιας και το έδαφος της είναι αργιλώδες, λίγες ομοιόμορφες ισόγειες κατοικίες, που είχαν έκταση μαζί με τον κήπο τους, 300 τ.μ.

Οι κάτοικοι υπέφεραν, βουτηγμένοι στη λάσπη και ανυπεράσπιστοι στις καιρικές συνθήκες. Συγκοινωνία με τη Θεσσαλονίκη δεν υπήρχε, αν και η απόσταση ήταν μόλις είκοσι λεπτά περπάτημα. Με την πάροδο του χρόνου οργανώθηκε, από Καλαμαριώτες αυτοκινητιστές, υποτυπώδης συγκοινωνιακή σύνδεση με τρία τέσσερα ασθενοφόρα, από το ανατολικό άκρο της Θεσσαλονίκης (το Ντεπώ) ως την Καλαμαριά και αργότερα ως την Αρετσού. Η Αρετσού δεν άργησε να αποκτήσει ιδιαίτερη φήμη μεταξύ των προσφυγικών συνοικισμών της Θεσσαλονίκης και να θεωρηθεί επιτυχημένη εγκατάσταση. Όπως οι περισσότερες συνοικίες, είχε δική της εκκλησία, αφιερωμένη στον προστάτη των ναυτικών, Άγιο Νικόλαο, ομώνυμη με εκείνη στο Ρύσιο Μικράς Ασίας. Οι Ρύσιοι, άλλωστε, ήταν ανέκαθεν φιλόθρησκοι και αυστηροί τηρητές των θρησκευτικών, οικογενειακών και κοινωνικών παραδόσεων. Η ενορία του Αγίου Νικολάου ιδρύθηκε το 1926 και αγωνιζόταν να ικανοποιήσει τις ανάγκες της με τα πενιχρά έσοδά της.

Το Ρύσιο, μετά από ενέργειες των δασκάλων Φίλιππου Καργόπουλου και Στυλιανού Τζορμπατζηκωστή, απέκτησε γρήγορα και σχολείο, στη θέση του σημερινού 5ου Δημοτικού Σχολείου, το οποίο κατά το Mεσοπόλεμο λεγόταν «ΡΚΚ» – Ρύσιο, Κουρί, Κατιρλί. Θεμελιώθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1926, άρχισε να λειτουργεί τα τέλη του 1927, με πρώτο διευθυντή το Φίλιππο Καργόπουλο. Το μεγαλοπρεπές και επιβλητικό κτίριο στέγαζε τους μαθητές από τους τέσσερις γειτονικούς συνοικισμούς (Ν. Ρύσιο, Κουρί, Κατιρλί και Δέρκων) έως το 1975, οπότε και κατεδαφίστηκε από τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων και στη θέση του ανοικοδομήθηκε νέο σχολικό κτιριακό συγκρότημα (5ο και 21ο Δημοτικό Σχολείο και 2ο Γυμνάσιο Καλαμαριάς).

Σύμφωνα με το «επάγγελμα πατρός» στα μαθητολόγια, η Αρετσού είχε την πιο μεγάλη ποικιλία επαγγελμάτων απ’ όλους τους παραλιακούς συνοικισμούς, αλλά δεν είχε σχεδόν καθόλου εμπορικά καταστήματα, παρά μόνο δύο φούρνους, δύο κουρεία και τέσσερα καφενεία: οι περισσότεροι Αρετσιανοί εργάζονταν στη Θεσσαλονίκη. Tα επαγγέλματα που αναφέρονται συχνά είναι: πλοίαρχος, ψαράς, εργάτης, γεωργός, αρτοποιός, λαχανοπώλης και σιδηρουργός. Δεν υπήρχαν χωράφια στην Αρετσού, αλλά αρκετές οικογένειες είχαν καλλιέργειες για δική τους κατανάλωση. Ωστόσο, η βασική πηγή εσόδων ήταν η θάλασσα: πολλοί κάτοικοι του συνοικισμού εργάζονταν ως ναυτικοί ή ψαράδες ή και τα δύο μαζί. Για την ηθική δε και υλική υποστήριξή τους, αλλά και για την προστασία των συμφερόντων τους, δημιούργησαν, μόλις το 1932, δύο σωματεία: το Σύνδεσμο Κατοίκων Νέου Ρυσίου Αλιέων (1-11-1932) και την Ένωση Κατοίκων Νέου Ρυσίου Αλιέων «Αναγέννησις» (31-12-1932).

Όπως σε όλους τους προσφυγικούς συνοικισμούς, έτσι και στην Αρετσού οργανώθηκαν και οι πρώτες ποδοσφαιρικές ομάδες. Ο «Παρθενών Ν. Ρυσίου» αναφέρεται, από τον Αύγουστο του 1928, στις λίστες της ανεπίσημης ποδοσφαιρικής ένωσης.

Eπιπλέον, όμως, η θέση της Αρετσούς ―δίπλα στη θάλασσα και κοντά στη Θεσσαλονίκη― την κατέστησε ελκυστικό τόπο για εκδρομές. Τα έξι γνωστά εξοχικά κέντρα, η «Ακρόπολις», του Δ. Καλλέ, η «Ακτή», του Λάζαρου Κωνσταντίνου, ο «Αστακηνός Κόλπος» και μετέπειτα «Ποσειδών», του Ανέστη Σακάρογλου, ο «Βόσπορος», του Βασίλειου Πενόπουλου, ο «Παράδεισος», του Παν. Κωνσταντάκου, (τα ονόματα είναι της περιόδου 1932/33) και ο «Χαμόδρακας», του Λέοντα Χαμόδρακα, καθώς και η παραλία είχαν έντονη κίνηση το καλοκαίρι.

Υπήρχε ακόμη θαλάσσια συγκοινωνία από τη Θεσσαλονίκη προς την Περαία μέσω Αρετσούς. Το 1934, η Αρετσού, μαζί με το Κουρί, το Κατιρλί, το συνοικισμό των Δέρκων και τη Νέα Κρήνη αποσπάστηκαν από το Δήμο Θεσσαλονίκης και η Aρετσού έγινε έδρα της νεοϊδρυθείσας Kοινότητας Ρυσίου, με πληθυσμό 3.700 κατοίκους, εκ των οποίων οι 800 διέμεναν στην Αρετσού. Πριν από τη συγκρότηση της εν λόγω κοινότητας, υπήρχε και ο Σύλλογος Συνοικισμού Νέου Ρυσίου, ο οποίος πιθανόν να ασκούσε μια άτυπη μορφή διοίκησης, όπως γινόταν και σε άλλες συνοικίες. Ως πρώτη γενική συνέλευση των Ρυσίων αναφέρεται η 24η Φεβρουαρίου 1924, όπως προκύπτει από σχετικό δημοσίευμα (Μακεδονία, 23/2/1924). Eπιπλέον, λειτουργούσε μορφωτικός σύλλογος, ο «Κοραής».

Στην κοινότητα Ρυσίου λειτουργούσε και κοινοτικό ιατρείο. Ο κοινοτικός γιατρός Μιχάλης Παπαδόπουλος, σε διάστημα 21 μηνών (4/1938-12/1939), κατέγραψε 3440 επισκέψεις ασθενών. Η ελονοσία «θέριζε» την εποχή εκείνη (από τους 570 ελονοσούντες, οι 366 ήταν παιδιά).

Από την ανάλυση των στοιχείων των βιβλίων ασθενών, προκύπτει ότι η νοσηρότητα στην κοινότητα ήταν υψηλή, παρά τις προσπάθειες και τη φροντίδα της υγείας των κατοίκων στο κοινοτικό ιατρείο, ακόμα καί όταν η οικονομική τους κατάσταση δεν το επέτρεπε.
Μεταπολεμικά

Το 1952 ιδρύθηκε ο Προοδευτικός Σύλλογος Αρετσούς – Δέρκων, ένας σχετικά δραστήριος εξωραϊστικός σύλλογος της Καλαμαριάς. Ο σύλλογος αριθμούσε περίπου 120 μέλη, κατοίκους μόνο των συνοικισμών Αρετσούς και Δέρκων. Δραστηριοποιήθηκε κυρίως στον τομέα των εξωραϊστικών παρεμβάσεων στην Αρετσού, με σχετική, ωστόσο, επιτυχία, ενώ επέδειξε ενδιαφέρον και για την κοινωνική πρόνοια και υποστήριξη των απόρων της περιοχής. Όταν δε η περιοχή απέκτησε δημοτική αρχή, το Δήμο Καλαμαριάς, οι δραστηριότητες του συλλόγου εξασθένησαν. Τη δεκαετία του 1970, η Αρετσού αποτελούσε πλέον ένα θαυμάσιο οικισμό, με τα ωραία του σπίτια κρυμμένα στα δέντρα και στο πράσινο, με λιγοστές πολυκατοικίες, με μαγευτικά παραθαλάσσια εξοχικά κέντρα, με μαρίνα ελλιμενισμού σκαφών και αποβάθρες, με ασφαλτοστρωμένους δρόμους, καλή ρυμοτομία, με μόνιμη και τακτική συγκοινωνία από και προς το κέντρο της Θεσσαλονίκης ως την παραλία, με κίνηση και ζωή, νυχτερινή διασκέδαση και χορούς στα κέντρα και, τέλος, με την εκκλησία και το επιβλητικό διώροφο σχολείο του. Αποτελούσε μαγευτικό παραλιακό θέρετρο των Θεσσαλονικέων: ήταν πασίγνωστη για τα φρέσκα ψάρια της, τη θαλασσινή αύρα της και την πατροπαράδοτη φιλοξενία των καταδεκτικών και φιλότιμων κατοίκων της.
Σύγχρονη φυσιογνωμία

Σήμερα, πλέον, κανένα από τα προσφυγικά σπίτια δε σώζονται στην Αρετσού, ενώ τη θέση τους έχουν πάρει πυκνοδομημένες, άχρωμες τις περισσότερες φορές, πολυκατοικίες. Το 2002 ο Προοδευτικός Σύλλογος Αρετσούς επαναλειτούργησε, με νέους προσανατολισμούς, κυρίως στο χώρο της λαογραφίας και της σύσφιξης των σχέσεων των Αρετσιανών (με εκδρομές, γλέντια κ.λπ.).

Εκκλησιαστικά ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Ν. Κρήνης και Καλαμαριάς.
Πηγές

Γρηγόρης Α. Οικονομίδης, ΡΥΣΙΟ-ΑΡΕΤΣΟΥ-DARICA. Γεωγραφική και ιστορική μελέτη της βιθυνιακής πόλης, UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσσαλονίκη 2009

Νομός Θεσσαλονίκης : Δήμος Αγίου Αθανασίου | Αγίου Γεωργίου | Αγίου Παύλου | Αμπελοκήπων | Αξιού | Απολλωνίας | Αρέθουσας | Ασσήρου | Βασιλικών | Βερτίσκου | Εγνατίας | Ελευθερίου - Κορδελιού | Επανομής | Ευκαρπίας | Ευόσμου | Εχεδώρου | Θερμαϊκού | Θέρμης | Θεσσαλονίκης | Καλαμαριάς | Καλλιθέας | Καλλινδοίων | Κορωνείας | Κουφαλίων | Λαγκαδά | Λαχανά | Μαδύτου | Μενεμένης | Μηχανιώνας | Μίκρας | Μυγδονίας| Νεαπόλεως | Πανοράματος | Πεύκων | Πολίχνης | Πυλαίας | Ρεντίνας | Σοχού | Σταυρουπόλεως | Συκεών | Τριανδρίας | Χαλάστρας | Χαλκηδόνος | Χορτιάτη | Ωραιοκάστρου Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Θεσσαλονίκης