Μυρρινούς

Ελλάδα

Ο Μυρρινούς (αρχαία ελληνικά: Μυρρινοῦς‎‎), (ο δήμος: Μυρρινούντος) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Πανδιονίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).

Ονομασία

Η ονομασία του δήμου προέρχεται από το φυτό «μύρτος» (δηλαδή τη μυρσίνη ή μυρτιά, επιστημονική ονομασία: Myrtus, που ανήκει στην οικογένεια των Μυρτίδων, επιστημονική ονομασία: Myrtaceae), καθώς φαίνεται ότι ευδοκιμούσε στην περιοχή του δήμου.[1] Η ονομασία της περιοχής ως «Μερέντας», με την οποία έχει ταυτιστεί πλέον ο δήμος φαίνεται επίσης να αποτελεί παραφθορά του αρχικού ονόματος.
Τοποθεσία του αρχαίου δήμου

Ο δήμος του Μυρρινούντος, ήταν δήμος της Παραλίας.[2][3] Σύμφωνα με τη διαδρομή που αναφέρει ο Στράβων μετά το Σούνιο ακολουθούσαν οι Θόρικος, Ποταμὸς, Πρασιὰ, Στειριὰ, Βραυρώνα, όπου βρισκόταν το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, οι Αλαί αι Αραφηνίδες, όπου βρισκόταν το ιερό της Ταυροπόλου Αρτέμιδος και κατόπιν ο Μυρρινούς, ενώ στη συνέχεια αυτού ακολουθούσαν Προβάλινθος και Μαραθών.[4] Ο δήμος Μυρρινούντος βρίσκεται νοτιοανατολικά[5] του σύγχρονου Μαρκόπουλου και έχει ταυτιστεί αρχαιολογικά στην τοποθεσία Μερέντα.[6]

Στη σημερινή περιοχή του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας, κατά την κλασική περίοδο, βρίσκονταν οι δήμοι Μυρρινούς (σημερινή Μερέντα), οι Πρασιές (Πόρτο Ράφτη - Πρασάς ή Μπρασάς), η Στειρία (Ντρίβλια), η Κύθηρος (Λιγόρι), η Αγγελή (Αγγελίσι), οι Φιλαΐδες (περιοχή της Βραυρώνας), μαζί με το Ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα.[7]
Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[8] ως μέλος της Πανδιονίδας φυλής, συμμετείχε με 6 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν με 8 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Οι κάτοικοι του Μυρρινούντος

Ο δημότης του αρχαίου Μυρρινούντος ονομαζόταν Μυρρινούσιος ή Μυρρινούντιος.[9][10] Στην περιοχή του δήμου υπήρχαν ναοί του Δία, της Κολαινίδος Αρτέμιδος και του Διονύσου.[11] Κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών βρέθηκε ναός της Αφροδίτης,[12] γνωστός και ως «Αφροδίσιον». Η πεδιάδα της περιοχής της Μερέντας κατοικήθηκε πολύ πριν από την κλασική περίοδο του αττικού δήμου, όταν ο Μυρρινούς γνώρισε τη μεγάλη του ακμή. Οι ως τώρα ανασκαφές[13] αποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικήθηκε σε όλες τις περιόδους της αρχαιότητας ως το τέλος της ρωμαιοκρατίας.[14]
Ανασκαφές στην Μερέντα

Η Μερέντα Μαρκοπούλου ήταν σχεδόν άγνωστη περιοχή ως το 1972, όταν ανεβρέθηκαν εκεί δύο αγάλματα, αυτό της κόρης Φρασίκλειας,[15] έργο του Πάριου γλύπτη Αριστίωνα, το οποίο χρονολογείται μεταξύ 550 π.X. - 540 π.X., και του κούρου της Μερέντας (Κούρος (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. 4890), τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας. Οι συστηματικές ανασκαφές, οι οποίες έφεραν στο φως τον αρχαίο δήμο του Μυρρινούντος, ξεκίνησαν από την B' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στα μέσα της δεκαετίας του '90 όταν, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, παραχωρήθηκε έκταση περίπου 2.580 στρεμμάτων για τη δημιουργία νέου Ιπποδρόμου και Ολυμπιακού Ιππικού Κέντρου στην περιοχή Μερέντα.[16] Το 1999 έγινε επιφανειακή έρευνα από τον Ευάγγελο Κακαβογιάννη, λίγο πριν αναλάβει τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και ορίστηκε η θέση της ανασκαφής. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν υπό τη διεύθυνση της αρχαιολόγου Όλγας Κακαβογιάννη.[14] Ως σήμερα έχει ανακαλυφθεί μεγάλο μέρος της πόλης της κλασικής περιόδου, ναοί, αγροικίες,[17] δημόσια κτίρια,[18] αρχαία οδός[19] και ταφικοί περίβολοι (νεκροταφεία).[20] Βρέθηκαν επίσης πώρινα θεμέλια μεγάλου ναού της Κολαινίδος Αρτέμιδος,[21] προστάτιδας του δήμου, καθώς και μικρό ιερό στο οποίο λατρευόταν ο Φράτριος Δίας.[22] Υπήρχε επίσης αγροτικό ιερό,[23] αλλά και ναός της Αθηνάς, ο οποίος πιθανολογείται ότι βρίσκεται κάτω από την παρακείμενη βυζαντινή εκκλησία της «Παναγίας της Μερέντας». Στην έκδοση «Αρχαιολογικές έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου», ο αρχαιολόγος Γιώργος Σταϊνχάουερ αναφέρει: «Στα τέσσερα χρόνια που μεσολάβησαν από την απόφαση για την εγκατάσταση στον χώρο αυτό του Ολυμπιακού Ιππικού Κέντρου, η αρχαιολογική σκαπάνη ξετύλιξε μια, μια τις πτυχές της διαχρονικής ζωής της αττικής αυτής γωνιάς, από τις νεολιθικές αρχές της ως την κλασική ακμή του αττικού δήμου και την παρακμή του τέλους της αρχαιότητος».[14]

Στην περιοχή των ανασκαφών ανευρέθηκαν και διάφορα ευρήματα κεραμικής, μεταλλοτεχνίας, λιθοτεχνίας κ.α., τα οποία σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας.[14]
Προϊστορικός οικισμός

Κατά τις ανασκαφές βρέθηκε και μικρός προϊστορικός οικισμός, με υπόγειες κατοικίες, οι οποίες χρονολογήθηκαν στα τέλη της νεολιθικής και τις αρχές της πρωτοελλαδικής εποχής (περίπου 3.500 π.X.). Ο υπόγειος αυτός οικισμός καταγράφηκε-αποτυπώθηκε συστηματικά, αλλά δεν διατηρήθηκε, προκειμένου να ολοκληρωθούν τα έργα του νέου Ιπποδρόμου.[14].
Προσωπικότητες από τον Μυρρινούντα

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από το δήμο του Μυρρινούντος, όπως ο τριήραρχος Γοργυθίων ο Μυρρινούσιος, ο βουλευτής Δεινοκράτης ο Μυρρινούσιος, ο τριήραρχος Δημόνικος ο Μυρρινούσιος γιος του Αψευδούς, ο βουλευτής Δίκαιος ο Μυρρινούσιος κ.α.[24] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:

Σπεύσιππος, γεννήθηκε το 408 π.Χ., (είχε ενταχθεί στον δήμο).

Δείτε επίσης

Αρχαία Αθήνα
Πανδιονίδα φυλή
Κόρη Φρασίκλεια
Κούρος (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. 4890)

Παραπομπές - σημειώσεις

Έλενα Κ. Τσελεπή, "Παρόδιο Ιερό στη Μερέντα Μαρκοπούλου Αρχειοθετήθηκε 2016-04-18 στο Wayback Machine.", Πρακτικά ΙΒ’ Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., από την ΙΒ’ Επιστημονική Συνάντηση, (εκδ. Καλύβια Θορικού 2008), σελ. 327-342, στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
[...] "Myrrhinus: (Μυρρινοῦς/Murrhinoûs). Attic paralia deme of the phyle of Pandionis, six (eight) bouleutaí, near modern Merenda. Significant archaeological finds [1; 2; 4]; an incomplete ancient fortification on the Merenda [3]. Two decrees on demes from Myrrhinus (IG II2 1182, 1183) are significant for research on the internal organization of dḗmoi. Apart from a theatre (IG II2 1182, Z. 2-4), they attest to cults of Zeus (IG II2 1183, Z. 32-36), Artemis Colaenis (IG II2 1182 ,Z. 19-21; Paus. 1,31,4; schol. Aristoph. Av. 873) and rural Dionysia (IG II2 1183, l. 36-37)". [...], Lohmann, Hans (Bochum),Myrrhinus
Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, "Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου."... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 260: [...] "Μυρρινούς, δήμος φυλής Πανδιονίδος προς την ανατολικήν παραλίαν, κατά το βόρειον του δήμου Αραφήνος και το ανατ-βόρειον του δήμου Σφηττού• η κώμη Μυρρινούς απείχε μικρόν από της θαλάσσης κατά τους προς το νοτ-ανατολικον πρόποδας του Πεντελικού. Εν Μυρρινούντι ην ξόανον Αρτέμιδος Κολαινίδος από Κολαίνου, βασιλεύσαντος προ του Κέκροπος, ως οι Μυρρινούσιοι έλεγαν (2 = Παυσ. Αττ. κ. 31). Η κώμη Μυρρινούς ην μετά μεγάλης πιθανότητος επί της αυτής θέσεως εφ' ης εισίν ήδη τα ερείπια τα όνομαζόμενα Παλαιόκαστρον (3 = Ληκ. Δημ.).". [...]
Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ', 1.22: [...] "Κάμψαντι δὲ τὴν κατὰ τὸ Σούνιον ἄκραν ἀξιόλογος δῆμος Σούνιον, εἶτα Θόρικος, εἶτα Ποταμὸς δῆμος οὕτω καλούμενος, ἐξ οὗ οἱ ἄνδρες Ποτάμιοι, εἶτα Πρασιὰ Στειριὰ Βραυρών, ὅπου τὸ τῆς Βραυρωνίας Ἀρτέμιδος ἱερόν, [Ἁλαὶ Ἀραφη]νίδες, ὅπου τὸ τῆς Ταυροπόλου, Μυρρινοῦς Προβάλινθος Μαραθών". [...]
Μυρρινούς στο ygeiaonline.gr
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 129.
Ιστορία του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας Αττικής Αρχειοθετήθηκε 2012-11-14 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
Μυρρινους Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Μυρρινούς, δήμος της Πανδιονίδος φυλής, ο δημότης Μυρρινούσιος. τα τοπικά Μυρρινουντόθεν, Μυρρινουντάδε, Μυρρινουντίσι. Διονύσιος δε ο Τρύφωνος Μυρρινούντάφησιν. ο δημότης εκ Μυρρινούττης, διά δύο τ". [...], σελ. 205.
Δανιήλ ο Μάγνης, "Λεξικόν Ιστορικομυθικόν και Γεωγραφικόν, συντεθέν υπό Δανιήλου Δημητρίου Μάγνητος του εκ του Πηλίου όρους εκ κωμοπόλεως Αγίου Λαυρεντίου, εις χρήσιν της ελληνικής νεολαίας". Εκ της Ελληνικής τυπογραφίας Φραγκίσκου Ανδρεώλα. Εν Βενετία 1834. Lexikon historikomythikon kai geographikon (etc.)(Historisch-mythologisches und geographisches Worterbuch etc.) neograece, Daniel Demetrios Magnes, Andreola, 1834, [...] "Μυρρινούς, δήμος της Αττικής, εκ της Πανδιονίδος φυλής (Κάτοικ. Μυρρινούσιος, ή Μυρρινούντιος, και Επιρρ. Μυρρινουντόθεν)". [...], σελ. 274.
Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», Αττικά 31,4: [...] "[31.4] ταῦτα μὲν δὴ οὕτω λέγεται, Φλυεῦσι δέ εἰσι καὶ Μυῤῥινουσίοις τοῖς μὲν Ἀπόλλωνος Διονυσοδότου καὶ Ἀρτέμιδος Σελασφόρου βωμοὶ Διονύσου τε Ἀνθίου καὶ νυμφῶν Ἰσμηνίδων καὶ Γῆς, ἣν Μεγάλην θεὸν ὀνομάζουσι• ναὸς δὲ ἕτερος ἔχει βωμοὺς Δήμητρος Ἀνησιδώρας <καὶ> Διὸς Κτησίου καὶ Τιθρωνῆς Ἀθηνᾶς καὶ Κόρης Πρωτογόνης καὶ Σεμνῶν ὀνομαζομένων θεῶν• τὸ δὲ ἐν Μυῤῥινοῦντι ξόανόν ἐστι Κολαινίδος". [...]
"Ιερό Αφροδίτης στη Μερέντα[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
"Κλασική εποχή[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
Πηγή: Το άρθρο της Χαράς Κιοσσέ, με τίτλο: "Καταστράφηκε, αλλά τι να κάνουμε...- Προϊστορικός υπόγειος οικισμός, μοναδικό δείγμα του είδους στον ελλαδικό χώρο, θυσιάστηκε για να κατασκευαστεί το Ολυμπιακό Ιππικό Κέντρο", 26/10/2003, στην εφημερίδα Το Βήμα.
Κόρη Φρασίκλεια Αρχειοθετήθηκε 2014-02-14 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα odysseus.culture.gr "Οδυσσεύς", του Υπουργείου Πολιτισμού.
Αικατερίνη Πέτρου, "Προίστορική Εγκατάσταση στη Μερέντα", Πρακτικά ΙΒ’ Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., από την ΙΒ’ Επιστημονική Συνάντηση, (εκδ. Καλύβια Θορικού 2008), σελ. 343-361, στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
"Αγροικία στην Μερέντα[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
"Δημόσιο κτίριο με στοά στη Μερέντα[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
"Περίβολος και αρχαία οδός στη Μερέντα[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
"Ταφικοί περίβολοι εκατέρωθεν αρχαίας οδού στον αρχαίο δήμο Μυρρινούντος[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
"Ναός Κολαινίδος Αρτέμιδος(;) στη Μερέντα[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
"Ιερό Φρατρίου Διός στη Μερέντα[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
"Αγροτικό ιερό στον αρχαίο δήμο Μυρρινούντος[νεκρός σύνδεσμος]", από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας

Δημότες του Μυρρινούντος Αρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): MURRINOUSIOS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project

Πηγές – βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», Αττικά 31,4.
Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ', 1.22.
Ελληνικές επιγραφές - IG Μυρρινους Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

Myrrhinus, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
Ουίλλιαμ Σμιθ, Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα:
(Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica – 95 (Myrrhinus)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica – 95 (Myrrhinus)
John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 129.
Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
Ευθύμιος Μαστροκώστας, "Επιστήματα εκ Μυρρινούντος", Δημοσίευμα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1966, Ανάτυπον εκ του Γ΄ Τόμου.
Ευθύμιος Μαστροκώστας, "Δύο αρχαϊκά αγάλματα εκ Μυρρινούντος", ΑΑΑ 5, (1972), σσ. 298-324, εικ. 4, 6, 7, 8, 13-15.
Μ. Σκλάβος, "Βορειοδυτική Αγροικία", "Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου", γενική επιμέλεια: Όλγα Κακαβογιάννη, Έκδοση Ο.Δ.Ι.Ε., Αθήνα 2003.
Αικ. Πέτρου, "Ιερό Βόρειου Νεκροταφείου", "Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου", γενική επιμέλεια: Όλγα Κακαβογιάννη, Έκδοση Ο.Δ.Ι.Ε., Αθήνα 2003.
Ό. Κακαβογιάννη, Β. Βλαχοδημητροπούλου, "Κτίριο με στοά", "Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου", γενική επιμέλεια: Όλγα Κακαβογιάννη, Έκδοση Ο.Δ.Ι.Ε., Αθήνα 2003.
Ό. Κακαβογιάννη, Ιω. Ντοβίνου, "Ιερό Αφροδίτης", "Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου", γενική επιμέλεια: Όλγα Κακαβογιάννη, Έκδοση Ο.Δ.Ι.Ε., Αθήνα 2003.
Μ. Σκλάβος, "Ιερό Φρατρίου Διός", "Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου", γενική επιμέλεια: Όλγα Κακαβογιάννη, Έκδοση Ο.Δ.Ι.Ε., Αθήνα 2003.
Ό.Κακαβογιάννη, Β. Αργυρόπουλος, "Ναός", "Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου", γενική επιμέλεια: Όλγα Κακαβογιάννη, Έκδοση Ο.Δ.Ι.Ε., Αθήνα 2003.
Β. Βλαχοδημητροπούλου, Μ. Κοντοπανάγου, Αικ. Πέτρου, "Βόρειο Νεκροταφείο", "Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου", γενική επιμέλεια: Όλγα Κακαβογιάννη, Έκδοση Ο.Δ.Ι.Ε., Αθήνα 2003.
Ιω. Ντοβίνου, "Δυτικός Ταφικός Περίβολος και Αρχαία Οδός", 'Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μερέντα Μαρκοπούλου", γενική επιμέλεια: Όλγα Κακαβογιάννη, Έκδοση Ο.Δ.Ι.Ε., Αθήνα 2003.
Χαρά Κιοσσέ, το άρθρο με τίτλο: "Καταστράφηκε, αλλά τι να κάνουμε...- Προϊστορικός υπόγειος οικισμός, μοναδικό δείγμα του είδους στον ελλαδικό χώρο, θυσιάστηκε για να κατασκευαστεί το Ολυμπιακό Ιππικό Κέντρο", 26/10/2003, στην εφημερίδα Το Βήμα.
Έλενα Κ. Τσελεπή, "Παρόδιο Ιερό στη Μερέντα Μαρκοπούλου", Πρακτικά ΙΒ’ Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., από την ΙΒ’ Επιστημονική Συνάντηση, (εκδ. Καλύβια Θορικού 2008), σελ. 327-342, στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
Αικατερίνη Πέτρου, "Προίστορική Εγκατάσταση στη Μερέντα", Πρακτικά ΙΒ’ Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., από την ΙΒ’ Επιστημονική Συνάντηση, (εκδ. Καλύβια Θορικού 2008), σελ. 343-361, στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
Ιστορία του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας Αττικής, από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

«Myrrhinous». ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2014.[νεκρός σύνδεσμος]
Δήμος Μαρκόπουλου Μεσογαίας Αττικής, από την ιστοσελίδα: www.markopoulo.gr του Δήμου Μαρκόπουλου Μεσογαίας.
Traill, J. «Places: 580030 (Myrrinous)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2017.
Myrrinous, Merenda, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
Myrrhinous στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και https://web.archive.org/web/20170422162836/http://www.ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License